HƯỚNG DẪN SƠ CỨU (FIRST AID)
KHI BỊ CÔN TRÙNG, ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI CẮN TRONG LÚC SINH HOẠT NGOÀI TRỜI Lynn Ly phỏng dịch theo "The Everything First Aid"
Những hoạt động ngoài trời như làm việc, vui chơi, giải trí, du ngoạn ở trong một số hoàn cảnh , khí hậu , và thời tiết . Khí hậu nóng và lạnh đều có thể gây ra những hệ quả đối lập (adverse consequences), và những sinh vật (critters) sống bên ngoài thỉnh thoảng gây dị ứng (ngứa ngáy khó chịu) hoặc tổn thương . Cơ thể bị thiếu nước hoặc ở cao độ (thí dụ lên đỉnh núi) và ở trong một số điều kiện ngoài trời khác cũng có thể làm bạn cảm thấy suy yếu đi .
Cho dù không có vấn đề ǵ khi bạn hoạt động ngoài trời, nhưng thật quan trọng bạn biết làm ǵ để chăm sóc hoặc trợ giúp những người bị chấn thương, bị bệnh tật bất ngờ .
I) BỊ CÔN TRÙNG, LOÀI VẬT VÀ NGƯỜI CẮN
Nhiều loại côn trùng và các sinh vật khác, bao gồm cả con người, gây ra các vết cắn và vết châm chích có thể cho cảm giác không thoải mái hoặc đe dọa tính mạng từ nhẹ nhẹ đến trung b́nh. Điều quan trọng là biết làm ǵ, làm thế nào để trị liệu, và khi nào th́ cần t́m kiếm đến trợ giúp từ chuyên gia y tế để trị liệu bất kỳ thương tổn tàng ẩn bên trong.
1) B̉ CẠP CẮN (SCORPION BITES)
Ḅ cạp là loại côn trùng nhiều chân có h́nh dạng giống tôm hùm (lobster-like arthoropods) nằm trong xếp loại côn trùng có nọc độc (arcahnid class, cùng loài nhền nhện = spider class), có một ng̣i / kim xoăn ở phần cuối nơi đuôi, và chúng thường được t́m thấy ở vùng sa mạc phía Tây Nam của Mexico (nước Mễ Tây Cơ). Những vết chích / đốt của bọ cạp dường như không có khả năng gây tử vong và dễ dàng điều trị, nhưng lại nguy hiểm cho trẻ nhỏ và người già hơn . Những triệu chứng bao gồm đau nhức ngay lập tức (immediate pain), nóng rát (burning), sưng tấy chút chút (minor swelling) và cảm giác tê (numb) hoặc ngứa ran (tingling sensation).
Những buớc sau đây cần nên thực hiện để trị liệu vết ḅ cạp cắn:
1. Rửa vùng bị ḅ cạp cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước
2. Dùng túi trườm lạnh đặt lên vùng bị ḅ cạp cắn trong ṿng 10 phút , nếu cần thiết th́ lập đi lập lại việc trườm lạnh vùng bị cắn với khoảng cách giữa các lần trườm lạnh là 10 phút .
3. Gọi điện thoại đến trung tâm kiểm soát chất độc (the Poison Control Center), hay đi bệnh viện khi có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng ǵ
2) BỌ VE CẮN (TICK BITES)
Những người sống vùng rừng cây hay đồng cỏ, hay những người dành thời gian vui chơi giải trí ở những khu vực này th́ dễ bị bọ ve cắn . Loài côn trùng nho nhỏ này sống bằng cách hút máu các loài động vật có vú (mammals) thí dụ như hươu nai (deer), loài gậm nhấm (rodents), thỏ (rabbits) và có thể truyền bệnh từ động vật sang người .
Việc sơ cứu (first aid) những vết bọ ve cắn bao gồm loại bỏ con bọ ve đang bu bám ngay lập tức để tránh những phản ứng từ vết cắn và giảm thiểu tối đa các loại bệnh nhiễm trùng do bọ ve gây ra thí dụ bệnh Lyme, bệnh nóng sốt Colorado bọ ve (Colorado tick fever), bệnh nóng sốt được phát hiện ở núi đá (Rocky Mountain Spotted fever)
Để tháo bỏ con bọ ve bu bám trên người , hăy làm như sau:
1. Dùng cây nhíp (tweezers) hay cây kẹp nhỏ nhỏ cong cong hay thẳng thẳng (small curl or flat forcepts) kẹp lấy đầu con bọ ve và càng cận sát nơi da đang bị con bọ ve cắn càng tốt, rồi nhẹ nhàng kéo ra, đừng bóp nát hay xoay vặn con bọ ve
2. Rửa vùng bị bọ ve cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước.
3. Bôi thuốc Antihistamine hoặc loại 1% hydrocortisone cream (loại kem chứa 1% chất hydrocortisone)
Cần phải có sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp , nếu con bọ ve cắn quá sâu và bạn không thể tháo gỡ nó ra được, hoặc bạn đang ở trong khu vực được thông báo là có nhiều nguy cơ bị bệnh lyme, hoặc bạn có triệu chứng nóng sốt hay triệu chứng cảm cúm , hoặc bạn có trải nghiệm bắp thịt trở lên suy nhược, tê liệt (paralysis) , hoặc nổi vết tṛn đỏ trên da gọi là "phát ban mắt ḅ" (the bull's eye rash) là đặc chưng của bệnh Lyme .
CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ bôi petroleum jelly (vaseline), rượu cồn ( alcohol ) ahy ammonia lên con bọ ve - chúng sẽ cắn chặt sâu vào da hơn. Nếu bạn đang ở trong vùng cảnh báo có nhiều nguy cơ bệnh Lyme mà bị bọ ve cắn, bạn nhất định phải phone báo bác sĩ để được tư vấn và ngay lập tức được chăm sóc và điều tri bao gồm việc sử dụng thuốc kháng sinh
Không có nguyên nhân chính xác nào gây ra bệnh viêm ruột. Một vài yếu tố có thể gây khởi phát và khiến các triệu chứng trầm trọng hơn. Hai nguyên nhân có khả năng gây bệnh cao nhất là rối loạn chức năng hệ miễn dịch và di truyền.
•Bất thường trong hệ miễn dịch: Hệ miễn dịch tấn công thành ruột thay v́ vi khuẩn và virus;
•Di truyền: Bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu trong gia đ́nh từng có người bị viêm ruột;
•Chế độ ăn uống: Tiêu thụ quá nhiều protein trong thịt và cá có thể làm nhiễm độc tế bào và gây ra các vết loét;
•Độ tuổi: Những người từ 35 tuổi trở xuống thường hay bị viêm ruột. Tuy nhiên bất cứ ai cũng có thể mắc bệnh;
•Giới tính: Cả nam giới và nữ giới đều có thể bị viêm ruột. Tuy vậy, t́nh trạng viêm loét đại tràng xảy ra nhiều hơn ở nam giới trong khi nữ giới có nguy cơ bị bệnh Crohn cao hơn;
•Hút thuốc: Hút thuốc có thể làm tăng nguy cơ bị bệnh Crohn và khiến các triệu chứng trầm trọng thêm. Có một điều thú vị là những người hút thuốc lại ít có nguy cơ bị viêm loét đại tràng so với những người không hút thuốc hoặc đă từng hút;
•Isotretinoin (Amnesteem®, Claravis®, Sotret®; formerly Accutane®): Dù vẫn chưa có mối liên hệ rơ ràng giữa chứng viêm ruột và isotretinoin nhưng một vài nghiên cứu lại cho rằng loại thuốc trị mụn này chính là một tác nhân tiềm tàng gây viêm ruột;
•Các loại thuốc chống viêm không chứa steroid (NSAIDs) như ibuprofen (Advil®, Motrin IB®), naproxen sodium (Aleve®, Anaprox®), diclofenac sodium (Voltaren®, Solaraze®) và các loại thuốc khác có thể làm gia tăng nguy cơ bị viêm ruột hay khiến bệnh trở nặng hơn.
Cách chẩn đoán bệnh viêm ruột
Để đưa ra chẩn đoán bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử mắc bệnh của người thân trong gia đ́nh và cho bạn tiến hành khám tổng quát. Bạn có thể cần thực hiện một vài xét nghiệm để xác nhận, bao gồm:
Xét nghiệm máu
•Tổng phân tích tế bào máu;
•Đánh giá dinh dưỡng: Vitamin B12, sắt, lượng folate có trong hồng cầu và các chỉ số dinh dưỡng;
•Tốc độ lắng máu và mức protein phản ứng C (CRP) có trong máu;
•Hàm lượng calprotectin có trong phân;
•Xét nghiệm huyết thanh: Cố định các khuếch tán quanh nhân của kháng thể kháng bào tương có trong bạch cầu đoạn trung tính (p-ANCA) và các kháng thể kháng saccharomyces cerevisiae;
•Xét nghiệm phân: Cấy phân, xét nghiệm trứng và kư sinh, cấy t́m vi khuẩn gây bệnh và đánh giá t́nh trạng nhiễm clostridium difficle.
Xét nghiệm chẩn đoán h́nh ảnh
•X-quang ngực và bụng thẳng;
•Chụp đối quang kép;
•Siêu âm bụng;
•Chụp cắt lớp (chụp CT) hay chụp cộng hưởng từ (chụp MRI) ổ bụng và vùng chậu;
•Chụp cắt lớp vi tính phần ruột.
Phẫu thuật nội soi
•Nội soi đại tràng và sinh thiết mô/ thương tổn;
•Nội soi tràng sigma với ống soi mềm;
•Nội sôi đường tiêu hóa trên;
•Nội soi viên nang hay nội soi hai bóng.
Cách điều trị và kiểm soát bệnh viêm ruột
Có nhiều cách điều trị bệnh viêm ruột nhưng bác sĩ sẽ thường bắt đầu điều trị bằng việc sử dụng thuốc rồi mới đến thực hiện phẫu thuật.
Sử dụng thuốc
Bác sĩ có thể đề nghị bạn sử dụng thuốc để điều trị viêm và ngăn ngừa các triệu chứng:
•Bước 1. Sử dụng các loại thuốc aminosalicylate để điều trị đợt bùng phát và ngăn ngừa tái phát. Những loại thuốc này mang lại hiệu quả cao hơn trong việc điều trị viêm loét đại tràng so với bệnh Crohn. Các loại thuốc aminosalicylate có dạng uống, dạng thụt và dạng nhét. Các dẫn xuất của axit 5- aminosalicylic như sulfasalazine, mesalamine, balsalazide, olsalazine cũng có thể được sử dụng để điều trị;
•Bước 1a. Các loại thuốc kháng sinh (metronidazole, ciprofloxacin, rifaximin) và các kháng thể đơn ḍng (monoclonal antibody) như natalizumab được sử dụng vừa phải để điều trị t́nh trạng viêm loét đại tràng. Tuy nhiên, những loại thuốc này có thể có nhiều tác dụng phụ;
•Bước 2. Các loại thuốc corticosteroid được dùng để điều trị những lần phát bệnh cấp tính. Bệnh nhân có thể sử dụng các loại cortiscosteroid dạng thuốc uống, thuốc bôi, thuốc nhét hậu môn và dạng tiêm tĩnh mạch, chẳng hạn như hydrocortisone, prednisone, methylprednisolone, prednisolone, budesonide và dexamethasone;
•Bước 3. Các loại thuốc điều ḥa hệ miễn dịch là biện pháp hiệu quả để điều trị các chứng viêm ruột khó chữa mà không sử dụng steroid. Đây là phương án chính chữa trị các vết ṛ và giúp bệnh thuyên giảm ở những bệnh nhân không dung nạp hay cơ thể không phản hồi với các loại thuốc aminosalicylate. Một số loại thuốc điều ḥa hệ miễn nhiễm bao gồm azathioprine, 6-mercaptopurine, methotrexate và cyclosporine;
•Bước 4. Các loại thuốc thử nghiệm lâm sàng có thể được sử dụng cho từng loại bệnh riêng biệt (chẳng hạn một chất hiệu quả với bệnh Crohn nhưng không hiệu quả với viêm loét đại tràng hay ngược lại).
Bạn có thể dùng các loại thuốc khác để điều trị các triệu chứng như tiêu chảy hay co thắt dạ dày:
•Các loại thuốc ức chế histamine (H2-receptor antagonist) như cimetidine, ranitidine, famotidine và nizatidine;
•Các thuốc ức chế bơm proton như omeprazole, lansoprazole, esomeprazole magnesium, rabeprazole sodium và pantoprazole;
•Những loại thuốc chống tiêu chảy như diphenoxylate, atropine, loperamide và cholestyramine;
•Những loại thuốc kháng acetylcholin chống co thắt như dicyclomine, hyoscyamine.
Phẫu thuật
Bạn có thể tiến hành phẫu thuật để điều trị viêm loét đại tràng. Tuy vậy, phương pháp phẫu thuật vẫn có thể giúp cải thiện t́nh trạng bệnh Crohn ở một số người.
Phẫu thuật cho những bệnh nhân bị viêm loét đại tràng sẽ cắt bỏ toàn bộ đại tràng và trực tràng. Bác sĩ sẽ gắn một túi nhỏ bằng da từ cuối phần ruột cho đến hậu môn để bệnh nhân có thể đi ngoài một cách b́nh thường. Phương pháp này được gọi là ghép nối hồi tràng hậu môn. Nếu phẫu thuật trên không thể thực hiện được, bác sĩ sẽ rạch một lỗ trên bụng và nối ống thông ra một túi nhỏ bên ngoài để chứa phân.
Phẫu thuật cho những bệnh nhân bị bệnh Crohn không đảm bảo rằng bệnh sẽ không tái phát lại. Phần lớn những người bệnh Crohn sẽ được phẫu thuật ít nhất một lần trong quá tŕnh điều trị. Phẫu thuật sẽ loại bỏ phần ruột bị hư hại và nối những phần ruột khỏe mạnh.
Bất cứ ai cũng có thể bị viêm ruột và cho đến nay vẫn chưa có cách điều trị dứt điểm cho căn bệnh này. Cách tốt nhất để điều trị là ngăn chặn những đợt phát bệnh và kiểm soát các triệu chứng. Bạn có thể nhờ bác sĩ tư vấn về những phương pháp pḥng chống bao gồm những cải thiện, thay đổi trong bữa ăn hằng ngày để kiểm soát và ngăn ngừa bệnh.
-Mấy tuần trước tôi có bị nổi mụn nước, nguyên một dề, kéo dài từ trước ngực ra sau lưng bên phải, rất đau rát. Bây giờ mụn nước đă hết rồi mà vẫn c̣n đau rát rất nhiều. Người quen của tôi nói là tôi bị giời leo.
-Tôi ở nhà rất sạch sẽ, không có đi đâu xa, và không thấy bị con ǵ ḅ lên cả, mà sao lại gọi là bị giời leo? Xin cho biết con “giời” thường ở đâu, lớn hay nhỏ, mà tôi bị “giời” leo hồi nào mà không hay biết ǵ cả? Và có cách ǵ để hết đau rát không? Bao lâu sẽ hết?
Đáp:
Giời ăn hay giời leo, tiếng Anh gọi là shingles hoặc herpes zoster hoặc zoster, không phải là hiếm gặp. Theo thống kê, có khoảng 20% người Mỹ sẽ bị giời ăn một lần nào đó trong cuộc đời.
Giời, là một côn trùng giống giống như con rít to. Có lẽ v́ các tổn thương của shingles kéo dài thành đường giống như vết thương do bị con giời ḅ lên người tiết ra chất tiết làm cho bị phỏng, nên người xưa gọi là bị giời leo (lên người). Thực ra bệnh giời leo không có ăn nhập ǵ với con giời này cả.
Giời leo là hậu quả của việc tái hoạt (reactivation) của virus gây bệnh trái rạ (chicken pox) thường gặp khi ta c̣n nhỏ. Virus gây ra bệnh trái rạ là varicella zoster. Một khi ta đă bị trái rạ, varicella zoster sẽ “nằm vùng” lại trong các mô thần kinh của cơ thể suốt đời.
Giời leo xảy ra khi varicella “tái xuất giang hồ” khi gặp “thời cơ.” “Thời cơ” này thường là khi sức đề kháng của cơ thể bị yếu đi. Do đó giời leo thường xảy ra ở người lớn tuổi và những người bị suy giảm miễn dịch như các bệnh nhân SIDA, đang điều trị ung thư, trong lúc đang bị stress, vân vân.
Như vậy là virus gây ra giời leo không lây để gây giời leo ở người khác ngay lập tức. Nếu một người chưa có sức đề kháng với virus bệnh trái rạ, nếu bị lây virus từ người đang bị giời leo, người đó sẽ bị trái rạ vào lúc đó. Giời leo chỉ có thể xảy ra rất lâu sau đó khi virus này tái hoạt.
Không ít người lẫn lộn giữa giời leo và bệnh cũng nổi mụn nước ở vùng xung quanh miệng do virus Herpes simplex loại một gây ra. Hai bệnh này bề ngoài đôi khi có thể nh́n hơi giống nhau nhưng nguyên nhân hoàn toàn khác nhau. Herpes simplex cũng thường ít gây đau đớn hơn bị giời leo.
V́ varicella “nằm vùng” ở các mô thần kinh. Khi chúng “quậy” lên, đầu tiên bệnh nhân sẽ có các cảm giác đau như kiểu đau thần kinh, tức là tê tê, nóng nóng, rần rần, buốt như điện giựt ở vùng chi phối của nhánh thần kinh đó. Sau khoảng ba ngày mới phát ra các ban đỏ và mụn nước, mụn nước có khi to bằng cả bàn tay.
Vùng bị nổi đỏ và mụn nước rất đau đớn, có khi quần áo đụng vào cũng chịu không nổi. Ngay cả dù không điều trị, thường mụn nước cũng sẽ tự vỡ, khô mài trong ṿng khoảng hai đến bảy ngày. Mài thường tróc hẳn trong ṿng một tháng. Tùy theo mụn nước lớn hay nhỏ và cách giữ vệ sinh, các vết thương giời leo này có thể không để lại sẹo, hoặc để lại sẹo lớn hay nhỏ.
Giời leo thường đi kèm với mệt mỏi, sốt nhẹ và ê ẩm ḿnh mẩy như trong các trường hợp nhiễm virus khác.
Giời leo thường xảy ra ở người lớn tuổi và những người bị suy giảm miễn dịch
như các bệnh nhân SIDA, đang điều trị ung thư, trong lúc đang bị stress…
(H́nh minh họa: newsnetwork.mayoclinic.org)
Sau khi vết thương tróc mài, bệnh nhân có thể vẫn c̣n đau. Khoảng 10% bệnh nhân sẽ phải chịu đựng các cơn đau kéo dài, gọi là post herpetic neuralgia. Các cơn đau “hậu giời leo” này có thể kéo dài nhiều tháng, đôi khi có thể nhiều năm, thường gặp hơn ở người lớn tuổi, và có thể hạn chế được bằng cách trị liệu giời leo bằng thuốc chống virus sớm và thích hợp.
Ngoài ra, một số biến chứng có thể xảy ra làm mù mắt, điếc, liệt mặt nếu virus tấn công vào các vùng thần kinh này. Do đó, nếu thấy giời leo lan đến gần mắt, vào tai, nên đến bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt.
V́ virus varicella thường chỉ tấn công vào một nhánh thần kinh nên thường bệnh nhân chỉ bị các tổn thương nói trên ở một bên của cơ thể, theo vùng thần kinh bị ảnh hưởng. Các trường hợp “chạy giáp ṿng” rất hiếm gặp. Nếu có th́ chắc là sức đề kháng đă quá yếu khiến cho virus có thể “nhất loạt nổi dậy” khắp nơi, và nếu bệnh nhân chết th́ là v́ mạng đă tận do sức đề kháng đă không c̣n nữa, chứ không phải v́ giời leo là chính.
Các triệu chứng đau đớn và biến chứng của giời leo có thể được hạn chế nếu bệnh được chẩn đoán sớm, bác sĩ cho uống thuốc chống virus sớm (trong ṿng hai, ba ngày) và đủ liều. Thuốc sẽ cần phải cho càng sớm càng tốt và với liều cao, uống đủ ngày, để có thể “dập” “bọn” virus này khi chúng chưa kịp “khuếch trương lực lượng.”
Các biến chứng cũng có thể tránh được khi được điều trị dự pḥng từ sớm. Cũng có nhiều thuốc giúp giảm bớt các triệu chứng đau “hậu giời leo.” Các thuốc này có nhiều tác dụng phụ và cần được khám và theo dơi cẩn thận.
Thuốc ngừa giời leo hiện đang được Trung Tâm Kiểm Soát Pḥng Ngừa Dịch Bệnh Mỹ (CDC) chuẩn thuận cho dùng là Shingrix và Zostavax.
Shringrix là thuốc chủng ngừa mới hơn, có hiệu quả hơn, cần chích hai lần, lần thứ nh́ sau lần đầu từ hai đến sáu tháng, cho người từ 50 tuổi trở lên. Là chọn lựa đầu tiên cho việc pḥng giời leo. Những ai đă chích Zostavax rồi, cũng có thể chích thêm Shingrix.
Zostavax là thuốc chủng ngừa cũ hơn, hiệu quả không cao bằng Shingrix, chỉ cần chích một lần. Được CDC khuyến cáo cho người từ 60 trở lên, dù rằng hăng chế tạo cho rằng có thể dùng ở người 50 tuổi trở lên. Hiện nay, thuốc này có thể dùng ở người không thích chích Shingrix hoặc dị ứng với Shingrix, hoặc khi lúc đó chỉ có thuốc Zostavax mà không có sẵn Shingrix.
Những người với các t́nh trạng đau yếu mạn tính cũng có thể chủng ngừa thuốc này, trừ khi có chống chỉ định hay những t́nh trạng cần phải thận trọng khi chích ngừa thuốc này.
Các chống chỉ định (tức là các t́nh trạng khiến cho việc chích thuốc này có thể gây ra nguy hiểm cho bệnh nhân, do đó, họ không nên dùng thuốc này) bao gồm những người đă từng bị dị ứng với các thành phần của thuốc này hoặc chất gelatin, đă từng bị sốc thuốc (anaphylactic/anaphylactoid reaction) với neomycin, bị ung thư máu (leukemia hoặc lymphoma), bị suy giảm miễn dịch, ví dụ như bị nhiễm HIV, đang bị lao mà chưa điều trị, có bầu hoặc dự định có bầu trong ṿng ba tháng.
Cần thận trọng khi chích ngừa, nếu đang bị các bệnh cấp tính và đang sốt, tốt nhất là chờ khỏi bệnh hăy chích.
Tóm lại giời leo (shingles hay zoster) là do sự tái hoạt của virus gây ra trái rạ (chicken pox). Các triệu chứng và biến chứng của bệnh có thể được giảm bớt rất nhiều nếu được chẩn đoán và cho thuốc chống virus (và chống viêm nếu cần thiết) càng sớm càng tốt. Chủng ngừa là cách đơn giản và tương đối hữu hiệu để pḥng bệnh này.
“Thưa Bác sĩ,
Em tên là Thảo năm nay 24 tuổi, em muốn xin được bác sĩ tư vấn và giải đáp về việc thiếu canxi ở khớp gối.
Em bị đau ở đầu gối từ khi học cấp 3. Khi đi lại hay hoạt động hằng ngày khớp gối của em phát ra những tiếng kêu cục cục rất rơ, và thỉnh thoảng c̣n rất đau, em bị ở cả 2 đầu gối.
Gia đ́nh em đă đưa em đi khám rất nhiều lần, chụp chiếu khớp gối và làm các xét nghiệm cần thiết nhưng các bác sĩ kết luận em bị thiếu canxi và đă kê thuốc uống bổ sung canxi, nhưng em đă dùng đúng đủ theo đơn bác sĩ kê mà vẫn không hết bệnh. Ngoài uống thuốc em cũng đă kết hợp ăn các thực phẩm bổ sung canxi.
Hiện tại thỉnh thoảng em vẫn bị đau đầu gối 2 bên, và đôi khi đầu gối chân vẫn phát ra những tiếng cục cục như kiểu không có chất nhờn ở đầu gối vậy ạ. Và những khi đầu gối em kêu cục cục mà có ai va vào em, th́ em sẽ bị ngă khụy xuống và đau đơn mất 1 lúc tầm 15 phút mới có thể đứng nên được.
Xin Bác sĩ giải thích nguyên do và cách chữa trị.
Em xin chân thành cảm ơn."
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Căn bản cơ thể học: Đầu gối là một khớp nơi 3 xương (femur, tibia, fibula) được nối với nhau bằng những sợi dây chằng. Phía trước có xương bánh chè (kneecap). Lúc đầu gối co duỗi, ví dụ lúc chúng ta chạy , đạp xe đạp, đá banh xương bánh chè chạy lên xuống trong một cái rănh của đầu dưới xương đùi (trochlear groove), mặt dưới xương được che chở bằng một lố sụn để cho trơn tru.
Trong khớp có hai sợi dây chằng chéo với nhau giữ hai đầu xương femur (đùi) và tibia (xương chày) với nhau, gọi là dây chằng chéo trước (anterior cruciate ligament, ACL) và dây chằng chéo sau (posterior cruciate ligament, PCL). Hai sợi gân này ổn định đầu gối không cho xương chày (tibia) di chuyển trước-sau.
Hai đầu xương được bao bọc bằng một lớp sụn (articular cartilage). Giữa các đầu xương tiếp giáp nhau có 2 miếng đệm làm bằng sụn để che chở các đầu xương không bị cọ xát và bị ṃn gọi là meniscus, h́nh hai mặt trăng lưỡi liềm chụm với nhau (tiếng Hy lạp meniscus có nghĩa trăng lưỡi liềm). Trong một số bịnh khớp đầu gối như thấp khớp măn tính, chấn thương, các vỏ sụn và đĩa sụn lưỡi liềm này có thể bị ṃn, vỡ, hư hại; các mảnh vỡ, mảnh vỡ vụn sụn và xương (debris) có thể gây tổn thương thêm lúc đầu gối cử động và gây đau đớn.
1) Lúc ở VN bạn đi hớt tóc, ông thợ có thể “bẻ” cổ bạn kêu răng rắc, hay nhiều người có thói quen bẻ ngón tay kêu như pháo nổ, hay lúc ngồi lâu rồi đứng dậy, chúng ta có thể vặn ḿnh , duỗi đầu gối nghe răng rắc và thấy khoẻ ra. Tiếng kêu trong khớp lúc cử động (“cracking a joint”, crepitus) có thể lộp bộp, lọc cọc, răng rắc (popping, crunching, cracking sounds), thường không có nghĩa là đầu gối hay khớp khác bị bịnh ǵ đặc biệt, nếu không bị chấn thương, không đau đáng kể hay không viêm (sưng, đỏ, đau). Người ta giải thích tiếng này gây ra do các bong bóng khí (nitrogen, oxy, CO2) được tạo ra trong hoạt dịch trong khớp và lúc duỗi khớp các khối hơi nhỏ bị ép lại, tan vỡ và gây ra các tiếng động cho cảm tưởng như có ǵ đă vỡ phía trong khớp.
2) Tuy nhiên tiếng kêu trong khớp cũng có thể do những gân hay xương xê dịch, nhất là những mặt gân hay xương đă bị hư hại do chấn thương hoặc thoái hoá (ví dụ người già bị viêm xương khớp).
Khớp giữa xương bánh chè và đầu dưới của xương đùi có thể gây vấn đề. Xương bánh chè được kéo về phía trên do gân của cơ đùi bốn đầu (quadriceps tendon), và kéo về phía dưới do gân bánh chè (patellar tendon), với đầu kia của gân này bám vào xương chày. Các gân này cùng với xương bánh chè cần phải ngay thẳng và đúng độ căng để xương bánh chè di chuyển b́nh thường trong cái rănh (trochlear groove) của đầu xương đùi.
Nếu rănh xương quá nông, bắp cơ 4 đầu yếu, các gân giữ xương không cân bằng, bên này yếu hơn bên kia, xương bánh chè có thể bị tuột ra ngoài vị trí của nó dễ dàng (unstable kneecap). Lúc nó bật ra ngoài rănh, có thể gây tiếng động như tiếng "bóc" nhẹ (popping sound) mà chúng ta bàn ở đây. X quang có thể vẫn b́nh thường nếu xương bánh chè đă về vị trí đúng của nó. Nếu bs thấy cần thấy rơ hơn các mô mềm hay mô sụn, có thể phải cần MRI (h́nh ảnh cọng hưởng từ trường) hay siêu âm.
3) Áp lực quá cao trên xương bánh chè có thể làm hư lớp sụn che chở nó, làm viêm , gồm sưng và đau. Hội chứng khớp xương bánh chè-xương đùi đau (patello -femoral pain syndrome/PFS) có thể gây ra lúc bịnh nhân đi/chạy ngược dốc, chạy nhiều, leo thang lầu nhiều, hoặc do chấn thương (ví dụ tai nạn xe hơi thắng gấp, đầu gối đụng vào phía trước) Người phải ngồi lâu với hai đầu gối rút vào, ngồi chồm hổm lâu cũng có thể làm khớp gối kêu. Một số người đi giày không thích hợp, hay do ṿm bàn chân quá cao cũng có thể làm mất quân b́nh giữa xương bánh che và xương đùi.
Trị liệu: Các biện pháp thông thường gồm có: nghỉ ngơi, đắp đá, bó, nâng cao chân (rest, ice, compression, and elevation, or "RICE."); dùng thuốc giảm đau , giảm viêm nếu cần, tránh các tư thế, các hoạt động làm khớp bánh chè bị tác động quá nhiều; vật lư trị liệu để giúp tăng sức mạnh của cơ đùi bốn đầu, cơ này mạnh hơn sẽ giúp giảm bớt stres trên xương bánh chè..
Có khi cần bác sĩ chỉnh trực phẫu thuật để trục xương bánh chè ngay ngắn đúng vị trí.
Các biện pháp pḥng ngừa khác: tập đúng tư thế, đúng phương pháp, dùng huấn luyện viên; tập "hâm nóng"(warm up) trước khi đi vào động tác mạnh, chạy lên dốc, đạp xe đạp, mang giày vừa, đúng cho mục đích.
4) Những bịnh viêm khớp do nhiễm trùng, do các bịnh tự nhiễm có lẽ đă được bác sĩ của người hỏi nghĩ đến và loại trừ; dù sao chúng ta không thấy nhắc đến các triệu chứng liên hệ như nóng sốt, sưng đỏ, và các triệu chứng toàn thân. Chúng không biết x quang đầu gối có b́nh thường hay không và bs kết luận thiếu canxi (calcium) căn cứ trên kết quả thử nghiệm hay dấu hiệu lâm sàng nào.
5) Người đặt câu hỏi là người trẻ tuổi (24 tuổi), chúng ta chỉ bàn sơ qua các nguyên nhân như viêm xương khớp măn tính (osteoarthritis, OA) là bịnh thường gặp ở người lớn tuổi. Trên 65 tuổi, chừng một nửa là bị viêm khớp. Trong một khảo cứu, crepitus và đau đầu gối có thể là dấu hiệu báo trước của viêm xương khớp măn tính; trong một nhóm người lúc 45-60 tuổi bị kêu trong đầu gối và đau xương bánh chè, 3/4 sẽ được định bịnh là có chứng OA.(1)
Những người bị chấn thương hay từng bị hư hại các gân đầu gối cần được bác sĩ chuyên về khoa chỉnh trực (orthopedist), bác sĩ chuyên gia về vật lư trị liệu, thể thao chăm sóc.
Các chấn thương đầu gối (đổi hướng đột ngột, dừng đột ngột, té không đúng thế lúc thể thao basketball, football) có thể làm sợi dây chằng chéo trước (ACL) giăn (stretched, grade 1 sprain); chùng (loose), làm khớp mất ổn định (unstable joint), đầu gối có thể đẩy ra trước sau;
Nếu lo canxi máu thấp, có thể đo mức canxi trong máu.
Người ta khuyên nên dùng vitamin D chung với canxi bổ sung, nếu không canxi bị thải ra ngoài, qua đường nước tiểu, gây sạn thận.
Nhu cầu vitamin D:
Dưới 50 tuổi: 400-800 đơn vị quốc tế/ngày
Trên 50 tuổi: 800-1000 đv.qt/ngày
Theo Viện Y khoa Hoa Kỳ, mức tối đa an toàn cho vitamin D mỗi ngày là 4000 đv cho đa số người lớn.
Phần đông người VN có mức vitamin D trong máu thấp, mặc dù chúng ta sống ở vùng có nắng nhiều (nắng giúp cơ thể tạo vitamin D).
Tuy nhiên tốt hơn hết vẫn là vitamin D và canxi trong thực phẩm như: sữa, phô-mai, củ cải xanh (turnip greens), bắp cải xoăn (kale), broccoli, mè, tàu hủ, sữa đậu nành có thêm calcium.
Tất cả các nhận xét đều có tính cách thông tin.
Nói tóm lại, phần đông tiếng kêu trong đầu gối không phải là dấu hiệu đáng lo ngại; nếu bịnh nhân có triệu chứng rơ rệt và kéo dài ở đầu gối, và cả hai bên, nên chú ư vào khớp bánh chè-xương đùi và cần đến bác sĩ chuyên về xương khớp (orthopedist) khám và điều trị nếu cần.
Nhiều lần, bệnh nhân của tôi rất quan tâm, lo ngại về việc thuốc “hết hạn”, quá “đát”, cho dù trên lọ thuốc ghi rơ là c̣n vài ba ngày nữa mới hết hạn. Về đến nhà, tôi mở tủ lạnh ra, th́, ôi thôi, một mớ đồ ăn cũng đă “hết hạn”, và quá “đát”. Bệnh nhân của tôi, nhiều người sẵn sàng quăng thuốc vào thùng rác, và lũ “Mỹ con” nhà tôi cũng thế, nhanh tay vứt đồ ăn vào thùng rác cho dù có những thức ăn đóng hộp chưa khui ra bao giờ.
Nhớ lại thời c̣n ở Việt Nam, tôi đă từng đi lượm đồ ăn hay thuốc men từ những “hầm bứa” mà quân đội Mỹ quăng đồ hết hạn vào đấy. Cho đến giờ phút nầy tôi vẫn c̣n sống “nhăn răng”, chẳng chết con ma nào, và đang viết bài “hết hạn” cũng nhờ vào những “của quư” lượm được từ những hố rác ấy. Thế th́, đâu là giới hạn của sự an toàn của đồ ăn hay thuốc men đă hết hạn?
Trước tiên hăy bàn về sự “quá hạn” đồ ăn
Ở Mỹ, chỉ có thức ăn của trẻ sơ sinh th́ mới “bắt buộc” (mandatory) ghi ngày hết hạn. Một số tiểu bang cũng bắt buộc ghi ngày hết hạn trên các thực phẩm chế biến từ sữa (diary products). C̣n lại, việc ghi ngày hết hạn trên nhăn hiệu của các loại thực phẩm chỉ có tính cách “tự nguyện” mà thôi, voluntary system of labeling. Như thế, trên lư thuyết, không ghi ngày hết hạn th́ cũng chả sao!
Cũng v́ tính cách tự nguyện tự giác cho nên thực phẩm được dán nhăn, được tự biên tự diễn theo nhiều cụm từ khác nhau, như “expiration date”, “sell by date”, “best if used by (or before) date”, “guaranteed fresh date”, “pack date”… Tất cả những cụm từ nầy đều đặt nặng yếu tố phẩm chất của thức ăn nhiều hơn là sự an toàn của thức ăn. Chúng không có nghĩa là tới ngày “hết hạn” ghi trên nhăn hiệu là đồ ăn sẽ biến thành chất độc. Tuy nhiên, những cụm từ nầy nhằm để bảo vệ sự an toàn của nhà sản xuất thực phẩm nhiều hơn là cho người tiêu thụ. Thứ nhất, sau ngày hết hạn, người dùng có “chuyện ǵ” th́ ráng chịu v́ “I told you so”. Thứ nh́, một h́nh thức doạ dẫm để người “yếu bóng vía” vứt đồ ăn vào thùng rác và đi mua thêm thức ăn mới.
Để đơn giản hoá, hăy nhớ một số quy tắc chung cho thực phẩm được xem là an toàn để dùng, “sau ngày hết hạn” ghi trên nhăn:
Sữa tươi có thể dùng một tuần sau ngày hết hạn.
Trứng gà, từ 3 đến 5 tuần.
Thịt gà, thịt vịt, đồ biển phải nấu hay đông lạnh trong ṿng một đến hai ngày. C̣n thịt ḅ, thịt heo phải nấu hay đông lạnh sau 3 đến 5 ngày. Một khi đồ ăn đă được đông lạnh th́ sẽ giữ được vĩnh viễn bất kể ngày hết hạn.
Đồ hộp, đồ đóng chai chưa khui có thể giữ được 18 tháng sau ngày hết hạn nếu bảo quản trong chỗ mát. Nếu lon đồ hộp bị phồng lên là dấu hiệu có vi trùng, th́ phải vất bỏ cho dù chưa hết hạn.
Tất cả các thức ăn khác, nhất là thức ăn do chính ḿnh nấu nướng hay mua ở tiệm về th́ phải dựa vào sự nhận xét và phán đoán của người dùng bằng cách quan sát, ngửi mùi và nếm. Nếu thấy không ổn th́ quăng ngay. Đừng có tiếc.
V́ thế, để khỏi phải đương đầu với vấn nạn quá nhiều đồ ăn hết hạn, ta không nên tích luỹ, đầu cơ nhiều đồ ăn nhất là các loại đồ ăn đóng hộp, đóng bao, đóng b́. Riêng đồ ăn tươi th́ chỉ nấu ăn vừa đủ bữa, và… ăn ít lại! Ăn ít sống lâu, và đỡ stress v́ phải lo chuyện thức ăn bị… hết hạn.
Bây giờ bàn tới thuốc men “quá hạn”
Nói chung, bạn không mất mạng v́ dùng thuốc quá hạn, trừ một vài trường hợp phải cẩn thận.
Dĩ nhiên, tôi không khuyên bạn cứ uống bừa những thuốc quá hạn kỳ ghi trên nhăn, và bạn phải hỏi thăm bác sĩ về những những loại thuốc đang uống, nếu lỡ quá hạn có nguy hiểm ǵ hay không. Nếu lỡ th́ một vài viên “quá đát” cũng không sao, v́ hầu hết thuốc không tự dưng hết hiệu lực qua đêm sau ngày hết hạn, và cũng không tự dưng biến thành thuốc độc, hay hôi thúi như đồ ăn ngay sau ngày hết hạn. Trong lịch sử y khoa chưa có một loại thuốc hết hạn nào gây ra ngộ độc cả. Trên thực tế, rất nhiều thuốc hết hạn đă cứu được rất nhiều mạng người ở những nước nghèo, trong t́nh trạng khó khăn. Trong đó có cả tôi trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam!
Điều đúng là thuốc càng để lâu càng mất dược tính. Những thành phần cấu tạo nên thuốc có thể từ từ yếu đi theo thời gian v́ thế dược tính không c̣n đảm bảo 100% sau ngày hết hạn. Năm 2006, một nghiên cứu đăng trên tờ báo dược khoa, Journal of Clinical Pharmacology cho thấy 88% thuốc, nếu bảo quản trong điều kiện tốt vẫn c̣n hiệu lực tối thiểu 12 tháng, và trung b́nh đến 5 năm sau ngày hết hạn. Một số thuốc vẫn c̣n hiệu lực lâu hơn nữa. Một vài thí dụ nêu ra: thuốc trụ sinh Doxycyclin vẫn c̣n 80% dược tính sau 20 năm, thuốc Cipro (ciprofloxacin) vẫn c̣n tốt sau 12 năm, và thuốc phóng xạ muối potassium iodide vẫn c̣n hiệu lực sau 18 năm!
Tuy nhiên, vấn đề là mỗi loại thuốc đều có một thời hạn hiệu lực khác nhau sau ngày măn hạn, và, khác với đồ ăn, bạn không thể nếm, ngửi, để biết.
Quy tắc chung, những loại thuốc không cần toa bác sĩ như thuốc bổ, thuốc nhức đầu Tylenol chẳng hạn, hay những loại thuốc dùng ngoài da, như kem trị ngứa th́ có thể dùng sau ngày hết hạn “một chút”. Ngoài ra tất cả những loại thuốc trị bệnh, thí dụ như những loại thuốc trị bệnh tim, thuốc trị dị ứng hen suyễn khẩn cấp chẳng hạn, th́ không nên “liều mạng” với chúng.
Sau đây là một số thuốc cần phải thay thế, sau ngày hết hạn:
Thuốc trị các bệnh thần kinh như phenytoin, carbamazepine, lamotrigine, và oxcarbazepine
Thuốc trị bệnh kinh phong như Dilantin, phenobarbital
Thuốc trị bệnh tim, Nitroglycerin
Thuốc loăng máu, Warfarin
Procan SR
Theophylline
Digoxin
Thuốc bướu cổ, Thyroid levothyroxine sodium
Paraldehyde
Thuốc ngừa thai, Oral contraceptives
Thuốc Epinephrine (Epi-Pen) trị dị ứng khẩn cấp như khi bị ong đốt chẳng hạn
Insulin
Các loại thuốc nhỏ mắt.
Tương tự như thức ăn, để khỏi phải lo lắng về thuốc men khi quá hạn, ta nên tránh mua và “tàng trữ” lung tung những loại thuốc bổ linh tinh, lang tang mà nghiên cứu cho thấy chẳng có ích lợi ǵ cả. Chúng ta ngộ độc v́ uống qua nhiều… thuốc bổ chứ không phải v́ thuốc quá hạn. Riêng với thuốc của bác sĩ cho toa th́ phải uống hết, uống đúng theo lời dặn bác sĩ, không nên uống một phần toa thuốc một cách tuỳ hứng, vui th́ uống, buồn th́ không.
Trong cuộc sống, chúng ta có quá nhiều ngày “hết hạn” để nhớ, thí dụ như ngày trả tiền “bill” điện nước, điện thoại, internet; ngày trả thuế… mà từ ngữ Mỹ gọi là “deadline”. Ở Mỹ có hai cái deadline gần như chắc chắn, đó là ngày trả thuế và ngày trả… nợ đời. Một cái có thể gia hạn được c̣n một cái th́ không.
Bạn có biết, người ta dùng chữ “expiration date” để chỉ ngày hết hạn của thuốc, nhưng trong y khoa, chúng tôi dùng chữ “expired” để nói về một bệnh nhân vừa mới qua đời? Chúng ta đều biết, ai cũng có một ngày “hết hạn”, chỉ khác với thuốc men và đồ ăn, ngày đó sẽ đến cho mỗi người, mà khi chào đời, nhăn hiệu không ghi rơ. V́ thế, ta nên tận dụng từng giây phút khi cuộc sống c̣n hiệu năng, c̣n tươi tốt, “best if used by (or before) date”, “guaranteed fresh date”.
V́, khác với thuốc men và đồ ăn, sau ngày hết hạn, là thật sự chấm hết, chúng ta không c̣n cơ hội để gia hạn tiếp tục nữa. Bạn nhé.
Ngày hết hạn ghi trên lọ thuốc không có nghĩa là
thuốc trở thành vô hiệu hay biến thành thuốc độc.
(H́nh minh họa: Getty Images)
LTS: Bác Sĩ Hồ Ngọc Minh được biết trong cộng đồng người Việt nhiều năm qua với chuyên khoa về hiếm muộn, vô sinh, và lựa chọn trai gái theo ư muốn. Ông đă từng làm nghiên cứu về bệnh hiếm muộn, và các bệnh ung thư của phụ nữ tại National Cancer Institute trực thuộc National Institutes of Health. Bác Sĩ Minh là Board Certified về Obstertrics, Gynecology và Reproductive Endocrinology Infertility. Pḥng mạch tọa lạc trong khuôn viên bệnh viện Fountain Valley, tại 11180 Warner Ave., Suite 465, Fountain Valley, CA 92708.
Số phone liên lạc: (714) 429-5848, trang nhà: www.bacsihongocminh.com.
***
Trước đây tôi có viết một bài về đề tài thuốc hết hạn. Bài viết này nhằm bổ sung và tiếp nối về chủ đề này.
Tương tự như thức ăn, luật pháp quy định tất cả các loại thuốc đều phải ghi rơ ngày hết hạn trên nhăn hiệu thuốc. Nhiều người vẫn c̣n thắc mắc là có thể dùng thuốc quá hạn bao nhiêu ngày mà vẫn an toàn?
Câu trả lời tóm gọn: trong đa số trường hợp, ngày hết hạn ghi trên lọ thuốc không có nghĩa là thuốc trở thành vô hiệu hay biến thành thuốc độc. Phải hiểu rằng, ngày măn hạn ghi trên lọ thuốc chỉ có nghĩa là, sau ngày ấy, hăng thuốc không bảo đảm hoàn toàn 100% công hiệu của thuốc.
Thật ra để đề pḥng bị thưa kiện và để bán được nhiều thuốc, các hăng thuốc có khuynh hướng ghi ngày hết hạn rất ngắn, ngắn hơn nhiều là ngày thuốc thật sự măn hạn. Tuy rằng thuốc càng để lâu, dược tính sẽ giảm lần v́ thành phần cấu tạo nên thuốc có thể từ từ yếu đi theo thời gian. Nhưng, rất nhiều loại thuốc vẫn giữ được công hiệu nhiều năm sau ngày măn hạn.
Ngay chính cơ quan FDA, một mặt đ̣i hỏi các công ty dược pḥng phải thử nghiệm về độ bền và hiệu năng của thuốc theo thời gian và tùy theo t́nh trạng bảo quản được kể là “mạt rệp” nhất. Mặt khác, FDA lại nhân nhượng cho phép các hăng thuốc gia hạn thêm, nếu cần, như trong trường hợp thuốc bị khan hiếm, chẳng hạn. Như thế ngày hết hạn của thuốc không có nghĩa là tuyệt đối.
Rất nhiều nghiên cứu và ngay cả cơ quan FDA đă công nhận hầu hết thuốc men đều giữ được công hiệu nhiều năm sau ngày hết hạn. Thí dụ, năm 2006, một nghiên cứu đăng trên tờ báo dược khoa, Journal of Clinucal Pharmacology, cho thấy gần 90% thuốc vẫn c̣n hiệu nghiệm sau ngày hết hạn từ 1 đến 5 năm.
Nói chung, ngoại trừ các loại thuốc nước, hầu hết các loại thuốc viên đều an toàn và hữu hiệu. Ví dụ như thuốc trụ sinh Doxycyclin vẫn c̣n 80% dược tính sau hơn 20 năm, hay thuốc Cipro vẫn c̣n tốt sau hơn 12 năm.
Sau đây là một số ví dụ tiêu biểu khác:
Thuốc Ibuprofen (Motrin, Advil) nếu là thuốc viên th́ vẫn c̣n hữu hiêu
tối thiểu là 5 năm và c̣n lâu dài hơn nữa.
(H́nh minh họa: Getty Images)
1 - Thuốc Ibuprofen (Motrin, Advil) nếu là thuốc viên th́ vẫn c̣n hữu hiêu tối thiểu là 5 năm và c̣n lâu dài hơn nữa. Nếu là thuốc nước, “sy-rô”, th́ dễ bị nhiễm chất dơ v́ thế nên giữ trong tủ lạnh. Cho dù vậy, thuốc vẫn an toàn cho dù ngày hết hạn không lâu bằng thuốc viên.
2 - Thuốc Tylenol, acetaminiphen cũng c̣n hiệu lực tối thiểu là 5 năm. Nên bảo quản thuốc trong chỗ mát và tránh ánh nắng mặt trời.
3 - Thuốc Aspirin, tương tự như các loại thuốc trên, hữu hiệu đến 5 năm và nhiều hơn. Không nên giữ thuốc trong tủ thuốc trong pḥng tắm, v́ hơi nước có thể làm hư thuốc mau chóng.
4 - Thuốc trụ sinh, nên dùng ngay và không nên để dành. Tuy nhiên hầu hết thuốc trụ sinh vẫn c̣n công hiệu ít nhất là sau một năm.
5 - Thuốc ho. Đa số các loại thuốc ho là thuốc nước, syrup, th́ không nên giữ dài hạn, và nên bảo quản trong tủ lạnh.
6 - Thuốc xịt mũi, thuốc hít vào phổi th́ không nên để lâu. Các loại thuốc nầy thường chứa các loại hoá phẫm phụ để bảo quản thuốc. Theo thời gian, các chất nầy dể biến đổi, tăng nguy cơ bị nhiễm độc.
7 - Thuốc nhỏ mắt. Các loại thuốc nầy phải dùng ngay và nên loại bỏ sau ngày hết hạn. Đôi mắt rất quư, không nên liều mạng và tiếc của.
8 - Thuốc ngủ, thuốc an thần. Hầu hết các loại thuốc ngủ bán không cần toa đều giữ được công hiệu sau nhiều năm. Tuy nhiên, hiệu năng giảm đi khá nhanh so với các loại thuốc khác. Vấn đề ở đây là khi hiệu năng giảm, người dùng thuốc có khuynh hướng sẽ dùng nhiều hơn quá liều lượng, do đó, gây ra phản ứng phụ.
9 - Thuốc chống dị ứng, nếu là thuốc viên, đa số có tuổi thọ trên vài chục năm. Ví dụ như thuốc Diphenhydramine (Benadryl) được biết vẫn c̣n công dụng sau 15 năm. Các loại thuốc nước, nên quăng bỏ sau ngày hết hạn.
10 Thuốc Valium là một loại thuốc an thần có toa bác sĩ khá thông dụng. Lời khuyên của các dược sĩ là nên dùng thuốc trước một năm.
Nói chung, hầu hết thuốc men, nếu được bảo quản tốt đều có công hiệu tối thiểu từ 1 đến 5 năm. Tuy nhiên, các loại thuốc trị bệnh tim, bệnh hen suyễn dị ứng cấp kỳ th́ không nên dùng lâu quá ngày hết hạn. Nói như thế cũng không có nghĩa là trong trường hợp khẩn cấp lại nhất định không dùng tạm một vài viên thuốc quá hạn. Và nếu lỡ thiếu thuốc chưa mua kịp thuốc mới th́ dùng tạm một vài viên cũng không hại ǵ. Có c̣n hơn không!
Kiễng chân vài phút mỗi ngày:
Lưu thông khí huyết, dưỡng tim dưỡng thận
Trong việc dưỡng sinh giữ ǵn sức khỏe, các chuyên gia Đông y rất chú trọng đôi chân, xem đó như là cửa ngơ của cơ thể, muốn có sức khỏe không thể không chăm sóc chân. Từ đó mà sinh ra nhiều bài tập với đôi chân, như kiễng chân, nh́n rất đơn giản nhưng lợi ích không ngờ.
Theo Đông y, vùng bàn chân có rất nhiều huyệt vị, mỗi huyệt vị lại liên quan đến các hoạt động khác nhau trong cơ thể. Thông qua việc kích thích các huyệt vị này có thể khiến khí huyết lưu thông, vừa pḥng bệnh, vừa trị bệnh. Giống như nhiều người mệt mỏi, sau một hồi massage chân liền thấy tỉnh táo khỏe mạnh trở lại. Động tác kiễng gót chân không lạ với bất kỳ ai, nhưng khi tập luyện đều đặn lại trở thành một phương pháp dưỡng sinh vô cùng tốt.
Mỗi ngày chỉ cần vài phút đồng hồ, giúp bạn có thể dưỡng thận, dưỡng khí huyết lại có thể dưỡng tâm!
Trong bộ sách “Dẫn Thư” nổi tiếng về các phương pháp tĩnh tọa để tăng cường sinh lực như Thiền và Yoga có nói đến “Đôn chủng dĩ lợi hung trung”. “Đôn chủng” ở đây chính là chỉ động tác kiễng chân, “hung trung” có thể giải thích thành “hướng vào trong lồng ngực” hoặc cũng có thể giải thích thành một khái niệm trừu tượng, ví dụ, chúng ta thường nói “trong ḷng” hoặc trạng thái tinh thần “hướng nội”.
Bàn chân chứa rất nhiều huyệt đạo liên quan đến các bộ phận trong cơ thể
(Ảnh: Internet)
Nh́n nhận từ góc đô kinh lạc, khi kiễng chân, động tác này kích thích 3 kinh huyệt chính ở chân bao gồm, Túc thái âm t́ kinh, Túc quyết âm can kinh, Túc thiếu âm thận kinh. Trung y thường giảng “thận” là “Tiên thiên chi bản“ (Thận là nguồn gốc tiên thiên, là nguồn gốc của sự sống), Tỳ là “Hậu thiên chi bản” là nơi sinh hóa khí huyết, gan là “ băi cực chi bản” tức là khu vực điều tiết khí huyết”, ba cơ quan này đều có tác dụng quan trọng lên khí huyết, nước bọt và tinh thần của con người, do đó, việc kích thích ba kinh huyệt này, rất có tác dụng đối với việc dưỡng sinh và tăng cường sức khỏe.
Động tác kiễng chân này, nếu làm được tốt, một mặt có tác dụng bảo vệ sức khỏe của tim và phổi, một mặt khác, có tác dụng giúp tinh thần tâm trí trở nên thông suốt, ḥa ái, ví dụ như có tác dụng giúp giảm áp lực, thư giăn khi tinh thần bị áp lực lớn, giảm mệt mỏi buồn phiền, cũng có hiệu quả pḥng bệnh nhất định đối với những loại bệnh lư thiên về trầm cảm u uất trong ḷng.
Lợi ích cụ thể của bài tập kiễng chân:
1. Dưỡng thận, dưỡng tinh
Nam giới hường xuyên kiễng chân giúp bổ thận, bài tiết thuận lợi, kèm theo đó sẽ có tác dụng bổ tinh, dưỡng tinh khỏe mạnh.
Phụ nữ kiễng chân và nhảy nhẹ thường xuyên làm tăng khả năng dẻo dai của cơ thể, dưỡng thận, bài tiết thuận lợi.
2. Giảm táo bón, pḥng bệnh trĩ
Bài tập kiễng tốt cho cả nam lẫn nữ
(Ảnh: Bigstock)
Khi kiễng chân, làm tăng các hoạt động co bóp của hậu môn, giúp bệnh nhân táo bón cải thiện t́nh trạng bệnh, thông ruột, dạ dày. Khi tập nếu kết hợp với co thắt cơ hậu môn th́ hiệu quả càng nhanh chóng rơ ràng.
Người bị bệnh trĩ nên tập thường xuyên để hậu môn làm việc có quy luật, làm giảm bệnh trĩ.
3. Giảm bệnh bí tiểu, tiểu không hết
Theo y học cổ truyền, bệnh liên quan đến tiết niệu, bàng quang và tuyến tiền liệt đa phần xuất phát từ việc khí huyết không lưu thông tốt.
Gót chân là điểm đại diện thần kinh điều khiển của bàng quang, khi mát xa hay kiễng chân có thể giúp cho người bị các bệnh về bài tiết giảm triệu chứng bệnh đáng kể.
4. Kích thích thần kinh năo bộ
Việc kích thích gót chân có tác dụng thúc đẩy tuần hoàn máu năo, khí huyết lưu thông tốt hơn.
Khi phải làm việc quá áp lực, học sinh phải học hành nhiều sẽ có cảm giác “bất lực” trí óc giống như muốn làm việc tốt hơn nhưng năo không đủ khả năng để đáp ứng… Những lúc như vậy nếu đứng dậy và kiễng gót chân sẽ giúp bạn tỉnh táo hơn, đánh thức thần kinh năo, đầu óc sáng suốt và minh mẫn hơn.
5. Thư giăn, giúp thần kinh bớt căng thẳng
Khi cuộc sống và công việc có nhịp độ quá nhanh sẽ làm cho các dây thần kinh luôn trong trạng thái căng thẳng, áp lực, khi thấy bồn chồn khó chịu trong người… Lúc này kiễng gót chân vào lúc này giúp bạn giải tỏa căng thẳng, giảm cường độ làm việc của hệ thần kinh.
6. Chống trầm cảm
Ngày nay, trầm cảm đă được xem là một loại bệnh nguy hiểm có tỉ lệ người mắc bệnh tăng lên nhanh chóng.
Mặc dù trầm cảm không phải là bệnh hiểm nghèo nhưng lại gây phiền toái tới tinh thần và giảm chất lượng sống của người bệnh.
Kiễng chân giúp bạn lấy lại tinh thần, bổ sung kịp thời khí huyết lên năo, giải tỏa căng thẳng, chống trầm cảm.
7. Ngăn ngừa và điều trị đột quỵ, dưỡng tim
Đột quỵ là căn bệnh phổ biến ở người cao tuổi. Nguyên nhân chính cũng là do thiếu máu lên năo, khí huyết lưu thông kém hoặc xuất huyết năo.Những người thường xuyên bị chóng mặt, đau đầu nên chú ư kiễng gót chân để tăng cường hiệu quả hồi phục bệnh.8. Thon gọn cơ thể, làm nhỏ đôi chân
Kiễng chân giúp cải thiện cả trạng thái tinh thần và tăng cường thể lực
(Ảnh: Shutterstock)
Kiễng chân để duy tŕ sự thăng bằng cho cơ thể, khi đẩy trọng lực về phía trước, bắp chân và đùi sẽ được kéo căng và đẩy lên cao, lâu dần sẽ làm cho chân thon gọn, săn chắc.
Kiễng chân c̣n giúp làm mềm các khớp, tăng sự dẻo dai cho hệ xương sống, tiêu hao mỡ giúp cơ thể thon gọn hơn.
9. Lưu thông máu, giảm sưng phù, tê chân
Khi chúng ta phải đứng hoặc ngồi quá lâu trong một tư thế sẽ gây ra chứng mỏi chân, sưng phù hoặc tê chân. Những người tập kiễng chân một thời gian cũng sẽ giảm được bệnh thiếu máu lên năo, ngồi xuống đứng dậy đột ngột bị hoa mắt, chóng mặt, ù tai.
Cách thực hiện động tác kiễng chân
Tư thế chuẩn bị: Hai chân song song, mũi chân hướng phía trước hơi chếch ra ngoài, đầu gối buông lỏng, hơi chùng, toàn thân thả lỏng tự nhiên, bàn chân chạm đất.
1. Hai gót chân cùng đồng thời nâng lên khỏi mặt đất, hai bàn tay đặt nhẹ sau eo, người thẳng, ngực hơi ưỡn ra, bụng hóp lại, đồng thời hít không khí vào.
2. Phần cơ bắp ở lưng buông lỏng, gót chân nhẹ nhàng hạ xuống: Hạ xuống, nhưng cũng không hoàn toàn đặt hẳn cả bàn chân xuống mặt đất, đồng thời thở ra.
3. Làm lại 7 lần. Trở lại tư thế dự bị, khi gót chân đặt xuống đất cần khống chế cùng độ nhanh chậm, khi đặt xuống cần thật nhẹ nhàng, như thế sẽ làm giảm áp lực lên cột sống, giống như một phương pháp dưỡng sinh thời cổ đại gọi là “Chấn tủy pháp”.
Nh́n động tác th́ đơn giản nhưng hiệu quả không ngờ tới. Với người bận rộn cũng có thể tập ngay tại văn pḥng. Kiên tŕ thực hiện kiễng chân mỗi ngày cũng không phải là việc dễ dàng, nhưng nếu trường kỳ thực hiện sẽ điều dưỡng và giúp b́nh ổn khí huyết âm dương, bổ thận, kiện tỳ, mang lại hiệu quả rất lớn
Ong cũng biết tái chế rác thải nhựa? Phát hiện tổ ong bằng nhựa đầu tiên.
(Ảnh: Vice)
Rác thải nhựa là vấn nạn toàn cầu hiện nay. Nhưng không chỉ con người, mà dường như động vật cũng biết “xắn tay áo” chung tay giúp chúng ta giải quyết vấn nạn này.
Trong nhịp sống xă hội hiện đại gấp gáp, chúng ta có thể nh́n thấy bóng dáng của các sản phẩm nhựa ở khắp mọi nơi. Cho dù đó là túi nhựa hay bao b́ nhựa, nó đă trở thành một thứ không thể thiếu đối với cuộc sống thường ngày của chúng ta, theo zheng jian .Chúng mang đến sự tiện lợi cho chúng ta, nhưng người ta lại bỏ quên tác hại của chúng đối với môi trường. Nó đă tạo nên gánh nặng cho môi trường, thậm chí dẫn đến thảm họa mà các chuyên gia môi trường gọi là “ô nhiễm trắng (ô nhiễm chất thải nhựa)”. Thực tế cho thấy, ô nhiễm trắng không chỉ thấy xuất hiện trong các đại dương và sông hồ, mà sự tích tụ như núi của các loại vật liệu nhựa đă có mặt ở khắp các hệ sinh thái khác nhau trên thế giới.
Rác thải nhựa đă và đang để lại những hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường cũng như sức khỏe của con người. (Ảnh: alamy.com)
Ngoài ra mối nguy hiểm của nó đối với động vật hoang dă cũng đă được ghi nhận rộng răi. Nhiều loài chim, rùa biển và thậm chí cá voi đă chết do ăn phải chất thải nhựa. Gần đây, các nhà nghiên cứu đă t́m thấy bằng chứng về sự hiện diện của các hạt nhựa ở đáy rănh Mariana.
Rác thải nhựa tác động đến cả sinh vật biển sống ở nơi sâu nhất trên Trái Đất. (Ảnh: Organic and Free)
Mọi người đang dần nhận thức được sự nguy hiểm của ô nhiễm trắng và bắt đầu có những động thái tích cực để đối phó với nó từ mọi khía cạnh. Ví dụ, hạn chế sử dụng túi nilon, thực hiện chính sách không rác thải (Zero Waste – không tạo ra rác không có khả năng tái chế), sử dụng vật liệu có thể phân hủy và tăng cường tái chế các sản phẩm nhựa… Trong nhận thức của nhiều người, tái chế là điều chỉ con người mới có thể làm, nhưng thực tế không phải vậy. Một số động vật trong tự nhiên cũng đang bận rộn làm việc đó.
Việc tái chế bán thời gian của động vật hoang dă
Chúng ta đều biết rằng con người có thể làm việc bán thời gian, nhưng bạn đă từng nghe nói đến động vật làm việc bán thời gian chưa? Trên thực tế, một số động vật đang thực sự làm việc bán thời gian để tái chế chất thải nhựa. Ví dụ, chim làm vườn và cua ẩn sĩ đang làm hết sức để tái chế nhựa. Theo một nghiên cứu năm 2014, những con ong hoang dă ở Canada đă gia nhập đội ngũ tái chế nhựa bán thời gian, khi sử dụng chất thải nhựa để xây tổ.
(Ảnh: wikipedia.org)
Ong dại xén nilon thành h́nh chiếc lá và xếp chồng lên nhau. (Ảnh: Zheng Jian)
Tất nhiên, nhựa được tái chế bởi những con côn trùng nhỏ này không đủ để giúp chúng ta giải quyết vấn nạn ô nhiễm trắng. Tuy nhiên, việc chúng sử dụng rộng răi polyurethane và polyethylene [trong quá tŕnh làm tổ] đă gián tiếp cho thấy mức độ ô nhiễm nhựa đă lan rộng và trở nên phổ biến đến như thế nào cũng như cách thức một số loài động vật hoang dă đă thích nghi với môi trường bị ô nhiễm bởi nhựa đến đâu.Các tác giả của nghiên cứu đă viết trên tạp chí Ecosphere như sau: “Rác thải nhựa được t́m thấy ở khắp nơi trên thế giới. Mặc dù chúng tôi đă phát hiện ra những nguy cơ ô nhiễm của nhựa đối với các loài sinh vật và hệ sinh thái, chúng tôi hiếm khi quan sát thấy khả năng thích nghi tốt đến như vậy với nhựa của các loài, đặc biệt là các loài côn trùng”.
Ong cắt lá làm tổ bằng nhựa
(Ảnh: Daily Mail)
Ong dại xén nilon thành h́nh chiếc lá và xếp chồng lên nhau. (Ảnh: lostbird.vn)
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hai loài ong cắt lá đă sử dụng vật liệu nhựa để xây dựng tổ của ḿnh. Mỗi loại nhựa mang về có cấu trúc giống hệt với loại lá mà ong thường sử dụng để lót tổ của ḿnh. Thay v́ xây dựng môi trường sống rộng lớn hoặc lưu trữ mật ong như các loài ong khác, những con ong cắt lá này chọn làm tổ trong các hang động dưới ḷng đất, hố cây hoặc vết nứt trong các ṭa nhà.Một trong những đối tượng họ nghiên cứu là con ong cắt cỏ linh lăng (cỏ Alfalfa).
Loài này thường cắn hết lá và hoa để xây tổ. Những nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng ba trong số tám con ong có chứa các mảnh túi nhựa polyetylene, và trung b́nh 23% số lá được thay thế bằng nhựa trong mỗi tổ. Các nhà nghiên cứu cho biết: “Tất cả các mảnh cắt thu được có cùng độ bóng và tính nhất quán, v́ vậy nó có thể đến từ cùng một nguồn”.
Ong cắt cỏ linh lăng. (Ảnh: hymenopteragenome.org)
Argentina t́m thấy những chiếc tổ ong nhựa đầu tiên
Trong một nghiên cứu khác được thực hiện ở Argentina trong hai năm 2017 và 2018, các nhà nghiên cứu đă t́m thấy một tổ ong làm hoàn toàn bằng nhựa. Điều này hơi khó tin v́ đây là tổ ong bằng nhựa được biết đến đầu tiên trên thế giới và các nhà nghiên cứu tin rằng những con ong làm tổ là những con Ong cắt lá được đề cập đến bên trên.
(Ảnh: atlasobscura.com)
Điều đáng tiếc là, tổ ong này không được bền cho lắm. Theo tạp chí New Scientist, những mảnh nhựa được ong cắt xén hết sức cẩn thận thành h́nh giống móng tay, những mảnh nhựa mỏng màu xanh nhạt có cùng màu với túi mua sắm dùng một lần và bên cạnh là dải nhựa trắng dày hơn một chút. Trong các tổ ong này, ấu trùng trong một tổ đă chết, tổ kế tiếp th́ rỗng không, c̣n một tổ th́ chưa được hoàn thiện. Có lẽ một con ong đă rời đi sau khi trưởng thành, và để lại một cái tổ rỗng.
Ong cũng biết sử dụng chất keo bịt kín bảo vệ bên ngoài
Các nhà nghiên cứu Canada cũng đă nghiên cứu một loài ong khác, mang tên Megachilecampanulae, một loài ong cắt lá bản địa của Mỹ thường sử dụng nhựa cây để xây tổ. Các nhà nghiên cứu đă phát hiện ra rằng các mảnh vụn nhựa không phải là vật liệu duy nhất mà chúng dùng để làm tổ.
(Ảnh: Caput Mortuum)
Ngoài các vật liệu làm tổ tự nhiên, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hai trong số 7 cái tổ của loài này được phủ bên ngoài một lớp keo bịt kín bảo vệ. Những lớp keo này khá phổ biến tại lớp ŕa ngoài của các ṭa nhà, nhưng chúng lại được bao phủ bởi loại nhựa tự nhiên trong tổ. Các nhà nghiên cứu tin rằng những con ong chỉ t́nh cờ sử dụng đến chúng, chứ không phải do thiếu nhựa tự nhiên.
Ưu và nhược điểm của việc sử dụng tổ bằng nhựa
Các nghiên cứu đă chỉ ra rằng việc sử dụng nhựa trong làm tổ có những ưu điểm và nhược điểm. Ví dụ, những con ong sử dụng nhựa làm tổ không bị nhiễm bất kỳ kư sinh trùng nào, tương khớp với kết quả nghiên cứu vào năm 1970. Những con ong này chưa bao giờ bị kư sinh trùng tấn công v́ chúng không thể xuyên thủng màng nhựa. Tuy nhiên, do tính chất không thấm nước của màng nhựa, nên các loài nấm mốc nguy hiểm đă phát triển trong tổ, giết chết đến 90% số ong.Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng túi nhựa không dính vào nhau như lá cây và rất dễ rơi ra. Nhưng những con ong đă thực hiện một số biện pháp để giảm thiểu sự khiếm khuyết cấu trúc này, chẳng hạn như chỉ sử dụng các mảnh vụn nhựa ở cuối tổ. Chúng thực sự có tài năng kiến trúc ở điểm này. Kỹ thuật làm tổ kết hợp giữa vật liệu nhân tạo và vật liệu tự nhiên cho thấy việc sử dụng nhựa để làm tổ không phải do những con ong này kém thông minh, khi tưởng nhầm vật liệu loại này là lá cây.
(Ảnh: YouTube)
Không rơ lư do chính xác loài ong cắt lá này sử dụng nhựa là ǵ, nhưng hành động này có thể trở nên phổ biến hơn khi các vật liệu không phân hủy tích lũy nhiều trong tự nhiên. Các nhà nghiên cứu đă viết: “Mặc dù chúng có thể được thu thập một cách t́nh cờ, nhưng việc sử dụng nhựa trong việc xây tổ có thể phản ánh khả năng thích ứng sinh thái học của loài ong để tồn tại trong một môi trường sống ngự trị bởi con nguoi
Ong cũng biết tái chế rác thải nhựa? Phát hiện tổ ong bằng nhựa đầu tiên.
(Ảnh: Vice)
Rác thải nhựa là vấn nạn toàn cầu hiện nay. Nhưng không chỉ con người, mà dường như động vật cũng biết “xắn tay áo” chung tay giúp chúng ta giải quyết vấn nạn này.
Trong nhịp sống xă hội hiện đại gấp gáp, chúng ta có thể nh́n thấy bóng dáng của các sản phẩm nhựa ở khắp mọi nơi. Cho dù đó là túi nhựa hay bao b́ nhựa, nó đă trở thành một thứ không thể thiếu đối với cuộc sống thường ngày của chúng ta, theo zheng jian .Chúng mang đến sự tiện lợi cho chúng ta, nhưng người ta lại bỏ quên tác hại của chúng đối với môi trường. Nó đă tạo nên gánh nặng cho môi trường, thậm chí dẫn đến thảm họa mà các chuyên gia môi trường gọi là “ô nhiễm trắng (ô nhiễm chất thải nhựa)”. Thực tế cho thấy, ô nhiễm trắng không chỉ thấy xuất hiện trong các đại dương và sông hồ, mà sự tích tụ như núi của các loại vật liệu nhựa đă có mặt ở khắp các hệ sinh thái khác nhau trên thế giới.
Rác thải nhựa đă và đang để lại những hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường cũng như sức khỏe của con người. (Ảnh: alamy.com)
Ngoài ra mối nguy hiểm của nó đối với động vật hoang dă cũng đă được ghi nhận rộng răi. Nhiều loài chim, rùa biển và thậm chí cá voi đă chết do ăn phải chất thải nhựa. Gần đây, các nhà nghiên cứu đă t́m thấy bằng chứng về sự hiện diện của các hạt nhựa ở đáy rănh Mariana.
Rác thải nhựa tác động đến cả sinh vật biển sống ở nơi sâu nhất trên Trái Đất. (Ảnh: Organic and Free)
Mọi người đang dần nhận thức được sự nguy hiểm của ô nhiễm trắng và bắt đầu có những động thái tích cực để đối phó với nó từ mọi khía cạnh. Ví dụ, hạn chế sử dụng túi nilon, thực hiện chính sách không rác thải (Zero Waste – không tạo ra rác không có khả năng tái chế), sử dụng vật liệu có thể phân hủy và tăng cường tái chế các sản phẩm nhựa… Trong nhận thức của nhiều người, tái chế là điều chỉ con người mới có thể làm, nhưng thực tế không phải vậy. Một số động vật trong tự nhiên cũng đang bận rộn làm việc đó.
Việc tái chế bán thời gian của động vật hoang dă
Chúng ta đều biết rằng con người có thể làm việc bán thời gian, nhưng bạn đă từng nghe nói đến động vật làm việc bán thời gian chưa? Trên thực tế, một số động vật đang thực sự làm việc bán thời gian để tái chế chất thải nhựa. Ví dụ, chim làm vườn và cua ẩn sĩ đang làm hết sức để tái chế nhựa. Theo một nghiên cứu năm 2014, những con ong hoang dă ở Canada đă gia nhập đội ngũ tái chế nhựa bán thời gian, khi sử dụng chất thải nhựa để xây tổ.
(Ảnh: wikipedia.org)
Ong dại xén nilon thành h́nh chiếc lá và xếp chồng lên nhau. (Ảnh: Zheng Jian)
Tất nhiên, nhựa được tái chế bởi những con côn trùng nhỏ này không đủ để giúp chúng ta giải quyết vấn nạn ô nhiễm trắng. Tuy nhiên, việc chúng sử dụng rộng răi polyurethane và polyethylene [trong quá tŕnh làm tổ] đă gián tiếp cho thấy mức độ ô nhiễm nhựa đă lan rộng và trở nên phổ biến đến như thế nào cũng như cách thức một số loài động vật hoang dă đă thích nghi với môi trường bị ô nhiễm bởi nhựa đến đâu.Các tác giả của nghiên cứu đă viết trên tạp chí Ecosphere như sau: “Rác thải nhựa được t́m thấy ở khắp nơi trên thế giới. Mặc dù chúng tôi đă phát hiện ra những nguy cơ ô nhiễm của nhựa đối với các loài sinh vật và hệ sinh thái, chúng tôi hiếm khi quan sát thấy khả năng thích nghi tốt đến như vậy với nhựa của các loài, đặc biệt là các loài côn trùng”.
Ong cắt lá làm tổ bằng nhựa
(Ảnh: Daily Mail)
Ong dại xén nilon thành h́nh chiếc lá và xếp chồng lên nhau. (Ảnh: lostbird.vn)
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hai loài ong cắt lá đă sử dụng vật liệu nhựa để xây dựng tổ của ḿnh. Mỗi loại nhựa mang về có cấu trúc giống hệt với loại lá mà ong thường sử dụng để lót tổ của ḿnh. Thay v́ xây dựng môi trường sống rộng lớn hoặc lưu trữ mật ong như các loài ong khác, những con ong cắt lá này chọn làm tổ trong các hang động dưới ḷng đất, hố cây hoặc vết nứt trong các ṭa nhà.Một trong những đối tượng họ nghiên cứu là con ong cắt cỏ linh lăng (cỏ Alfalfa).
Loài này thường cắn hết lá và hoa để xây tổ. Những nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng ba trong số tám con ong có chứa các mảnh túi nhựa polyetylene, và trung b́nh 23% số lá được thay thế bằng nhựa trong mỗi tổ. Các nhà nghiên cứu cho biết: “Tất cả các mảnh cắt thu được có cùng độ bóng và tính nhất quán, v́ vậy nó có thể đến từ cùng một nguồn”.
Ong cắt cỏ linh lăng. (Ảnh: hymenopteragenome.org)
Argentina t́m thấy những chiếc tổ ong nhựa đầu tiên
Trong một nghiên cứu khác được thực hiện ở Argentina trong hai năm 2017 và 2018, các nhà nghiên cứu đă t́m thấy một tổ ong làm hoàn toàn bằng nhựa. Điều này hơi khó tin v́ đây là tổ ong bằng nhựa được biết đến đầu tiên trên thế giới và các nhà nghiên cứu tin rằng những con ong làm tổ là những con Ong cắt lá được đề cập đến bên trên.
(Ảnh: atlasobscura.com)
Điều đáng tiếc là, tổ ong này không được bền cho lắm. Theo tạp chí New Scientist, những mảnh nhựa được ong cắt xén hết sức cẩn thận thành h́nh giống móng tay, những mảnh nhựa mỏng màu xanh nhạt có cùng màu với túi mua sắm dùng một lần và bên cạnh là dải nhựa trắng dày hơn một chút. Trong các tổ ong này, ấu trùng trong một tổ đă chết, tổ kế tiếp th́ rỗng không, c̣n một tổ th́ chưa được hoàn thiện. Có lẽ một con ong đă rời đi sau khi trưởng thành, và để lại một cái tổ rỗng.
Ong cũng biết sử dụng chất keo bịt kín bảo vệ bên ngoài
Các nhà nghiên cứu Canada cũng đă nghiên cứu một loài ong khác, mang tên Megachilecampanulae, một loài ong cắt lá bản địa của Mỹ thường sử dụng nhựa cây để xây tổ. Các nhà nghiên cứu đă phát hiện ra rằng các mảnh vụn nhựa không phải là vật liệu duy nhất mà chúng dùng để làm tổ.
(Ảnh: Caput Mortuum)
Ngoài các vật liệu làm tổ tự nhiên, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hai trong số 7 cái tổ của loài này được phủ bên ngoài một lớp keo bịt kín bảo vệ. Những lớp keo này khá phổ biến tại lớp ŕa ngoài của các ṭa nhà, nhưng chúng lại được bao phủ bởi loại nhựa tự nhiên trong tổ. Các nhà nghiên cứu tin rằng những con ong chỉ t́nh cờ sử dụng đến chúng, chứ không phải do thiếu nhựa tự nhiên.
Ưu và nhược điểm của việc sử dụng tổ bằng nhựa
Các nghiên cứu đă chỉ ra rằng việc sử dụng nhựa trong làm tổ có những ưu điểm và nhược điểm. Ví dụ, những con ong sử dụng nhựa làm tổ không bị nhiễm bất kỳ kư sinh trùng nào, tương khớp với kết quả nghiên cứu vào năm 1970. Những con ong này chưa bao giờ bị kư sinh trùng tấn công v́ chúng không thể xuyên thủng màng nhựa. Tuy nhiên, do tính chất không thấm nước của màng nhựa, nên các loài nấm mốc nguy hiểm đă phát triển trong tổ, giết chết đến 90% số ong.Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng túi nhựa không dính vào nhau như lá cây và rất dễ rơi ra. Nhưng những con ong đă thực hiện một số biện pháp để giảm thiểu sự khiếm khuyết cấu trúc này, chẳng hạn như chỉ sử dụng các mảnh vụn nhựa ở cuối tổ. Chúng thực sự có tài năng kiến trúc ở điểm này. Kỹ thuật làm tổ kết hợp giữa vật liệu nhân tạo và vật liệu tự nhiên cho thấy việc sử dụng nhựa để làm tổ không phải do những con ong này kém thông minh, khi tưởng nhầm vật liệu loại này là lá cây.
(Ảnh: YouTube)
Không rơ lư do chính xác loài ong cắt lá này sử dụng nhựa là ǵ, nhưng hành động này có thể trở nên phổ biến hơn khi các vật liệu không phân hủy tích lũy nhiều trong tự nhiên. Các nhà nghiên cứu đă viết: “Mặc dù chúng có thể được thu thập một cách t́nh cờ, nhưng việc sử dụng nhựa trong việc xây tổ có thể phản ánh khả năng thích ứng sinh thái học của loài ong để tồn tại trong một môi trường sống ngự trị bởi con nguoi
Trong bụi bẩn và không khí cũng chứa chất hóa dẻo – một chất rất gây hại cho sức khỏe
Chất hóa dẻo là một trong các tác nhân gây bệnh tim mạch, tổn thương hệ sinh sản và nội tiết… Mới đây các chuyên gia đă phát hiện trong không khí và bụi bẩn cũng có thành phần các chất hóa dẻo và khuyên người dân hạn chế sử dụng các sản phẩm từ nhựa.
Giáo sư Tố Đại Thành là giáo sư lâm sàng kiêm Viện trưởng Khoa Y học Môi trường và Sức khỏe nghề nghiệp của Bệnh viện Đại học Quốc gia Đài Loan. Ông cho biết, vào năm 2018, ông đă đến một vùng đất trống ở Đài Bắc (Đài Loan) để tiến hành nghiên cứu bụi khí. Ông phát hiện ra rằng những chiếc lá cây cả trong và ngoài pḥng, thậm chí cả những chiếc lá ngoài vườn đều có nồng độ chất dẻo DEHP khá cao. Ông cho rằng điều này có thể có liên quan đến không khí, bụi bẩn và các yếu tố độc hại khác từ môi trường xung quanh, theo Chánh Kiến.
Trong cuộc khảo sát chất lượng môi trường không khí ở Đài Bắc trong hai năm 2017 và 2018, sau khi tiến hành thí nghiệm đối với 56 gia đ́nh, người ta phát hiện ra rằng cả 56 hộ đều t́m thấy chất DEHP, một chất có hàm lượng chất hóa dẻo tương đối cao.
Ông Tô cũng cho biết, chất DEHP hiện cũng rất phổ biến trong các dụng cụ tại bệnh viện, bao gồm túi truyền dịch, túi đựng nước muối và ống thông tim v.v… Trước đây, các bệnh viện sử dụng b́nh truyền dịch thủy tinh hoặc túi truyền dịch với ít hàm lượng chất dẻo, nhưng v́ giá thành cao và quá tŕnh xử lư rắc rối nên chúng dần được thay thế bằng các vật phẩm dùng một lần, chứa hàm lượng chất dẻo cao hơn.
Vậy rốt cục chất DEHP nói riêng và những chất hóa dẻo nói chung có tác hại như thế nào đối với sức khỏe con người?
Tác hại của chất hóa dẻo
Trao đổi với phóng viên Chánh Kiến, ông Tô cho biết “chất hóa dẻo thường được sử dụng trong vật dụng hàng ngày, tấm lót sàn, giấy dán tường và các thiết bị y tế, như bộ túi và dây truyền dịch y tế”.
Giáo sư Tô cho biết “hàng ngày chúng ta tiếp xúc nhiều nhất với chất DEHP (2-ethylhexyl phthalate), đây là hóa chất sử dụng chủ yếu để làm nhựa PVC (polyvinyl clorua). Đặc biệt các chuyên gia c̣n phát hiện trong cơ thể của người từ tầm tuổi 21 tuổi trở lên đều có chất MEHP, một chất chuyển hóa của DEHP. MEHP không chỉ gây rối loạn chức năng nội mô trong bệnh xơ cứng động mạch cảnh, mà c̣n làm suy giảm nội tiết tố nam và giảm đề kháng insulin ở gan”.
Năm nay, nhóm nghiên cứu của giáo sư Tô c̣n phát hiện ra rằng chất hóa dẻo c̣n làm đẩy nhanh quá tŕnh xơ cứng động mạch cảnh (làm các động mạch trở nên cứng hơn và làm hẹp mạch máu của động mạch cảnh). Theo kết quả nghiên cứu, chất hóa dẻo tồn tại nhiều trong cơ thể c̣n làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh c̣i xương.
Đáng kinh ngạc hơn, chất hóa dẻo cũng là tác nhân gây ra bệnh tim mạch vành. Theo một nghiên cứu so sánh bệnh tim mạch vành ở tuổi trung niên, những bệnh nhân mắc bệnh tim mạch vành đều có dấu hiệu tiếp xúc nhiều với chất có nồng độ hóa dẻo cao, chủ yếu là DEHP. Khi phân tích sâu hơn nữa người ta c̣n nhận ra rằng, ngay cả khi sau khi đă nhập viện điều trị, th́ chỉ cần tiếp xúc với chất có nồng độ hóa dẻo hơi cao cũng vẫn làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành.
Giáo sư Tô giải thích, việc tiếp xúc với chất hóa dẻo có thể gây dị dạng các tế bào nội mô và tăng lượng cholesterol trong máu. Dưới ảnh hưởng lâu dài, nó sẽ h́nh thành các mô mỡ và các mảng xơ vữa động mạch, sau đó các mảng bám trên thành động mạch này rơi ra sẽ gây nên bệnh tim mạch. Việc các tế bào nội mô bị phá hủy do chất hóa dẻo cũng là nguyên nhân chính gây ra bệnh xơ cứng động mạch cảnh.
Sau khi chất hóa dẻo đi vào cơ thể người, nó có thể được chuyển hóa trong khoảng từ 2 đến 3 ngày. Ông Tô cũng cho biết:
“Bất ngờ là, trong cơ thể các bệnh nhân nội trú có mật độ chất hóa dẻo khá cao, nhưng lại giảm xuống và dần ổn định sau khi xuất viện. Trong môi trường sống, trong sinh hoạt, trong không khí, v.v… nơi đâu cũng có chất hóa dẻo, chỉ khác nhau là nó được chuyển hóa sang dạng này hay dạng khác mà thôi. Việc liên tục tiếp xúc với những đồ vật hoặc môi trường có vi lượng chất hóa ở mật độ thấp cũng sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe con người, chứ không nhất thiết là phải tiếp xúc trực tiếp với chất hóa dẻo ở mật độ cao.
V́ thế, để giảm nồng độ các chất hóa dẻo, chúng ta cần hút bụi, dọn sạch rác thải và phế phẩm có chứa chất hóa dẻo xung quanh nơi sống và làm việc.
Tuy vậy, mọi người vẫn nên chú ư hạn chế sử dụng túi nhựa, túi ny-lông và các đồ dùng bằng chất dẻo khác.
Ngoài ra, Giáo sư Su Dacheng đề nghị mọi người nên giảm thiểu sử dụng các sản phẩm từ nhựa trong sinh hoạt như đồ chơi bằng nhựa cho trẻ em, tấm trải sàn, không sử dụng bọc nhựa để hâm nóng thức ăn, giảm các sản phẩm nhựa dùng một lần. Thảm trải sàn và giấy dán tường trong nhà cũng có thể chứa chất hóa dẻo. Ngoài ra, chính phủ cũng cần đặt ra các tiêu chuẩn liên quan đến chất hóa dẻo, khuyến khích hạn chế sử dụng vật dụng chứa chất hóa dẻo.
Posts:3,516Thanks Thanks Given :27Thanks Thanks Received :100Thanked in:92 Posts
Loại laser mới: T́m và diệt tế bào ung thư trong máu
Loại laser mới: T́m và diệt tế bào ung thư trong máu
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Khoa học Y khoa Arkansas (Mỹ) cho biết đă phát triển và thử nghiệm thành công một loại laser mới có thể t́m và tiêu diệt những tế bào ung thư hắc tố ác tính (melanoma) mà không cần phải lấy mẫu xét nghiệm.
Ảnh minh họa liệu pháp dùng laser diệt tế bào ung thư (Ảnh: Shutterstock)
Mỗi tế bào đều sinh ra và chết đi theo một ṿng đời nhất định. Tuy nhiên, quy tŕnh này sẽ bị đảo lộn nếu gặp phải một khiếm khuyết nào đó, khiến các tế bào sinh sôi quá mức, h́nh thành các khối u (có thể lành tính hoặc ác tính). Khi khối u ác tính mất kiểm soát và lây lan, nó sẽ trở thành tế bào ung thư. Nghiêm trọng hơn, các tế bào ung thư sẽ đi xâm lấn các mô khác, khiến sức khỏe suy giảm rất nhanh.
Tế bào ung thư có thể lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể qua đường máu. Giờ đây, các nhà nghiên cứu đă phát triển một loại laser mới có thể t́m và triệt tiêu những tế bào khối u đó từ bên ngoài da.
Mặc dù vẫn có những cách khác để chẩn đoán, tuy nhiên, tia laser này nhạy hơn tới 1.000 lần so với các phương pháp hiện tại được sử dụng để phát hiện các tế bào khối u trong máu, theo như báo cáo mà các nhà nghiên cứu đă đưa ra hôm 12/6 vừa qua trên tạp chí y học Science Translational Medicine (Mỹ).
Để kiểm tra sự lây lan của ung thư, các bác sĩ thường lấy mẫu máu, tuy vậy, thông thường các xét nghiệm không t́m thấy tế bào khối u khi chỉ kiểm tra một mẫu duy nhất, đặc biệt là nếu bệnh nhân đang mắc ung thư ở giai đoạn đầu, tác giả kỳ cựu Vladimir Zharov, Giám đốc trung tâm nano tại Đại học Khoa học Y khoa Arkansas, cho biết.
Nếu kết quả của các xét nghiệm là dương tính, điều đó thường đồng nghĩa có nồng độ cao các tế bào khối u lưu thông trong máu. Lúc này, ung thư có khả năng lan rộng ra các cơ quan khác và thường là “quá muộn để điều trị hiệu quả”, ông Zharov nói thêm.
Nhiều năm trước, Zharov và nhóm nghiên cứu của ông đă nảy ra ư tưởng về một phương pháp thay thế để kiểm tra lượng máu lớn hơn với độ nhạy cao hơn mà không xâm lấn vào cơ thể. Họ đă thử nghiệm phương pháp này trong pḥng thí nghiệm, sau đó trên động vật và gần đây đă đưa vào thử nghiệm lâm sàng ở người.
Công nghệ mới có tên là Cytophone, sử dụng các xung ánh sáng laser ở bên ngoài da để làm nóng các tế bào trong máu. Tuy nhiên, tia laser chỉ làm nóng các tế bào khối u ác tính, không phải tế bào khỏe mạnh, bởi v́ các tế bào khối u ác tính mang sắc tố đen melanin, hấp thu ánh sáng. Công nghệ Cytophone sau đó sử dụng kỹ thuật siêu âm để phát hiện những sóng li ti, rất nhỏ phát ra từ hiệu ứng sưởi ấm này.
Thử nghiệm công nghệ Cytophone trên người
Họ đă thử nghiệm công nghệ này trên 28 bệnh nhân có làn da sáng màu, có khối u ác tính ung thư da và trên 19 t́nh nguyện viên khỏe mạnh không bị ung thư. Họ chiếu tia laser vào tay bệnh nhân và thấy rằng trong ṿng 10 giây đến 60 phút, công nghệ này có thể xác định các tế bào khối u đang lưu thông trong máu ở 27 trong số 28 t́nh nguyện viên.
T́m và tiêu diệt tế bào ung thư
Thiết bị này đă không báo bất kỳ kết quả dương tính giả nào cho các t́nh nguyện viên khỏe mạnh và nó không gây ra lo ngại về an toàn hay tác dụng phụ, theo các nhà nghiên cứu.
Melanin là sắc tố thường có trong da, nhưng các tế bào da không bị tổn hại, ông Zharov nói. Mặc dù da sản xuất melanin một cách tự nhiên, kỹ thuật laser này không gây hại cho các tế bào da. Đó là v́ ánh sáng laser trải rộng trên một vùng tương đối lớn trên da, do đó, nó không tập trung vào từng tế bào da đủ để làm hỏng chúng. Năng lượng laser tập trung nhiều hơn vào các mạch máu và tế bào khối u đang lưu thông, ông Zharov nói thêm.
Nhóm nghiên cứu cũng bất ngờ phát hiện ra rằng sau khi điều trị, bệnh nhân ung thư đă giảm số tế bào khối u lưu thông trong máu. Ông Zharov nói: “Chúng tôi đă sử dụng năng lượng tương đối thấp” với mục đích chính là chẩn đoán hơn là điều trị ung thư. Tuy nhiên, ngay cả ở mức năng lượng thấp đó, tia laser dường như vẫn có thể tiêu diệt các tế bào ung thư.
Cách thức hoạt động của nó là khi melanin hấp thụ nhiệt, lượng nước xung quanh melanin bên trong các tế bào bắt đầu bay hơi, từ đó tạo ra một bong bóng nở ra và nổ tung, phá hủy tế bào, ông Zharov nói.
“Mục tiêu của chúng tôi là bằng cách tiêu diệt các tế bào này, chúng tôi có thể giúp ngăn ngừa sự lây lan của ung thư di căn “, ông nói. Tuy nhiên, ông hy vọng sẽ tiến hành nhiều nghiên cứu để tối ưu hóa thiết bị hơn nữa, có thể tiêu diệt nhiều tế bào khối u hơn trong khi không gây hại đến các tế bào khác.
Họ chưa tiến hành thử nghiệm thiết bị trên người có làn da tối màu, với mức melanin cao hơn. Trong thực tế, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ người Mỹ gốc Phi bị u ác tính.
Nhóm nghiên cứu hy vọng sẽ mở rộng công nghệ để t́m ra các tế bào khối u lưu thông xuất phát từ các bệnh ung thư khác ung thư da. Các tế bào ung thư này không mang melanin, v́ vậy để phát hiện ra chúng, trước tiên các nhà nghiên cứu cần tiêm cho bệnh nhân các dấu hiệu hoặc phân tử đặc biệt, liên kết với các tế bào này để chúng có thể được laser nhắm mục tiêu. Họ đă chứng minh rằng kỹ thuật này có thể hoạt động trên các tế bào ung thư vú ở người trong pḥng thí nghiệm.
TTO - Báo cáo mới dự đoán đến năm 2040, khoảng 60% lượng thịt trong các bữa ăn sẽ không c̣n bắt nguồn từ động vật mà sẽ là những thực phẩm thay thế làm từ thực vật hoặc nhờ cấy tế bào thịt với mùi và vị giống thịt.
Khoảng 1 tỉ USD đă được đầu tư vào các công ty sản xuất thực phẩm chay thay thế thịt
Ảnh: THE GUARDIAN
Báo cáo của đơn vị tư vấn toàn cầu AT Kearney (trụ sở Mỹ) dựa trên những cuộc phỏng vấn chuyên gia để đi đến kết luận này. Đồng thời, báo cáo cũng nhấn mạnh đến tác động của chuỗi sản xuất thịt vào môi trường và sự quan tâm ngày càng lớn của người dân về cách động vật bị đối xử tại cơ sở nuôi động vật lấy thịt công nghiệp.
"Nuôi động vật lấy thịt hiện nay bị nhiều người coi là một tội ác không cần thiết," báo The Guardian dẫn lại báo cáo.
"Với những lợi thế của thịt ‘chay’, chỉ c̣n là vấn đề về thời gian trước khi loại thịt này phổ biến trên thị trường", báo cáo nói thêm.
Ngành công nghiệp thịt hiện nay nuôi hàng tỉ con vật và có lợi nhuận rất lớn, lên đến ngàn tỉ USD mỗi năm.
Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu trong thời gian gần đây đă chỉ ra tác động của ngành công nghiệp này đến môi trường. Cụ thể là về vấn đề khí thải, phá hỏng đất nông nghiệp, và gây ra ô nhiễm nguồn nước.
Bên cạnh đó, sự phát triển của các công ty giới thiệu các nguyên liệu thay thế thịt và trứng như công ty Beyond Meat, Impossoble Foods, và Just Foods cũng là một minh chứng cho sự thay đổi chế độ ăn kiêng, và quan điểm của người tiêu dùng.
Theo báo cáo của AT Kearney, tổng số tiền đầu tư vào ngành công nghiệp thực phẩm chay thay thế thịt lên đến 1 tỉ USD. Thậm chí có những công ty đă lên cả sàn chứng khoán và thu hút không ít nhà đầu tư, trong đó có các doanh nghiệp sản xuất thịt thông thường.
Một số doanh nghiệp khác hiện đang thử nghiệm nuôi tế bào thịt bằng phương pháp cấy mà không cần đến việc nuôi và giết động vật.
Dù những sản phẩm này chưa đến tay người tiêu dùng nhưng AT Kearney tin rằng trong tương lai loại thịt này sẽ phổ biến v́ nó có vị giống với thịt thật hơn.
Hiện nay nhiều người quan tâm đến vấn đề môi trường
và điều kiện sống của động vật nuôi lấy thịt
Ảnh: REUTERS
Ông Carsten Gerhardt - đại diện của AT Kearney - khẳng định ngày càng có nhiều người theo chế độ ăn chay và cắt giảm lượng thịt họ ăn hằng ngày v́ quan tâm đến môi trường, cũng như cách động vật bị đối xử.
"Đối với những người chuộng việc ăn thịt, sự gia tăng thịt sản xuất bằng phương pháp cấy sẽ đồng nghĩa với việc họ không cần thay đổi chế độ ăn nhưng không cần phải tác động đến môi trường và mạng sống của động vật gây ra do chế độ ăn thịt", ông Gerhardt giải thích.
Báo cáo dự đoán sẽ có 35% thịt trên thị trường vào năm 2040 được sản xuất nhờ phương pháp cấy, và 25% sẽ là các sản phẩm chay thay thế. V́ vậy, khoảng 60% "thịt" trên thị trường sẽ không bắt nguồn từ động vật.
Ngay cả ông trùm thức ăn nhanh McDonald’s cũng đă giới thiệu món hamburger chay McVegan tại một số chi nhánh trên thế giới sau khi thử nghiệm tại Thụy Điển và Phần Lan vào cuối năm 2017.
TTO - Báo cáo mới dự đoán đến năm 2040, khoảng 60% lượng thịt trong các bữa ăn sẽ không c̣n bắt nguồn từ động vật mà sẽ là những thực phẩm thay thế làm từ thực vật hoặc nhờ cấy tế bào thịt với mùi và vị giống thịt.
Khoảng 1 tỉ USD đă được đầu tư vào các công ty sản xuất thực phẩm chay thay thế thịt
Ảnh: THE GUARDIAN
Báo cáo của đơn vị tư vấn toàn cầu AT Kearney (trụ sở Mỹ) dựa trên những cuộc phỏng vấn chuyên gia để đi đến kết luận này. Đồng thời, báo cáo cũng nhấn mạnh đến tác động của chuỗi sản xuất thịt vào môi trường và sự quan tâm ngày càng lớn của người dân về cách động vật bị đối xử tại cơ sở nuôi động vật lấy thịt công nghiệp.
"Nuôi động vật lấy thịt hiện nay bị nhiều người coi là một tội ác không cần thiết," báo The Guardian dẫn lại báo cáo.
"Với những lợi thế của thịt ‘chay’, chỉ c̣n là vấn đề về thời gian trước khi loại thịt này phổ biến trên thị trường", báo cáo nói thêm.
Ngành công nghiệp thịt hiện nay nuôi hàng tỉ con vật và có lợi nhuận rất lớn, lên đến ngàn tỉ USD mỗi năm.
Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu trong thời gian gần đây đă chỉ ra tác động của ngành công nghiệp này đến môi trường. Cụ thể là về vấn đề khí thải, phá hỏng đất nông nghiệp, và gây ra ô nhiễm nguồn nước.
Bên cạnh đó, sự phát triển của các công ty giới thiệu các nguyên liệu thay thế thịt và trứng như công ty Beyond Meat, Impossoble Foods, và Just Foods cũng là một minh chứng cho sự thay đổi chế độ ăn kiêng, và quan điểm của người tiêu dùng.
Theo báo cáo của AT Kearney, tổng số tiền đầu tư vào ngành công nghiệp thực phẩm chay thay thế thịt lên đến 1 tỉ USD. Thậm chí có những công ty đă lên cả sàn chứng khoán và thu hút không ít nhà đầu tư, trong đó có các doanh nghiệp sản xuất thịt thông thường.
Một số doanh nghiệp khác hiện đang thử nghiệm nuôi tế bào thịt bằng phương pháp cấy mà không cần đến việc nuôi và giết động vật.
Dù những sản phẩm này chưa đến tay người tiêu dùng nhưng AT Kearney tin rằng trong tương lai loại thịt này sẽ phổ biến v́ nó có vị giống với thịt thật hơn.
Hiện nay nhiều người quan tâm đến vấn đề môi trường
và điều kiện sống của động vật nuôi lấy thịt
Ảnh: REUTERS
Ông Carsten Gerhardt - đại diện của AT Kearney - khẳng định ngày càng có nhiều người theo chế độ ăn chay và cắt giảm lượng thịt họ ăn hằng ngày v́ quan tâm đến môi trường, cũng như cách động vật bị đối xử.
"Đối với những người chuộng việc ăn thịt, sự gia tăng thịt sản xuất bằng phương pháp cấy sẽ đồng nghĩa với việc họ không cần thay đổi chế độ ăn nhưng không cần phải tác động đến môi trường và mạng sống của động vật gây ra do chế độ ăn thịt", ông Gerhardt giải thích.
Báo cáo dự đoán sẽ có 35% thịt trên thị trường vào năm 2040 được sản xuất nhờ phương pháp cấy, và 25% sẽ là các sản phẩm chay thay thế. V́ vậy, khoảng 60% "thịt" trên thị trường sẽ không bắt nguồn từ động vật.
Ngay cả ông trùm thức ăn nhanh McDonald’s cũng đă giới thiệu món hamburger chay McVegan tại một số chi nhánh trên thế giới sau khi thử nghiệm tại Thụy Điển và Phần Lan vào cuối năm 2017.
Có đến một nửa dân số trên thế giới này tin vào sự tồn tại của ma quỷ và những câu chuyện bí ẩn xung quanh nó. Các nhà khoa học đă và đang tiếp tục t́m kiếm câu trả lời cho câu hỏi "Liệu ma có thực sự tồn tại?". Cho tới nay, họ đă có lời giải thích cho một số những hiện tượng ma quái tồn tại trong đời sống con người.
1. Sự kích thích điện của năo
Rất nhiều người khỏe mạnh trên thế giới từng nh́n thấy bóng người lướt qua tầm mắt rồi lập tức biến mất. Họ tin đó là linh hồn của người đă chết hoặc ma quỷ.
Nhưng các nhà khoa học Thụy Sĩ đă t́m ra bằng chứng để giải thích hiện tượng bí ẩn này. Khi tiến hành kích thích điện năo vùng đỉnh thái dương trái của một bệnh nhân nữ mắc bệnh động kinh, cô gái đó nói rằng có bóng người ngồi phía sau và bắt chước mọi cử động của ḿnh.
Nguyên nhân là do các nhà khoa học kích thích điện vùng năo chịu trách nhiệm giúp con người xác định ư thức về bản thân, giúp nhận ra sự khác biệt giữa họ và những người khác. Khi đó họ sẽ tưởng tượng ra bóng người bắt chước trong đầu.
Tóm lại khi bộ năo hoạt động bất thường, nhiều người khỏe mạnh và tâm thần phân liệt bắt gặp bóng ma và các sinh vật khác như người ngoài hành tinh...
2. Ảnh hưởng của vô thức
Bàn cầu cơ là một tṛ chơi tâm linh phổ biến được những người mê tín dùng để giao tiếp với linh hồn. Bàn cầu cơ gồm một bảng chữ cái, chữ số và hai đáp án yes/có và no/không. Những người tham gia sẽ cùng nhau đặt tay lên một mảnh gỗ nhỏ h́nh trái tim trên bảng và đọc to câu hỏi. Linh hồn sẽ trả lời bằng cách di chuyển mảnh gỗ từ chữ cái này sang chữ cái khác để ghép thành từ, mặc dù những người đặt tay lên đó khẳng định họ không hề di chuyển miếng gỗ.
Michael Faraday, nhà vật lư nổi tiếng đă chứng minh được rằng mảnh gỗ di chuyển được là nhờ vào ảnh hưởng của hiệu ứng vô thức, sức mạnh cơ bắp của những người tham gia gây ra sự chuyển động do họ kỳ vọng mảnh gỗ di chuyển chứ không phải do linh hồn tạo ra.
3. Sóng hạ âm
Sóng hạ âm là những âm thanh có tần số nhỏ hơn 20Hz, thấp hơn ngưỡng nghe thấy của con người. Sóng hạ âm được h́nh thành từ các cơn gió, băo, trong nhiều thiết bị hàng ngày và thậm chí là từ cơ thể của con người.
Con người nghe được âm thanh trong khoảng tần số từ 20Hz tới 20.000Hz. Con người có thể cảm nhận được những đợt sóng hạ âm này, nhất là những sóng hạ âm từ dạ dày của ḿnh. Nó tạo ra một cảm giác tiêu cực hoặc tích cực như bất an hoặc sợ hăi.
Khi sóng hạ âm dao động ở tần số 19Hz, gần bằng tần số cử dộng nhăn cầu trên mắt con người, khoảng 20Hz, hiện tượng cộng hưởng sẽ xảy ra khiến con người nh́n thấy h́nh ảnh ma không có thật.
Người ta thường nghe thấy tiếng gió gào thét hoặc tiếng bước chân rùng rợn trong các ngôi nhà được cho là bị ma ám. Nguyên nhân gây nên những hiện tượng huyền bí đó là do những cơn gió mạnh thổi vào các bức tường trong ngôi nhà tạo ra sóng hạ âm.
4. Thuyết tự động
Giao tiếp với thế giới tâm linh là điều mà con người vẫn luôn cố gắng để thực hiện. Có một số người được cho là có năng lực đặc biệt có thể kết nối với những người đă chết. Họ nói rằng có thể nghe được âm thanh bí ẩn từ một linh hồn hoặc để linh hồn "nhập" vào thân xác của ḿnh.
Một số nhà khoa học đă giải thích hiện tượng trên bằng "thuyết tự động". Theo họ đây là một số trạng thái thay đổi của ư thức, khi con người nói và suy nghĩ những điều mà họ không nhận thức được. Họ tự điều chỉnh, xóa bỏ suy nghĩ trong đầu, những ư tưởng, h́nh ảnh ngẫu nhiên có thể phát sinh khiến họ cho rằng đó là những suy nghĩ đến từ thực thể khác.
5. Điểm lạnh
Điểm lạnh là hiện tượng khi một người nào đó đang đứng trong nhà th́ bỗng cảm thấy có khí lạnh xung quanh. Nhưng nếu người đó bước sang phải hoặc trái vài bước th́ nhiệt độ trở lại b́nh thường. Những người tin vào thế giới siêu nhiên cho rằng điểm lạnh xuất hiện khi con ma xuất hiện trong lớp không khí mỏng. Con ma hút nhiệt từ môi trường xung quanh để có năng lượng hiện h́nh.
Theo các nhà khoa học, luồng khí lạnh đó xuất hiện thông qua cửa sổ hoặc khe hở nào đó trong ngôi nhà. Dù căn pḥng đă khép kín th́ khi một khối không khí khô đi vào căn pḥng ẩm ướt, khối không khí khô bay dưới thấp sẽ kết hợp với khối không khí ẩm hơn trên trần nhà tạo ra một ḍng khí xoáy đối lưu. Khi một người đứng đúng vị trí đó sẽ cảm thấy mát hơn và đó chính là điểm lạnh.
6. Máy ảnh chụp được những quả cầu sáng mà mắt thường không nh́n thấy
Những quả cầu sáng chỉ xuất hiện trong các bức ảnh mà con người không thể nh́n thấy bằng mắt thường được cho là linh hồn của những người đă chết.
Theo nhà nghiên cứu Skeptic Brian Dunning, khi một động vật nhỏ hoặc một hạt bụi quá gần với máy ảnh nó sẽ hiện ra trong bức ảnh dưới dạng một ṿng tṛn mở ảo, hiệu ứng từ ánh sáng đèn flash khiến quả cầu phát sáng gây nên sự bí ẩn, huyền bí cho bức ảnh.
7. Nhiễm khí CO
Năm 1921, William Wilmer, một bác sĩ nhăn khoa đă cho xuất bản một bài báo giải mă về một ngôi nhà được cho là bị ma ám.
Những người sống trong ngôi nhà này bị ám ảnh bởi đồ đạc di chuyển lung tung, những âm thanh đóng sầm cửa và tiếng bước chân trong pḥng trống. Tất cả những cây họ trồng trong nhà đều chết dần.
Bí ẩn đă được giải mă khi họ phát hiện ra ḷ sưởi bị hỏng, khói không thoát được ra ngoài khiến mọi người sống trong căn nhà đó bị nhiễm độc khí carbon momonoside - CO.
CO là một khí không mùi, không màu, rất khó phát hiện và dễ dàng hấp thụ hơn oxy. Khi thiếu oxy lâu dài, con người sẽ có các triệu chứng như mệt mỏi, lú lẫn, buồn nôn, xuất hiện ảo giác thậm chí là tử vong.
8. Hội chứng kích động theo số đông
Tháng 6/2013, hơn 3000 công nhân tại nhà máy may ở Gazipur, Bangladesh đă đ́nh công với mong muốn ai đó hăy làm điều ǵ đó với con ma trong nhà vệ sinh. Theo họ, một linh hồn giận dữ đă tấn công một công nhân nữ khiến mọi người hoảng sợ.
Sau khi trật tự được lập lại, các nhà nghiên cứu cho rằng những công nhân này đă trải qua một hiện tượng tâm lư gọi là cuồng loạn theo số đông. Nguyên nhân là họ bị căng thẳng và xuất hiện ảo giác do môi trường làm việc quá áp lực. Nhưng điều đáng chú ư là người phụ nữ cho rằng bị linh hồn tấn công lại không hề trông thấy điều ǵ. Cô chỉ bị ốm và nói rằng do linh hồn ma quỷ tạo nên.
9. Ion
Những người thợ săn ma thường sử dụng các máy đo ion để phát hiện ra bóng ma, bởi theo họ linh hồn can thiệp vào số ion b́nh thường trong bầu không khí, sự xuất hiện của ion đồng nghĩa với sự xuất hiện của bóng ma.
Ion được tạo ra do bức xạ Mặt Trời, tất cả các hiện tượng thời tiết... và ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực tới tâm trạng của con người. Ion dương có thể khiến con người bị đau đầu hoặc tạo ra cảm giác tệ hại, ion âm giúp con người cảm thấy b́nh tĩnh, thoải mái. Đây là lư do mà những người sống trong những ngôi nhà được cho là bị ma ám cảm thấy căng thẳng, mệt mỏi, đau đầu.
10. Cơ học lượng tử
Stuart Hameroff, tiến sĩ vật lư, giám đốc của trung tâm nghiên cứu ư thức tại Đại học Azirona, Mỹ và người bạn của ḿnh tên là Roger Penrose đưa ra giả thuyết rằng, ư thức của con người xuất phát từ vi cấu trúc h́nh ống trong tế bào năo. Những ống này chịu trách nhiệm xử lư lượng tử - phần hồn của con người về cơ bản. Họ tin rằng, khi con người trải qua trải nghiệm cận tử những thông tin lượng tử rời khỏi năo nhưng vẫn tiếp tục tồn tại. Đó là lư do mà một số người cho rằng ḿnh đă thoát ra ngoài cơ thể hoặc nh́n thấy ánh sáng ở cuối đường hầm.
Có đến một nửa dân số trên thế giới này tin vào sự tồn tại của ma quỷ và những câu chuyện bí ẩn xung quanh nó. Các nhà khoa học đă và đang tiếp tục t́m kiếm câu trả lời cho câu hỏi "Liệu ma có thực sự tồn tại?". Cho tới nay, họ đă có lời giải thích cho một số những hiện tượng ma quái tồn tại trong đời sống con người.
1. Sự kích thích điện của năo
Rất nhiều người khỏe mạnh trên thế giới từng nh́n thấy bóng người lướt qua tầm mắt rồi lập tức biến mất. Họ tin đó là linh hồn của người đă chết hoặc ma quỷ.
Nhưng các nhà khoa học Thụy Sĩ đă t́m ra bằng chứng để giải thích hiện tượng bí ẩn này. Khi tiến hành kích thích điện năo vùng đỉnh thái dương trái của một bệnh nhân nữ mắc bệnh động kinh, cô gái đó nói rằng có bóng người ngồi phía sau và bắt chước mọi cử động của ḿnh.
Nguyên nhân là do các nhà khoa học kích thích điện vùng năo chịu trách nhiệm giúp con người xác định ư thức về bản thân, giúp nhận ra sự khác biệt giữa họ và những người khác. Khi đó họ sẽ tưởng tượng ra bóng người bắt chước trong đầu.
Tóm lại khi bộ năo hoạt động bất thường, nhiều người khỏe mạnh và tâm thần phân liệt bắt gặp bóng ma và các sinh vật khác như người ngoài hành tinh...
2. Ảnh hưởng của vô thức
Bàn cầu cơ là một tṛ chơi tâm linh phổ biến được những người mê tín dùng để giao tiếp với linh hồn. Bàn cầu cơ gồm một bảng chữ cái, chữ số và hai đáp án yes/có và no/không. Những người tham gia sẽ cùng nhau đặt tay lên một mảnh gỗ nhỏ h́nh trái tim trên bảng và đọc to câu hỏi. Linh hồn sẽ trả lời bằng cách di chuyển mảnh gỗ từ chữ cái này sang chữ cái khác để ghép thành từ, mặc dù những người đặt tay lên đó khẳng định họ không hề di chuyển miếng gỗ.
Michael Faraday, nhà vật lư nổi tiếng đă chứng minh được rằng mảnh gỗ di chuyển được là nhờ vào ảnh hưởng của hiệu ứng vô thức, sức mạnh cơ bắp của những người tham gia gây ra sự chuyển động do họ kỳ vọng mảnh gỗ di chuyển chứ không phải do linh hồn tạo ra.
3. Sóng hạ âm
Sóng hạ âm là những âm thanh có tần số nhỏ hơn 20Hz, thấp hơn ngưỡng nghe thấy của con người. Sóng hạ âm được h́nh thành từ các cơn gió, băo, trong nhiều thiết bị hàng ngày và thậm chí là từ cơ thể của con người.
Con người nghe được âm thanh trong khoảng tần số từ 20Hz tới 20.000Hz. Con người có thể cảm nhận được những đợt sóng hạ âm này, nhất là những sóng hạ âm từ dạ dày của ḿnh. Nó tạo ra một cảm giác tiêu cực hoặc tích cực như bất an hoặc sợ hăi.
Khi sóng hạ âm dao động ở tần số 19Hz, gần bằng tần số cử dộng nhăn cầu trên mắt con người, khoảng 20Hz, hiện tượng cộng hưởng sẽ xảy ra khiến con người nh́n thấy h́nh ảnh ma không có thật.
Người ta thường nghe thấy tiếng gió gào thét hoặc tiếng bước chân rùng rợn trong các ngôi nhà được cho là bị ma ám. Nguyên nhân gây nên những hiện tượng huyền bí đó là do những cơn gió mạnh thổi vào các bức tường trong ngôi nhà tạo ra sóng hạ âm.
4. Thuyết tự động
Giao tiếp với thế giới tâm linh là điều mà con người vẫn luôn cố gắng để thực hiện. Có một số người được cho là có năng lực đặc biệt có thể kết nối với những người đă chết. Họ nói rằng có thể nghe được âm thanh bí ẩn từ một linh hồn hoặc để linh hồn "nhập" vào thân xác của ḿnh.
Một số nhà khoa học đă giải thích hiện tượng trên bằng "thuyết tự động". Theo họ đây là một số trạng thái thay đổi của ư thức, khi con người nói và suy nghĩ những điều mà họ không nhận thức được. Họ tự điều chỉnh, xóa bỏ suy nghĩ trong đầu, những ư tưởng, h́nh ảnh ngẫu nhiên có thể phát sinh khiến họ cho rằng đó là những suy nghĩ đến từ thực thể khác.
5. Điểm lạnh
Điểm lạnh là hiện tượng khi một người nào đó đang đứng trong nhà th́ bỗng cảm thấy có khí lạnh xung quanh. Nhưng nếu người đó bước sang phải hoặc trái vài bước th́ nhiệt độ trở lại b́nh thường. Những người tin vào thế giới siêu nhiên cho rằng điểm lạnh xuất hiện khi con ma xuất hiện trong lớp không khí mỏng. Con ma hút nhiệt từ môi trường xung quanh để có năng lượng hiện h́nh.
Theo các nhà khoa học, luồng khí lạnh đó xuất hiện thông qua cửa sổ hoặc khe hở nào đó trong ngôi nhà. Dù căn pḥng đă khép kín th́ khi một khối không khí khô đi vào căn pḥng ẩm ướt, khối không khí khô bay dưới thấp sẽ kết hợp với khối không khí ẩm hơn trên trần nhà tạo ra một ḍng khí xoáy đối lưu. Khi một người đứng đúng vị trí đó sẽ cảm thấy mát hơn và đó chính là điểm lạnh.
6. Máy ảnh chụp được những quả cầu sáng mà mắt thường không nh́n thấy
Những quả cầu sáng chỉ xuất hiện trong các bức ảnh mà con người không thể nh́n thấy bằng mắt thường được cho là linh hồn của những người đă chết.
Theo nhà nghiên cứu Skeptic Brian Dunning, khi một động vật nhỏ hoặc một hạt bụi quá gần với máy ảnh nó sẽ hiện ra trong bức ảnh dưới dạng một ṿng tṛn mở ảo, hiệu ứng từ ánh sáng đèn flash khiến quả cầu phát sáng gây nên sự bí ẩn, huyền bí cho bức ảnh.
7. Nhiễm khí CO
Năm 1921, William Wilmer, một bác sĩ nhăn khoa đă cho xuất bản một bài báo giải mă về một ngôi nhà được cho là bị ma ám.
Những người sống trong ngôi nhà này bị ám ảnh bởi đồ đạc di chuyển lung tung, những âm thanh đóng sầm cửa và tiếng bước chân trong pḥng trống. Tất cả những cây họ trồng trong nhà đều chết dần.
Bí ẩn đă được giải mă khi họ phát hiện ra ḷ sưởi bị hỏng, khói không thoát được ra ngoài khiến mọi người sống trong căn nhà đó bị nhiễm độc khí carbon momonoside - CO.
CO là một khí không mùi, không màu, rất khó phát hiện và dễ dàng hấp thụ hơn oxy. Khi thiếu oxy lâu dài, con người sẽ có các triệu chứng như mệt mỏi, lú lẫn, buồn nôn, xuất hiện ảo giác thậm chí là tử vong.
8. Hội chứng kích động theo số đông
Tháng 6/2013, hơn 3000 công nhân tại nhà máy may ở Gazipur, Bangladesh đă đ́nh công với mong muốn ai đó hăy làm điều ǵ đó với con ma trong nhà vệ sinh. Theo họ, một linh hồn giận dữ đă tấn công một công nhân nữ khiến mọi người hoảng sợ.
Sau khi trật tự được lập lại, các nhà nghiên cứu cho rằng những công nhân này đă trải qua một hiện tượng tâm lư gọi là cuồng loạn theo số đông. Nguyên nhân là họ bị căng thẳng và xuất hiện ảo giác do môi trường làm việc quá áp lực. Nhưng điều đáng chú ư là người phụ nữ cho rằng bị linh hồn tấn công lại không hề trông thấy điều ǵ. Cô chỉ bị ốm và nói rằng do linh hồn ma quỷ tạo nên.
9. Ion
Những người thợ săn ma thường sử dụng các máy đo ion để phát hiện ra bóng ma, bởi theo họ linh hồn can thiệp vào số ion b́nh thường trong bầu không khí, sự xuất hiện của ion đồng nghĩa với sự xuất hiện của bóng ma.
Ion được tạo ra do bức xạ Mặt Trời, tất cả các hiện tượng thời tiết... và ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực tới tâm trạng của con người. Ion dương có thể khiến con người bị đau đầu hoặc tạo ra cảm giác tệ hại, ion âm giúp con người cảm thấy b́nh tĩnh, thoải mái. Đây là lư do mà những người sống trong những ngôi nhà được cho là bị ma ám cảm thấy căng thẳng, mệt mỏi, đau đầu.
10. Cơ học lượng tử
Stuart Hameroff, tiến sĩ vật lư, giám đốc của trung tâm nghiên cứu ư thức tại Đại học Azirona, Mỹ và người bạn của ḿnh tên là Roger Penrose đưa ra giả thuyết rằng, ư thức của con người xuất phát từ vi cấu trúc h́nh ống trong tế bào năo. Những ống này chịu trách nhiệm xử lư lượng tử - phần hồn của con người về cơ bản. Họ tin rằng, khi con người trải qua trải nghiệm cận tử những thông tin lượng tử rời khỏi năo nhưng vẫn tiếp tục tồn tại. Đó là lư do mà một số người cho rằng ḿnh đă thoát ra ngoài cơ thể hoặc nh́n thấy ánh sáng ở cuối đường hầm.
Những bí ẩn về Trái Đất khiến nhiều người phải 'giật ḿnh'
Dù con người đặt chân lên Mặt Trăng, phóng tàu vũ trụ thăm ḍ hành tinh khác nhưng có vô số bí ẩn trên Trái Đất mà chúng ta chưa “giải mă” được.
Các cực từ của Trái Đất có thể di chuyển và thậm chí có thể đổi hướng. Điều này được các nhà khoa học ghi nhận xảy ra trong nhiều lần. Lần gần đây nhất sự thay đổi này diễn ra là cách đây 10 triệu năm và hiện tượng này có thể sẽ c̣n tái diễn nhưng không ai biết rơ lư do v́ sao.
Các nhà thiên văn học cho biết Trái Đất từng có 2 Mặt Trăng cách đây 4,6 triệu năm. Vệ tinh thứ 2 của Trái Đất khi di chuyển đă va chạm với Mặt Trăng hiện nay và biến cố này có lẽ là lời giải thích hợp lư cho câu hỏi v́ sao 2 mặt của Mặt Trăng lại khác nhau như vậy.
Hầu như rất ít người biết rằng động đất cũng có thể xảy ra trên mặt trăng bởi hiện tượng này rất hiếm khi xảy ra, chủ yếu là do lực thủy triều của Mặt Trời và Trái Đất hoặc do các sao băng rơi xuống.
Trái Đất đang tự quay với vận tốc 1.600 km/h và tốc độ di chuyển của nó quanh mặt trời c̣n nhanh hơn với 108.000 km/h nhưng chúng ta không cảm nhận được điều này.
Cách đây 620 triệu năm, một ngày trên Trái Đất kéo dài 21,9 tiếng và cứ mỗi lần 100 năm trôi qua, thời gian trên Trái Đất lại kéo dài thêm 70 phần ngh́n giây.
Trái Đất không phải một khối cầu hoàn hảo nên có những khu vực có trọng lực cao và trọng lực thấp. Một minh chứng cho điều này là vịnh Hudson ở Canada. Các nhà khoa học phát hiện ra rằng các sông băng ở đây đang tan chảy nhanh chóng do trọng lực yếu.
Nơi nóng nhất hành tinh là Aziziya ở Libya với nhiệt độ lên tới 58 độ C. Trong khi đó, nơi lạnh nhất hành tinh là châu Nam cực với nhiệt độ có thể giảm xuống âm 73 độ C. Tuy nhiên, nhiệt độ quan sát được thấp nhất trên Trái Đất được các nhà khoa học ghi nhận là ở trạm Vostok của Nga ngày 21/7/1983 với âm 89,2 độ C.
Trái Đất bị ô nhiễm nghiêm trọng, đó không phải là tin tức mới. Nhưng các h́nh ảnh Trái Đất được các nhà thiên văn học chụp năm 1978 so với năm 2017 th́ có thể khiến người ta phải giật ḿnh bởi sự thay đổi quá lớn.
Trái Đất từng là "hành tinh tím" thay v́ "hành tinh xanh" như chúng ta vẫn gọi ngày nay. Các loài thực vật cổ xưa từng sử dụng retinal thay v́ chất diệp lục để quang hợp khiến chúng hấp thu ánh sáng màu xanh lá cây và phản chiếu màu đỏ và xanh da trời tạo thành màu tím.
Sau nhiều năm đánh giá về các dạng sống trên các hành tinh khác, các nhà khoa học phát hiện ra một số dấu hiệu cho thấy phân tử cần thiết cho sự sống xuất hiện trên sao Hỏa tồn tại dưới các dạng thức trong miệng hố Gale. Các nhà khoa học cho rằng các phân tử này không phải chỉ đến từ các tàu thăm ḍ hạ cánh trên hành tinh đỏ mà có thể cách đây rất lâu, sao Hỏa cũng từng có sự sống như Trái Đất.
Nguyễn Khắc Viện là một bác sĩ, sinh năm 1913 tại Hà Tĩnh, học Đại học Y khoa Hà Nội rồi sang Pháp tiếp tục học, tốt nghiệp bác sĩ Nhi khoa năm 1941. Năm 1942, ông bị lao phồi nặng, điều trị ở bệnh viện Saint Hilaire du Touvet, Grenoble. Thời đó bệnh lao chưa có thuốc chữa như bây giờ.
Từ năm 1943 đến năm 1948 ông phải chịu mổ 7 lần, cắt bỏ 8 cái xương sườn, cắt bỏ ṭan bộ lá phổi bên phải và một phần ba lá phổi bên trái. Các bác sĩ Pháp bảo ông chỉ có thể sống chừng hai năm nữa thôi. Trong thời gian nằm chờ chết, ông đă t́m ra một phương pháp… thở để tự chữa bệnh cho ḿnh, và kết quả là ông đă sống đến tuổi 85 mới chết (1997), nghĩa là sống thêm được 50 năm nữa, họat động tích cực, năng nổ trong nhiều lănh vực!
Chuyện khó tin nhưng có thật!
Tôi may mắn được quen biết ông trong nhiều năm. Với tôi, ông vừa là đồng nghiệp, là đàn anh mà cũng là người thầy.
Ông là bác sĩ đồng thời là một nhà văn, nhà báo, nhà hoạt động xă hội rất nhiệt tâm. Ông là cố vấn của bộ môn Tâm lư-Xă hội học do tôi phụ trách tại Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng cán bộ Y tế Thành phố (nay la Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch) ngay từ hồi mới thành lập (1989). Ông thường trao đổi với tôi điều này điều khác, về công việc viết lách, giảng dạy, vv..., nhiều lần về phương pháp thở dưỡng sinh của ông.
Trao đổi không chỉ về cơ thể học, sinh lư học mà cả về tâm lư học, đạo học. Có lần ông mở áo cho tôi xem mấy vết mổ vẫn chưa ḥan ṭan liền lạc tren ngực ông. Lần khác ông lại cao hứng vén bụng bảo tôi thử đánh mạnh vào bụng ông xem sao. Tôi phục ông ốm nhom ốm nhách mà làm việc thật dẻo dai, bền bĩ, gần như không biết mệt mỏi. Trong lúc nhiều người giảng bài, nói chuyện, hội họp, lam việc… thấy uể ỏai, hụt hơi, th́ một người chỉ c̣n hai phần ba lá phổi, chỉ c̣n gần một nửa “dung tích sống” như ông lại vẫn ung dung, thư thái.
Ông cười “tiết lộ” với tôi, những buổi hội họp dông dài, vô bổ, ông chỉ ngồi… thở, nhờ vậy mà ông không bị stress, không bị mệt. Ông nói sau này khi ông mất đi, điều quan trọng ông để lại không phải là những tác phẩm văn học, triết học này nọ mà chính là bài vè dạy thở chỉ với 12 câu của ông.
Trước kia tôi cũng chỉ nghe để mà nghe chớ chẳng thực hành. Cho đến ngày tôi bị vố tai biến nặng, phải nằm viện dài ngày, lúc đó tôi mới thử đem ra áp dụng. Quả có điều kỳ diệu! Nó làm cho tôi thảnh thơi hơn, ít nhọc mệt hơn và sức khỏe tốt hơn.
Trong thời gian dưỡng bệnh, cc bạn đồng nghiệp thương t́nh, cho rất nhiều thuốc nhưng tôi chỉ chọn một vài món thực sự cần thiết c̣n th́ chỉ… dùng phương pháp thở để tự chữa bệnh cho ḿnh!
Phương pháp thở của bác sĩ Nguyễn Khắc Viện thực ra không phải là cái ǵ ḥan ṭan mới. Nó chỉ là một sự tổng hợp của khí công, thiền, yoga, tai chi, dưỡng sinh… của Đông phương từ ngàn xưa, được nh́n bằng sinh lư học hô hấp hiện đại của một người thầy thuốc.
Dưới đây là bài vè 12 câu dạy thở
của bác sĩ Nguyễn Khắc Viện:
Thót bụng thở ra
Ph́nh bụng thở vào
Hai vai bất động
Chân tay thả lỏng
Êm chậm sâu đều
Tập trung theo dơi
Luồng ra luồng vao
B́nh thường qua mũi
Khi gấp qua mồm
Đứng ngồi hay nằm
Ở đâu cũng được
Lúc nào cũng được!
Bài tập thở của cố bác sĩ Nguyễn Khắc Viện bắt nguồn từ yoga, khí công. Tuy nhiên, quan niệm của ông là chỉ nắm chắc những nguyên tắc cơ bản và dựa trên sinh lư học hiện đại để xây dựng phương pháp tập luyện mà mọi người đều có thể áp dụng nhằm nâng cao sức khỏe, chứ không nhằm đạt những kỷ lục và “phép lạ” (như cho ôtô đè lên, hoặc chịu chôn sống nhiều giờ vẫn không chết…).
Phương pháp “dưỡng sinh Nguyễn Khắc Viện” là cách luyện tập toàn diện: động và tĩnh, nội và ngoại, giúp con người làm chủ được cơ thể, nâng cao sức khỏe, giữ được b́nh tĩnh, đỡ mệt mỏi, nhất là trong những lúc làm việc căng thẳng. Có ba khâu tập là thở, vận động và thư giăn (luyện ư), liên quan đến hoạt động của ba bộ phận chủ yếu của cơ thể là nội tạng, cơ bắp, thần kinh. Trong đó tập thở bụng cho đúng cách là quan trọng nhất, v́ cách thở bụng tác động trực tiếp đến những bộ phận nội tạng rất quan trọng là tim, phổi, dạ dày, ruột, dạ con (có thể h́nh dung các bộ phận này luôn được “thể dục”, được “xoa bóp” lúc thở); thở tốt giúp lưu thông khí huyết, tác động tích cực đến hoạt động cơ bắp và thần kinh. Bài tập thở đă được bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đúc kết thành một bài vè cho dễ nhớ:
Thót bụng thở ra
Ph́nh bụng thở vào
Hai vai bất động
Chân tay thả lỏng
Êm, chậm, sâu, đều
Tập trung theo dơi
Luồng ra luồng vào
B́nh thường qua mũi
Khi gấp qua mồm
Đứng, ngồi hay nằm
Ở đâu cũng được
Lúc nào cũng được”.
Với phần tập vận động, thư giăn (luyện ư), từ lư thuyết đến các động tác cụ thể, bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đă giới thiệu trong cuốn Từ sinh lư đến dưỡng sinh (NXB Y Học - 1979; NXB Đồng Nai - 1988) và cuốn Dưỡng sinh dành cho mọi lứa tuổi (NXB Trẻ - 1993) với h́nh thức hỏi - đáp đơn giản, dễ hiểu. Nếu thiếu thời gian để tập đủ các động tác, bạn có thể tự chọn cách tập thích hợp, trên cơ sở nắm vững những nguyên lư, quan niệm của phương pháp dưỡng sinh.
Nên tập từ lúc c̣n trẻ
Cái khó nhất của phương pháp “dưỡng sinh Nguyễn Khắc Viện” là sự kiên tŕ, ngày nào cũng phải tập, riêng thở bụng th́ giờ nào cũng tập để trở thành thói quen. Điều quan trọng là đừng đợi đến lúc già yếu, hăy tập từ lúc c̣n trẻ trung, khỏe mạnh. Đừng để t́nh trạng nhiều nơi chỉ thấy các ông bà già tập luyện từ lúc c̣n mờ đất, c̣n tuổi trẻ th́ dậy trưa. Sẽ có bạn bảo rằng tuổi trẻ quá nhiều mục tiêu phấn đấu, không c̣n thời gian để tập luyện. Nếu quả vậy, chỉ cần tập thở đúng cách - thở ngay trong lúc học, làm việc, không mất chút thời gian nào mà có thể đă đạt được quá 50% hiệu quả của phương pháp “dưỡng sinh Nguyễn Khắc Viện”.
Những người mang nhóm máu này rất có thể là hậu duệ của người ngoài hành tinh
Việc không thể giải thích được nguồn gốc của RH- khiến nhiều người mang nhóm máu này bị coi như hậu duệ của người ngoài hành tinh.
Mỗi người đều mang trong h́nh 1 nhóm máu: O, A, B hoặc AB. Các nhà khoa học tiếp tục chia nhỏ các nhóm máu thành 2 loại RH- và RH+. RH thực chất chỉ là một kháng nguyên lưu hành trong máu. Khi cơ thể có kháng nguyên RH th́ được gọi là RH+, cơ thể không có kháng nguyên RH gọi là RH-.
Hiện có khoảng 85% có RH+ trong máu, tức là các nhóm máu O+, A+, B+, AH+. Chỉ 15 phần trăm có kháng nguyên RH- trong máu.
Người mang nhóm máu RH- thường có IQ cao, thân nhiệt thấp, nhạy cảm, thị lực tốt và huyết áp cao hơn người b́nh thương. (Ảnh: Getty)
Trong bài viết đăng trên tờ The Spirit Science, nhà nghiên cứu Lara Starr khẳng định chúng ta kế thừa những ǵ mà tổ tiên để lại, ngoại trừ những trường hợp đột biến.
Các yếu tố máu được truyền với độ chính xác cao hơn nhiều so với bất cứ đặc điểm nào khác.
V́ vậy, nếu người và vượn cùng tiến hóa từ cùng một tổ tiên, máu của 2 loài sẽ tiến hóa tương tự nhau và giống của loài linh trưởng.
Một đặc tính kỳ lạ của RH- là khi người mẹ mang trong ḿnh nhóm máu RH- trong khi bố là RH+, bào thai gần như tồn tại v́ bị chính kháng thể của mẹ tiêu diệt.
Theo Starr, đặc tính tự loại bỏ con ḿnh dù đă trao cho nó sự sống là đặc tính chỉ có người mang nhóm máu RH- và không có ở bất cứ sinh vật nào khác. Starr và nhiều người tin rằng điều này cho thấy, người mang kháng nguyên RH- có nguồn gốc sâu xa từ một sinh vật ngoài Trái đất.
"Nếu cả nhân loại tiến hóa từ cùng một tổ tiên, máu của chúng ta sẽ tương thích. Vậy RH- từ đâu đến? Nếu họ không phải là hậu duệ của người tiền sử, liệu họ có phải là hậu duệ của các phi hành gia cổ đại?", Starr đặt nghi vấn.
Tuy nhiên, nhiều người lập luận rằng có thể RH- là hệ quả của đột biến trong quá tŕnh tiến hóa. Nhưng họ cũng thừa nhận các đặc tính đột biến thường rất nhanh bị đào thải trong khi RH- đă tồn tại trong ít nhất là 35.000 ngh́n năm.
T́m hiểu về "máu vàng" - Nhóm máu kỳ lạ và quư hiếm nhất thế giới, chỉ vài chục người có
Tính từ năm 1961 đến nay mới chỉ có 43 trường hợp được xác định sở hữu loại máu vàng đặc biệt này.
Theo Odditycentral, máu vàng hay máu Rh-null là nhóm máu cực kỳ hiếm từng được xác định trong suốt 50 năm qua. Nhóm máu này không chỉ dùng để nghiên cứu mà c̣n dùng để truyền máu cứu người rất quan trọng. Tuy nhiên hạn chế của nó là sự khan hiếm.
Để hiểu thế nào là máu vàng, chúng ta cần hiểu cách các nhóm máu hoạt động như thế nào. Máu người có thể trông giống nhau nhưng thực tế lại rất khác nhau. Theo Hiệp hội truyền máu quốc tế, có 35 nhóm máu được công nhận nhưng quan trọng nhất vẫn là ABO và Rh.
Sự kết hợp giữa các kháng nguyên A, B và RhD tạo ra 8 nhóm máu phổ biến gồm A+, A-, B+, B-, AB+, AB-, O+ và O-.
Trên bề mặt của mỗi tế bào máu có tới 342 kháng nguyên, đó là các phân tử kích thích sản sinh ra kháng thể. Và việc thiếu đi một số loại kháng nguyên nhất định là yếu tố quan trọng quyết định nhóm máu của một người.
Có khoảng 160 trong số các kháng nguyên này phổ biến, tức là chúng được t́m thấy trên tất cả các tế bào máu của mọi người. Nhưng nếu một ai đó thiếu đi một kháng nguyên được t́m thấy trên 99% những người c̣n lại th́ máu của họ được coi là hiếm. Thậm chí nếu chỉ thiếu một kháng nguyên mà 99,99% người khác đều có th́ máu của họ đươc coi là rất hiếm.
Các kháng nguyên thuộc hệ thống 35 nhóm máu trong đó Rh hoặc Rhesus là hệ thống lớn nhất với 61 kháng nguyên và được chia ra thành Rh- và Rh+. Trong khi Rh+ là nhóm có kháng nguyên D th́ Rh- không có loại kháng nguyên này. Sẽ không có ǵ lạ nếu con người thiếu một trong những kháng nguyên D.
Ví dụ khoảng 15% người da trắng thiếu kháng nguyên D và kháng nguyên Rh quan trọng nhất. Điều này khiến máu của họ có chỉ số Rh-. Trái ngược lại, nhóm máu Rh- ít phổ biến hơn ở người châu Á với tỷ lệ chỉ có 0,3%. Nhưng sẽ ra sao nếu một người bị thiếu tất cả 61 kháng nguyên Rh, hay nói cách khác là không có bất kỳ kháng nguyên nào thuộc hệ Rh.
Nửa thế kỷ trước, các bác sỹ tin rằng một phôi thai không có kháng nguyên thậm chí sẽ khó tồn tại chứ chưa nói đến việc phát triển thành một người khỏe mạnh. Nhưng vào năm 1961, một phụ nữ thổ dân Úc được xác định có nhóm máu Rh-null trong người.
Điều đó có nghĩa rằng, cô ta thiếu tất cả các kháng nguyên trong hệ thống máu Rh. Kể từ đó đến nay chỉ có khoảng 43 người thuộc nhóm máu Rh-null được xác định.
Rh-null được gọi là "máu vàng" v́ hai lư do. Điều đầu tiên và cũng là quan trọng nhất là việc nó thiếu tất cả kháng nguyên Rh. Điều đó cũng đồng nghĩa, nó có thể truyền máu được cho tất cả các nhóm máu khác và những người có máu hiếm thuốc hệ thống Rh. Đây quả thực là một điều vô cùng hiếm có.
Tiềm năng cứu sống người của nó lớn đến mức dù tên của người hiến máu luôn được giấu kín nhưng các nhà khoa học vẫn luôn theo dơi sát sao những người có nhóm máu vàng và khuyến khích họ hiến máu để cứu người. Cũng bởi sự khan hiếm của nó nên rất khó để t́m một loại máu khác thay thế.
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
