HƯỚNG DẪN SƠ CỨU (FIRST AID)
KHI BỊ CÔN TRÙNG, ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI CẮN TRONG LÚC SINH HOẠT NGOÀI TRỜI Lynn Ly phỏng dịch theo "The Everything First Aid"
Những hoạt động ngoài trời như làm việc, vui chơi, giải trí, du ngoạn ở trong một số hoàn cảnh , khí hậu , và thời tiết . Khí hậu nóng và lạnh đều có thể gây ra những hệ quả đối lập (adverse consequences), và những sinh vật (critters) sống bên ngoài thỉnh thoảng gây dị ứng (ngứa ngáy khó chịu) hoặc tổn thương . Cơ thể bị thiếu nước hoặc ở cao độ (thí dụ lên đỉnh núi) và ở trong một số điều kiện ngoài trời khác cũng có thể làm bạn cảm thấy suy yếu đi .
Cho dù không có vấn đề ǵ khi bạn hoạt động ngoài trời, nhưng thật quan trọng bạn biết làm ǵ để chăm sóc hoặc trợ giúp những người bị chấn thương, bị bệnh tật bất ngờ .
I) BỊ CÔN TRÙNG, LOÀI VẬT VÀ NGƯỜI CẮN
Nhiều loại côn trùng và các sinh vật khác, bao gồm cả con người, gây ra các vết cắn và vết châm chích có thể cho cảm giác không thoải mái hoặc đe dọa tính mạng từ nhẹ nhẹ đến trung b́nh. Điều quan trọng là biết làm ǵ, làm thế nào để trị liệu, và khi nào th́ cần t́m kiếm đến trợ giúp từ chuyên gia y tế để trị liệu bất kỳ thương tổn tàng ẩn bên trong.
1) B̉ CẠP CẮN (SCORPION BITES)
Ḅ cạp là loại côn trùng nhiều chân có h́nh dạng giống tôm hùm (lobster-like arthoropods) nằm trong xếp loại côn trùng có nọc độc (arcahnid class, cùng loài nhền nhện = spider class), có một ng̣i / kim xoăn ở phần cuối nơi đuôi, và chúng thường được t́m thấy ở vùng sa mạc phía Tây Nam của Mexico (nước Mễ Tây Cơ). Những vết chích / đốt của bọ cạp dường như không có khả năng gây tử vong và dễ dàng điều trị, nhưng lại nguy hiểm cho trẻ nhỏ và người già hơn . Những triệu chứng bao gồm đau nhức ngay lập tức (immediate pain), nóng rát (burning), sưng tấy chút chút (minor swelling) và cảm giác tê (numb) hoặc ngứa ran (tingling sensation).
Những buớc sau đây cần nên thực hiện để trị liệu vết ḅ cạp cắn:
1. Rửa vùng bị ḅ cạp cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước
2. Dùng túi trườm lạnh đặt lên vùng bị ḅ cạp cắn trong ṿng 10 phút , nếu cần thiết th́ lập đi lập lại việc trườm lạnh vùng bị cắn với khoảng cách giữa các lần trườm lạnh là 10 phút .
3. Gọi điện thoại đến trung tâm kiểm soát chất độc (the Poison Control Center), hay đi bệnh viện khi có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng ǵ
2) BỌ VE CẮN (TICK BITES)
Những người sống vùng rừng cây hay đồng cỏ, hay những người dành thời gian vui chơi giải trí ở những khu vực này th́ dễ bị bọ ve cắn . Loài côn trùng nho nhỏ này sống bằng cách hút máu các loài động vật có vú (mammals) thí dụ như hươu nai (deer), loài gậm nhấm (rodents), thỏ (rabbits) và có thể truyền bệnh từ động vật sang người .
Việc sơ cứu (first aid) những vết bọ ve cắn bao gồm loại bỏ con bọ ve đang bu bám ngay lập tức để tránh những phản ứng từ vết cắn và giảm thiểu tối đa các loại bệnh nhiễm trùng do bọ ve gây ra thí dụ bệnh Lyme, bệnh nóng sốt Colorado bọ ve (Colorado tick fever), bệnh nóng sốt được phát hiện ở núi đá (Rocky Mountain Spotted fever)
Để tháo bỏ con bọ ve bu bám trên người , hăy làm như sau:
1. Dùng cây nhíp (tweezers) hay cây kẹp nhỏ nhỏ cong cong hay thẳng thẳng (small curl or flat forcepts) kẹp lấy đầu con bọ ve và càng cận sát nơi da đang bị con bọ ve cắn càng tốt, rồi nhẹ nhàng kéo ra, đừng bóp nát hay xoay vặn con bọ ve
2. Rửa vùng bị bọ ve cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước.
3. Bôi thuốc Antihistamine hoặc loại 1% hydrocortisone cream (loại kem chứa 1% chất hydrocortisone)
Cần phải có sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp , nếu con bọ ve cắn quá sâu và bạn không thể tháo gỡ nó ra được, hoặc bạn đang ở trong khu vực được thông báo là có nhiều nguy cơ bị bệnh lyme, hoặc bạn có triệu chứng nóng sốt hay triệu chứng cảm cúm , hoặc bạn có trải nghiệm bắp thịt trở lên suy nhược, tê liệt (paralysis) , hoặc nổi vết tṛn đỏ trên da gọi là "phát ban mắt ḅ" (the bull's eye rash) là đặc chưng của bệnh Lyme .
CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ bôi petroleum jelly (vaseline), rượu cồn ( alcohol ) ahy ammonia lên con bọ ve - chúng sẽ cắn chặt sâu vào da hơn. Nếu bạn đang ở trong vùng cảnh báo có nhiều nguy cơ bệnh Lyme mà bị bọ ve cắn, bạn nhất định phải phone báo bác sĩ để được tư vấn và ngay lập tức được chăm sóc và điều tri bao gồm việc sử dụng thuốc kháng sinh
Những trường hợp đau nhẹ, chúng ta chỉ cần tránh những hoạt động khiến cái đau nặng thêm. Tay bên phải dùng nhiều quá đâm đau chẳng hạn, với những việc nhẹ nhàng, chúng ta nên dùng tay trái làm phụ, để tay phải có dịp nghỉ ngơi cho mau lành.
Đeo vào cẳng tay một dụng cụ gọi là “tennis elbow strap”, để cách khuỷu tay độ 4-6 cm, hầu làm bất động chỗ bắp thịt đang tổn thương rất tốt, giúp chúng ta bớt đau, làm việc dễ dàng hơn. Cách chữa này giản dị và ít tốn kém.
Đau nhiều hơn, chúng ta uống thuốc giảm đau loại “chống viêm không có chất steroid” (nonsteroid antiinflammatory drugs, viết tắt NSAID) như Ibuprofen, Aleve, … Đắp nước đá cũng giúp giảm đau.
Những cách chữa khác: vật lư trị liệu; dùng siêu âm (ultrasound), hoặc kích thích điện (electrical stimulation), trong lúc thoa kem có chứa chất steroid lên vùng bị đau. Những cách chữa này nhắm mục đích giúp người bệnh bớt đau, đồng thời đem máu đến vùng bắp thịt đang tổn thương nhiều hơn, giúp vùng này chóng lành. Cùng lúc với sự trị liệu, người bệnh được khuyên nên t́m cách thay đổi công việc hàng ngày, tránh bớt những động tác gây đau.
Một cách chữa khác nữa hay được dùng là chích thuốc có chất steroid vào chỗ đau. Cách chữa này có thể làm bớt đau tạm thời, hoặc khiến căn bệnh khỏi hẳn ở một số người. Song chúng ta không nên lạm dụng cách chữa này quá lắm, v́ chất steroid có đặc tính khiến chỗ bắp thịt đă rách lâu lành hơn.
Có bác sĩ bất động (immobilize) khớp cổ tay, giúp bắp thịt ECRB nghỉ ngơi, không phải hoạt động. Sự chữa trị này chỉ nên dùng cho những trường hợp quá đau và trong một thời gian ngắn, v́ có thể đưa đến những hậu quả không tốt nếu dùng lâu.
Một số vị (<5%) không may bị nặng và đau lâu hơn, ăn không ngon ngủ không yên, việc làm cũng bị ảnh hưởng. Trường hợp này cần đến giải phẫu, và giải phẫu thường rất hiệu quả, đem trả niềm yêu đời lại cho người bệnh. Bác sĩ chuyên khoa chữa và giải phẫu xương (orthopedist) sẽ cắt đi chỗ bắp thịt hư hoại không lành, đồng thời tạo những lỗ nhỏ ở xương nơi bắp thịt bám vào, đưa máu lưu thông đến những vùng bắp thịt c̣n tốt, giúp chúng lành lại. Hầu hết người được giải phẫu hài ḷng với cách mổ này.
Chúng ta đă biết cơ chế gây bệnh “tennis elbow” là do bắp thịt ECRB phải làm việc quá sức (overwork), ít th́ giờ nghỉ ngơi, lại không đủ máu đến nuôi (insufficient circulation), nên lâu dần bị tổn thương hư hoại.
Ở đời, mọi việc đều uyển chuyển lúc động lúc tĩnh. Động hoài không tốt, làm việc nhiều, ngơi nghỉ ít không xong. Bắt bắp thịt ECRB lúc nào cũng sẵn sàng trong tư thế động, có ngày nó sẽ đ́nh công. Vậy những vị chơi tennis, hoặc làm nhiều những công việc khiến bàn tay và các ngón tay phải thi hành đi thi hành lại một động tác, nên để ư đến bắp thịt ECRB, tĩnh một chút, cho nó có th́ giờ nghỉ ngơi, để máu có dịp đến nuôi nó cho đủ, giúp nó khỏi bị tổn thương. Sẽ tốt lắm, nếu ta thay đổi vị trí ngồi làm việc luôn, và t́m cách biến đổi động tác phải lập đi lập lại của tay, v́ làm vậy, bắp thịt ECRB sẽ có dịp thư dăn, nghỉ ngơi.
Nói tóm lại, như mọi sự trên đời, thân thể chúng ta cũng thuận theo luật thiên nhiên, có làm, phải có nghỉ. Chúng ta thường không để ư đến bắp thịt ECRB, bắt nó làm việc nhiều quá, nên nó dễ bị bệnh, tạo ra căn bệnh đau khuỷu tay “tennis elbow”.
Mụn mặt là kẻ thù của sắc đẹp. Một gương mặt đẹp, không may có vài cái mụn đo đỏ, cũng đă bớt phần kiều diễm. Khi mụn nhiều quá, thành sẹo chằng chịt trên mặt, có thể khiến ta đâm mất tự tín, buồn tủi, lánh đời. Thậm chí, có người thất vọng đến tự tử.
Nếu bạn táy máy nặn những cái mụn đo đỏ trên mặt ấy, một nhân vàng vàng sẽ trồi lên trên da. Nhân vàng này trông giống trứng mấy con cá, nên bệnh mụn mặt hay được người Việt ta gọi “bệnh mụn trứng cá”.
Mụn mặt là bệnh da xảy ra nhiều nhất, làm buồn ḷng hơn 17 triệu người trên đất Mỹ. Bệnh không từ ai, chỉ khi qua tuổi 60, bệnh mới ít xảy ra.
Bệnh xảy ra nhiều nhất vào lứa tuổi dậy th́. Tuy vậy, cũng có người măi đến tuổi 20, 30 mới bắt đầu bị mụn. Mến người nào, bệnh có thể ở ĺ cho đến tuổi trung niên (middle-aged). Trong tuổi dậy th́, phái nam bị mụn nhiều hơn phụ nữ, nhưng... buồn thay, sau tuổi 23, quư cô, quư bà lại bị mụn nhiều hơn đàn ông.
Nguyên nhân
Mụn mặt mọc không phải v́ ta ăn đồ “nóng”, hay tại “nóng” trong người. Thức ăn không có tác dụng trong việc gây mụn. Mụn cũng không phải do bón, hoặc “gan nóng” mà ra.
Mụn khởi nguồn từ những tuyến dầu (sebaceous glands) dưới da. Phía dưới da, ở chân mỗi sợi lông, có một chỗ ph́nh ra gọi là “nang chân lông” (hair follicle). Tuyến dầu nối liền với nang chân lông này. Bên cạnh mỗi nang chân lông là một tuyến dầu. Dầu được tiết từ những tuyến dầu dưới da sẽ theo những ống dẫn ra ngoài da, giữ cho da luôn nhờn, không bị khô.
Vào tuổi dậy th́, khi cơ thể đang tăng trưởng, các kích thích tố (hormones) trong người kích thích những tuyến dầu dưới da, khiến chúng tiết ra nhiều dầu. Những tuyến dầu dưới da mặt, lưng và ngực bị kích thích nhiều nhất. Do vậy, bạn thấy mụn thường mọc ở những nơi này.
Nhưng da, dù có nhiều dầu, vẫn không mọc mụn nếu ống dẫn dầu ra ngoài da thông, không nghẹt. Có giả thuyết cho rằng chất dầu khi tiết ra nhiều, sẽ kích thích tế bào lót ḷng ống dẫn, khiến những tế bào này sinh sôi nẩy nở làm nghẹt ống dẫn. Khi ống dẫn dầu bị nghẹt th́ dầu tiết ra sẽ ứ động lại dưới da, làm da cồi lên thành mụn.
Nếu chổ nghẹt nằm sâu dưới da, da cồi lên, tạo ra mụn màu trắng trông như mụn cám (gọi là white heads). Các mụn cám ngày càng tiếp tục to hơn, trồi dần lên mặt da, chúng từ từ hóa đen, thành những mụn đen nằm ngay trên mặt da (gọi là black heads).
Ở đâu cũng có những kẻ theo chủ nghĩa cơ hội, lợi dụng thời cơ. Tại da cũng vậy, có một loại vi trùng rất nhỏ, tên “Propionibacter ium acnes” (P. Acnes), nhân có sự hiện diện của nhiều chất dầu dưới da, biến dưỡng chất dầu thành những chất acids đặc biệt. Việc này tạo phản ứng viêm sưng, khiến t́nh thế trở thành nghiêm trọng hơn: sự xuất hiện của những mụn tấy đỏ và những mụn mủ, mụn bọc.
Một số yếu tố có thể góp phần, khiến ta dễ bị bệnh mụn mặt: di truyền; các kích thích tố nam trong cơ thể (androgens); da bị chà xát nhiều quá (mạnh tay thoa các mỹ phẩm, nước bôi mặt ngày nhiều lần, chỗ phải mang quai helmet, chỗ mang dụng cụ thấm mồ hôi trên mặt, ...); da phải tiếp xúc nhiều với chất dầu hoặc mỡ; dùng mỹ phẩm dễ gây mụn (chẳng hạn, những mỹ phẩm có nền là chất mỡ, “oil-based”), hoặc dùng các thuốc uống dễ gây mụn (steroids, lithium, thuốc trị lao isoniazid, sinh tố B2, B6, B12
Mụn mặt có nhiều dạng, tùy mức độ nặng nhẹ. Nhẹ nhất là sự xuất hiện của những mụn cám trắng nhỏ (white heads), trên nền da dầu. Cũng có mụn cám mang một đầu đen nh́n thấy ngay trên da (black heads).
Dạng hay xảy ra hơn là những mụn sưng lên, tấy đỏ ở khắp mặt. Xen lẫn các mụn đỏ này có những mụn mủ, hay nặng hơn nữa, những mụn bọc.
Không chữa trị, nhiều mụn tiếp tục xuất hiện, tàn phá da mặt, biến làn da mặt phẳng mịn thành những sẹo, hang ổ, cái to, cái nhỏ (acne pits). Những trường hợp nặng, sẹo lơm to, khiến “mặt trông như tổ ong bầu”. Ngược lại, có khi những thẹo do mụn gây ra lại ph́nh to, săn cứng, như những con sâu nằm ngang dọc trên mặt (keloidal scars).
Da mặt nhiều người bị mụn nám đi, đặc biệt ở người có nước da tối, bánh mật.
Sự chữa trị bệnh mụn mặt thời gian gần đây có thêm nhiều kiến thức mới, chúng ta sẽ bàn đến trong bài tuần tới.
Trong hai bài trước, chúng ta đă bàn đến những mối căng thẳng c̣n được xem là b́nh thường trong đời sống hàng ngày, và những phương cách tốt để chế ngự chúng. Bài này, chúng ta t́m hiểu bệnh căng thẳng tâm thần, tức trạng thái sợ hăi, căng thẳng quá mức, thường gây trở ngại cho công việc và giấc ngủ.
Cảm thấy căng thẳng là điều b́nh thường của mọi người chúng ta trước một t́nh thế căng thẳng (stressful situation). Đang lái xe, chợt thấy ông cảnh sát lái mô-tô nhấp nháy đèn ngay đằng sau lưng, ít ai trong chúng ta có thể phớt tỉnh ăng-lê, ḷng chẳng chút âu lo. Trạng thái âu lo, căng thẳng này là “anxiety”. Anxiety có nhiều mức độ. Nặng hơn, anxiety có những phản xạ thể xác đi kèm. Như có người vừa bị tai nạn, cảm thấy sợ hăi (căng thẳng tinh thần), mặt tái mét, tim đập như trống làng, chân tay run rẩy, người bủn rủn đứng không vững, đầu thấy nặng và choáng váng, đồng thời cảm thấy buồn nôn (phản xạ thể xác).
Đúng ra, để hoàn tất mọi công việc một cách tốt đẹp, chúng ta đều cần đến một chút anxiety, một chút sợ hăi. Chút ít anxiety rất tốt cho cuộc sống hàng ngày. Lái xe, sợ gây tai nạn, sợ bị phú-lít treo bằng, ta để ư đèn xanh, đèn đỏ và chạy cho đúng luật. Một người bừa phứa, không biết sợ là ǵ, coi trời cũng bằng vung, dễ gây hại cho ḿnh và cả cho người.
Tuy vậy, quá nhiều anxiety lại chẳng tốt. Nhiều người sắp đi thi, lo đến mất ăn mất ngủ và lâm bệnh, hoặc v́ tinh thần quá căng thẳng, nên có những phản xạ quá đáng của thể xác, như lúc nào cũng thấy tim đập mạnh, tay chân run như cầy sấy, đi tiểu đi cầu liên miên, rồi đến ngày thi, lại cáo ốm không đi. Nhiều vị, v́ quá căng thẳng khi lái xe trên xa lộ, cuối cùng đành bỏ, không dám lái xe nữa, phải phụ thuộc vào người khác khi đi đây đi đó. Anxiety vừa phải là b́nh thường, anxiety quá đáng là bệnh, là có rối loạn (anxiety disorder).
Bệnh tâm thần anxiety không phải hiếm. Cứ 100 người chúng ta, có đến 5-8 người bị bệnh anxiety và 1 người bị nặng đến độ chẳng thể làm việc. Phụ nữ bị bệnh nhiều gấp đôi đàn ông.
Bệnh anxiety có nhiều h́nh thái:
- Căng thẳng toàn diện (generalized anxiety disorder).
- Kinh hoảng đột ngột (panic disorder).
- Ám ảnh (obsessive-compulsive disorder).
- Sợ hăi vô lư (phobic disorder).
- Rối loạn tâm thần sau một biến cố (posttraumatic stress disorder).
Bài này chúng ta bàn về bệnh căng thẳng toàn diện, loại bệnh anxiety nhiều nhất.
Triệu chứng của bệnh anxiety căng thẳng toàn diện rất đa dạng, giống triệu chứng bệnh của nhiều cơ quan khác nhau. Người bị căng thẳng toàn diện có thể có một hay nhiều triệu chứng sau:
- Thường xuyên cảm thấy căng thẳng và dễ nổi nóng bất thường.
- Hay giật ḿnh, hoặc phản ứng quá đáng khi nghe tiếng động hay khi có việc ǵ lạ xảy ra.
- Khó tập trung tư tưởng để suy nghĩ hoặc làm việc, đầu óc nhiều khi như trống rỗng.
- Khó ngủ: khó dỗ giấc ngủ hoặc chợt thức giấc giữa đêm và không ngủ lại được.
- Chóng mặt, choáng váng: triệu chứng này rất thông thường ở những giai đoạn đầu của bệnh anxiety. Người bệnh thường xuyên cảm thấy chóng mặt, choáng váng và có cảm tưởng như đi không vững hay sắp bị ngất xỉu.
- Cảm giác như bị mất thăng bằng khi đi đứng: nhiều bệnh nhân mô tả cảm giác mất thăng bằng giống cảm giác như đang đi trên thuyền bồng bềnh trên mặt biển. Nhiều người khác mô tả chân như không có sức, không đặt xuống đất được b́nh thường. Có người lại cảm thấy như thân h́nh đang bị nghiêng sang một bên và cảm thấy cần phải cố gắng nghiêng người sang phía bên kia để lấy lại thăng bằng.
- Khó thở: người bệnh hay cảm thấy ngộp thở, có cảm giác không hít vào đủ dưỡng khí cho cơ thể nên phải thường xuyên hít thở sâu và nhanh.
Thường thường triệu chứng này không đến nỗi nặng, và người bệnh chỉ có thói quen hay hít thở một hơi thật sâu và dài. Nếu cơn khó thở nặng hơn, người bệnh thở vừa sâu vừa nhanh và dồn dập. Thở như vậy một lúc, người bệnh sẽ hít vào quá nhiều Oxygen, và thải khí Carbon dioxide từ phổi ra nhanh quá. Hậu quả là những xáo trộn biến dưỡng sẽ xảy ra, tạo ra những triệu chứng mới, như tê quanh miệng, tê ở đầu các ngón tay, choáng váng, chóng mặt, hoa mắt, tay chân co quắp và cuối cùng, có thể ngất xỉu. Trong trường hợp này, cho người bệnh hít thở ngay vào một bao giấy sẽ làm người bệnh mau chóng hồi phục.
- Hồi hộp: đa số người bị anxiety đều cảm thấy tim đập mạnh, nhanh hoặc thất nhịp. Chính v́ vậy, người bị anxiety hay nghĩ ḿnh bị bệnh tim và đi thăm hết bác sĩ tim này đến bác sĩ tim khác.
- Đau hay tức ngực: khoảng 60% người bệnh bị anxiety than đau hay tức ngực. Người bệnh thường mô tả ngực bị đè nặng ở vùng tim bên ngực trái. Thường đây là một cảm giác liên tục, ê ẩm và nằm sâu trong ngực. Cảm giác ấy khiến người bệnh càng cuống lên, nghĩ ḿnh bị bệnh tim gây “heart attack”.
- Cảm giác như bị nghẹn (choking sensation): rất nhiều người bị anxiety có triệu chứng này. Suốt ngày, họ có cảm giác như có vật lạ trong cổ họng làm nghẽn đường thở.
- Bị tê: 2/3 số người mang bệnh anxiety than bị mất cảm giác hoặc có cảm giác như có kiến ḅ ở tay, bàn tay, bàn chân, ở quanh mắt hay miệng.
- Nóng lạnh: 72% người bệnh có triệu chứng ớn lạnh hay cảm thấy có những luồng hơi nóng xông lên bất thường. Có người thấy ớn lạnh một phần cơ thể hay dọc theo xương sống. Ngược lại, có những người khác thấy từng luồng hơi nóng xông lên bụng, ngực, cổ rồi biến mất. Có người lúc đó cảm thấy mặt nóng và đỏ.
- Buồn nôn: buồn nôn cũng là một triệu chứng thông thường của bệnh anxiety. Tuy nhiên, khi kể bệnh, lại ít người đề cập đến điều này.
- Tiêu chảy: có người hay bị tiêu chảy. Đa số chỉ thỉnh thoảng bị tiêu chảy. Có người bị nặng đến độ phải mang tă và không dám đi đâu xa nhà.
- Nhức đầu hay nhức mỏi các bắp thịt: 86% người có bệnh anxiety bị nhức đầu hay nhức mỏi các bắp thịt kinh niên, đặc biệt là các bắp thịt vùng cổ và lưng. Họ gần như phải uống thuốc đau nhức mỗi ngày. Khi được chữa trị đúng cách, anxiety bớt, đau nhức cũng thuyên giảm.
- Mệt mỏi: hầu hết người bị anxiety đều than mệt mỏi. Cái mệt mỏi thông thường của một người b́nh thường nhưng làm việc quá sức là vào buổi chiều, sau một ngày làm việc. Cái mệt mỏi của người bị anxiety xảy ra cả ngày. Người bị anxiety lúc nào cũng thấy mệt mỏi và như không có sức.
Bài kỳ sau, chúng ta ta sẽ bàn tiếp về nguyên nhân gây bệnh căng thẳng tâm thần, cùng các cách chữa trị
Fibromyalgia là một căn bệnh kỳ lạ, đến thăm nhiều người chúng ta. Trong 100 người chúng ta, có 2 đến 8 người bị (2-8%).
Nó hành người bệnh thường xuyên: đau nhức toàn cơ thể, mệt mỏi, khó ngủ, và thêm các triệu chứng khác nữa. Tiếng Việt, xin gọi nó là “bệnh đau gân cốt-bắp thịt”, hay, để dễ hiểu hơn, “bệnh đau nhức toàn thân”.
Phụ nữ mang bệnh đau nhức toàn thân nhiều hơn đàn ông. Bệnh hay bắt đầu trong khoảng tuổi 30-55, tuy có thể xuất hiện sớm ở trẻ con hoặc trễ ở người cao tuổi hơn.
Mọi lứa tuổi, phụ nữ luôn cảm nhận cái đau mạnh hơn đàn ông. (Chúng ta thấy, trước những niềm đau thể xác hay tinh thần, phụ nữ thường buồn khổ, mau nước mắt hơn đàn ông). Người có tuổi cảm nhận cái đau nhiều hơn người trẻ. Người ta chưa rơ có phải v́ vậy, phụ nữ mang bệnh đau nhức toàn thân nhiều hơn đàn ông, và người có tuổi hay bị bệnh này hơn người trẻ tuổi.
Bệnh có thể di truyền, đôi khi trong một nhà có nhiều người cùng bị.
Triệu chứng
Căn bệnh cho rất nhiều triệu chứng.
- Đau nhức:
Bệnh gây đau ở nhiều chỗ, gần như chẳng chỗ nào không: đau khắp thân người, đau tay, đau chân, đau cả cột sống. Cái đau cảm thấy trên da (skin), trong bắp thịt (muscles), gân (ligaments), xương (bones). Nhiều điểm trên cơ thể người bệnh (gáy, cổ, vai, lưng, xương sườn, khuỷu tay, hông, đùi, đầu gối) đau thốn khi được ấn sờ trong lúc bác sĩ thăm khám. Có người chỗ nào cũng đau khi bị sờ đến.
Cái đau nó lại như có chân, nay chỗ này mai chỗ khác, khi nhiều khi ít. Đau tăng thêm vào những lúc trái gió trở trời, thời tiết thay đổi, hoạt động nhiều hơn b́nh thường, khi tinh thần căng thẳng, ngủ không ngon giấc, và lúc có kinh. Người bệnh thường thấy cứng người (stiffness) vào buổi sáng hoặc sau khi nằm, ngồi yên ở một vị thế hơi lâu. Vùng đau nhức như sưng lên, tuy thực sự, không có dấu chứng sưng phù ở vùng đau nhức.
- Mệt mỏi:
Đa số người bệnh cảm thấy mệt mỏi. Có người gần như chẳng khi nào thấy khỏe, lúc nào cũng uể oải, không có sức làm việc. Có người mệt ít thôi, do vui vẻ chấp nhận cái mệt, v́ cái mệt đă làm bạn với họ từ lâu lắm rồi, nên nay đă trở thành quen thuộc.
- Khó ngủ:
Gấc ngủ thường xuyên xáo trộn. Người bệnh khó dỗ giấc ngủ, hoặc hay thức giấc trong đêm. Giấc ngủ lại không sâu, sáng dậy vẫn có cảm giác mệt mỏi, ngủ không đủ. Ngủ không ngon giấc ban đêm càng làm tăng thêm cái đau nhức luôn có.
Người bệnh hay bị nhức đầu căng thẳng (tension headache) hoặc nhức đầu một bên (migraine headache) hơn người b́nh thường. Một khảo cứu cho thấy 84% những người bệnh fibromyalgia than thấy tê (mất cảm giác hoặc có cảm giác như kiến ḅ). Chỗ nào trên cơ thể cũng có thể bị tê, và nay tê chỗ này mai chỗ khác. Có người thấy như nhiều chỗ trên cơ thể không đủ máu đến nuôi. Khó tập trung tư tưởng, đăng trí, hay quên cũng thường xảy ra.
- Nhạy cảm:
Nhiều người bệnh đau nhức toàn thân rất nhạy cảm. Họ nôn nao khó chịu khi ngửi mùi (mùi thức ăn, mùi dầu thơm, ...), khi nh́n ánh sáng mạnh, khi nghe tiếng động lớn. Dùng thuốc, họ cũng hay bị thuốc gây phản ứng bất lợi.
- Các triệu chứng khác:
Khô mắt, nh́n những vật ở gần không rơ, chóng mặt, ... Có người nghẹt mũi, chảy mũi. Có người đau ngực, hồi hộp, khó thở.
Các triệu chứng tiêu hóa cũng thường xảy ra: khó nuốt, nóng ngực (heartburn), đầy hơi, ruột làm việc bất thường gây đau bụng, lúc tiêu chảy lúc bón. Có người đi tiểu nhiều lần, khó nín tiểu, đau vùng bọng đái. Phụ nữ có bệnh đau nhức toàn thân hay than đau vùng bụng dưới, đau bụng lúc có kinh, đau khi giao hợp.
- Các triệu chứng tâm thần:
Người bệnh hay căng thẳng tinh thần (anxiety), hoặc buồn chán (depression), có thể v́ bị đau nhức và mệt mỏi kinh niên năm này qua năm khác, song cũng có thể do các xáo trộn hóa học trên óc vừa gây bệnh đau nhức toàn diện, vừa gây bệnh căng thẳng tinh thần, buồn chán.
Tóm lại, người bệnh đau nhức toàn thân hay than: “Tôi nhiều bệnh lắm, bác sĩ có đủ th́ giờ nghe tôi kể không?”, v́ gần như cơ quan nào trong người cũng cho triệu chứng bất thường. Nhưng nổi bật vẫn là: “Ôi chao, tôi đau khắp cả người, lúc chỗ này khi chỗ khác. Tôi lúc nào cũng mệt mỏi, và có đêm nào ngủ ngon đâu”.
Nguyên nhân
Nguyên nhân gây bệnh đau nhức toàn thân chưa được hiểu rơ. Người ta cho rằng có thể bệnh xảy ra do sự rối loạn, làm việc bất thường của hệ thống thần kinh nội tiết.
Tất cả các hoạt động của chúng ta, thể chất hay tinh thần, đều được điều khiển bởi những hệ thống thần kinh nội tiết tinh vi của cơ thể (neuroendocrine system).
“Công chúa đứt tay, ăn mày đổ ruột”, cùng một cái đau, mỗi người cảm nhận cái đau một khác. Người ta đặt giả thuyết, v́ hệ thống thần kinh nội tiết rối loạn, nên người có bệnh đau nhức toàn thân cảm nhận cái đau nhiều hơn, chịu đau kém hơn người b́nh thường. Gần như các cơ quan đều bị chi phối bởi hệ thống thần kinh nội tiết, nên sự kiện người bệnh đau nhức toàn thân hay có thêm những triệu chứng khác nữa, của nhiều cơ quan khác nhau, càng khiến người ta tin rằng sự làm việc lung tung của hệ thống thần kinh nội tiết quả là thủ phạm của loại bệnh này.
Nhưng cái ǵ tạo nên sự làm việc lung tung của hệ thống thần kinh nội tiết như vậy? Có thể do yếu tố di truyền, hệ thống thần kinh nội tiết của người bệnh đă yếu sẵn. Khi bị một thương tổn thể chất hay tinh thần (physical or psychological trauma) hoặc khi nhiễm trùng, hệ thần kinh nội tiết của họ thêm tổn thương, khiến nó bắt đầu thực sự trục trặc. V́ vậy, bệnh thường phát ra sau một sự việc gây tổn thương thể chất hay tinh thần, hoặc sau một cơn bệnh nhiễm siêu vi.
Cơ thể ta luôn bị vây quanh bởi những yếu tố có thể gây đau, thí dụ như ngồi lâu th́ mỏi lưng, phơi nắng lâu ngoài băi biển th́ rát da, thất t́nh th́ đau khổ, ... Trên cơ thể ta, có muôn vàn những điểm tiếp nhận các cảm giác đau (pain receptors) dẫn truyền những tín hiệu đau về các hệ thống thần kinh nội tiết. Khi hệ thống thần kinh nội tiết làm việc b́nh thường, nó sẽ lọc lựa, và chỉ báo cho ta biết những cái đau lên quá một mức nào đó (pain threshold), c̣n những cái đau nho nhỏ, không đáng kể, nó sẽ không báo cho ta biết, và ta không cảm thấy đau. Nhưng nay nếu hệ thần kinh nội tiết bị trục trặc như trong trường hợp bệnh đau nhức toàn thân, nó sẽ liên tục báo cho ta biết mọi cái đau nó nhận được, không những thế, c̣n bé xé ra to, đau ít báo cáo đau nhiều, khiến ta cảm thấy đau nhiều hơn. V́ đau đớn, người bệnh thường không dám vận động khiến cơ thể suy nhược, kém sức chịu đựng, nên càng dễ đau nhức. Đồng thời, khi hệ thần kinh nội tiết làm việc bất thường như vậy, nó cũng gây khó ngủ. Khó ngủ tự nó cũng gây nhức đầu, đau mỏi các bắp thịt, hoặc làm tăng thêm các đau nhức đang có sẵn. Ngược lại, đau nhức quá lại khó ngủ. Ở đây, ta gặp rất nhiều ṿng lẩn quẩn. Cái trục trặc của hệ thần kinh nội tiết cũng khiến sự làm việc của nhiều cơ quan xáo trộn, gây nhiều triệu chứng khác biệt như đă kể trên.
Có điều người ta chưa chứng minh được giả thuyết “hệ thần kinh nội tiết trục trặc nên gây bệnh đau nhức toàn thân” này một cách trắng đen tách bạch, v́ các thử nghiệm, trắc nghiệm hay phim chụp thông thường hiện tại không khám phá được ǵ bất thường trong cơ thể người bệnh. Các thử nghiệm tinh vi hơn đang được nghiên cứu.
Bệnh đau nhức toàn thân gây đau nhức, chúng ta khổ sở, nhưng thực sự không gây tổn thương cho các cơ quan trong cơ thể. Bệnh kéo dài nhiều tháng, nhiều năm, lúc nặng lúc nhẹ. Đến nay, chưa có cách nào chữa khỏi hẳn bệnh.
1. Chữa trị bằng thuốc:
Hai thuốc được nghiên cứu kỹ và được xem đem lại nhiều kết quả nhất là Elavil và Flexeril, dùng 1 đến 3 tiếng trước giờ đi ngủ. [Hai thuốc này không thuộc nhóm thuốc ngủ (hypnotics), nhưng hay khiến ta buồn ngủ, nên dùng chúng vào buổi tối tốt hơn dùng ban ngày].
Vài đêm đầu khi mới dùng thuốc, và mỗi khi lượng thuốc được tăng lên, người dùng thuốc có thể nằm mơ, gặp mộng ác, ngủ nhiều hơn, hoặc cảm thấy dật dừ ngày hôm sau. Các phản ứng bất lợi này có thể sẽ thuyên giảm dần, bạn không nên vội vă bỏ thuốc. Điểm quan trọng khác cần biết: có khi phải dùng thuốc liên tục 4-6 tuần, thuốc mới bắt đầu cho kết quả tốt.
Lượng thuốc được tăng dần cho đến khi bạn ngủ ngon ban đêm, nhưng không bị dật dừ ban ngày. Thuốc có thể gây khô miệng, bón, khó tiểu, ... Với hai thuốc, nếu thuốc này gây nhiều phản ứng khó chịu quá, ta có thể dùng thuốc kia. Hoặc có thể dùng thêm các thuốc mới chữa sầu buồn như Prozac, Zoloft, Paxil, Effexor với lượng thấp.
Trong trường hợp bệnh đau nhức toàn thân, thuốc Tylenol chống đau khá tốt. Các thuốc “chống đau không có chất steroid” như Motrin, Advil, Naprosyn, ... chúng ta có thể dùng thử, nhưng sau khi thử vài thuốc, nếu không cho kết quả tốt, nên ngưng. Dùng lâu dài, những thuốc này có thể làm hại thận, hoặc gây chảy máu bao tử.
Nên tránh dùng các thuốc ngủ (hypnotics), hay thuốc chống đau có chất nha phiến như Tylenol số 3, Vicodin, .., v́ ngoài tác dụng gây nghiện, thuốc c̣n làm xáo trộn giai đoạn ngủ sâu (deep sleep) của giấc ngủ. Khi giai đoạn ngủ sâu của giấc ngủ xáo trộn, cái đau do bệnh đau nhức toàn thân sẽ tăng hơn.
Vai tṛ của giấc ngủ rất quan trọng trong bệnh đau nhức toàn thân: ngủ ngon, đau ít, ngủ không ngon, đau nhiều. Có rất nhiều phương cách giúp bạn ngủ ngon hơn: vận động đều đặn, tránh dùng thuốc lá, cà-phê, rượu, giữ pḥng ngủ thoải mái (không nóng, không lạnh, không ồn ào, không ánh sáng), ...
Các căng thẳng tinh thần nên tối thiểu. Ở đời, không thể không lo, nhưng trong các cái lo lớn nhỏ, ta vẫn có thể khéo chọn cái để lo, cái vất sọt rác, cái... nhờ người khác lo dùm. Lo nhiều, căng thẳng lên cao, ta sẽ cảm nhận cái đau nhiều hơn.
Những ngày khỏe khoắn, bạn cứ b́nh tĩnh, từ từ, đừng ham công tiếc việc, phí sức, làm việc ào ào không ai can nổi, rồi sau đó mệt quá, đau thêm, lại nằm rên suốt mấy ngày kế tiếp. Ngược lại, vào những lúc đau nhiều, bạn có thể t́m những thú vui lành mạnh giúp quên đau. Khi say mê ta thấy bớt đau (nhưng đừng để những say mê khiến ta quên ăn, mất ngủ).
3. Vận động:
Tất cả các tài liệu viết về bệnh đau nhức toàn thân đều nhấn mạnh vai tṛ của vận động trong sự chữa trị bệnh này. Thuốc men có thể giúp bạn bớt đau nhức, nhưng tác dụng giảm đau của thuốc không kéo dài nếu bạn không thường xuyên vận động. Không thường xuyên vận động sẽ làm cơ thể suy nhược, thịt xương, gân cốt mất dẻo dai, khiến bạn thấy đau nhiều hơn.
Tốt nhất là những thể dục năng động (aerobic exercises) nhẹ (low-impact), ít đặt sức nặng trên xương cốt như bơi lội, vận động dưới nước (water exercise), đạp xe đạp tại chỗ (stationary bicycling), chèo thuyền... ở nhà (rowing machines). Khởi đầu chỉ cần ngày tập ngày nghỉ, mỗi lần chỉ cần 5 phút. Ngày hôm sau nếu có hơi đau chút, không sao. Bạn từ từ tăng dần thời gian và mức độ vận động, cho tới khi bạn có thể vận động ít nhất 20-30 phút mỗi lần, ít nhất 4 lần mỗi tuần. Rồi, khi bạn đă lên được mức độ tập luyện như vậy, bạn có thể chuyển sang những vận động đặt sức nặng trên xương cốt (high-impact exercises) như đi bộ, chạy chậm chậm (jogging), đánh tennis. Kiên nhẫn là mẹ thành công bạn ạ. Nỗ lực vận động của bạn sẽ đem lại những kết quả tốt đẹp sau vài tháng.
Không có một chương tŕnh chữa trị như trên: bạn hiểu rơ về căn bệnh, dùng thuốc đều theo đúng chỉ dẫn, thay đổi lối sống cho phù hợp với căn bệnh của ḿnh, và thường xuyên vận động, căn bệnh đau nhức toàn thân của bạn sợ khó thuyên giảm.
Bệnh đục thủy tinh thể trong mắt (chúng ta hay gọi bệnh "mắt cườm") là nguyên nhân gây mù ḷa nhiều nhất trên toàn thế giới. Hiện thế giới có khoảng 30 triệu người không may mù ḷa, trong đó 15 triệu trường hợp là do đục thủy tinh thể.
Hàng năm, bệnh đục thủy tinh thể khiến chương tŕnh Medicare dành cho người cao niên ở Mỹ tốn nhiều tỉ mỹ-kim.
"Cataract" là ǵ?
Chữ "cataract" từ chữ La-tinh "catarractes", có nghĩa "thác nước": nh́n bằng mắt thường từ ngoài vào, thủy tinh thể bị đục trông như những ḍng nước cuồn cuộn của một thác nước đang chảy.
Mắt giống y một máy ảnh, loại tự động điều chỉnh để cho ảnh rơ (auto focus). Ngay phía đằng trước máy ảnh có một ống kính, giúp thu các h́nh ảnh bên ngoài ta muốn chụp. Trong mắt cũng có một bộ phận nằm phía trước gọi là thủy tinh thể (lens), giống như ống kính của máy ảnh. Thủy tinh thể có nhiệm vụ điều chỉnh ánh sáng và các h́nh ảnh bên ngoài, rồi rọi chiếu chúng lên trên vơng mạc (retina, màn ảnh nằm phía sau mắt, ví như phim của máy ảnh), giúp ta trông thấy mọi vật bên ngoài được rơ ràng.
Thủy tinh thể của mắt đục dần theo thời gian. Giống như trong một máy ảnh mua với giá tiết kiệm, dùng lâu, ống kính đục dần, hết c̣n trong như ngày đầu ta mới đem máy về. Một số yếu tố khiến thủy tinh thể mau đục hơn.
Nh́n thế giới sinh động bên ngoài qua một thủy tinh thể bị đục chẳng khác ǵ ta từ trong nhà nh́n ra bên ngoài qua một kính cửa sổ dơ, lâu ngày chưa lau. Hoặc, như ta nh́n gió thu nhè nhẹ lay động cây cành trong vườn qua một cửa kính mù sương thu.
Như vậy, qua một thủy tinh thể đục, mọi vật ta nh́n thấy nḥa đi, không rơ nét. Đă thế, khi ta nh́n thẳng vào ánh mặt trời hoặc ánh đèn xe, thị giác càng kém hơn do mắt bị chóa. Nhiều vị không c̣n lái xe ban đêm, nhận ra các bảng chỉ dẫn bên đường, hoặc đọc những hàng chữ nhỏ trên báo chí được nữa.
Nguyên nhân
Những nguyên nhân được biết hay tạo ra đục thủy tinh thể: tuổi tác (trên 60), chấn thương mắt (trauma), chất phóng xạ (radiation), các bệnh gây viêm mắt (inflammation), những bệnh biến dưỡng và dinh dưỡng (metabolic and nutritional diseases), chẳng hạn như bệnh tiểu đường, sự suy dinh dưỡng.
Ngoài ra, một số yếu tố cũng khiến ta dễ bị đục thủy tinh thể:
- Thuốc lá.
- Rượu.
- Tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời.
- Có học vấn thấp.
Dùng các thuốc steroids (như Prednisone) dài lâu.
Không ai chống lại được thời gian, trẻ măi không già, song chúng ta có thể bỏ thuốc lá, bớt uống rượu, tránh ra nắng nhiều, và mỗi khi ra nắng nhớ đeo kính mát.
Chữa trị
Bạn c̣n nhớ, ngày bạn lái chiếc xe mới toanh vừa cắt chỉ ra khỏi "dealer" bán xe, ḷng sảng khoái, mũi ngửi mùi xe mới, và qua kính xe trong suốt, mắt bạn nh́n lên bầu trời không gợn bóng mây, nh́n ra bên ngoài cuộc đời ôi sao mà tươi đẹp.
Rồi thấm thoát đă năm bảy năm trôi qua, kể từ ngày bạn sung sướng làm chủ chiếc xe đầu tiên trong đời. Nào ai ngăn cản được sự tàn phá của thời gian. Kính xe bạn không c̣n trong suốt như trước, nhiều chỗ đă vẩn đục. Nhưng thôi kệ, kính xe hơi mờ chút, song vẫn c̣n dùng được. Bạn chỉ nhờ chuyên viên thay kính xe thay nó đi, lắp cái mới vào, nếu nó đă tệ quá, khiến việc lái xe của bạn trở thành nguy hiểm.
Ta đă biết, riêng thời gian cũng có thể tạo những thay đổi đưa đến đục thủy tinh thể, như đă làm vẩn đục kính xe của bạn. Việc này không khiến ta phải quan tâm cho lắm. Những thay đổi đầu tiên như vậy thường không gây triệu chứng ǵ cả, tuy được nhận ra bởi bác sĩ chuyên khoa Mắt khi bạn đến khám mắt. Thủy tinh thể đục chút không có nghĩa là cần mổ chữa ngay, khi chưa có triệu chứng.
Vậy, khi nào mới phải mổ? Nên giải phẫu, mổ lấy thủy tinh thể bị đục ra khi thị giác ta đă kém nhiều và mắt ta bị chóa dữ quá, đeo kính cận cũng chẳng khá hơn, khiến những hoạt động hàng ngày như lái xe, làm việc, đọc sách trở thành khó khăn.
Trước khi mổ, thường bác sĩ Mắt sẽ nhờ bác sĩ chính (primary care doctor) khám cho người bệnh (gọi là preoperative medical evaluation) để ổn định các vấn đề như cao áp huyết, tiểu đường, …, nếu có. (Có cao áp huyết, sáng ngày mổ, tuy phải nhịn đói, song bạn nhớ uống thuốc như thường lệ với một chút nước; với người tiểu đường, có thể bác sĩ Mắt sẽ thu xếp mổ sớm, để người bệnh khỏi phải nhịn đói lâu, và khi về nhà, uống, chích thuốc lại như thường lệ.)
Thời gian gần đây, có nhiều tiến bộ trong phẫu thuật chữa đục thủy tinh thể, khiến các rủi ro trong lúc mổ, các b iến chứng do giải phẫu ít xảy ra hơn trước, đồng thời thị giác cũng trở lại b́nh thường mau hơn.
Ngày nay ở Mỹ, giải phẫu chữa đục thủy tinh thể đă trở thành một nghệ thuật, không làm đau người được mổ. Giải phẫu thực hiện chỉ trong ṿng 30 đến 60 phút. Trong suốt cuộc mổ, người bệnh vẫn tỉnh táo, và sau đó ra về trong ngày, không phải ở lại bệnh viện.
100 người mổ, đến 95 người sau khi mổ, thị giác sẽ trở lại rất tốt. Số người c̣n lại, mổ xong vẫn không trông rơ nhiều, là v́ bị thêm các bệnh của vơng mạc (retinal diseases), hoặc v́ các biến chứng do giải phẫu (nhiễm trùng, tróc vơng mạc, thủy tinh thể nhân tạo đặt vào lệch, v.v.).
Đă qua rồi những ngày xưa trước, khi mổ, có thể nói, mắt bị tách hẳn làm hai mảnh để cố lấy thủy tinh thể ra. Nay, phẫu thuật được làm qua những vết rạch nhỏ xíu. Dưới kính phóng đại cực mạnh, bác sĩ dùng một dụng cụ đặc biệt để thực hiện cuộc giải phẫu. Sau khi thủy tinh thể bị đục được lấy ra, một thủy tinh thể nhân tạo được đặt vào mắt để thay thế cho cái cũ. Chúng ta cứ để nó ở đấy suốt đời.
Ngay buổi tối hôm giải phẫu, người bệnh đă có thể hoạt động b́nh thường trở lại, đọc sách, đi bộ, ăn uống, xem truyền h́nh, và đa số đi làm lại sau một tuần. Người bệnh thường sẽ nh́n rơ, không phải đeo kính sau mổ. Một số vị cần đeo kính để lái xe đêm hoặc đọc sách.
Không mổ th́ sao?
C̣n không mổ th́ sao, một khi bệnh đă nặng đến độ khiến ta không c̣n nh́n được rơ? Người bị đục thủy tinh thể, v́ mắt kém, có thể gây tai nạn lúc lái xe, gẫy xương do té ngă, không muốn đi đến đâu, chẳng muốn giao thiệp với ai (social isolation) và mất đi sự tự lập, phải trông nhờ vào người khác trong cuộc sống hàng ngày. Nhiều vị người nhà cho rằng đă lẫn, nhưng sau khi được mổ chữa, tinh thần các vị lại khá hơn, bớt cả lẫn.
Rơ ràng, thủy tinh thể mắt bị đục khiến cuộc đời ta mất nhiều thi vị.
Tóm lại, mắt kém ở người có tuổi có thể v́ thủy tinh thể trong mắt đục. Giải phẫu để chữa cần đến khi cuộc sống của ta bắt đầu mất vui do thị giác ta kém nhiều. Hầu hết người được mổ, kể cả những vị mang bệnh tiểu đường, mắt lại sáng, và rất hài ḷng sau giải phẫu
MILAN, Italy (WebMD) - Một cuộc nghiên cứu mới cho thấy rằng ăn nhiều hành và tỏi có thể giúp ngăn ngừa bệnh ung thư.
Các nhà nghiên cứu ở Ư nhận thấy những người ăn theo chế độ dinh dưỡng có nhiều hành, tỏi và các thứ rau cùng họ với cây hành - như củ kiệu, tỏi tây (leek), hẹ - th́ giảm được nhiều nguy cơ mắc vài loại bệnh ung thư hơn những người tránh ăn những thứ này.
Nhà nghiên cứu Carlotta Galeone, thuộc viện Istituto di Ricerche Farmocologiche Mario Negri ở Milan, và các đồng nghiệp nói rằng những phúc lợi về sức khỏe của hành và tỏi đă được nói tới trong nhiều thế kỷ đă qua, nhưng chưa có những nghiên cứu đầy đủ để chứng minh những phúc lợi đó.
Trong cuộc khảo sát của họ, các nhà nghiên cứu đă dùng những số liệu từ vài cuộc nghiên cứu về bệnh ung thư ở Ư và Thụy Sĩ để t́m kiếm sự liên hệ giữa sự tiêu thụ hành và tỏi và bệnh ung thư tại vài nơi trong thân thể, như miệng, thanh quản (larynx), thực quản (esophagus), ruột kết (colon), vú, buồng trứng (ovary), và thận.
Nói tổng quát, trong số những người đă mắc bệnh ung thư th́ họ có mức tiêu thụ hành từ số 0 cho tới 14 phần (portion) mỗi tuần lễ; trong khi đó, những người không mắc bệnh ung thư th́ đă thường ăn hành ở mức từ 0 cho tới 22 phần mỗi tuần.
Sự tiêu thụ tỏi cũng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư, ngoại trừ những người mắc những bệnh ung thư vú, buồng trứng và tuyến tiền liệt.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng sự tiêu thụ hành ở mức vừa phải có vẻ làm giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết, thanh quản, và buồng trứng.
Những hiệu ứng bảo vệ cũng mạnh hơn trong số những người ăn nhiều hành nhất so với những người ăn ít nhất. Những người ăn nhiều hành nhất cũng giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư trong miệng và thực quản so với những người ăn ít nhất.
Sự tiêu thụ tỏi ở mức vừa phải cũng giúp giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết và thận.
Ngoài ra, hiệu ứng chống ung thư cũng gia tăng khi tiêu thụ nhiều tỏi hơn. Qua sự khảo sát những số liệu. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng những người ăn nhiều tỏi nhất th́ giảm nguy cơ mắc tất cả những bệnh ung thư, ngoại trừ hai bệnh ung thư vú và tuyến tiền liệt - hai bệnh này phần lớn liên quan tới những vấn đề thuộc kích thích tố và hệ thống sinh sản, theo lời các nhà nghiên cứu.
Họ nói rằng sự tiêu thụ hành và tỏi có thể được coi là một dấu hiệu của một lối sống lành mạnh và của một chế độ dinh dưỡng bao gồm nhiều thứ thảo mộc và rau có tiềm năng chống bệnh ung thư. (n.m.)
Nhiều bệnh do thức ăn, nước uống có thể làm những ngày Hè ta kém vui. Chúng gây tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi, ăn không ngon miệng, có khi ói mửa, nóng sốt.
Trời thương, đa số những trường hợp tiêu chảy gây do siêu vi (virus), hoặc vi trùng (bacteria) hiền, sẽ mau chóng thuyên giảm trong ṿng vài ngày, khi các siêu vi, vi trùng gây bệnh, cùng độc tố (toxins: chất độc do chúng tạo ra) của chúng ra khỏi đường tiêu hóa ta. Nhưng cũng có khi bệnh nặng, khiến ta khổ sở, không chừng c̣n đi nằm nhà thương.
Làm thế nào để biết bệnh nhẹ hay nặng? Hai câu hỏi đặt ra giúp ta lượng định vấn đề:
- Các triệu chứng có mau chóng thuyên giảm trong ṿng 1-2 ngày?
- Có máu trong phân không, hoặc bạn nóng sốt, đau bụng dữ quá, c̣n buồn nôn, ói mửa, và có dấu chứng cơ thể thiếu nước (dehydration)?
Nếu triệu chứng của bạn mau chóng thuyên giảm trong ṿng 1-2 ngày, trong phân bạn không có máu, bạn chẳng nóng sốt, đau bụng cũng vừa phải, không buồn nôn hoặc ói mửa nhiều, trông c̣n hồng hào, ướt át lắm, ta chả lo. Bạn nghỉ ngơi, ăn uống nhẹ, dùng ít thuốc đau bụng, tiêu chảy, hoặc thuốc chống ói nếu cần. Nhiều phần, viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng (infectious gastroenteritis) sẽ chào từ giă bạn sau vài ngày. C̣n nếu triệu chứng nặng hoặc dây dưa, ta sẽ phải t́m hiểu, truy lùng nguyên nhân gây rối.
Nói dại, triệu chứng của bạn nặng quá, hoặc dây dưa nhiều ngày không bớt?
Buồn nôn và ói mửa, có khi tiêu chảy, trong ṿng 6 tiếng sau khi ăn, thường do trúng độc gây bởi vi trùng Staphylococcus aureus. Bạn có thể khó chịu dữ lắm, nhưng rồi sẽ bớt dần. Bệnh thường chỉ hành bạn trong ṿng 12 tiếng, rất hiếm khi trở nặng, gây những biến chứng nguy hiểm. Vi trùng Staphylococcus aureus hiện diện khắp nơi, nhất là ở những thức ăn đă hư thúi.
Đau bụng, tiêu chảy 8-16 tiếng sau khi ăn thức ăn nhiễm độc, thường do những vi trùng như Clostridium perfringens, hoặc Bacillus cereus. Những con này chậm chạp, vào đường tiêu hóa của ta một thời gian, mới sinh sôi nảy nở và tạo các độc tố. Được cái, ít khi chúng hành ta quá 24 tiếng đồng hồ.
Hiểm độc hơn, các con như Salmonella, Shigella, Campylobacter, và Vibrio parahaemolyticus gây những triệu chứng nặng, thường kèm nóng sốt, sau khi chúng âm thầm phục kích trong đường tiêu hóa của ta đến 16-48 tiếng, kể từ lúc ta ăn phải những thực phẩm có chúng. 16-48 tiếng sau, chúng mới chính thức khai chiến. Cuộc chiến chúng gây ra cũng kéo dài lâu hơn. Chúng xâm nhập và tấn công ruột, nên trong phân ta có ít máu. Nhưng nếu máu ra nhiều quá, đỏ ḷm cả phân, th́ có lẽ thủ phạm lại là con E. coli, ḍng gây chảy máu (hemorrhagic strain).
Một bệnh sử du lịch rất quan trọng. Bạn vừa trở về từ Việt Nam, và nay bị tiêu chảy? Thế th́ nhiều thứ tranh nhau gây chứng tiêu chảy của bạn lắm lắm. Ngoài các siêu vi, vi trùng, c̣n các kư sinh trùng (như giun kim, giun đũa, kư sinh trùng kiết lỵ, kư sinh trùng Giardia, Cyclospora, ...) có thể làm phiền bạn. Rất nhiều thức ăn ở Việt Nam, kể cả các rau trái, chứa những thứ này. Bạn có ngờ chăng, nước đá (ice) ở đấy cũng có thể gây bệnh. Bạn nhớ chỉ uống nước đă đun sôi đủ 5 phút, hoặc uống nước sạch chế sẵn trong các b́nh (bottled water).
Kư sinh trùng Giardia ở Mỹ cũng có, sẵn sàng tấn công những người đi cắm trại rồi uống nước suối cho mát, hoặc dùng nước suối đánh răng cho tiện.
Nếu năy giờ chúng ta vẫn chưa đoán được nguyên nhân gây chứng tiêu chảy, đau bụng, ói mửa, nóng sốt, ... của bạn, xin bạn cho biết thêm, thời gian gần đây, bạn có dùng những thức ăn không nấu nướng kỹ, hoặc đồ biển (shellfish), trứng, gà vịt, đă không trữ trong tủ lạnh đàng hoàng?
À, thưa bạn, gần đây bạn có dùng trụ sinh ǵ không? Trong ruột ta, nhiều vi trùng, bạn và thù, sống chung ḥa b́nh, kềm chế lẫn nhau. Các trụ sinh, kể cả “Ampi”, có thể giết bớt những vi trùng bạn, khiến những vi trùng thù không ai kiềm chế, thừa cơ hoành hành. Trong cái đám giặc nổi lên như vậy, nguy hiểm nhất là con Clostridium difficile, có khi làm bạn tiêu chảy, đau bụng, nóng sốt đến phải vào nhà thương. Nhận diện con này và diệt nó không khó (bằng thuốc trụ sinh Vancomycin hoặc Flagyl), nếu ta nghĩ đến nó. Bạn thấy đấy, nếu cứ dùng trụ sinh bừa băi theo thói quen, chỉ có hại.
Và, bạn có thường dùng những thuốc chống chất acid (antacids) như Maalox, Mylanta, Tumbs, ...? Thuốc chống acid có thể gây tiêu chẩy, và đường tiêu hóa của người dùng thuốc chống acid lâu ngày cũng dễ bị các vi trùng phục sẵn trong thức ăn tấn công.
Như đă bàn ở trên, với các triệu chứng tiêu chảy, đau bụng, buồn nôn, ói mửa, ... nhẹ do nhiễm trùng đường tiêu hóa của bạn vào mùa này, ta không cần làm trắc nghiệm, và thử, cấy phân để cố truy nguyên kẻ thù phá bạn làm ǵ. Đằng nào rồi bạn cũng sẽ mau chóng thuyên giảm trong ṿng vài ngày. Nhưng nếu bạn bị nặng, trông bạn yếu quá, hoặc bạn đang mang thêm những bệnh hoặc dùng những thuốc khiến sức đề kháng cơ thể suy giảm, việc làm trắc nghiệm và thử, cấy phân là cần thiết, để ta c̣n định liệu việc chữa trị.
Về mặt chữa trị, dù bạn bị tiêu chảy nhẹ thôi, bạn cũng chỉ nên dùng các thức lỏng (clear fluids) như nước cháo, nước 7-up, Kool-Aid, Popsicles, Gatorade, Jello, trà đường (weak tea with sugar), không nên ăn thức ăn đặc. Ăn ít bánh crackers mặn mặn cũng được.
Mấy tuần nay, nước Mỹ ta xôn xao v́ căn bệnh Ebola. Một bác sĩ Mỹ và một nhân viên y tế làm việc bên Tây Phi bị nhiễm Ebola trở lại Mỹ để chữa bệnh, rồi thêm anh chàng nhiễm Ebola từ xứ Liberia lẻn vào Mỹ, đến Texas, đổ bệnh, đến nhà thương gây bao những xáo trộn.
Ebola là bệnh gây do siêu vi (Virus), rất nặng, thường đưa tới tử vong. Bệnh xuất hiện tại Trung Phi và Tây Phi Châu (Central and West Africa), hiện nay lây nhiễm nhanh, hoành hành mạnh tại Tây Phi, ở các nước Guinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria, và đă khiến hơn 3.000 mất mạng.
Triệu chứng
Thời gian kể từ lúc tiếp xúc với nguồn bệnh cho đến lúc bệnh phát ra là 2 đến 21 ngày. Khi bệnh phát ra, đầu tiên triệu chứng của Ebola giống như bị cúm, nhưng rồi trở nặng hơn nhiều:
- Đột ngột nóng sốt, ớn lạnh, người thấy không khỏe
-Yếu mệt
- Ăn không ngon miệng
- Nhức đầu
- Mỏi nhức toàn thân, đâu lưng.
-Vài ngày sau những triệu chứng đầu tiên, người bệnh có thêm các triệu chứng:
- Tiêu chảy
- Buồn nôn
- Đau bụng
- Nổi mẩn đỏ, thường trên mặt, cổ, ḿnh, tay; da chỗ nổi mẩn có thể tróc ra
- Bầm da và chảy máu: da nổi những vết tím nhỏ (do mạch máu dưới da bể vỡ), hoặc máu rỉ ra từ mũi miệng, mắt, chỗ da trầy.
Chữa trị
Người nhiễm bệnh Ebola cần được chữa trong bệnh viện, thường ở chỗ chữa những bệnh nặng (Intensive Care Unit, gọi tắt ICU).
Hiện chưa có thuốc trị siêu vi Ebola. (các bệnh siêu vi không chữa được bằng trụ sinh.) Sự chữa trị gồm những phương cách nâng đỡ cơ thể người bệnh, để cơ thể người bệnh may ra đủ sức tự chống trả căn bệnh, và giúp người bệnh dễ chịu.
Người bệnh được truyền những dung dịch cần thiết để nuôi dưỡng cơ thể trong lúc ói mửa, không ăn uống được, và cho những thuốc giúp máu đông nếu chảy máu.
Pḥng ngừa
Bệnh lây nhanh, truyền từ người sang người dễ dàng. Siêu vi có trong các chất tiết của cơ thể người bệnh (body fluids), nên bất cứ sự tiếp xúc nào với người bệnh đều nguy hiểm.
Hiện chưa có thuốc ngừa Ebola, cả với người từng đă tiếp xúc với người bệnh Ebola
- Rửa tay thường xuyên với nước rửa có chứa chất alcohol
- Nếu thấy tay dơ, rửa tay ngay với nước và xà bông
- Đến gần người bệnh Ebola, cần mang găng (gloves) và các thứ cần thiết để tránh bị lây bệnh (khẩu trang, đồ che mặt, mắt, áo choàng bảo vệ)
- Tuyệt đối không sờ mó thi thể người chết v́ Ebola
Người ở vùng đang có Ebola hoành hành, cũng nên tránh xa dơi, khỉ, các giống khỉ chimpanzee và gorilla, cùng máu, thịt của chúng. Những con vật này cũng có thể truyền bệnh Ebola sang người.
Hàng năm, tất cả mọi người (trừ em bé dưới 6 tháng) đều nên ngừa cúm trước khi cúm tới trong hai mùa thu và đông. Tháng 10 này, thời điểm tốt nhất để ngừa cúm, chúng ta nên ngừa cúm ngay đi, kẻo bị cúm, nóng sốt, tưởng bị Ebola, thêm sợ, người nhà cũng hoảng hốt.
Khớp (joint) là các chỗ những đầu xương nối với nhau. Trong khớp có nhiều cơ cấu rất tinh vi, phối hợp hoạt động để khớp vừa vững chắc vừa linh động. Sụn khớp (articular cartilage), phần quan trọng của khớp, bao bọc các đầu xương như một lớp đệm, giúp các đầu xương trong khớp nhẹ nhàng trượt lên nhau khi khớp chuyển động.
Ở Mỹ đă lâu, chúng ta cần ḥa nhập vào ḍng y khoa Mỹ, dùng những từ y khoa Mỹ họ dùng: đau cổ (neck pain), đau vai (shoulder pain), đau khuỷu tay (elbow pain), đau cổ tay (wrist pain), đau lưng (back pain), đau lưng dưới (low back pain), đau hông (hip pain), đau gối (knee pain), đau cổ chân (ankle pain), đau khớp (joint pain), viêm khớp (arthritis: khớp vừa đau, vừa sưng to, nóng đỏ). Nên bỏ hai chữ “phong thấp” vào sọt rác quá khứ, v́ những chữ này mơ hồ, không biết dịch sang tiếng Anh thế nào. Xin nhớ, vào nhà thương, các bác sĩ, y tá họ nói tiếng Anh, chúng ta cần dùng đúng chữ để họ hiểu (nếu cần thông dịch, người thông dịch cũng dịch được dễ dàng). Các thuốc Ibuprofen, Motrin, Aleve, Celebrex, ..., thuần túy, chỉ là thuốc chống đau như Tylenol, Aspirin, không nên gọi chúng là “thuốc phong thấp”.
Bệnh khớp nhiều lắm. Ba bệnh khớp làm khổ chúng ta nhiều nhất: “osteoarthritis ”, (bệnh viêm xương-khớp), “rheumatoid arthritis” (bệnh viêm khớp rheumatoid) và “gout” (thống phong). Hôm nay, chúng ta t́m hiểu bệnh “osteoarthritis ”, tên khác dễ hiểu hơn: “degenerative joint disease” (bệnh khớp thoái biến).
Bệnh khớp thoái biến xảy ra nhiều nhất trong các loại bệnh khớp. Ở Mỹ, đến 12% dân số mang bệnh khớp thoái biến, và với các vị trên 70 tuổi, tỉ lệ gần 35% (tức cứ 3 người, 1 người bị). Rất nhiều vị, đi từ pḥng ngủ sang pḥng tắm cũng khó khăn, v́ khớp gối, khớp hông đau nhức quá.
Đời người chúng ta ví như chiếc xe hơi, chập chững chạy đầu đời, bon bon chạy giữa đời, rồi chậm dần vào cuối đời. Do máy đă rêm, bánh đă ṃn. Các khớp của ta giống những bánh xe hơi, dùng lâu tất ṃn. Bệnh khớp thoái biến gây do sự ṃn lở của sụn khớp (articular cartilage), nhất là ở những vùng sụn phải trực tiếp nâng đỡ sức nặng của cơ thể. Do thế, bệnh thường tấn công các khớp mang sức nặng (hông, gối, lưng dưới, ...), hoặc khớp sử dụng nhiều trong công việc hàng ngày (các khớp ngón tay, khớp nơi gốc ngón tay cái).
Dưới tuổi 55, các khớp ṃn giống nhau ở cả nam lẫn nữ. Tuổi cao hơn, khớp hông bị nhiều hơn ở đàn ông, c̣n phụ nữ hay có bệnh ở các khớp ngón tay và gốc ngón cái. Phụ nữ cũng đau khớp gối nhiều hơn đàn ông.
- Tuổi tác: yếu tố quan trọng nhất. Càng cao tuổi, các khớp ta càng dễ hao ṃn.
- Phái tính: phụ nữ dễ mang bệnh hơn đàn ông. (Phải chăng, so ra, nữ giới vẫn phải làm việc nhiều hơn nam giới, việc sở, việc nhà?).
- Chấn thương: những khớp trước từng bị chấn thương hoặc sử dụng nhiều quá dễ mang bệnh. Chẳng hạn, người vũ ballet hay có bệnh ở khớp cổ chân. Ngược lại, các vơ sĩ boxing hay mang bệnh ở khớp nối bàn tay và ngón tay. Người làm những nghề nghiệp cần qú gối dễ mang bệnh ở khớp gối.
- Nặng cân: xe nặng, bánh tất mau ṃn. Người nặng, khớp mau hư, nhất là khớp gối.
- Bệnh bẩm sinh: khiến khớp bất thường ngay từ lúc mới sanh.
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
