|
Chữa trị
Những trường hợp đau nhẹ, chúng ta chỉ cần tránh những hoạt động khiến cái đau nặng thêm. Tay bên phải dùng nhiều quá đâm đau chẳng hạn, với những việc nhẹ nhàng, chúng ta nên dùng tay trái làm phụ, để tay phải có dịp nghỉ ngơi cho mau lành. Đeo vào cẳng tay một dụng cụ gọi là “tennis elbow strap”, để cách khuỷu tay độ 4-6 cm, hầu làm bất động chỗ bắp thịt đang tổn thương rất tốt, giúp chúng ta bớt đau, làm việc dễ dàng hơn. Cách chữa này giản dị và ít tốn kém. Đau nhiều hơn, chúng ta uống thuốc giảm đau loại “chống viêm không có chất steroid” (nonsteroid antiinflammatory drugs, viết tắt NSAID) như Ibuprofen, Aleve, … Đắp nước đá cũng giúp giảm đau. Những cách chữa khác: vật lư trị liệu; dùng siêu âm (ultrasound), hoặc kích thích điện (electrical stimulation), trong lúc thoa kem có chứa chất steroid lên vùng bị đau. Những cách chữa này nhắm mục đích giúp người bệnh bớt đau, đồng thời đem máu đến vùng bắp thịt đang tổn thương nhiều hơn, giúp vùng này chóng lành. Cùng lúc với sự trị liệu, người bệnh được khuyên nên t́m cách thay đổi công việc hàng ngày, tránh bớt những động tác gây đau. Một cách chữa khác nữa hay được dùng là chích thuốc có chất steroid vào chỗ đau. Cách chữa này có thể làm bớt đau tạm thời, hoặc khiến căn bệnh khỏi hẳn ở một số người. Song chúng ta không nên lạm dụng cách chữa này quá lắm, v́ chất steroid có đặc tính khiến chỗ bắp thịt đă rách lâu lành hơn. Có bác sĩ bất động (immobilize) khớp cổ tay, giúp bắp thịt ECRB nghỉ ngơi, không phải hoạt động. Sự chữa trị này chỉ nên dùng cho những trường hợp quá đau và trong một thời gian ngắn, v́ có thể đưa đến những hậu quả không tốt nếu dùng lâu. Một số vị (<5%) không may bị nặng và đau lâu hơn, ăn không ngon ngủ không yên, việc làm cũng bị ảnh hưởng. Trường hợp này cần đến giải phẫu, và giải phẫu thường rất hiệu quả, đem trả niềm yêu đời lại cho người bệnh. Bác sĩ chuyên khoa chữa và giải phẫu xương (orthopedist) sẽ cắt đi chỗ bắp thịt hư hoại không lành, đồng thời tạo những lỗ nhỏ ở xương nơi bắp thịt bám vào, đưa máu lưu thông đến những vùng bắp thịt c̣n tốt, giúp chúng lành lại. Hầu hết người được giải phẫu hài ḷng với cách mổ này. |
Pḥng ngừa
Pḥng bệnh vẫn hơn chữa bệnh. Chúng ta đă biết cơ chế gây bệnh “tennis elbow” là do bắp thịt ECRB phải làm việc quá sức (overwork), ít th́ giờ nghỉ ngơi, lại không đủ máu đến nuôi (insufficient circulation), nên lâu dần bị tổn thương hư hoại. Ở đời, mọi việc đều uyển chuyển lúc động lúc tĩnh. Động hoài không tốt, làm việc nhiều, ngơi nghỉ ít không xong. Bắt bắp thịt ECRB lúc nào cũng sẵn sàng trong tư thế động, có ngày nó sẽ đ́nh công. Vậy những vị chơi tennis, hoặc làm nhiều những công việc khiến bàn tay và các ngón tay phải thi hành đi thi hành lại một động tác, nên để ư đến bắp thịt ECRB, tĩnh một chút, cho nó có th́ giờ nghỉ ngơi, để máu có dịp đến nuôi nó cho đủ, giúp nó khỏi bị tổn thương. Sẽ tốt lắm, nếu ta thay đổi vị trí ngồi làm việc luôn, và t́m cách biến đổi động tác phải lập đi lập lại của tay, v́ làm vậy, bắp thịt ECRB sẽ có dịp thư dăn, nghỉ ngơi. Nói tóm lại, như mọi sự trên đời, thân thể chúng ta cũng thuận theo luật thiên nhiên, có làm, phải có nghỉ. Chúng ta thường không để ư đến bắp thịt ECRB, bắt nó làm việc nhiều quá, nên nó dễ bị bệnh, tạo ra căn bệnh đau khuỷu tay “tennis elbow”. |
BỆNH MỤN MẶT
(Acne vulgaris) Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd., Ste H Rosemead, CA 91770 Tel: (626) 288-3306 Mụn mặt là kẻ thù của sắc đẹp. Một gương mặt đẹp, không may có vài cái mụn đo đỏ, cũng đă bớt phần kiều diễm. Khi mụn nhiều quá, thành sẹo chằng chịt trên mặt, có thể khiến ta đâm mất tự tín, buồn tủi, lánh đời. Thậm chí, có người thất vọng đến tự tử. Nếu bạn táy máy nặn những cái mụn đo đỏ trên mặt ấy, một nhân vàng vàng sẽ trồi lên trên da. Nhân vàng này trông giống trứng mấy con cá, nên bệnh mụn mặt hay được người Việt ta gọi “bệnh mụn trứng cá”. Mụn mặt là bệnh da xảy ra nhiều nhất, làm buồn ḷng hơn 17 triệu người trên đất Mỹ. Bệnh không từ ai, chỉ khi qua tuổi 60, bệnh mới ít xảy ra. Bệnh xảy ra nhiều nhất vào lứa tuổi dậy th́. Tuy vậy, cũng có người măi đến tuổi 20, 30 mới bắt đầu bị mụn. Mến người nào, bệnh có thể ở ĺ cho đến tuổi trung niên (middle-aged). Trong tuổi dậy th́, phái nam bị mụn nhiều hơn phụ nữ, nhưng... buồn thay, sau tuổi 23, quư cô, quư bà lại bị mụn nhiều hơn đàn ông. Nguyên nhân Mụn mặt mọc không phải v́ ta ăn đồ “nóng”, hay tại “nóng” trong người. Thức ăn không có tác dụng trong việc gây mụn. Mụn cũng không phải do bón, hoặc “gan nóng” mà ra. Mụn khởi nguồn từ những tuyến dầu (sebaceous glands) dưới da. Phía dưới da, ở chân mỗi sợi lông, có một chỗ ph́nh ra gọi là “nang chân lông” (hair follicle). Tuyến dầu nối liền với nang chân lông này. Bên cạnh mỗi nang chân lông là một tuyến dầu. Dầu được tiết từ những tuyến dầu dưới da sẽ theo những ống dẫn ra ngoài da, giữ cho da luôn nhờn, không bị khô. Vào tuổi dậy th́, khi cơ thể đang tăng trưởng, các kích thích tố (hormones) trong người kích thích những tuyến dầu dưới da, khiến chúng tiết ra nhiều dầu. Những tuyến dầu dưới da mặt, lưng và ngực bị kích thích nhiều nhất. Do vậy, bạn thấy mụn thường mọc ở những nơi này. Nhưng da, dù có nhiều dầu, vẫn không mọc mụn nếu ống dẫn dầu ra ngoài da thông, không nghẹt. Có giả thuyết cho rằng chất dầu khi tiết ra nhiều, sẽ kích thích tế bào lót ḷng ống dẫn, khiến những tế bào này sinh sôi nẩy nở làm nghẹt ống dẫn. Khi ống dẫn dầu bị nghẹt th́ dầu tiết ra sẽ ứ động lại dưới da, làm da cồi lên thành mụn. Nếu chổ nghẹt nằm sâu dưới da, da cồi lên, tạo ra mụn màu trắng trông như mụn cám (gọi là white heads). Các mụn cám ngày càng tiếp tục to hơn, trồi dần lên mặt da, chúng từ từ hóa đen, thành những mụn đen nằm ngay trên mặt da (gọi là black heads). Ở đâu cũng có những kẻ theo chủ nghĩa cơ hội, lợi dụng thời cơ. Tại da cũng vậy, có một loại vi trùng rất nhỏ, tên “Propionibacter ium acnes” (P. Acnes), nhân có sự hiện diện của nhiều chất dầu dưới da, biến dưỡng chất dầu thành những chất acids đặc biệt. Việc này tạo phản ứng viêm sưng, khiến t́nh thế trở thành nghiêm trọng hơn: sự xuất hiện của những mụn tấy đỏ và những mụn mủ, mụn bọc. Một số yếu tố có thể góp phần, khiến ta dễ bị bệnh mụn mặt: di truyền; các kích thích tố nam trong cơ thể (androgens); da bị chà xát nhiều quá (mạnh tay thoa các mỹ phẩm, nước bôi mặt ngày nhiều lần, chỗ phải mang quai helmet, chỗ mang dụng cụ thấm mồ hôi trên mặt, ...); da phải tiếp xúc nhiều với chất dầu hoặc mỡ; dùng mỹ phẩm dễ gây mụn (chẳng hạn, những mỹ phẩm có nền là chất mỡ, “oil-based”), hoặc dùng các thuốc uống dễ gây mụn (steroids, lithium, thuốc trị lao isoniazid, sinh tố B2, B6, B12 |
Các dạng bệnh
Mụn mặt có nhiều dạng, tùy mức độ nặng nhẹ. Nhẹ nhất là sự xuất hiện của những mụn cám trắng nhỏ (white heads), trên nền da dầu. Cũng có mụn cám mang một đầu đen nh́n thấy ngay trên da (black heads). Dạng hay xảy ra hơn là những mụn sưng lên, tấy đỏ ở khắp mặt. Xen lẫn các mụn đỏ này có những mụn mủ, hay nặng hơn nữa, những mụn bọc. Không chữa trị, nhiều mụn tiếp tục xuất hiện, tàn phá da mặt, biến làn da mặt phẳng mịn thành những sẹo, hang ổ, cái to, cái nhỏ (acne pits). Những trường hợp nặng, sẹo lơm to, khiến “mặt trông như tổ ong bầu”. Ngược lại, có khi những thẹo do mụn gây ra lại ph́nh to, săn cứng, như những con sâu nằm ngang dọc trên mặt (keloidal scars). Da mặt nhiều người bị mụn nám đi, đặc biệt ở người có nước da tối, bánh mật. Sự chữa trị bệnh mụn mặt thời gian gần đây có thêm nhiều kiến thức mới, chúng ta sẽ bàn đến trong bài tuần tới. |
BỆNH CĂNG THẲNG
TÂM THẦN (Anxiety disorder) Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd., Ste H Rosemead, CA 91770 Tel: (626) 288-3306 Trong hai bài trước, chúng ta đă bàn đến những mối căng thẳng c̣n được xem là b́nh thường trong đời sống hàng ngày, và những phương cách tốt để chế ngự chúng. Bài này, chúng ta t́m hiểu bệnh căng thẳng tâm thần, tức trạng thái sợ hăi, căng thẳng quá mức, thường gây trở ngại cho công việc và giấc ngủ. Cảm thấy căng thẳng là điều b́nh thường của mọi người chúng ta trước một t́nh thế căng thẳng (stressful situation). Đang lái xe, chợt thấy ông cảnh sát lái mô-tô nhấp nháy đèn ngay đằng sau lưng, ít ai trong chúng ta có thể phớt tỉnh ăng-lê, ḷng chẳng chút âu lo. Trạng thái âu lo, căng thẳng này là “anxiety”. Anxiety có nhiều mức độ. Nặng hơn, anxiety có những phản xạ thể xác đi kèm. Như có người vừa bị tai nạn, cảm thấy sợ hăi (căng thẳng tinh thần), mặt tái mét, tim đập như trống làng, chân tay run rẩy, người bủn rủn đứng không vững, đầu thấy nặng và choáng váng, đồng thời cảm thấy buồn nôn (phản xạ thể xác). Đúng ra, để hoàn tất mọi công việc một cách tốt đẹp, chúng ta đều cần đến một chút anxiety, một chút sợ hăi. Chút ít anxiety rất tốt cho cuộc sống hàng ngày. Lái xe, sợ gây tai nạn, sợ bị phú-lít treo bằng, ta để ư đèn xanh, đèn đỏ và chạy cho đúng luật. Một người bừa phứa, không biết sợ là ǵ, coi trời cũng bằng vung, dễ gây hại cho ḿnh và cả cho người. Tuy vậy, quá nhiều anxiety lại chẳng tốt. Nhiều người sắp đi thi, lo đến mất ăn mất ngủ và lâm bệnh, hoặc v́ tinh thần quá căng thẳng, nên có những phản xạ quá đáng của thể xác, như lúc nào cũng thấy tim đập mạnh, tay chân run như cầy sấy, đi tiểu đi cầu liên miên, rồi đến ngày thi, lại cáo ốm không đi. Nhiều vị, v́ quá căng thẳng khi lái xe trên xa lộ, cuối cùng đành bỏ, không dám lái xe nữa, phải phụ thuộc vào người khác khi đi đây đi đó. Anxiety vừa phải là b́nh thường, anxiety quá đáng là bệnh, là có rối loạn (anxiety disorder). Bệnh tâm thần anxiety không phải hiếm. Cứ 100 người chúng ta, có đến 5-8 người bị bệnh anxiety và 1 người bị nặng đến độ chẳng thể làm việc. Phụ nữ bị bệnh nhiều gấp đôi đàn ông. Bệnh anxiety có nhiều h́nh thái: - Căng thẳng toàn diện (generalized anxiety disorder). - Kinh hoảng đột ngột (panic disorder). - Ám ảnh (obsessive-compulsive disorder). - Sợ hăi vô lư (phobic disorder). - Rối loạn tâm thần sau một biến cố (posttraumatic stress disorder). Bài này chúng ta bàn về bệnh căng thẳng toàn diện, loại bệnh anxiety nhiều nhất. |
Triệu chứng bệnh căng thẳng toàn diện
Triệu chứng của bệnh anxiety căng thẳng toàn diện rất đa dạng, giống triệu chứng bệnh của nhiều cơ quan khác nhau. Người bị căng thẳng toàn diện có thể có một hay nhiều triệu chứng sau: - Thường xuyên cảm thấy căng thẳng và dễ nổi nóng bất thường. - Hay giật ḿnh, hoặc phản ứng quá đáng khi nghe tiếng động hay khi có việc ǵ lạ xảy ra. - Khó tập trung tư tưởng để suy nghĩ hoặc làm việc, đầu óc nhiều khi như trống rỗng. - Khó ngủ: khó dỗ giấc ngủ hoặc chợt thức giấc giữa đêm và không ngủ lại được. - Chóng mặt, choáng váng: triệu chứng này rất thông thường ở những giai đoạn đầu của bệnh anxiety. Người bệnh thường xuyên cảm thấy chóng mặt, choáng váng và có cảm tưởng như đi không vững hay sắp bị ngất xỉu. - Cảm giác như bị mất thăng bằng khi đi đứng: nhiều bệnh nhân mô tả cảm giác mất thăng bằng giống cảm giác như đang đi trên thuyền bồng bềnh trên mặt biển. Nhiều người khác mô tả chân như không có sức, không đặt xuống đất được b́nh thường. Có người lại cảm thấy như thân h́nh đang bị nghiêng sang một bên và cảm thấy cần phải cố gắng nghiêng người sang phía bên kia để lấy lại thăng bằng. - Khó thở: người bệnh hay cảm thấy ngộp thở, có cảm giác không hít vào đủ dưỡng khí cho cơ thể nên phải thường xuyên hít thở sâu và nhanh. Thường thường triệu chứng này không đến nỗi nặng, và người bệnh chỉ có thói quen hay hít thở một hơi thật sâu và dài. Nếu cơn khó thở nặng hơn, người bệnh thở vừa sâu vừa nhanh và dồn dập. Thở như vậy một lúc, người bệnh sẽ hít vào quá nhiều Oxygen, và thải khí Carbon dioxide từ phổi ra nhanh quá. Hậu quả là những xáo trộn biến dưỡng sẽ xảy ra, tạo ra những triệu chứng mới, như tê quanh miệng, tê ở đầu các ngón tay, choáng váng, chóng mặt, hoa mắt, tay chân co quắp và cuối cùng, có thể ngất xỉu. Trong trường hợp này, cho người bệnh hít thở ngay vào một bao giấy sẽ làm người bệnh mau chóng hồi phục. - Hồi hộp: đa số người bị anxiety đều cảm thấy tim đập mạnh, nhanh hoặc thất nhịp. Chính v́ vậy, người bị anxiety hay nghĩ ḿnh bị bệnh tim và đi thăm hết bác sĩ tim này đến bác sĩ tim khác. - Đau hay tức ngực: khoảng 60% người bệnh bị anxiety than đau hay tức ngực. Người bệnh thường mô tả ngực bị đè nặng ở vùng tim bên ngực trái. Thường đây là một cảm giác liên tục, ê ẩm và nằm sâu trong ngực. Cảm giác ấy khiến người bệnh càng cuống lên, nghĩ ḿnh bị bệnh tim gây “heart attack”. - Cảm giác như bị nghẹn (choking sensation): rất nhiều người bị anxiety có triệu chứng này. Suốt ngày, họ có cảm giác như có vật lạ trong cổ họng làm nghẽn đường thở. - Bị tê: 2/3 số người mang bệnh anxiety than bị mất cảm giác hoặc có cảm giác như có kiến ḅ ở tay, bàn tay, bàn chân, ở quanh mắt hay miệng. - Nóng lạnh: 72% người bệnh có triệu chứng ớn lạnh hay cảm thấy có những luồng hơi nóng xông lên bất thường. Có người thấy ớn lạnh một phần cơ thể hay dọc theo xương sống. Ngược lại, có những người khác thấy từng luồng hơi nóng xông lên bụng, ngực, cổ rồi biến mất. Có người lúc đó cảm thấy mặt nóng và đỏ. - Buồn nôn: buồn nôn cũng là một triệu chứng thông thường của bệnh anxiety. Tuy nhiên, khi kể bệnh, lại ít người đề cập đến điều này. - Tiêu chảy: có người hay bị tiêu chảy. Đa số chỉ thỉnh thoảng bị tiêu chảy. Có người bị nặng đến độ phải mang tă và không dám đi đâu xa nhà. - Nhức đầu hay nhức mỏi các bắp thịt: 86% người có bệnh anxiety bị nhức đầu hay nhức mỏi các bắp thịt kinh niên, đặc biệt là các bắp thịt vùng cổ và lưng. Họ gần như phải uống thuốc đau nhức mỗi ngày. Khi được chữa trị đúng cách, anxiety bớt, đau nhức cũng thuyên giảm. - Mệt mỏi: hầu hết người bị anxiety đều than mệt mỏi. Cái mệt mỏi thông thường của một người b́nh thường nhưng làm việc quá sức là vào buổi chiều, sau một ngày làm việc. Cái mệt mỏi của người bị anxiety xảy ra cả ngày. Người bị anxiety lúc nào cũng thấy mệt mỏi và như không có sức. Bài kỳ sau, chúng ta ta sẽ bàn tiếp về nguyên nhân gây bệnh căng thẳng tâm thần, cùng các cách chữa trị |
BỆNH ĐAU NHỨC
TOÀN THÂN (Fibromyalgia) Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd., Ste. H Rosemead, CA 91770 (626) 288-3306 Fibromyalgia là một căn bệnh kỳ lạ, đến thăm nhiều người chúng ta. Trong 100 người chúng ta, có 2 đến 8 người bị (2-8%). Nó hành người bệnh thường xuyên: đau nhức toàn cơ thể, mệt mỏi, khó ngủ, và thêm các triệu chứng khác nữa. Tiếng Việt, xin gọi nó là “bệnh đau gân cốt-bắp thịt”, hay, để dễ hiểu hơn, “bệnh đau nhức toàn thân”. Phụ nữ mang bệnh đau nhức toàn thân nhiều hơn đàn ông. Bệnh hay bắt đầu trong khoảng tuổi 30-55, tuy có thể xuất hiện sớm ở trẻ con hoặc trễ ở người cao tuổi hơn. Mọi lứa tuổi, phụ nữ luôn cảm nhận cái đau mạnh hơn đàn ông. (Chúng ta thấy, trước những niềm đau thể xác hay tinh thần, phụ nữ thường buồn khổ, mau nước mắt hơn đàn ông). Người có tuổi cảm nhận cái đau nhiều hơn người trẻ. Người ta chưa rơ có phải v́ vậy, phụ nữ mang bệnh đau nhức toàn thân nhiều hơn đàn ông, và người có tuổi hay bị bệnh này hơn người trẻ tuổi. Bệnh có thể di truyền, đôi khi trong một nhà có nhiều người cùng bị. Triệu chứng Căn bệnh cho rất nhiều triệu chứng. - Đau nhức: Bệnh gây đau ở nhiều chỗ, gần như chẳng chỗ nào không: đau khắp thân người, đau tay, đau chân, đau cả cột sống. Cái đau cảm thấy trên da (skin), trong bắp thịt (muscles), gân (ligaments), xương (bones). Nhiều điểm trên cơ thể người bệnh (gáy, cổ, vai, lưng, xương sườn, khuỷu tay, hông, đùi, đầu gối) đau thốn khi được ấn sờ trong lúc bác sĩ thăm khám. Có người chỗ nào cũng đau khi bị sờ đến. Cái đau nó lại như có chân, nay chỗ này mai chỗ khác, khi nhiều khi ít. Đau tăng thêm vào những lúc trái gió trở trời, thời tiết thay đổi, hoạt động nhiều hơn b́nh thường, khi tinh thần căng thẳng, ngủ không ngon giấc, và lúc có kinh. Người bệnh thường thấy cứng người (stiffness) vào buổi sáng hoặc sau khi nằm, ngồi yên ở một vị thế hơi lâu. Vùng đau nhức như sưng lên, tuy thực sự, không có dấu chứng sưng phù ở vùng đau nhức. - Mệt mỏi: Đa số người bệnh cảm thấy mệt mỏi. Có người gần như chẳng khi nào thấy khỏe, lúc nào cũng uể oải, không có sức làm việc. Có người mệt ít thôi, do vui vẻ chấp nhận cái mệt, v́ cái mệt đă làm bạn với họ từ lâu lắm rồi, nên nay đă trở thành quen thuộc. - Khó ngủ: Gấc ngủ thường xuyên xáo trộn. Người bệnh khó dỗ giấc ngủ, hoặc hay thức giấc trong đêm. Giấc ngủ lại không sâu, sáng dậy vẫn có cảm giác mệt mỏi, ngủ không đủ. Ngủ không ngon giấc ban đêm càng làm tăng thêm cái đau nhức luôn có. |
Các triệu chứng thần kinh:
Người bệnh hay bị nhức đầu căng thẳng (tension headache) hoặc nhức đầu một bên (migraine headache) hơn người b́nh thường. Một khảo cứu cho thấy 84% những người bệnh fibromyalgia than thấy tê (mất cảm giác hoặc có cảm giác như kiến ḅ). Chỗ nào trên cơ thể cũng có thể bị tê, và nay tê chỗ này mai chỗ khác. Có người thấy như nhiều chỗ trên cơ thể không đủ máu đến nuôi. Khó tập trung tư tưởng, đăng trí, hay quên cũng thường xảy ra. - Nhạy cảm: Nhiều người bệnh đau nhức toàn thân rất nhạy cảm. Họ nôn nao khó chịu khi ngửi mùi (mùi thức ăn, mùi dầu thơm, ...), khi nh́n ánh sáng mạnh, khi nghe tiếng động lớn. Dùng thuốc, họ cũng hay bị thuốc gây phản ứng bất lợi. - Các triệu chứng khác: Khô mắt, nh́n những vật ở gần không rơ, chóng mặt, ... Có người nghẹt mũi, chảy mũi. Có người đau ngực, hồi hộp, khó thở. Các triệu chứng tiêu hóa cũng thường xảy ra: khó nuốt, nóng ngực (heartburn), đầy hơi, ruột làm việc bất thường gây đau bụng, lúc tiêu chảy lúc bón. Có người đi tiểu nhiều lần, khó nín tiểu, đau vùng bọng đái. Phụ nữ có bệnh đau nhức toàn thân hay than đau vùng bụng dưới, đau bụng lúc có kinh, đau khi giao hợp. - Các triệu chứng tâm thần: Người bệnh hay căng thẳng tinh thần (anxiety), hoặc buồn chán (depression), có thể v́ bị đau nhức và mệt mỏi kinh niên năm này qua năm khác, song cũng có thể do các xáo trộn hóa học trên óc vừa gây bệnh đau nhức toàn diện, vừa gây bệnh căng thẳng tinh thần, buồn chán. Tóm lại, người bệnh đau nhức toàn thân hay than: “Tôi nhiều bệnh lắm, bác sĩ có đủ th́ giờ nghe tôi kể không?”, v́ gần như cơ quan nào trong người cũng cho triệu chứng bất thường. Nhưng nổi bật vẫn là: “Ôi chao, tôi đau khắp cả người, lúc chỗ này khi chỗ khác. Tôi lúc nào cũng mệt mỏi, và có đêm nào ngủ ngon đâu”. Nguyên nhân Nguyên nhân gây bệnh đau nhức toàn thân chưa được hiểu rơ. Người ta cho rằng có thể bệnh xảy ra do sự rối loạn, làm việc bất thường của hệ thống thần kinh nội tiết. Tất cả các hoạt động của chúng ta, thể chất hay tinh thần, đều được điều khiển bởi những hệ thống thần kinh nội tiết tinh vi của cơ thể (neuroendocrine system). “Công chúa đứt tay, ăn mày đổ ruột”, cùng một cái đau, mỗi người cảm nhận cái đau một khác. Người ta đặt giả thuyết, v́ hệ thống thần kinh nội tiết rối loạn, nên người có bệnh đau nhức toàn thân cảm nhận cái đau nhiều hơn, chịu đau kém hơn người b́nh thường. Gần như các cơ quan đều bị chi phối bởi hệ thống thần kinh nội tiết, nên sự kiện người bệnh đau nhức toàn thân hay có thêm những triệu chứng khác nữa, của nhiều cơ quan khác nhau, càng khiến người ta tin rằng sự làm việc lung tung của hệ thống thần kinh nội tiết quả là thủ phạm của loại bệnh này. Nhưng cái ǵ tạo nên sự làm việc lung tung của hệ thống thần kinh nội tiết như vậy? Có thể do yếu tố di truyền, hệ thống thần kinh nội tiết của người bệnh đă yếu sẵn. Khi bị một thương tổn thể chất hay tinh thần (physical or psychological trauma) hoặc khi nhiễm trùng, hệ thần kinh nội tiết của họ thêm tổn thương, khiến nó bắt đầu thực sự trục trặc. V́ vậy, bệnh thường phát ra sau một sự việc gây tổn thương thể chất hay tinh thần, hoặc sau một cơn bệnh nhiễm siêu vi. |
Cơ thể ta luôn bị vây quanh bởi những yếu tố có thể gây đau, thí dụ như ngồi lâu th́ mỏi lưng, phơi nắng lâu ngoài băi biển th́ rát da, thất t́nh th́ đau khổ, ... Trên cơ thể ta, có muôn vàn những điểm tiếp nhận các cảm giác đau (pain receptors) dẫn truyền những tín hiệu đau về các hệ thống thần kinh nội tiết. Khi hệ thống thần kinh nội tiết làm việc b́nh thường, nó sẽ lọc lựa, và chỉ báo cho ta biết những cái đau lên quá một mức nào đó (pain threshold), c̣n những cái đau nho nhỏ, không đáng kể, nó sẽ không báo cho ta biết, và ta không cảm thấy đau. Nhưng nay nếu hệ thần kinh nội tiết bị trục trặc như trong trường hợp bệnh đau nhức toàn thân, nó sẽ liên tục báo cho ta biết mọi cái đau nó nhận được, không những thế, c̣n bé xé ra to, đau ít báo cáo đau nhiều, khiến ta cảm thấy đau nhiều hơn. V́ đau đớn, người bệnh thường không dám vận động khiến cơ thể suy nhược, kém sức chịu đựng, nên càng dễ đau nhức. Đồng thời, khi hệ thần kinh nội tiết làm việc bất thường như vậy, nó cũng gây khó ngủ. Khó ngủ tự nó cũng gây nhức đầu, đau mỏi các bắp thịt, hoặc làm tăng thêm các đau nhức đang có sẵn. Ngược lại, đau nhức quá lại khó ngủ. Ở đây, ta gặp rất nhiều ṿng lẩn quẩn. Cái trục trặc của hệ thần kinh nội tiết cũng khiến sự làm việc của nhiều cơ quan xáo trộn, gây nhiều triệu chứng khác biệt như đă kể trên.
Có điều người ta chưa chứng minh được giả thuyết “hệ thần kinh nội tiết trục trặc nên gây bệnh đau nhức toàn thân” này một cách trắng đen tách bạch, v́ các thử nghiệm, trắc nghiệm hay phim chụp thông thường hiện tại không khám phá được ǵ bất thường trong cơ thể người bệnh. Các thử nghiệm tinh vi hơn đang được nghiên cứu. |
Chữa trị
Bệnh đau nhức toàn thân gây đau nhức, chúng ta khổ sở, nhưng thực sự không gây tổn thương cho các cơ quan trong cơ thể. Bệnh kéo dài nhiều tháng, nhiều năm, lúc nặng lúc nhẹ. Đến nay, chưa có cách nào chữa khỏi hẳn bệnh. 1. Chữa trị bằng thuốc: Hai thuốc được nghiên cứu kỹ và được xem đem lại nhiều kết quả nhất là Elavil và Flexeril, dùng 1 đến 3 tiếng trước giờ đi ngủ. [Hai thuốc này không thuộc nhóm thuốc ngủ (hypnotics), nhưng hay khiến ta buồn ngủ, nên dùng chúng vào buổi tối tốt hơn dùng ban ngày]. Vài đêm đầu khi mới dùng thuốc, và mỗi khi lượng thuốc được tăng lên, người dùng thuốc có thể nằm mơ, gặp mộng ác, ngủ nhiều hơn, hoặc cảm thấy dật dừ ngày hôm sau. Các phản ứng bất lợi này có thể sẽ thuyên giảm dần, bạn không nên vội vă bỏ thuốc. Điểm quan trọng khác cần biết: có khi phải dùng thuốc liên tục 4-6 tuần, thuốc mới bắt đầu cho kết quả tốt. Lượng thuốc được tăng dần cho đến khi bạn ngủ ngon ban đêm, nhưng không bị dật dừ ban ngày. Thuốc có thể gây khô miệng, bón, khó tiểu, ... Với hai thuốc, nếu thuốc này gây nhiều phản ứng khó chịu quá, ta có thể dùng thuốc kia. Hoặc có thể dùng thêm các thuốc mới chữa sầu buồn như Prozac, Zoloft, Paxil, Effexor với lượng thấp. Trong trường hợp bệnh đau nhức toàn thân, thuốc Tylenol chống đau khá tốt. Các thuốc “chống đau không có chất steroid” như Motrin, Advil, Naprosyn, ... chúng ta có thể dùng thử, nhưng sau khi thử vài thuốc, nếu không cho kết quả tốt, nên ngưng. Dùng lâu dài, những thuốc này có thể làm hại thận, hoặc gây chảy máu bao tử. Nên tránh dùng các thuốc ngủ (hypnotics), hay thuốc chống đau có chất nha phiến như Tylenol số 3, Vicodin, .., v́ ngoài tác dụng gây nghiện, thuốc c̣n làm xáo trộn giai đoạn ngủ sâu (deep sleep) của giấc ngủ. Khi giai đoạn ngủ sâu của giấc ngủ xáo trộn, cái đau do bệnh đau nhức toàn thân sẽ tăng hơn. |
2. Thay đổi lối sống:
Vai tṛ của giấc ngủ rất quan trọng trong bệnh đau nhức toàn thân: ngủ ngon, đau ít, ngủ không ngon, đau nhiều. Có rất nhiều phương cách giúp bạn ngủ ngon hơn: vận động đều đặn, tránh dùng thuốc lá, cà-phê, rượu, giữ pḥng ngủ thoải mái (không nóng, không lạnh, không ồn ào, không ánh sáng), ... Các căng thẳng tinh thần nên tối thiểu. Ở đời, không thể không lo, nhưng trong các cái lo lớn nhỏ, ta vẫn có thể khéo chọn cái để lo, cái vất sọt rác, cái... nhờ người khác lo dùm. Lo nhiều, căng thẳng lên cao, ta sẽ cảm nhận cái đau nhiều hơn. Những ngày khỏe khoắn, bạn cứ b́nh tĩnh, từ từ, đừng ham công tiếc việc, phí sức, làm việc ào ào không ai can nổi, rồi sau đó mệt quá, đau thêm, lại nằm rên suốt mấy ngày kế tiếp. Ngược lại, vào những lúc đau nhiều, bạn có thể t́m những thú vui lành mạnh giúp quên đau. Khi say mê ta thấy bớt đau (nhưng đừng để những say mê khiến ta quên ăn, mất ngủ). 3. Vận động: Tất cả các tài liệu viết về bệnh đau nhức toàn thân đều nhấn mạnh vai tṛ của vận động trong sự chữa trị bệnh này. Thuốc men có thể giúp bạn bớt đau nhức, nhưng tác dụng giảm đau của thuốc không kéo dài nếu bạn không thường xuyên vận động. Không thường xuyên vận động sẽ làm cơ thể suy nhược, thịt xương, gân cốt mất dẻo dai, khiến bạn thấy đau nhiều hơn. Tốt nhất là những thể dục năng động (aerobic exercises) nhẹ (low-impact), ít đặt sức nặng trên xương cốt như bơi lội, vận động dưới nước (water exercise), đạp xe đạp tại chỗ (stationary bicycling), chèo thuyền... ở nhà (rowing machines). Khởi đầu chỉ cần ngày tập ngày nghỉ, mỗi lần chỉ cần 5 phút. Ngày hôm sau nếu có hơi đau chút, không sao. Bạn từ từ tăng dần thời gian và mức độ vận động, cho tới khi bạn có thể vận động ít nhất 20-30 phút mỗi lần, ít nhất 4 lần mỗi tuần. Rồi, khi bạn đă lên được mức độ tập luyện như vậy, bạn có thể chuyển sang những vận động đặt sức nặng trên xương cốt (high-impact exercises) như đi bộ, chạy chậm chậm (jogging), đánh tennis. Kiên nhẫn là mẹ thành công bạn ạ. Nỗ lực vận động của bạn sẽ đem lại những kết quả tốt đẹp sau vài tháng. Không có một chương tŕnh chữa trị như trên: bạn hiểu rơ về căn bệnh, dùng thuốc đều theo đúng chỉ dẫn, thay đổi lối sống cho phù hợp với căn bệnh của ḿnh, và thường xuyên vận động, căn bệnh đau nhức toàn thân của bạn sợ khó thuyên giảm. Bạn luôn đau nhức, tất đời sẽ kém vui. |
BỆNH ĐỤC THỦY TINH THỂ (Cataract)
Bác sĩ Trương Vĩnh Toàn Bác sĩ Nguyễn Văn Đức Bệnh đục thủy tinh thể trong mắt (chúng ta hay gọi bệnh "mắt cườm") là nguyên nhân gây mù ḷa nhiều nhất trên toàn thế giới. Hiện thế giới có khoảng 30 triệu người không may mù ḷa, trong đó 15 triệu trường hợp là do đục thủy tinh thể. Hàng năm, bệnh đục thủy tinh thể khiến chương tŕnh Medicare dành cho người cao niên ở Mỹ tốn nhiều tỉ mỹ-kim. "Cataract" là ǵ? Chữ "cataract" từ chữ La-tinh "catarractes", có nghĩa "thác nước": nh́n bằng mắt thường từ ngoài vào, thủy tinh thể bị đục trông như những ḍng nước cuồn cuộn của một thác nước đang chảy. Mắt giống y một máy ảnh, loại tự động điều chỉnh để cho ảnh rơ (auto focus). Ngay phía đằng trước máy ảnh có một ống kính, giúp thu các h́nh ảnh bên ngoài ta muốn chụp. Trong mắt cũng có một bộ phận nằm phía trước gọi là thủy tinh thể (lens), giống như ống kính của máy ảnh. Thủy tinh thể có nhiệm vụ điều chỉnh ánh sáng và các h́nh ảnh bên ngoài, rồi rọi chiếu chúng lên trên vơng mạc (retina, màn ảnh nằm phía sau mắt, ví như phim của máy ảnh), giúp ta trông thấy mọi vật bên ngoài được rơ ràng. Thủy tinh thể của mắt đục dần theo thời gian. Giống như trong một máy ảnh mua với giá tiết kiệm, dùng lâu, ống kính đục dần, hết c̣n trong như ngày đầu ta mới đem máy về. Một số yếu tố khiến thủy tinh thể mau đục hơn. Nh́n thế giới sinh động bên ngoài qua một thủy tinh thể bị đục chẳng khác ǵ ta từ trong nhà nh́n ra bên ngoài qua một kính cửa sổ dơ, lâu ngày chưa lau. Hoặc, như ta nh́n gió thu nhè nhẹ lay động cây cành trong vườn qua một cửa kính mù sương thu. Như vậy, qua một thủy tinh thể đục, mọi vật ta nh́n thấy nḥa đi, không rơ nét. Đă thế, khi ta nh́n thẳng vào ánh mặt trời hoặc ánh đèn xe, thị giác càng kém hơn do mắt bị chóa. Nhiều vị không c̣n lái xe ban đêm, nhận ra các bảng chỉ dẫn bên đường, hoặc đọc những hàng chữ nhỏ trên báo chí được nữa. Nguyên nhân Những nguyên nhân được biết hay tạo ra đục thủy tinh thể: tuổi tác (trên 60), chấn thương mắt (trauma), chất phóng xạ (radiation), các bệnh gây viêm mắt (inflammation), những bệnh biến dưỡng và dinh dưỡng (metabolic and nutritional diseases), chẳng hạn như bệnh tiểu đường, sự suy dinh dưỡng. Ngoài ra, một số yếu tố cũng khiến ta dễ bị đục thủy tinh thể: - Thuốc lá. - Rượu. - Tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời. - Có học vấn thấp. Dùng các thuốc steroids (như Prednisone) dài lâu. Không ai chống lại được thời gian, trẻ măi không già, song chúng ta có thể bỏ thuốc lá, bớt uống rượu, tránh ra nắng nhiều, và mỗi khi ra nắng nhớ đeo kính mát. Chữa trị Bạn c̣n nhớ, ngày bạn lái chiếc xe mới toanh vừa cắt chỉ ra khỏi "dealer" bán xe, ḷng sảng khoái, mũi ngửi mùi xe mới, và qua kính xe trong suốt, mắt bạn nh́n lên bầu trời không gợn bóng mây, nh́n ra bên ngoài cuộc đời ôi sao mà tươi đẹp. Rồi thấm thoát đă năm bảy năm trôi qua, kể từ ngày bạn sung sướng làm chủ chiếc xe đầu tiên trong đời. Nào ai ngăn cản được sự tàn phá của thời gian. Kính xe bạn không c̣n trong suốt như trước, nhiều chỗ đă vẩn đục. Nhưng thôi kệ, kính xe hơi mờ chút, song vẫn c̣n dùng được. Bạn chỉ nhờ chuyên viên thay kính xe thay nó đi, lắp cái mới vào, nếu nó đă tệ quá, khiến việc lái xe của bạn trở thành nguy hiểm. Ta đă biết, riêng thời gian cũng có thể tạo những thay đổi đưa đến đục thủy tinh thể, như đă làm vẩn đục kính xe của bạn. Việc này không khiến ta phải quan tâm cho lắm. Những thay đổi đầu tiên như vậy thường không gây triệu chứng ǵ cả, tuy được nhận ra bởi bác sĩ chuyên khoa Mắt khi bạn đến khám mắt. Thủy tinh thể đục chút không có nghĩa là cần mổ chữa ngay, khi chưa có triệu chứng. Vậy, khi nào mới phải mổ? Nên giải phẫu, mổ lấy thủy tinh thể bị đục ra khi thị giác ta đă kém nhiều và mắt ta bị chóa dữ quá, đeo kính cận cũng chẳng khá hơn, khiến những hoạt động hàng ngày như lái xe, làm việc, đọc sách trở thành khó khăn. |
Trước khi mổ, thường bác sĩ Mắt sẽ nhờ bác sĩ chính (primary care doctor) khám cho người bệnh (gọi là preoperative medical evaluation) để ổn định các vấn đề như cao áp huyết, tiểu đường, …, nếu có. (Có cao áp huyết, sáng ngày mổ, tuy phải nhịn đói, song bạn nhớ uống thuốc như thường lệ với một chút nước; với người tiểu đường, có thể bác sĩ Mắt sẽ thu xếp mổ sớm, để người bệnh khỏi phải nhịn đói lâu, và khi về nhà, uống, chích thuốc lại như thường lệ.)
Thời gian gần đây, có nhiều tiến bộ trong phẫu thuật chữa đục thủy tinh thể, khiến các rủi ro trong lúc mổ, các b iến chứng do giải phẫu ít xảy ra hơn trước, đồng thời thị giác cũng trở lại b́nh thường mau hơn. Ngày nay ở Mỹ, giải phẫu chữa đục thủy tinh thể đă trở thành một nghệ thuật, không làm đau người được mổ. Giải phẫu thực hiện chỉ trong ṿng 30 đến 60 phút. Trong suốt cuộc mổ, người bệnh vẫn tỉnh táo, và sau đó ra về trong ngày, không phải ở lại bệnh viện. 100 người mổ, đến 95 người sau khi mổ, thị giác sẽ trở lại rất tốt. Số người c̣n lại, mổ xong vẫn không trông rơ nhiều, là v́ bị thêm các bệnh của vơng mạc (retinal diseases), hoặc v́ các biến chứng do giải phẫu (nhiễm trùng, tróc vơng mạc, thủy tinh thể nhân tạo đặt vào lệch, v.v.). Đă qua rồi những ngày xưa trước, khi mổ, có thể nói, mắt bị tách hẳn làm hai mảnh để cố lấy thủy tinh thể ra. Nay, phẫu thuật được làm qua những vết rạch nhỏ xíu. Dưới kính phóng đại cực mạnh, bác sĩ dùng một dụng cụ đặc biệt để thực hiện cuộc giải phẫu. Sau khi thủy tinh thể bị đục được lấy ra, một thủy tinh thể nhân tạo được đặt vào mắt để thay thế cho cái cũ. Chúng ta cứ để nó ở đấy suốt đời. Ngay buổi tối hôm giải phẫu, người bệnh đă có thể hoạt động b́nh thường trở lại, đọc sách, đi bộ, ăn uống, xem truyền h́nh, và đa số đi làm lại sau một tuần. Người bệnh thường sẽ nh́n rơ, không phải đeo kính sau mổ. Một số vị cần đeo kính để lái xe đêm hoặc đọc sách. Không mổ th́ sao? C̣n không mổ th́ sao, một khi bệnh đă nặng đến độ khiến ta không c̣n nh́n được rơ? Người bị đục thủy tinh thể, v́ mắt kém, có thể gây tai nạn lúc lái xe, gẫy xương do té ngă, không muốn đi đến đâu, chẳng muốn giao thiệp với ai (social isolation) và mất đi sự tự lập, phải trông nhờ vào người khác trong cuộc sống hàng ngày. Nhiều vị người nhà cho rằng đă lẫn, nhưng sau khi được mổ chữa, tinh thần các vị lại khá hơn, bớt cả lẫn. Rơ ràng, thủy tinh thể mắt bị đục khiến cuộc đời ta mất nhiều thi vị. Tóm lại, mắt kém ở người có tuổi có thể v́ thủy tinh thể trong mắt đục. Giải phẫu để chữa cần đến khi cuộc sống của ta bắt đầu mất vui do thị giác ta kém nhiều. Hầu hết người được mổ, kể cả những vị mang bệnh tiểu đường, mắt lại sáng, và rất hài ḷng sau giải phẫu |
ĂN NHIỀU HÀNH VÀ TỎI CÓ THỂ
GIÚP NGĂN NGỪA BỆNH UNG THƯ MILAN, Italy (WebMD) - Một cuộc nghiên cứu mới cho thấy rằng ăn nhiều hành và tỏi có thể giúp ngăn ngừa bệnh ung thư. Các nhà nghiên cứu ở Ư nhận thấy những người ăn theo chế độ dinh dưỡng có nhiều hành, tỏi và các thứ rau cùng họ với cây hành - như củ kiệu, tỏi tây (leek), hẹ - th́ giảm được nhiều nguy cơ mắc vài loại bệnh ung thư hơn những người tránh ăn những thứ này. Nhà nghiên cứu Carlotta Galeone, thuộc viện Istituto di Ricerche Farmocologiche Mario Negri ở Milan, và các đồng nghiệp nói rằng những phúc lợi về sức khỏe của hành và tỏi đă được nói tới trong nhiều thế kỷ đă qua, nhưng chưa có những nghiên cứu đầy đủ để chứng minh những phúc lợi đó. Trong cuộc khảo sát của họ, các nhà nghiên cứu đă dùng những số liệu từ vài cuộc nghiên cứu về bệnh ung thư ở Ư và Thụy Sĩ để t́m kiếm sự liên hệ giữa sự tiêu thụ hành và tỏi và bệnh ung thư tại vài nơi trong thân thể, như miệng, thanh quản (larynx), thực quản (esophagus), ruột kết (colon), vú, buồng trứng (ovary), và thận. Nói tổng quát, trong số những người đă mắc bệnh ung thư th́ họ có mức tiêu thụ hành từ số 0 cho tới 14 phần (portion) mỗi tuần lễ; trong khi đó, những người không mắc bệnh ung thư th́ đă thường ăn hành ở mức từ 0 cho tới 22 phần mỗi tuần. Sự tiêu thụ tỏi cũng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư, ngoại trừ những người mắc những bệnh ung thư vú, buồng trứng và tuyến tiền liệt. |
Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng sự tiêu thụ hành ở mức vừa phải có vẻ làm giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết, thanh quản, và buồng trứng.
Những hiệu ứng bảo vệ cũng mạnh hơn trong số những người ăn nhiều hành nhất so với những người ăn ít nhất. Những người ăn nhiều hành nhất cũng giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư trong miệng và thực quản so với những người ăn ít nhất. Sự tiêu thụ tỏi ở mức vừa phải cũng giúp giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết và thận. Ngoài ra, hiệu ứng chống ung thư cũng gia tăng khi tiêu thụ nhiều tỏi hơn. Qua sự khảo sát những số liệu. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng những người ăn nhiều tỏi nhất th́ giảm nguy cơ mắc tất cả những bệnh ung thư, ngoại trừ hai bệnh ung thư vú và tuyến tiền liệt - hai bệnh này phần lớn liên quan tới những vấn đề thuộc kích thích tố và hệ thống sinh sản, theo lời các nhà nghiên cứu. Họ nói rằng sự tiêu thụ hành và tỏi có thể được coi là một dấu hiệu của một lối sống lành mạnh và của một chế độ dinh dưỡng bao gồm nhiều thứ thảo mộc và rau có tiềm năng chống bệnh ung thư. (n.m.) |
BỆNH DO
THỨC ĂN NƯỚC UỐNG Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd., Ste H Rosemead, CA 91770 Tel: (626) 288-3306 (www.hqtysvntd.org) Nhiều bệnh do thức ăn, nước uống có thể làm những ngày Hè ta kém vui. Chúng gây tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi, ăn không ngon miệng, có khi ói mửa, nóng sốt. Trời thương, đa số những trường hợp tiêu chảy gây do siêu vi (virus), hoặc vi trùng (bacteria) hiền, sẽ mau chóng thuyên giảm trong ṿng vài ngày, khi các siêu vi, vi trùng gây bệnh, cùng độc tố (toxins: chất độc do chúng tạo ra) của chúng ra khỏi đường tiêu hóa ta. Nhưng cũng có khi bệnh nặng, khiến ta khổ sở, không chừng c̣n đi nằm nhà thương. Làm thế nào để biết bệnh nhẹ hay nặng? Hai câu hỏi đặt ra giúp ta lượng định vấn đề: - Các triệu chứng có mau chóng thuyên giảm trong ṿng 1-2 ngày? - Có máu trong phân không, hoặc bạn nóng sốt, đau bụng dữ quá, c̣n buồn nôn, ói mửa, và có dấu chứng cơ thể thiếu nước (dehydration)? Nếu triệu chứng của bạn mau chóng thuyên giảm trong ṿng 1-2 ngày, trong phân bạn không có máu, bạn chẳng nóng sốt, đau bụng cũng vừa phải, không buồn nôn hoặc ói mửa nhiều, trông c̣n hồng hào, ướt át lắm, ta chả lo. Bạn nghỉ ngơi, ăn uống nhẹ, dùng ít thuốc đau bụng, tiêu chảy, hoặc thuốc chống ói nếu cần. Nhiều phần, viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng (infectious gastroenteritis) sẽ chào từ giă bạn sau vài ngày. C̣n nếu triệu chứng nặng hoặc dây dưa, ta sẽ phải t́m hiểu, truy lùng nguyên nhân gây rối. |
Truy lùng nguyên nhân
Nói dại, triệu chứng của bạn nặng quá, hoặc dây dưa nhiều ngày không bớt? Buồn nôn và ói mửa, có khi tiêu chảy, trong ṿng 6 tiếng sau khi ăn, thường do trúng độc gây bởi vi trùng Staphylococcus aureus. Bạn có thể khó chịu dữ lắm, nhưng rồi sẽ bớt dần. Bệnh thường chỉ hành bạn trong ṿng 12 tiếng, rất hiếm khi trở nặng, gây những biến chứng nguy hiểm. Vi trùng Staphylococcus aureus hiện diện khắp nơi, nhất là ở những thức ăn đă hư thúi. Đau bụng, tiêu chảy 8-16 tiếng sau khi ăn thức ăn nhiễm độc, thường do những vi trùng như Clostridium perfringens, hoặc Bacillus cereus. Những con này chậm chạp, vào đường tiêu hóa của ta một thời gian, mới sinh sôi nảy nở và tạo các độc tố. Được cái, ít khi chúng hành ta quá 24 tiếng đồng hồ. Hiểm độc hơn, các con như Salmonella, Shigella, Campylobacter, và Vibrio parahaemolyticus gây những triệu chứng nặng, thường kèm nóng sốt, sau khi chúng âm thầm phục kích trong đường tiêu hóa của ta đến 16-48 tiếng, kể từ lúc ta ăn phải những thực phẩm có chúng. 16-48 tiếng sau, chúng mới chính thức khai chiến. Cuộc chiến chúng gây ra cũng kéo dài lâu hơn. Chúng xâm nhập và tấn công ruột, nên trong phân ta có ít máu. Nhưng nếu máu ra nhiều quá, đỏ ḷm cả phân, th́ có lẽ thủ phạm lại là con E. coli, ḍng gây chảy máu (hemorrhagic strain). Một bệnh sử du lịch rất quan trọng. Bạn vừa trở về từ Việt Nam, và nay bị tiêu chảy? Thế th́ nhiều thứ tranh nhau gây chứng tiêu chảy của bạn lắm lắm. Ngoài các siêu vi, vi trùng, c̣n các kư sinh trùng (như giun kim, giun đũa, kư sinh trùng kiết lỵ, kư sinh trùng Giardia, Cyclospora, ...) có thể làm phiền bạn. Rất nhiều thức ăn ở Việt Nam, kể cả các rau trái, chứa những thứ này. Bạn có ngờ chăng, nước đá (ice) ở đấy cũng có thể gây bệnh. Bạn nhớ chỉ uống nước đă đun sôi đủ 5 phút, hoặc uống nước sạch chế sẵn trong các b́nh (bottled water). Kư sinh trùng Giardia ở Mỹ cũng có, sẵn sàng tấn công những người đi cắm trại rồi uống nước suối cho mát, hoặc dùng nước suối đánh răng cho tiện. Nếu năy giờ chúng ta vẫn chưa đoán được nguyên nhân gây chứng tiêu chảy, đau bụng, ói mửa, nóng sốt, ... của bạn, xin bạn cho biết thêm, thời gian gần đây, bạn có dùng những thức ăn không nấu nướng kỹ, hoặc đồ biển (shellfish), trứng, gà vịt, đă không trữ trong tủ lạnh đàng hoàng? À, thưa bạn, gần đây bạn có dùng trụ sinh ǵ không? Trong ruột ta, nhiều vi trùng, bạn và thù, sống chung ḥa b́nh, kềm chế lẫn nhau. Các trụ sinh, kể cả “Ampi”, có thể giết bớt những vi trùng bạn, khiến những vi trùng thù không ai kiềm chế, thừa cơ hoành hành. Trong cái đám giặc nổi lên như vậy, nguy hiểm nhất là con Clostridium difficile, có khi làm bạn tiêu chảy, đau bụng, nóng sốt đến phải vào nhà thương. Nhận diện con này và diệt nó không khó (bằng thuốc trụ sinh Vancomycin hoặc Flagyl), nếu ta nghĩ đến nó. Bạn thấy đấy, nếu cứ dùng trụ sinh bừa băi theo thói quen, chỉ có hại. Và, bạn có thường dùng những thuốc chống chất acid (antacids) như Maalox, Mylanta, Tumbs, ...? Thuốc chống acid có thể gây tiêu chẩy, và đường tiêu hóa của người dùng thuốc chống acid lâu ngày cũng dễ bị các vi trùng phục sẵn trong thức ăn tấn công. Như đă bàn ở trên, với các triệu chứng tiêu chảy, đau bụng, buồn nôn, ói mửa, ... nhẹ do nhiễm trùng đường tiêu hóa của bạn vào mùa này, ta không cần làm trắc nghiệm, và thử, cấy phân để cố truy nguyên kẻ thù phá bạn làm ǵ. Đằng nào rồi bạn cũng sẽ mau chóng thuyên giảm trong ṿng vài ngày. Nhưng nếu bạn bị nặng, trông bạn yếu quá, hoặc bạn đang mang thêm những bệnh hoặc dùng những thuốc khiến sức đề kháng cơ thể suy giảm, việc làm trắc nghiệm và thử, cấy phân là cần thiết, để ta c̣n định liệu việc chữa trị. Về mặt chữa trị, dù bạn bị tiêu chảy nhẹ thôi, bạn cũng chỉ nên dùng các thức lỏng (clear fluids) như nước cháo, nước 7-up, Kool-Aid, Popsicles, Gatorade, Jello, trà đường (weak tea with sugar), không nên ăn thức ăn đặc. Ăn ít bánh crackers mặn mặn cũng được. |
BỆNH EBOLA
BS. NGUYỄN VĂN ĐỨC Mấy tuần nay, nước Mỹ ta xôn xao v́ căn bệnh Ebola. Một bác sĩ Mỹ và một nhân viên y tế làm việc bên Tây Phi bị nhiễm Ebola trở lại Mỹ để chữa bệnh, rồi thêm anh chàng nhiễm Ebola từ xứ Liberia lẻn vào Mỹ, đến Texas, đổ bệnh, đến nhà thương gây bao những xáo trộn. Ebola là bệnh gây do siêu vi (Virus), rất nặng, thường đưa tới tử vong. Bệnh xuất hiện tại Trung Phi và Tây Phi Châu (Central and West Africa), hiện nay lây nhiễm nhanh, hoành hành mạnh tại Tây Phi, ở các nước Guinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria, và đă khiến hơn 3.000 mất mạng. Triệu chứng Thời gian kể từ lúc tiếp xúc với nguồn bệnh cho đến lúc bệnh phát ra là 2 đến 21 ngày. Khi bệnh phát ra, đầu tiên triệu chứng của Ebola giống như bị cúm, nhưng rồi trở nặng hơn nhiều: - Đột ngột nóng sốt, ớn lạnh, người thấy không khỏe -Yếu mệt - Ăn không ngon miệng - Nhức đầu - Mỏi nhức toàn thân, đâu lưng. -Vài ngày sau những triệu chứng đầu tiên, người bệnh có thêm các triệu chứng: - Tiêu chảy - Buồn nôn - Đau bụng - Nổi mẩn đỏ, thường trên mặt, cổ, ḿnh, tay; da chỗ nổi mẩn có thể tróc ra - Bầm da và chảy máu: da nổi những vết tím nhỏ (do mạch máu dưới da bể vỡ), hoặc máu rỉ ra từ mũi miệng, mắt, chỗ da trầy. Chữa trị Người nhiễm bệnh Ebola cần được chữa trong bệnh viện, thường ở chỗ chữa những bệnh nặng (Intensive Care Unit, gọi tắt ICU). Hiện chưa có thuốc trị siêu vi Ebola. (các bệnh siêu vi không chữa được bằng trụ sinh.) Sự chữa trị gồm những phương cách nâng đỡ cơ thể người bệnh, để cơ thể người bệnh may ra đủ sức tự chống trả căn bệnh, và giúp người bệnh dễ chịu. Người bệnh được truyền những dung dịch cần thiết để nuôi dưỡng cơ thể trong lúc ói mửa, không ăn uống được, và cho những thuốc giúp máu đông nếu chảy máu. Pḥng ngừa Bệnh lây nhanh, truyền từ người sang người dễ dàng. Siêu vi có trong các chất tiết của cơ thể người bệnh (body fluids), nên bất cứ sự tiếp xúc nào với người bệnh đều nguy hiểm. Hiện chưa có thuốc ngừa Ebola, cả với người từng đă tiếp xúc với người bệnh Ebola - Rửa tay thường xuyên với nước rửa có chứa chất alcohol - Nếu thấy tay dơ, rửa tay ngay với nước và xà bông - Đến gần người bệnh Ebola, cần mang găng (gloves) và các thứ cần thiết để tránh bị lây bệnh (khẩu trang, đồ che mặt, mắt, áo choàng bảo vệ) - Tuyệt đối không sờ mó thi thể người chết v́ Ebola Người ở vùng đang có Ebola hoành hành, cũng nên tránh xa dơi, khỉ, các giống khỉ chimpanzee và gorilla, cùng máu, thịt của chúng. Những con vật này cũng có thể truyền bệnh Ebola sang người. Hàng năm, tất cả mọi người (trừ em bé dưới 6 tháng) đều nên ngừa cúm trước khi cúm tới trong hai mùa thu và đông. Tháng 10 này, thời điểm tốt nhất để ngừa cúm, chúng ta nên ngừa cúm ngay đi, kẻo bị cúm, nóng sốt, tưởng bị Ebola, thêm sợ, người nhà cũng hoảng hốt. |
BỆNH KHỚP THOÁI BIẾN
(Degenerative joint disease) Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd. # H Rosemead, CA 91770 (626) 288-3306 (www.hqtysvntd.org) Khớp (joint) là các chỗ những đầu xương nối với nhau. Trong khớp có nhiều cơ cấu rất tinh vi, phối hợp hoạt động để khớp vừa vững chắc vừa linh động. Sụn khớp (articular cartilage), phần quan trọng của khớp, bao bọc các đầu xương như một lớp đệm, giúp các đầu xương trong khớp nhẹ nhàng trượt lên nhau khi khớp chuyển động. Ở Mỹ đă lâu, chúng ta cần ḥa nhập vào ḍng y khoa Mỹ, dùng những từ y khoa Mỹ họ dùng: đau cổ (neck pain), đau vai (shoulder pain), đau khuỷu tay (elbow pain), đau cổ tay (wrist pain), đau lưng (back pain), đau lưng dưới (low back pain), đau hông (hip pain), đau gối (knee pain), đau cổ chân (ankle pain), đau khớp (joint pain), viêm khớp (arthritis: khớp vừa đau, vừa sưng to, nóng đỏ). Nên bỏ hai chữ “phong thấp” vào sọt rác quá khứ, v́ những chữ này mơ hồ, không biết dịch sang tiếng Anh thế nào. Xin nhớ, vào nhà thương, các bác sĩ, y tá họ nói tiếng Anh, chúng ta cần dùng đúng chữ để họ hiểu (nếu cần thông dịch, người thông dịch cũng dịch được dễ dàng). Các thuốc Ibuprofen, Motrin, Aleve, Celebrex, ..., thuần túy, chỉ là thuốc chống đau như Tylenol, Aspirin, không nên gọi chúng là “thuốc phong thấp”. Bệnh khớp nhiều lắm. Ba bệnh khớp làm khổ chúng ta nhiều nhất: “osteoarthritis ”, (bệnh viêm xương-khớp), “rheumatoid arthritis” (bệnh viêm khớp rheumatoid) và “gout” (thống phong). Hôm nay, chúng ta t́m hiểu bệnh “osteoarthritis ”, tên khác dễ hiểu hơn: “degenerative joint disease” (bệnh khớp thoái biến). Bệnh khớp thoái biến xảy ra nhiều nhất trong các loại bệnh khớp. Ở Mỹ, đến 12% dân số mang bệnh khớp thoái biến, và với các vị trên 70 tuổi, tỉ lệ gần 35% (tức cứ 3 người, 1 người bị). Rất nhiều vị, đi từ pḥng ngủ sang pḥng tắm cũng khó khăn, v́ khớp gối, khớp hông đau nhức quá. Đời người chúng ta ví như chiếc xe hơi, chập chững chạy đầu đời, bon bon chạy giữa đời, rồi chậm dần vào cuối đời. Do máy đă rêm, bánh đă ṃn. Các khớp của ta giống những bánh xe hơi, dùng lâu tất ṃn. Bệnh khớp thoái biến gây do sự ṃn lở của sụn khớp (articular cartilage), nhất là ở những vùng sụn phải trực tiếp nâng đỡ sức nặng của cơ thể. Do thế, bệnh thường tấn công các khớp mang sức nặng (hông, gối, lưng dưới, ...), hoặc khớp sử dụng nhiều trong công việc hàng ngày (các khớp ngón tay, khớp nơi gốc ngón tay cái). Dưới tuổi 55, các khớp ṃn giống nhau ở cả nam lẫn nữ. Tuổi cao hơn, khớp hông bị nhiều hơn ở đàn ông, c̣n phụ nữ hay có bệnh ở các khớp ngón tay và gốc ngón cái. Phụ nữ cũng đau khớp gối nhiều hơn đàn ông. |
Ai dễ bị bệnh khớp thoái biến?
Nhiều yếu tố đưa ta đến với bệnh khớp thoái biến: - Tuổi tác: yếu tố quan trọng nhất. Càng cao tuổi, các khớp ta càng dễ hao ṃn. - Phái tính: phụ nữ dễ mang bệnh hơn đàn ông. (Phải chăng, so ra, nữ giới vẫn phải làm việc nhiều hơn nam giới, việc sở, việc nhà?). - Chấn thương: những khớp trước từng bị chấn thương hoặc sử dụng nhiều quá dễ mang bệnh. Chẳng hạn, người vũ ballet hay có bệnh ở khớp cổ chân. Ngược lại, các vơ sĩ boxing hay mang bệnh ở khớp nối bàn tay và ngón tay. Người làm những nghề nghiệp cần qú gối dễ mang bệnh ở khớp gối. - Nặng cân: xe nặng, bánh tất mau ṃn. Người nặng, khớp mau hư, nhất là khớp gối. - Bệnh bẩm sinh: khiến khớp bất thường ngay từ lúc mới sanh. - Bệnh nội tiết: tiểu đường, suy tuyến giáp trạng, ... |
Định bệnh
Ta đă biết, trong khớp có sụn khớp (articular cartilage), bao bọc các đầu xương như một lớp đệm, giúp các đầu xương nhẹ nhàng trượt lên nhau khi khớp chuyển động. Bệnh khớp thoái biến gây do sự ṃn lở của sụn khớp. Khi sụn ṃn hoặc lở vỡ, các đầu xương không c̣n uyển chuyển trượt lên nhau, nên gây đau nhức, cứng khớp, ... Tuy vậy, rất nhiều trường hợp bệnh không gây đau ǵ cả. Có người chẳng bao giờ đau, t́nh cờ chụp phim, phim chụp cho thấy khớp đă ṃn. Đau khớp, nếu xảy ra, trong giai đoạn đầu, thường là cái đau âm ỉ, cảm thấy sâu trong khớp bệnh: khớp lưng, hoặc khớp hông, khớp gối, khớp ngón tay, ... Người bệnh thấy đau nhiều hơn khi đi lại, sử dụng khớp, và bớt đau lúc nghỉ ngơi. Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn nặng hơn, cái đau thành liên tục, làm khổ cả vào ban đêm. “Công chúa đứt tay, ăn mày đổ ruột”. Mỗi người chúng ta cảm nhận cái đau một khác. Cùng một mức độ bệnh lư của khớp, phụ nữ than đau nhiều hơn đàn ông, người hưởng trợ cấp than đau nhiều hơn người đi làm, và người ly dị than nhiều hơn người có gia đ́nh hạnh phúc. Người ta cho rằng trong bệnh khớp thoái biến, như chứng đau lưng, như nhiều bệnh khác, những yếu tố tâm lư và xă hội có ảnh hưởng quan trọng, khiến người bệnh cảm thấy đau nhiều hay ít. Triệu chứng quan trọng khác là cứng khớp (stiffness). Khớp thường cứng vào buổi sáng mới ngủ dậy hoặc sau lúc nghỉ ngơi một thời gian ngắn trong ngày. Cứng khớp không kéo dài lâu, chỉ khoảng 20 phút. Đến giai đoạn nặng, khớp mất h́nh dạng b́nh thường, méo mó, to lên, và không c̣n gập, duỗi được hết mức. Có khi, đang đi, khớp khựng lại. Khớp sờ thấy đau, hoặc sưng và hơi nóng. Khi khớp chuyển động, sờ như thấy các đầu xương trong khớp chạm vào nhau, kêu “lục cục lạc cạc”. Sự định bệnh dựa vào bệnh sử (triệu chứng do người bệnh kể), sự thăm khám, và phim chụp. Phim chụp cho thấy hai đầu xương trong khớp sát vào nhau ở chỗ sụn bị ṃn, có khi thấy những chồi xương mọc ra bất thường. Khi sụn khớp ṃn nhiều, trên phim, khớp lệch lạc thấy rơ (subluxation), mất h́nh dạng b́nh thường. Điểm đáng chú ư là triệu chứng và mức độ tàn tật do bệnh gây nên, nặng hay nhẹ, thường không ăn khớp với phim chụp. Nếu đem 100 người trên 40 tuổi ra chụp phim, theo phim chụp, 90 người sẽ có những thay đổi bất thường ở các khớp nâng đỡ sức nặng cơ thể (lưng dưới, hông, gối, ...), tuy vậy, chỉ 30 người có triệu chứng đau nhức. Đau dữ hay ít, như đă bàn, c̣n tùy thuộc nhiều yếu tố, đặc biệt những yếu tố tâm lư và xă hội. |
Chữa trị
Sự trị liệu nhắm mục đích giảm đau, giúp các khớp duy tŕ được cơ năng, và hoạt động b́nh thường. Những trường hợp bệnh nhẹ, người bệnh chỉ cần được trấn an, chỉ dẫn cách vận động, thu xếp công việc hàng ngày để tránh những hoạt động khiến khớp dễ tổn thương thêm, và thỉnh thoảng uống thuốc giảm đau nếu cần. Với những trường hợp nặng hơn, có thể phải phối hợp nhiều phương pháp chữa trị khác nhau: 1. Vận động: Bắp thịt và xương, khớp như anh em ruột thịt, phối hợp, giúp đỡ nhau trong lúc hoạt động. Bắp thịt quanh khớp nếu dẻo dai, vững chắc sẽ giúp khớp bớt làm việc, hoặc làm việc hữu hiệu hơn, và cái đau sẽ nhẹ đi. Các vận động nhẹ nhàng, không đặt nhiều sức nặng trên khớp (low-impact, nonweight-bearing) rất tốt. Bơi lội tuyệt nhất. Không th́ những thể dục năng động nhẹ (low-impact aerobics exercises), hoặc các cách tập đặc biệt dùng cho người mang bệnh khớp. Đạp xe đạp đều có thể làm bớt đau khớp gối bị bệnh. Một chuyên viên thấu đáo về việc tập luyện cho người mang bệnh khớp (physical therapist) có thể giúp ta rất nhiều, chỉ dẫn cho ta những cách tập đúng với nhu cầu của tật bệnh ta. Kiên nhẫn là mẹ thành công. Tập 4-5 lần mỗi tuần, đều như vậy, sau hai tháng, thường sẽ bắt đầu thấy có tiến triển tốt. 2. Đắp, thoa tại chỗ: - Ấp nhiệt (khăn, b́nh nước nóng, heating pad, ...) vào khớp đau có thể giúp khớp bớt đau và cứng. Cách giản dị và rẻ tiền là tắm nước ấm vào buổi sáng lúc khớp hay bị cứng. Có vị thấy bớt đau khi dùng nước đá thay v́ dùng nhiệt. - Một loại kem được xem có tác dụng giảm đau, mua bên ngoài không cần toa bác sĩ là capsaicin cream. Thoa kem capsaicin ngày vài lần trên khớp, có khi bạn không cần uống thuốc giảm đau nữa. Kem capsaicin rất hữu hiệu cho các khớp gối và bàn tay. Khi mới dùng, có thể thấy nóng ở chỗ thoa thuốc, song tiếp tục dùng, phản ứng khó chịu này sẽ bớt dần. 3. Tránh bắt khớp bệnh làm việc quá sức: - Luôn giữ cơ thể trong tư thế thẳng thắn. Khi nghỉ ngơi, học hành, làm việc, lái xe, bạn nên ngồi ghế có lưng tựa thoải mái (thêm tay dựa càng tốt), sát người vào lưng ghế, để lưng ghế nâng đỡ cơ thể bạn cho thẳng, giúp các khớp xương, bắp thịt lưng và cổ không mỏi. - Trong công việc hàng ngày, bạn xếp đặt công việc và dụng cụ làm việc hợp lư, thuận tầm tay, vừa tầm mắt, hầu khỏi cong cúi nhiều trong lúc làm việc. Đồng thời, ứng dụng tinh thần “chị ngă em nâng”, sử dụng càng nhiều khớp càng tốt trong lúc làm việc. Chẳng hạn, bưng tách cà phê với cả hai tay, nâng b́nh cà phê bằng cách đỡ cả trên lẫn dưới (một tay đỡ đáy b́nh, một tay xách quai xách phía trên), ... Với cách này, lực tác động sẽ lan tỏa, không khớp nào phải làm việc quá sức. Cũng nhớ, khi nhặt vật ǵ dưới đất, thay v́ cúi lưng, bạn cong hai gối trong lúc giữ lưng cho thẳng. Khi bưng bê vật nặng, bạn đưa sát vào người, từ từ đứng lên, trong lúc vẫn thẳng lưng. Nếu vật quá nặng, cách tốt nhất là nhờ thêm người khác giúp sức. - Người bị bệnh ṃn khớp hông hay khớp gối nên tránh đứng, qú, ngồi chồm hổm (squatting) lâu. - Xe nặng, bánh mau ṃn. Nên xuống cân nếu béo mập. - Giữ sự cân bằng giữa hoạt động và nghỉ ngơi. Những dịp nghỉ ngắn (10-20 phút) trong ngày giúp các khớp nghỉ ngơi sau những lúc hoạt động. - Người bị bệnh ṃn khớp gối hay khớp hông một bên, có thể dùng gậy chống (cầm bằng tay bên không đau) để nâng đỡ cơ thể trong lúc đi lại, giúp các khớp đau đỡ làm việc trong lúc đi lại. - Giày thể thao loại tốt, hấp thu bớt các sức tác động (impact-absorbing shoes), giúp giảm sức nặng đè trên các khớp ở chân, có thể khiến bớt đau khi đi lại, và có lẽ cũng làm chậm đà tiến triển của căn bệnh. Khổ nỗi, các cụ ta ít quen đi giày thể thao, thích đi dép cao su, dép Nhật cho nhẹ, thoáng, và chỉ... vài đồng một đôi. |
. Chữa trị bằng thuốc:
Thuốc giúp bớt đau. Những trường hợp đau nhẹ hoặc vừa, ta dùng Tylenol là đủ, rẻ, lại an toàn. Không mang bệnh gan hay thận, ta có thể dùng đến 8 viên Tylenol 500 mg mỗi ngày (2 viên ngày 4 lần). Những thuốc giảm đau chứa chất nha phiến như Tylenol số 2, số 3, Vicodin, ... thường không cần thiết, v́ tác dụng không dài. Hơn nữa, dùng liên tục, lâu ngày, thuốc có thể sẽ mất tác dụng và gây nghiện. Các thuốc chống viêm không chứa chất steroid (non-steroid anti-inflammatory drugs, viết tắt NSAID) như Advil, Nuprin, Motrin, ... làm bớt đau và cứng khớp. Dùng Tylenol không bớt đau, ta có thể dùng đến những thuốc loại này. Cái bất lợi là, dùng lâu ngày, chúng có thể gây khó chịu, lở bao tử, chảy máu đường tiêu hóa, và hại cho thận, ... Dùng những thuốc này, ta nên uống lúc bụng no (đang ăn hoặc sau khi ăn). Thấy khó chịu vùng bụng trên, hoặc đi cầu ra phân đen, bạn nên ngưng thuốc và cho bác sĩ biết ngay. Một thuốc giảm đau khác có tên Ultram, cũng giúp nhiều người bớt đau, nhưng không gây những tác dụng độc hại như các thuốc trên. Tất nhiên, nó có thể gây những tác dụng phụ khác. Gần đây, một số tài liệu đề cập đến việc dùng chất glucosamine và chất chondroitin để chữa bệnh khớp thoái biến, cho rằng hai chất này có khả năng giúp sửa chữa, tái tạo sụn khớp, và bổ khuyết lượng chất nhờn cần có trong khớp. Chúng tác dụng chậm, ít nhất 4 tuần mới công hiệu, và cũng có thể gây một số tác dụng phụ. Sự an toàn và hiệu quả về lâu về dài của thuốc chưa được biết rơ. Thuốc mua bên ngoài không cần toa, bạn có thể thử, song nên cho bác sĩ biết. Ngoài các thuốc uống, trong nhiều trường hợp, bác sĩ cũng chích thuốc chứa chất steroid hoặc thuốc Synvisc thẳng vào khớp giúp khớp bớt đau. 4. Giải phẫu: Giải phẫu dùng cho những trường hợp bệnh quá nặng gây đau nhức liên tục, chữa trị hết mức bằng những phương pháp nội thương song không kết quả. Có nhiều phương pháp giải phẫu khác nhau: - Thay hẳn một khớp: khớp hông, khớp gối nay có thể thay. - Gọt bớt xương (osteotomy). - Mài bớt sụn (chondroplasty, abrasion arthroplasty). - Đưa ống soi vào khớp, dọn dẹp những chỗ bị hư hoại trong khớp. Sau cùng, ta cũng đừng quên vai tṛ của tinh thần trong sự chữa trị bệnh khớp thoái biến. Tinh thần và thể xác tuy hai nhưng là một. Trong điều kiện sức khỏe cho phép, nên thường xuyên vận động, hầu giúp cơ thể khỏe mạnh. Thể xác khỏe khoắn, ta thấy yêu đời, yêu người, đỡ căng thẳng tinh thần, và cảm nhận cái đau ít hơn. Một thể xác khỏe mạnh, một tinh thần lạc quan, một lư tưởng hoặc triết lư sống trong sáng, đấy là những viên thuốc bổ của đời sống. Xin biên toa để bạn dùng hàng ngày. |
Những Mẹo Cực Hay Với Kem Đánh Răng - Theo phunutoday
Không chỉ có tác dụng bảo vệ và làm đẹp hàm răng, kem đánh răng c̣n có rất nhiều công dụng khác mà có thể bạn chưa biết. 1. Làm sạch quần áo Kem đánh răng cũng có tác dụng làm sạch vết bẩn trên quần áo như một loại bột giặt. Kem đánh răng cũng có tác dụng làm sạch vết bẩn trên quần áo như một loại bột giặt. Nếu bạn có một vết bẩn nào đó trên quần áo, hăy dùng kem đánh răng chà lên, sau đó xả lại với nước lạnh là vết bẩn sẽ biến mất. 2. Xóa vết xước trên thủy tinh Bôi kem đánh răng lên vết xước nhẹ trên bề mặt b́nh thủy tinh hoặc những vật dụng bằng thủy tinh sẽ giúp mài ṃn và làm phẳng vết 3. Làm sạch trang sức bạc Đối với các loại đồ trang sức bằng bạc dùng lâu bị xỉn màu, bạn chỉ cần dùng một chút kem đánh răng, chà đi chà lại lên trang sức đó và rửa lại với nước sạch là bạc sẽ trắng sáng trở lại. 4. Dùng thay bút xóa Khi bạn muốn tẩy xóa chữ viết bằng bút mực trên giấy, bạn chỉ cần bôi kem đánh răng phủ nhẹ lên đó và để khô, lại có thể viết lên được b́nh thường. 5. Tẩy cặn bẩn trên mặt bàn là Với những chiếc bàn là sử dụng lâu ngày sẽ xuất hiện vết ố hoặc cặn bẩn. Lúc này, bạn hăy dùng kem đánh răng bôi lên mặt bàn là và dùng vải mềm, sạch lau chùi đi là được. 6. Đánh bóng giày Thay v́ dùng xi để đánh bóng giày, bạn có thể thay thế bằng cách chà kem đánh răng lên mặt giày và dùng bàn chải như thường lệ để đánh. Giày sẽ trở nên bóng loáng chẳng kém ǵ dùng xi. 7. Khử mùi hôi, tanh Sau khi làm món ăn, trên tay bạn có thể sẽ bám lại mùi thức ăn như mùi cá, hành, tỏi… Lúc này, bạn hăy rửa sạch tay với xà pḥng rồi cho kem đánh răng lên thoa đều trên bàn tay, sau đó rửa sạch với nước. Mùi tanh sẽ nhanh chóng biến mất. 8. Dùng dán tường Nếu dùng kem đánh răng để dán tranh lên tường cùng với keo dính sẽ tránh được mối mọt và sau này lấy xuống cũng dễ dàng hơn. 9. Bạn muốn tấm gương trong pḥng tắm không bị mờ? Trước khi đi tắm, bạn hăy bôi một lớp kem đánh răng lên bề mặt gương rồi lau sạch. Sau khi tắm, bạn thường không thể chải tóc v́ gương trong pḥng tắm bị phủ một lớp hơi nước dày đặc? Lần sau, trước khi đi tắm, bạn hăy bôi một lớp kem đánh răng lên bề mặt gương rồi lau sạch. Với động tác đơn giản đó, sau khi tắm xong, bạn sẽ thấy gương vẫn sáng bóng. 10. Giữ cho kính không bị mờ Đang lái xe, lặn thám hiểm đáy đại dương hay tập thể dục, bạn sẽ cảm thấy khó chịu, thậm chí có thể gặp nguy hiểm khi kính bị mờ. Để tránh t́nh trạng này, bạn có thể bôi một lớp kem đánh răng lên kính rồi lau lại cho thật sạch. 11. Khử mùi b́nh sữa B́nh sữa của bé khi sử dụng lâu ngày sẽ có mùi chua của sữa cũ. Bạn hăy dùng bàn chải đánh răng và một ít kem đánh răng chà nhiều lần rồi rửa lại với nước. 12. Làm sạch bàn phím máy tính Bàn phím máy tính hoặc phím đàn piano sử dụng lâu ngày sẽ bị bám bụi và ố màu. Bạn chỉ cần lấy một ít kem đánh răng cho vào một miếng vải ẩm, mềm để lau chùi, bàn phím sẽ trắng và sạch như mới. |
13. Làm sạch bồn tắm
Tắm bồn là phương pháp giúp giảm stress hiệu quả. Thế nhưng, nếu việc chùi rửa khiến bạn mất hào hứng trong việc sử dụng bồn tắm, hăy thử cách sau: Bạn dùng kem đánh răng và một miếng bọt biển để chà rửa bồn tắm. Không chỉ làm sạch các vết bẩn dễ dàng, kem đánh răng c̣n có tác dụng khử mùi rất tốt. 14. Gỡ sạch bă kẹo cao su dính trên tóc và quần áo Kem đánh răng gỡ sạch bă kẹo cao su dính trên tóc và quần áo. Nhai kẹo cao su và dính chặt trong tóc hoặc chiếc áo len quư báu của bạn? Hăy bôi đầy kem đánh răng lên vết dính và để qua đêm. Kẹo cao su sẽ dần bong ra mà không gây hại. 15. Trị mụn Hăy thoa một ít kem đánh răng lên nốt mụn và để khô qua đêm. Hôm sau, những nốt mụn sẽ bớt đỏ và sưng tấy. Hăy thoa một ít kem đánh răng lên nốt mụn và để khô qua đêm. Hôm sau, những nốt mụn sẽ bớt đỏ và sưng tấy. |
Ruột Quá Nhạy Cảm (Irritable Bowel Syndrome) Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
Kể ra, có một cô người yêu nhạy cảm quá cũng khó ḷng. Đầu năm, mới lỡ lời một chút, nàng đă ngúng nguẩy, nước mắt như mưa. Đến ngày Valentine, hơi chậm mua quà t́nh yêu cho nàng, nàng phụng phịu, mặt mũi đăm đăm. Ôi, cuộc đời đau khổ. Trong vườn ḷng mỗi người chúng ta, cũng có một cô nàng. Nàng “Ruột”. Nàng dễ chịu, ta nhờ. Nàng nhạy cảm quá, cuộc đời ta khổ sở: cho nàng ăn chút thức lạ, nàng tiêu chảy, không cho nàng ăn đủ chất bă, nàng bón, rồi nàng kêu rên, làm ta đau. 10-15% người lớn chúng ta lụy v́ chứng ruột quá nhạy cảm. Ruột quá nhạy cảm xảy ra nhiều ở người trẻ và người tuổi trung niên (middle-aged). Phụ nữ bị chứng này gấp 2 lần nam giới. Trong các bệnh của đường tiêu hóa, chứng ruột quá nhạy cảm xảy ra nhiều nhất, số người nghỉ làm việc v́ nó chỉ sau có cảm, tốn kém hàng năm lên đến 30 tỉ đô-la. Triệu chứng Triệu chứng của bệnh rất nhiều, gồm những triệu chứng tiêu hóa và những triệu chứng ngoài đường tiêu hóa. Bệnh gây đau bụng và thay đổi thói quen đi cầu, tiêu chảy hoặc bón. - Bụng đau, hoặc khó chịu kinh niên: Người bệnh hay đau quặn vùng bụng dưới, thường phía bên trái. Cơn đau dịu đi sau khi đi cầu hay đánh hơi. Đau cũng có thể xảy ra ở bất cứ vùng nào khác của bụng, khiến dễ lầm với các bệnh khác của đường tiêu hóa. Chẳng hạn, nếu đau ở vùng bụng trên, bác sĩ dễ định sai là bệnh bao tử. Hoặc nếu đau ở vùng túi mật bụng trên bên phải, bác sĩ có thể nghi nhầm người bệnh đau v́ có sạn túi mật. - Tiêu chảy: Tiêu chảy hay xảy ra vào buổi sáng lúc mới tỉnh giấc, hoặc sau khi ăn sáng. Phân lỏng và như có đàm. Thường, khi đă trả nợ tiêu hóa 3, 4 lần vào mỗi sáng, người bệnh mới cảm thấy dễ chịu và yên tâm làm việc. Cũng có người tiêu chảy lai rai cả ngày. Tiêu chảy hiếm khi xảy ra vào ban đêm. Có người diễn tả phân không lỏng, nhưng nát, không thành khuôn, hoặc rất dính và mảnh như “cây bút ch́” (pencil-like). Người bệnh hay có cảm giác đi cầu không đă, đi chưa hết phân, bụng lúc nào cũng như đầy hơi, ph́nh to. Có vị mót cầu là phải đi ngay, không thể nín nhịn chờ lúc khác thuận tiện hơn. Nhiều người không dám đi đâu, hoặc chỉ rời nhà khi biết chắc có pḥng vệ sinh nào gần đấy trên lộ tŕnh. Tiêu chảy xảy ra lai rai nhiều tuần, nhiều tháng, rồi tự nhiên biến mất. Sau một thời gian dài ngắn khó biết, nó xuất hiện trở lại làm khổ người bệnh. - Bón: Nhiều người thay v́ tiêu chảy, lại bón, cả tuần đi cầu chỉ 1, 2 lần. Phân cứng quá, hoặc thành những cục nhỏ như phân dê. Một số vị nuôi cả thỏ lẫn rùa trong… vườn ḷng: lúc thỏ chạy, tiêu chảy liên tiếp nhiều tuần lễ, khi rùa ḅ, bón ơi là bón. Cũng có lúc thỏ và rùa cùng đi nghỉ mát, các vị nhẹ nhơm, thoải mái được một thời gian. Người mang chứng ruột quá nhạy cảm cũng hay than đầy hơi, nóng ngực (heartburn), khó nuốt, buồn nôn, đau ngực, và những triệu chứng ngoài đường tiêu hóa: đau lưng, yếu mệt, chóng mặt, hồi hộp, đau nhức toàn thân, rối loạn t́nh dục, đau lúc giao hợp, đi tiểu nhiều lần, khó nín tiểu, … Người mang chứng ruột quá nhạy cảm đi khám bác sĩ thường hơn, đ̣i hỏi bác sĩ làm nhiều trắc nghiệm hơn, dùng nhiều thuốc hơn, nghỉ việc nhiều hơn, năng suất làm việc kém hơn, hay vào nhà thương hơn, tiêu tốn nhiều chi phí y tế hơn so với người mang những bệnh khác. Tuy triệu chứng hoặc liên tục, hoặc cứ tái đi tái lại nhiều tháng năm như vậy, nhưng người bệnh không xuống cân, không nóng sốt, không đi cầu ra máu, về đêm vẫn ngủ ngon, không bị phiền v́ các triệu chứng (những điểm quan trọng để phân biệt với các bệnh khác như ung thư ruột già, cường tuyến giáp trạng, …). Triệu chứng hay xảy ra hơn vào những khoảng thời gian người bệnh căng thẳng về tinh thần. |
Người ta cho rằng “nàng Ruột” trong vườn ḷng chúng ta, nếu nhạy cảm, lúc hoạt động quá mức, lúc lại ỳ ra không làm việc, là do sự xáo trộn cơ năng vận chuyển (motility disorder) của hệ thống tiêu hóa. B́nh thường, hoạt động điều ḥa từ trên xuống dưới của hệ tiêu hóa do những co bóp nhịp nhàng, phối hợp của bao tử và các khúc ruột nối liền nhau. Sự xáo trộn cơ năng trong chứng ruột quá nhạy cảm khiến sự co bóp, chuyển động của bao tử và ruột rối loạn. Chuyển động của ruột hoặc giảm đi (gây bón), hoặc tăng lên (gây tiêu chảy). Các nhà “ruột học” nhận thấy nhu động của ruột tăng lên vào những lúc tinh thần ta căng thẳng. C̣n tại sao người có chứng ruột quá nhạy cảm hay đau bụng? Có lẽ v́ người bệnh có những cảm nhận bất thường với những hoạt động của các cơ quan bên trong cơ thể, trong khi người thường, cũng với những hoạt động của ruột như vậy, không cảm thấy đau.
Định bệnh Theo tiêu chuẩn định bệnh gọi là “Rome criteria III”, do một nhóm các nhà nghiên cứu đưa ra, một người mang chứng ruột quá nhạy cảm, khi đau hoặc khó chịu bụng, liên tục hoặc tái phát, ít nhất 3 ngày một tháng đă 3 tháng qua, và có thêm 2 hay nhiều hơn các triệu chứng kể sau: - Đi cầu xong bớt đau, khó chịu bụng. - Số lần đi cầu bất thường. - Phân không b́nh thường: hoặc lỏng, như nước, hoặc cứng quá, thành từng cục nhỏ. Ruột quá nhạy cảm và một số bệnh khác gây triệu chứng giống nhau. Đi khám bệnh, giúp bác sĩ, bạn kể bệnh rơ ràng, rành mạch, chúng ta khỏi đi sai đường. Bạn kể rơ bạn ăn có ngon miệng, có xuống cân, có nóng sốt, đi cầu ra máu không. Tùy triệu chứng, thời gian bạn có triệu chứng, và hạn tuổi của bạn, sau khi thăm khám, bác sĩ có thể sẽ cho bạn thử máu, thử phân, chụp phim hoặc soi đường tiêu hóa. Chẳng hạn, với người trên 50 tuổi, v́ dễ có ung thư ruột già, nên bác sĩ thường cho soi ruột già để t́m ung thư. Ngược lại, ở người trẻ tuổi, ung thư ruột già rất hiếm, nếu không có những chỉ dấu báo động như thiếu máu, xuống cân, không có người thân trong gia đ́nh bị ung thư ruột già, soi ruột già thường không cần thiết. |
Các thử máu C-reactive protein, IgA antibody to tissue transglutaminase cần làm để t́m một số bệnh đường tiêu hóa khác gây triệu chứng tương tự bệnh ruột quá nhạy cảm. Bệnh cường tuyến giáp trạng (hyperthyroidism) cũng cho những rối loạn tiêu hóa khó phân biệt với chứng ruột quá nhạy cảm. Thử máu, có thể chẩn đoán bệnh cường tuyến giáp trạng dễ dàng.
Với những người bệnh có triệu chứng tiêu chảy thời gian gần đây mới đi du lịch một quốc gia c̣n đang phát triển, ta cần thử phân để t́m kư sinh trùng. Nhiều bệnh kư sinh trùng (chúng ta hay gọi nôm na là bệnh sán lăi) cho các triệu chứng giống chứng ruột quá nhạy cảm. Trong chứng ruột quá nhạy cảm, kết quả các thử nghiệm đều b́nh thường. Chúng ta yên tâm các triệu chứng không phải do một bệnh nguy hiểm nào khác, và có thể tiến hành chữa trị. Chữa trị Sự chữa trị chứng ruột quá nhạy cảm cần sự kiên nhẫn và hiểu biết, của cả bác sĩ lẫn người bệnh, để người bệnh khỏi sợ hăi, và không đặt ra những kỳ vọng khó thể đáp ứng. Nếu không, người bệnh, vừa tốn công, vừa tốn của, sẽ tiếp tục đi t́m măi một Hoa Đà, Biển Thước không bao giờ gặp, với hy vọng sẽ có người chữa khỏi chứng này. Sự chữa trị nhắm mục đích làm giảm triệu chứng, và bác sĩ nên quan tâm đến sự lo âu của người, t́m hiểu tại sao người bệnh t́m đến chữa trị vào lúc này: triệu chứng nặng hơn (do mới dùng một thuốc nào đó, do thay đổi thực phẩm ăn uống hàng ngày), sợ bị ung thư, người bệnh có thêm vấn đề về tâm thần, vân vân. Chứng ruột quá nhạy cảm có 3 mức độ: nhẹ (mild), vừa (moderate), và nặng (severe). Mức độ nhẹ 70% số người bị chứng ruột quá nhạy cảm có triệu chứng nhẹ thôi: các triệu chứng không hay xảy ra, họ vẫn sinh hoạt như thường mỗi ngày, với tinh thần b́nh thường, lành mạnh. Nhiều người cũng chẳng đi khám bác sĩ. Sau khi định bệnh đă rơ rệt, người bệnh được trấn an là chứng ruột quá nhạy cảm không đưa đến ung thư hay các bệnh nguy hiểm khác. Và bác sĩ giải thích: chứng này, như đa số các trường hợp nhức đầu, tuy lành, nhưng là chứng kinh niên, và với tŕnh độ y học hiện tại của nhân loại, chưa có phương cách chữa khỏi. Dẫu vậy, sự chữa trị sẽ giúp các triệu chứng thuyên giảm. Người bệnh được khuyên đừng nên quá bận tâm, và coi các triệu chứng đau bụng, tiêu chảy, táo bón, đi phân không b́nh thường, … của ḿnh như… pha, đừng để chúng ám ảnh nhiều, ảnh hưởng đến công việc và hạnh phúc hàng ngày. |
Có sự tương quan mật thiết giữa những căng thẳng tinh thần với sự xuất hiện, cũng như mức độ nặng nhẹ của các triệu chứng. Bạn nên ngủ đủ, 7-8 tiếng mỗi đêm, đúng giờ giấc. Những hoạt động làm giảm căng thẳng tinh thần, như thể thao, các thú vui lành mạnh, hoặc thường xuyên vận động, cũng giúp vào sự chữa trị rất nhiều. Đi bộ khoảng 20, 30 phút, 3-4 lần mỗi tuần là vận động nhẹ nhàng và tối thiểu nhất ai cũng có thể làm.
Đồng thời, với những phương cách sau, nhiều người có chứng ruột quá nhạy cảm nhẹ không cần đến những chữa trị tốn kém: - Bạn chú ư tới thói quen ăn uống mỗi ngày, để ư xem thói quen hay thực phẩm nào khiến triệu chứng của bạn tăng thêm. Nên ăn uống đúng giờ giấc. Nếu bụng hay đầy hơi, bạn thử tránh ăn đậu, hành, cà rốt, chuối, mận, cần (celery), nho, apricots, mận (prunes), brussels sprouts, wheat germ, pretzels, và bagels, những thực phẩm dễ gây đầy hơi. - Thực hiện câu: “Ăn để sống, chứ không sống để ăn”. Không nên ăn uống quá độ. Cũng đừng ăn uống vội vàng. V́, những cơn tiêu chảy do sự chuyển động quá nhanh của ruột. Theo một phản xạ gọi là “gastro-colic reflex” (phản xạ bao tử-ruột già), ruột chuyển động nhanh khi có nhiều thức ăn vào bao tử, bao tử ph́nh to. Phản xạ càng mạnh nếu thực phẩm ăn vào càng bề thế, nhiều năng lượng, đầy mỡ màng. Thế nên, vào những lúc tinh thần căng thẳng, bạn ăn bớt những chất mỡ màng, ăn ít một, ăn làm nhiều bữa, có khi lại hay. Cảm giác giục giă, phải đi tiêu ngay, nếu không th́… cũng hay xảy ra sau một bữa ăn linh đ́nh. Nếu bạn không muốn phải tạt vào đâu đó để giải quyết gấp bầu tâm sự, bạn đừng ra khỏi nhà ngay sau bữa nhậu no say với bạn bè. - Nếu bạn hay bị bón, bạn nên uống nhiều nước và thêm chất bă (fiber) vào thực phẩm. Các nhà chuyên môn nhận thấy trong thức ăn hàng ngày của những người bị chứng ruột quá nhạy cảm gây bón, thường không đủ chất bă. Chất bă có trong các loại rau, trái cây, bran, ngũ cốc nguyên hạt (whole grains), đậu (beans). Thực phẩm có chất bă có thể làm đầy hơi, nên khi mới dùng, bạn nên dùng từ từ, tăng dần lên. Nếu táo bón không bớt, bạn dùng thêm các loại thuốc cung cấp chất bă như Metamucil, Konsyl. Nhớ đừng trốn làm bổn phận với “cô nàng Ruột” của bạn. Mỗi ngày, bạn nên chọn một lúc nào đó, dành đủ th́ giờ để đi cầu. - Ngược lại, nếu bạn hay tiêu chảy, ngoài những thức ăn mỡ màng, bạn cũng nên tránh những chất có thể kích thích ruột như thuốc lá, rượu, cà-phê, thức ăn nhiều gia vị (spicy foods). Đừng uống nhiều nước trái cây (fruit juice), hoặc ăn rau trái sống (raw fruits or vegetables). Bạn nên bớt dùng những thực phẩm có sữa (dairy products). Sữa cũng có thể gây đau bụng, đầy hơi và tiêu chảy, nhất là nếu bạn có thêm bệnh thiếu chất lactase trong ruột (lactase deficiency), một chất cần thiết để tiêu hóa chất lactose trong sữa. Bạn cũng nên thử tránh những chất ngọt giả đường (dietetic sweeteners), chẳng hạn như chất sorbitol hoặc mannitol, thường có trong kẹo, chewing-gum, các thực phẩm không có đường (sugar-free) dùng cho những người muốn xuống cân, v́ những chất này dễ gây tiêu chảy. Tuy nhiên, mỗi người một ư, mỗi bộ tiêu hóa cũng… mỗi ư. Dựa vào kinh nghiệm sau nhiều lần thử thách, bạn có thể chọn dùng những thực phẩm nào bạn thấy thích hợp nhất với cô nàng ruột khó tính của bạn. |
Mức độ vừa
25% số người bị chứng ruột quá nhạy cảm có triệu chứng xảy ra thường hơn và nặng hơn trường hợp nhẹ kể trên, ảnh hưởng đến công việc hàng ngày của họ. Ngoài những phương cách vừa bàn, những trường hợp bệnh ở mức độ vừa nên dùng thêm thuốc để kiểm soát các triệu chứng. Lúc đau bụng hoặc đầy hơi, các thuốc có tác dụng chống co thắt (antispasmodic) như Donnatal, Levsin, Bentyl, … có thể giúp ta bớt đau bụng, đầy hơi. Khi tiêu chảy, các thuốc như Imodium (mua được bên ngoài không cần toa), Lomotil, … làm bớt tiêu chảy. Những lúc bón, lại cần nhờ đến các thuốc như Metamucil, Konsyl, Citrucel, … (mua không cần toa bác sĩ); nếu bón nặng quá, ta thử thuốc mới (và rất đắt) Amitiza. Đồng thời, người có chứng ruột quá nhạy cảm mức độ vừa được khuyên nên giữ một quyển “nhật kư”, theo dơi những lúc buồn vui của cô nàng ruột, xem lúc nào cô hay đau, lúc nào cô hay bón, lúc nào cô thích tiêu chảy, để c̣n liệu định, sửa đổi thực phẩm, cuộc sống hàng ngày cho vừa ḷng cô. Triệu chứng hay xảy ra lúc ta lo âu, buồn phiền ư? Vậy hăy “quẳng gánh lo đi mà vui sống”, tập những kỹ thuật giúp ta quên bớt đời sống căng thẳng hàng ngày (relaxation techniques). Mức độ nặng Khoảng 5% số người mang chứng ruột quá nhạy cảm bị nặng quá: chẳng làm ăn ǵ, đi khám bác sĩ luôn, lúc nào cũng bị ám ảnh bởi các triệu chứng tiêu hóa của ḿnh. Nhiều người có thêm các bệnh tâm thần, như bệnh buồn sầu (depression). Ngoài những phương cách chữa trị kể trên trong phần mức độ nhẹ và mức độ vừa, người ở mức độ nặng thường cần được chữa thêm với các thuốc chống buồn sầu (antidepressants), như các thuốc Elavil, Pamelor, Imipramine, Desipramine, … Có vị cần đến bác sĩ tâm thần, hoặc các trung tâm chuyên trị đau (pain treatment center) để xoa dịu các triệu chứng. Trong nhờ, đục chịu. Ruột ta dễ thương, ta nhờ, ruột ta nhạy cảm quá, ta đành chịu. Với những hiểu biết về chứng ruột quá nhạy cảm, tùy trường hợp bệnh nhẹ, vừa, hay nặng, với chút thay đổi trong cách sống, và dùng thuốc khi cần, nhiều người chúng ta có chứng ruột quá nhạy cảm vẫn vui sống. Bs Nguyễn Văn Đức |
CHỌN GIẦY
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd., Ste. H Rosemead, CA 91770 (626) 288-3306 A, ngày dần dài ra, lại mới đổi giờ, đi làm về c̣n sớm sủa, ta có cảm tưởng như cuộc đời dài hơn, dễ thương lạ. Mùa xuân đă như ở đâu đây, tiếng chim líu lo văng vẳng, khiến ta chỉ muốn khoác áo, đi giầy, bước ra đường, ngửa mặt nh́n những lọn mây lờ lững, hít đầy hai buồng phổi bầu không khí bao quanh, ḷng reo vui: “Ôi đời tự do!". Đôi bàn chân giúp ta kiếm cơm, c̣n đưa ta đi đây đó, vui hưởng cuộc sống dân chủ, nên vô cùng trân quư. Tiếc thay, chúng thường không được đối xử tương xứng. Ở nhà, ta xỏ chúng vào những đôi dép lẹp kẹp, lỏng lẻo, trơn trượt. Ra đường, ta bắt chúng ép ḿnh trong những đôi giầy mỏ chuột nhọn hoắt, gót hươu cao nḥng, với ta trông láng, đẹp, sang, song với chúng th́ chật hẹp, khổ sở. Thường chúng dễ chịu, không nói năng chi. Nhưng lâu ngày chầy tháng, khi ta đến một tuổi nào đó, nhất lại có tiểu đường, chúng sẽ tổn thương, than van, lúc ấy có khi đă muộn. Ta nên đối xử với đôi bàn chân ta sao cho phải đạo. Giầy để bảo vệ đôi bàn chân khi ta đi đứng. Rất nhiều trường hợp chân đau, chưa bây giờ biết đâu sau này, do chọn giầy không đúng. Chọn mua giầy, nên đi vào buổi chiều, v́ buổi chiều chân và bàn chân thường phồng to hơn, giầy mua buổi sáng vừa vặn, chiều đâm chật. Cẩn thận, trước khi đi mua giầy, ta lấy một tờ giấy trắng và bút ch́, rồi ngồi đặt bàn chân lên tờ giấy trắng, dùng bút ch́ vẽ quanh bàn chân trên tờ giấy. Kích thước thực sự của bàn chân ta hiện trên tờ giấy trắng. Ta gấp, bỏ ngay tờ giấy vào túi hay ví kẻo quên. Chỉ nhẩm nhớ số giầy vẫn hay đi không đủ, v́ theo kinh nghiệm, tuy cùng số, song giầy do các hăng khác nhau chế tạo vẫn dài ngắn, rộng hẹp khác nhau. Đi trong “mall” đến tiệm bán giầy vào ngày Chủ Nhật, ṭ ṃ nh́n chân kẻ qua người lại tấp nập, thực hoa cả mắt, họ mang hàng trăm thứ giầy đủ kiểu, đàn ông đàn bà người lớn trẻ con đủ màu sắc. Không thấy ai đi chân đất cả. Hay chỉ cần nh́n chân người qua lại, lẩm bẩm tính đếm loại giầy họ mang, ta có thể đoán biết được đất nước nào giầu mạnh? À, tiệm giầy kia rồi. Lẫn trong đám đông người trong tiệm, bạn ngắm nghía những đôi giầy nhắm mua. Nào giầy đi lại làm việc hàng ngày (walking shoes), giầy chạy bộ (running shoes), giầy leo núi (hiking shoes), rồi những đôi giầy da trông láng bóng, đẹp, sang để dự dạ hội, để nhảy đầm (stylish shoes), ... Tất nhiên, tùy loại giầy nào đang cần ta mua. Nhưng nói chung, so với giầy dạ hội, rất nhiều đôi đế mỏng, ḷng hẹp chật chội, g̣ bó, giầy đi lại làm việc hàng ngày, giầy chạy bộ, leo núi, tuy trông ô dề hơn, song thường tốt, hợp với chân ta hơn. Chúng có đế cao su dày, và thường mang một miếng lót bên trong. Đế cao su bám đất, giúp ta ít té ngă, c̣n hấp thu các lực cơ thể ta đặt lên chúng, khiến các lực này không dội ngược lên lại hại cho các khớp. (Bạn biết đấy, bánh xe hơi toàn bằng cao su cả). Bạn để ư, sẽ thấy dưới đế có cấu trúc với những đường rănh vân vi giúp giầy thêm bám đất (bạn chắc lưỡi khen thầm: “Thế này th́ c̣n lâu mới trượt. Hay thật!”). Miếng lót trong giầy khiến giầy đi êm, và cũng phụ với đế hấp thu các lực. Trường hợp chân hay lưng bạn có vấn đề, cần để trong giầy các miếng lót đặc biệt hơn, ḷng giầy sâu, rộng, dễ nới dăn, nên sẵn sàng đón nhận miếng lót bạn đặt vào. Phía đầu mũi giầy cũng hay dát cao su, pḥng lúc chân ta vô ư đá vào đâu, không bị chấn động nhiều. Chưa kể nhiều đôi có cái quai phía sau rất tiện, lúc xỏ chân vào giầy, chân chưa vào lọt, khỏi cần đi kiếm cái đót giầy chi cho mất công, cứ nắm kéo cái quai phía sau, cổ giầy rộng ra, chân đút vào lọt. Ngược lại, các giầy da dạ hội, nhất là giầy phụ nữ, thường gọn, nhỏ trông xinh xắn, song ḷng hẹp, đáy không có miếng lót nên cứng, đế bằng gỗ hoặc cao su mỏng tanh (để nhảy đầm cho lả lướt?), đầu mũi cũng không bọc cao su (bạn có thể lư luận, giầy kiểu để nhảy đầm ai lại bọc cao su phía trước, trông xấu bỏ xừ!). Giá ta có muốn để vào trong giầy một miếng lót cho êm chân cũng không có chỗ. Lật ngửa giầy lên, nhiều đôi phía trước trơn bóng, chỉ gót đằng sau đính tí cao su có chút vân vi làm v́. Những lúc trời mưa, giầy đế gỗ, da mỏng dễ trượt, c̣n thấm nước ướt cả tất bên trong, và chỉ vài lần là ôi thôi, tiêu đôi giầy kiểu đắt tiền (trong khi giầy đế cao su dày tha hồ “Trời mưa th́ mặc Trời mưa”). V́ thế, bạn thấy, nhiều người Mỹ đi nhà thờ, họ cũng mang giầy thể thao, tuy trông không thanh lịch cho lắm, song vững vàng, nhanh nhẹn. Nào, bạn đặt đôi giầy bạn nhắm mua trên tờ giấy có vẽ h́nh bàn chân bạn, xem nó ra sao. Nó cần trông chắc chắn, lớn hơn h́nh vẽ trên giấy, và bề ngang chỗ rộng nhất của nó phải đúng vào chỗ bề ngang to nhất của chân bạn vẽ trên giấy. |
Ngắm nghía và so giầy trên giấy thấy tạm được, bây giờ bạn xỏ đôi giầy hẳn vào hai bàn chân, đi đi lại lại xem có thoải mái không. Nếu chân bạn có vấn đề cần mang miếng lót trong giầy, khi thử giầy, bạn nhớ bỏ cả miếng lót vào ḷng đôi giầy nhắm mua, xem nó có vui ḷng chứa miếng lót bạn cần mang. Phía trước giầy phải dài và rộng đủ, mũi giầy cách các đầu ngón chân một khoảng nhỏ, cho phép các ngón chân bạn có chỗ ngoe nguẩy. Đế giầy nên bằng cao su chắc dày, bẻ tay không bị gập nhiều, đủ sức chống đỡ đôi chân bạn. Đế mềm, gập nhiều khi đi lại, không tốt cho các khớp bàn chân phía trước của bạn.
Nên tránh những đôi giầy mơm nhọn chèn các đầu ngón chân, ép chúng vào nhau. Nhiều đôi đóng theo kiểu mới bây giờ có đầu phía trước ngang bè bè, trông chưa quen mắt thấy hơi kỳ kỳ, nhưng tốt đấy, các đầu ngón chân có chỗ rộng răi để “nằm” thoải mái, đứa nọ khỏi chồm lên đứa kia. Cũng nên tránh những đôi giầy gót cao khiến chân bạn kiễng lên. Mang chúng làm việc suốt ngày rất hại, v́ chân bạn phải chịu nhiều lực đặt không đúng. Lắm cô, nhiều bà đi giầy gót cao quá, trông lênh khênh đến khổ sở, lỡ lại dẵm nhằm vỏ chuối... A, bạn đi đôi giầy đó trông được đấy. Mặt bạn hớn hở, mắt bạn long lanh, bước chân nhanh nhẹn. Khác với mấy đôi trước bạn thử, chân bạn ngập ngừng như có chỗ không ổn, mặt bạn đăm chiêu. Bạn chọn chúng đi. Có giầy mới, về nhà bạn vất đi những đôi giầy lưu cữu nhiều năm, trông ọp ẹp, đế ṃn vẹt, dùng tay bẻ, chúng thảm hại gập người làm đôi. Tiếc chúng làm ǵ, chúng sẽ làm hư chân bạn. Giầy đi nhiều, 6 tháng 1 năm ta nên thay; nhiều đôi trông chưa ṃn lắm, song chúng đă mất sức hấp thu những lực đặt lên chúng, chẳng c̣n tốt nữa. Đôi bàn chân ta rất quí. Mừng bạn có đôi giầy mới vừa chân, ưng ư. Đời nhiều trái khoáy bạn nhỉ, những đôi giầy để đi lại làm việc hàng ngày (walking shoes), để chạy (running shoes), leo núi (hiking shoes), thường rất hợp với chân ta, lại rẻ, đại hạ giá (“on sale”) hoài, so với giầy kiểu, sang, nhiều đôi đắt đến vài trăm, song không chắc tốt bằng. (Đi giầy sang, mắc tiền, ta không thoải mái, bước chân e dè, một phần v́ sợ giầy chạm đây, va kia, trầy xước, xót cả ruột. Gặp trời mưa to nước ngập xâm xấp, chỉ muốn xách giầy lội nước cho xong! May thay, nhiều giầy kiểu bây giờ thấy có tiến bộ, cũng chế theo mẫu mực cân xứng của giầy đi thường ngày, phần trước cũng bè ngang, rộng răi, cũng đế cao su dày, cao su bọc cả đầu mũi). Ở đây, nhiều của rẻ (v́ đang... “on sale”) đâu có ôi, c̣n tốt hơn của mắc tiền là đằng khác! Hôm nay trời mát mẻ dễ chịu, ta hăy khoác áo, đi đôi giầy... mới, bước ra đường, ngửa mặt nh́n những lọn mây lờ lững an b́nh, tai lắng nghe tiếng chim đâu đây văng vẳng, hít đầy hai buồng phổi làn không khí tươi mát, ḷng rộn ră, miệng nghêu ngao, bài hát ǵ cũng được, ngợi ca đời dân chủ tự do. |
BỆNH KHỚP THOÁI BIẾN
(Degenerative joint disease) Bác sĩ Nguyễn Văn Đức 8748 E. Valley Blvd. # H Rosemead, CA 91770 (626) 288-3306 (www.hqtysvntd.org) Khớp (joint) là các chỗ những đầu xương nối với nhau. Trong khớp có nhiều cơ cấu rất tinh vi, phối hợp hoạt động để khớp vừa vững chắc vừa linh động. Sụn khớp (articular cartilage), phần quan trọng của khớp, bao bọc các đầu xương như một lớp đệm, giúp các đầu xương trong khớp nhẹ nhàng trượt lên nhau khi khớp chuyển động. Ở Mỹ đă lâu, chúng ta cần ḥa nhập vào ḍng y khoa Mỹ, dùng những từ y khoa Mỹ họ dùng: đau cổ (neck pain), đau vai (shoulder pain), đau khuỷu tay (elbow pain), đau cổ tay (wrist pain), đau lưng (back pain), đau lưng dưới (low back pain), đau hông (hip pain), đau gối (knee pain), đau cổ chân (ankle pain), đau khớp (joint pain), viêm khớp (arthritis: khớp vừa đau, vừa sưng to, nóng đỏ). Nên bỏ hai chữ “phong thấp” vào sọt rác quá khứ, v́ những chữ này mơ hồ, không biết dịch sang tiếng Anh thế nào. Xin nhớ, vào nhà thương, các bác sĩ, y tá họ nói tiếng Anh, chúng ta cần dùng đúng chữ để họ hiểu (nếu cần thông dịch, người thông dịch cũng dịch được dễ dàng). Các thuốc Ibuprofen, Motrin, Aleve, Celebrex, ..., thuần túy, chỉ là thuốc chống đau như Tylenol, Aspirin, không nên gọi chúng là “thuốc phong thấp”. Bệnh khớp nhiều lắm. Ba bệnh khớp làm khổ chúng ta nhiều nhất: “osteoarthritis ”, (bệnh viêm xương-khớp), “rheumatoid arthritis” (bệnh viêm khớp rheumatoid) và “gout” (thống phong). Hôm nay, chúng ta t́m hiểu bệnh “osteoarthritis ”, tên khác dễ hiểu hơn: “degenerative joint disease” (bệnh khớp thoái biến). Bệnh khớp thoái biến xảy ra nhiều nhất trong các loại bệnh khớp. Ở Mỹ, đến 12% dân số mang bệnh khớp thoái biến, và với các vị trên 70 tuổi, tỉ lệ gần 35% (tức cứ 3 người, 1 người bị). Rất nhiều vị, đi từ pḥng ngủ sang pḥng tắm cũng khó khăn, v́ khớp gối, khớp hông đau nhức quá. Đời người chúng ta ví như chiếc xe hơi, chập chững chạy đầu đời, bon bon chạy giữa đời, rồi chậm dần vào cuối đời. Do máy đă rêm, bánh đă ṃn. Các khớp của ta giống những bánh xe hơi, dùng lâu tất ṃn. Bệnh khớp thoái biến gây do sự ṃn lở của sụn khớp (articular cartilage), nhất là ở những vùng sụn phải trực tiếp nâng đỡ sức nặng của cơ thể. Do thế, bệnh thường tấn công các khớp mang sức nặng (hông, gối, lưng dưới, ...), hoặc khớp sử dụng nhiều trong công việc hàng ngày (các khớp ngón tay, khớp nơi gốc ngón tay cái). Dưới tuổi 55, các khớp ṃn giống nhau ở cả nam lẫn nữ. Tuổi cao hơn, khớp hông bị nhiều hơn ở đàn ông, c̣n phụ nữ hay có bệnh ở các khớp ngón tay và gốc ngón cái. Phụ nữ cũng đau khớp gối nhiều hơn đàn ông. |
Ai dễ bị bệnh khớp thoái biến?
Nhiều yếu tố đưa ta đến với bệnh khớp thoái biến: - Tuổi tác: yếu tố quan trọng nhất. Càng cao tuổi, các khớp ta càng dễ hao ṃn. - Phái tính: phụ nữ dễ mang bệnh hơn đàn ông. (Phải chăng, so ra, nữ giới vẫn phải làm việc nhiều hơn nam giới, việc sở, việc nhà?). - Chấn thương: những khớp trước từng bị chấn thương hoặc sử dụng nhiều quá dễ mang bệnh. Chẳng hạn, người vũ ballet hay có bệnh ở khớp cổ chân. Ngược lại, các vơ sĩ boxing hay mang bệnh ở khớp nối bàn tay và ngón tay. Người làm những nghề nghiệp cần qú gối dễ mang bệnh ở khớp gối. - Nặng cân: xe nặng, bánh tất mau ṃn. Người nặng, khớp mau hư, nhất là khớp gối. - Bệnh bẩm sinh: khiến khớp bất thường ngay từ lúc mới sanh. - Bệnh nội tiết: tiểu đường, suy tuyến giáp trạng, ... Định bệnh Ta đă biết, trong khớp có sụn khớp (articular cartilage), bao bọc các đầu xương như một lớp đệm, giúp các đầu xương nhẹ nhàng trượt lên nhau khi khớp chuyển động. Bệnh khớp thoái biến gây do sự ṃn lở của sụn khớp. Khi sụn ṃn hoặc lở vỡ, các đầu xương không c̣n uyển chuyển trượt lên nhau, nên gây đau nhức, cứng khớp, ... Tuy vậy, rất nhiều trường hợp bệnh không gây đau ǵ cả. Có người chẳng bao giờ đau, t́nh cờ chụp phim, phim chụp cho thấy khớp đă ṃn. Đau khớp, nếu xảy ra, trong giai đoạn đầu, thường là cái đau âm ỉ, cảm thấy sâu trong khớp bệnh: khớp lưng, hoặc khớp hông, khớp gối, khớp ngón tay, ... Người bệnh thấy đau nhiều hơn khi đi lại, sử dụng khớp, và bớt đau lúc nghỉ ngơi. Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn nặng hơn, cái đau thành liên tục, làm khổ cả vào ban đêm. “Công chúa đứt tay, ăn mày đổ ruột”. Mỗi người chúng ta cảm nhận cái đau một khác. Cùng một mức độ bệnh lư của khớp, phụ nữ than đau nhiều hơn đàn ông, người hưởng trợ cấp than đau nhiều hơn người đi làm, và người ly dị than nhiều hơn người có gia đ́nh hạnh phúc. Người ta cho rằng trong bệnh khớp thoái biến, như chứng đau lưng, như nhiều bệnh khác, những yếu tố tâm lư và xă hội có ảnh hưởng quan trọng, khiến người bệnh cảm thấy đau nhiều hay ít. Triệu chứng quan trọng khác là cứng khớp (stiffness). Khớp thường cứng vào buổi sáng mới ngủ dậy hoặc sau lúc nghỉ ngơi một thời gian ngắn trong ngày. Cứng khớp không kéo dài lâu, chỉ khoảng 20 phút. Đến giai đoạn nặng, khớp mất h́nh dạng b́nh thường, méo mó, to lên, và không c̣n gập, duỗi được hết mức. Có khi, đang đi, khớp khựng lại. Khớp sờ thấy đau, hoặc sưng và hơi nóng. Khi khớp chuyển động, sờ như thấy các đầu xương trong khớp chạm vào nhau, kêu “lục cục lạc cạc”. Sự định bệnh dựa vào bệnh sử (triệu chứng do người bệnh kể), sự thăm khám, và phim chụp. Phim chụp cho thấy hai đầu xương trong khớp sát vào nhau ở chỗ sụn bị ṃn, có khi thấy những chồi xương mọc ra bất thường. Khi sụn khớp ṃn nhiều, trên phim, khớp lệch lạc thấy rơ (subluxation), mất h́nh dạng b́nh thường. Điểm đáng chú ư là triệu chứng và mức độ tàn tật do bệnh gây nên, nặng hay nhẹ, thường không ăn khớp với phim chụp. Nếu đem 100 người trên 40 tuổi ra chụp phim, theo phim chụp, 90 người sẽ có những thay đổi bất thường ở các khớp nâng đỡ sức nặng cơ thể (lưng dưới, hông, gối, ...), tuy vậy, chỉ 30 người có triệu chứng đau nhức. Đau dữ hay ít, như đă bàn, c̣n tùy thuộc nhiều yếu tố, đặc biệt những yếu tố tâm lư và xă hội. |
Chữa trị
Sự trị liệu nhắm mục đích giảm đau, giúp các khớp duy tŕ được cơ năng, và hoạt động b́nh thường. Những trường hợp bệnh nhẹ, người bệnh chỉ cần được trấn an, chỉ dẫn cách vận động, thu xếp công việc hàng ngày để tránh những hoạt động khiến khớp dễ tổn thương thêm, và thỉnh thoảng uống thuốc giảm đau nếu cần. Với những trường hợp nặng hơn, có thể phải phối hợp nhiều phương pháp chữa trị khác nhau: 1. Vận động: Bắp thịt và xương, khớp như anh em ruột thịt, phối hợp, giúp đỡ nhau trong lúc hoạt động. Bắp thịt quanh khớp nếu dẻo dai, vững chắc sẽ giúp khớp bớt làm việc, hoặc làm việc hữu hiệu hơn, và cái đau sẽ nhẹ đi. Các vận động nhẹ nhàng, không đặt nhiều sức nặng trên khớp (low-impact, nonweight-bearing) rất tốt. Bơi lội tuyệt nhất. Không th́ những thể dục năng động nhẹ (low-impact aerobics exercises), hoặc các cách tập đặc biệt dùng cho người mang bệnh khớp. Đạp xe đạp đều có thể làm bớt đau khớp gối bị bệnh. Một chuyên viên thấu đáo về việc tập luyện cho người mang bệnh khớp (physical therapist) có thể giúp ta rất nhiều, chỉ dẫn cho ta những cách tập đúng với nhu cầu của tật bệnh ta. Kiên nhẫn là mẹ thành công. Tập 4-5 lần mỗi tuần, đều như vậy, sau hai tháng, thường sẽ bắt đầu thấy có tiến triển tốt. 2. Đắp, thoa tại chỗ: - Ấp nhiệt (khăn, b́nh nước nóng, heating pad, ...) vào khớp đau có thể giúp khớp bớt đau và cứng. Cách giản dị và rẻ tiền là tắm nước ấm vào buổi sáng lúc khớp hay bị cứng. Có vị thấy bớt đau khi dùng nước đá thay v́ dùng nhiệt. - Một loại kem được xem có tác dụng giảm đau, mua bên ngoài không cần toa bác sĩ là capsaicin cream. Thoa kem capsaicin ngày vài lần trên khớp, có khi bạn không cần uống thuốc giảm đau nữa. Kem capsaicin rất hữu hiệu cho các khớp gối và bàn tay. Khi mới dùng, có thể thấy nóng ở chỗ thoa thuốc, song tiếp tục dùng, phản ứng khó chịu này sẽ bớt dần. |
3. Tránh bắt khớp bệnh làm việc quá sức:
- Luôn giữ cơ thể trong tư thế thẳng thắn. Khi nghỉ ngơi, học hành, làm việc, lái xe, bạn nên ngồi ghế có lưng tựa thoải mái (thêm tay dựa càng tốt), sát người vào lưng ghế, để lưng ghế nâng đỡ cơ thể bạn cho thẳng, giúp các khớp xương, bắp thịt lưng và cổ không mỏi. - Trong công việc hàng ngày, bạn xếp đặt công việc và dụng cụ làm việc hợp lư, thuận tầm tay, vừa tầm mắt, hầu khỏi cong cúi nhiều trong lúc làm việc. Đồng thời, ứng dụng tinh thần “chị ngă em nâng”, sử dụng càng nhiều khớp càng tốt trong lúc làm việc. Chẳng hạn, bưng tách cà phê với cả hai tay, nâng b́nh cà phê bằng cách đỡ cả trên lẫn dưới (một tay đỡ đáy b́nh, một tay xách quai xách phía trên), ... Với cách này, lực tác động sẽ lan tỏa, không khớp nào phải làm việc quá sức. Cũng nhớ, khi nhặt vật ǵ dưới đất, thay v́ cúi lưng, bạn cong hai gối trong lúc giữ lưng cho thẳng. Khi bưng bê vật nặng, bạn đưa sát vào người, từ từ đứng lên, trong lúc vẫn thẳng lưng. Nếu vật quá nặng, cách tốt nhất là nhờ thêm người khác giúp sức. - Người bị bệnh ṃn khớp hông hay khớp gối nên tránh đứng, qú, ngồi chồm hổm (squatting) lâu. - Xe nặng, bánh mau ṃn. Nên xuống cân nếu béo mập. - Giữ sự cân bằng giữa hoạt động và nghỉ ngơi. Những dịp nghỉ ngắn (10-20 phút) trong ngày giúp các khớp nghỉ ngơi sau những lúc hoạt động. - Người bị bệnh ṃn khớp gối hay khớp hông một bên, có thể dùng gậy chống (cầm bằng tay bên không đau) để nâng đỡ cơ thể trong lúc đi lại, giúp các khớp đau đỡ làm việc trong lúc đi lại. - Giày thể thao loại tốt, hấp thu bớt các sức tác động (impact-absorbing shoes), giúp giảm sức nặng đè trên các khớp ở chân, có thể khiến bớt đau khi đi lại, và có lẽ cũng làm chậm đà tiến triển của căn bệnh. Khổ nỗi, các cụ ta ít quen đi giày thể thao, thích đi dép cao su, dép Nhật cho nhẹ, thoáng, và chỉ... vài đồng một đôi. 3. Chữa trị bằng thuốc: Thuốc giúp bớt đau. Những trường hợp đau nhẹ hoặc vừa, ta dùng Tylenol là đủ, rẻ, lại an toàn. Không mang bệnh gan hay thận, ta có thể dùng đến 8 viên Tylenol 500 mg mỗi ngày (2 viên ngày 4 lần). Những thuốc giảm đau chứa chất nha phiến như Tylenol số 2, số 3, Vicodin, ... thường không cần thiết, v́ tác dụng không dài. Hơn nữa, dùng liên tục, lâu ngày, thuốc có thể sẽ mất tác dụng và gây nghiện. Các thuốc chống viêm không chứa chất steroid (non-steroid anti-inflammatory drugs, viết tắt NSAID) như Advil, Nuprin, Motrin, ... làm bớt đau và cứng khớp. Dùng Tylenol không bớt đau, ta có thể dùng đến những thuốc loại này. Cái bất lợi là, dùng lâu ngày, chúng có thể gây khó chịu, lở bao tử, chảy máu đường tiêu hóa, và hại cho thận, ... Dùng những thuốc này, ta nên uống lúc bụng no (đang ăn hoặc sau khi ăn). Thấy khó chịu vùng bụng trên, hoặc đi cầu ra phân đen, bạn nên ngưng thuốc và cho bác sĩ biết ngay. Một thuốc giảm đau khác có tên Ultram, cũng giúp nhiều người bớt đau, nhưng không gây những tác dụng độc hại như các thuốc trên. Tất nhiên, nó có thể gây những tác dụng phụ khác. |
BỆNH MẤT NGỦ KINH NIÊN
BS. THÁI MINH TRUNG Kỳ này, mời quí độc giả đọc bài viết hay của Bác sĩ Thái Minh Trung, chuyên khoa Tâm Thần, về một vấn đề rất thường xảy ra. Bác sĩ Nguyễn Văn Đức Bịnh mất ngủ có phổ biến hay không? Bịnh mất ngủ xảy ra rất thường xuyên ở mọi lứa tuổi. Những thống kê cho ta biết rằng có khoảng 1/3 chúng ta có triệu chứng giấc ngủ bị xáo trộn. Khoảng chừng 9% tới 15% người than phiền có triệu chứng buồn ngủ và mệt mỏi trong ngày v́ thiếu ngủ. Thống kê bịnh nhân đi khám bác sĩ gia đ́nh cho thấy rằng có tới 50% bịnh nhân bị mất ngủ v́ nhiều lư do khác nhau. Tuy nhiên số bịnh nhân khai bịnh mất ngủ là nguyên nhân chính chỉ có chừng 1%. Như thế người bịnh mất ngủ th́ nhiều nhưng được trị liệu đúng mức th́ hiếm hoi. Sở dĩ như thế là v́ người ta coi thường triệu chứng mất ngủ và hiểu sai lầm rằng mất ngủ là chuyện b́nh thường ở xă hội hiện đại. Người ta không hiểu rằng mất ngủ kinh niên sẽ là nguyên nhân dẫn đến nhiều bịnh khác sau này. Thường gặp ở những lứa tuổi nào? Nguyên do mất (thiếu) ngủ ở trẻ vị thành niên là do học hành căng thẳng, thức khuya vào mạng Internet để “chat” với bạn bè hoặc do lạm dụng x́ ke ma túy hay rượu chè. Mất ngủ ở tuổi trung niên do căng thẳng trong sở làm, buồn phiền chuyện gia đ́nh hay do bịnh tật và thuốc men gây ra. Phụ nữ ở thời kỳ măn kinh thường hay mất ngủ. Cũng có người bị mất ngủ vào lúc trước khi có kinh, những người đó thường hay bị chứng Pre-menstrual Dysphoric disorder (cau có trước khi có kinh do xáo trộn estrogen). Mất ngủ ở người cao niên thường do cấu trúc giấc ngủ bị tuổi già thay đổi, bị đau nhức, bị trầm cảm và bị bịnh lẫn Alzheimer. Phân loại bịnh mất ngủ như thế nào? Bịnh mất ngủ được phân loại ra 3 nhóm: mất ngủ ngắn hạn (transient insomnia) xảy ra vài đêm trong tuần và sau đó bịnh nhân ngủ lại b́nh thường, mất ngủ từng chập (intermittent insomnia) cũng như mất ngủ ngắn hạn nhưng xảy ra từng hồi, và mất ngủ kinh niên (chronic insomnia) là triệu chứng mất ngủ xảy ra hầu như hàng đêm và kéo dài hơn một tháng. Bịnh mất ngủ c̣n được phân loại thành bịnh mất ngủ chính (primary insomnia) và bịnh mất ngủ phụ (secondary insomnia) cũng được gọi là bịnh mất ngủ do bịnh khác gây ra. Ngoài ra c̣n có những phân loại dựa trên thời gian mà triệu chứng mất ngủ xảy ra: mất ngủ đầu đêm (early insomnia), bịnh nhân không dỗ giấc ngủ được sau hơn 30 phút; mất ngủ giữa đêm (middle insomnia): bịnh nhân không giữ được giấc ngủ, ngủ không sâu, thường hay thức giấc nhiều chập trong đêm; mất ngủ trễ (late insomnia): bịnh nhân thức rất sớm và không ngủ trở lại được. Hiện nay, các khoa học gia không dựa trên tổng số giờ ngủ để chẩn bịnh mất ngủ. Thí dụ như có người nào đó ngủ một đêm chỉ cần 4 tới 5 tiếng mà thức dậy cảm thấy đă ngủ đủ, nguyên ngày không mệt th́ không mắc phải bịnh mất ngủ. Cấu trúc của giấc ngủ như thế nào? Muốn hiểu tại sao bịnh mất ngủ có tầm quan trọng ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, ta thử t́m hiểu cấu trúc của giấc ngủ (sleep architecture). Giấc ngủ được chia làm 2 phần chính là giấc ngủ REM và giấc ngủ non-REM. REM viết tắt cho “Rapid Eyes Movements”. Giấc ngủ REM thường xảy ra khi ta mơ, lúc đó mắt người ngủ đảo qua đảo lại như thể họ đang theo dơi một diễn biến xảy ra trước mặt. Khi ta di vào giấc ngủ REM th́ các bắp thịt tay chân bị tê liệt không nhúc nhích được. Sở dĩ thiên nhiên cấu tạo năo bộ ta như thế là để bảo vệ giấc ngủ, không cho ta cử động khi nằm mơ thấy những cảnh bạo động. Hầu hết những giấc mơ và ác mộng xảy ra vào giai đoạn REM này. Giấc mơ giúp ta giải tỏa những căng thẳng t́nh cảm, cảm thấy thoải mái khi tỉnh ngủ. Khi ta mất ngủ kinh niên th́ những ứ đọng của t́nh cảm căng thẳng sẽ dễ tạo ra những bịnh tâm thần như lo âu quá độ (generalized anxiety disorder) hay trầm cảm (major depression). |
Giấc ngủ non-REM th́ được chia làm 4 giai đoạn (stage). Giai đoạn 1 và 2 là giấc ngủ nông cạn không tạo được sự sảng khoái, đây là giai đoạn ta mới ngủ, tuy mắt nhắm nhưng ta c̣n nghe biết hoàn cảnh chung quanh. Khi đi vào giai đoạn 3 và 4 th́ ta ngủ say hơn, nếu có ai gọi ta thức dậy vào giai đoạn này th́ phải đợi một thời gian ta mới thức tỉnh hoàn toàn. Giai đoạn 3 và 4 hết sức cần thiết cho cơ thể tái tạo năng lực và điều ḥa các chất nội tiết (hormones) trong cơ thể ta.
Cấu trúc b́nh thường của giấc ngủ là người ngủ từ từ đi vào giai đoạn 1 đến 4 của non-REM và sau đó kèm theo REM. Mỗi chu kỳ như vậy xảy ra độ 90 đến 110 phút và lập đi lập lại 4 đến 6 lần mỗi đêm. Khi gần sáng th́ giấc ngủ non-REM giảm và REM tăng lên để chuẩn bị cho cơ thể hoạt động trong một ngày mới. Những ǵ làm xáo trộn chu kỳ giấc ngủ có thể gây ra bịnh mất ngủ. Những xáo trộn của cấu trúc giấc ngủ Trẻ vị thành niên mới lớn do kích thích tố mất quân b́nh thường hay có triệu chứng “ma đè”. Người ngủ nằm mơ thấy ác mộng, lúc thức dậy người không cựa quậy được nên rất sợ hăi tưởng như có ai đè nặng lên thân ḿnh. Thật ra lúc đó các bắp thịt bị tê liệt do giấc ngủ REM tạo ra. Khi thức giấc quá nhanh th́ bắp thịt chưa trở lại b́nh thường nên ta tưởng như có ma đè. Ngược lại, ở một số bịnh tâm thần lo âu (anxiety disorders) th́ sự tê liệt đó đôi khi không xảy ra lúc bịnh nhân có ác mộng. Nhiều bịnh nhân trong lúc có ác mộng quơ tay đánh hay đạp người ngủ chung với ḿnh. Một số người khác th́ có mộng du. Mặc dù đang ngủ nhưng họ đi đứng, ăn uống như người đang thức. Những hành động đó họ hoàn toàn không nhớ khi tỉnh dậy. Trường hợp “ma đè” đa số tự nó hết, những trường hợp c̣n lại cần phải được chữa trị. Sau đây là những yếu tố làm xáo trộn cấu trúc giấc ngủ. Nói về phần tinh thần th́ lo âu là thủ phạm chính gây ra bịnh mất ngủ. Lo âu là danh từ chung dùng chỉ tất cả những buồn phiền, hờn giận, ham muốn, nhớ nhung, tiếc rẻ, ... mà người mất ngủ ôn lại trong đầu, chớ không chỉ hạn chế ở t́nh cảm lo lắng. Những hóa chất như caffeine (trà, nước ngọt, cà phê), nicotine (hút thuốc vào đêm), rượu, thuốc uống trị bịnh (như các loại thuốc chống nghẹt mũi, thuốc giảm đau có chứa caffeine, ...) đều có thể gây ra bịnh mất ngủ. Nhiều người uống rượu để tự trị bịnh mất ngủ. Thật ra, uống rượu nhiều làm xáo trộn cơ cấu giấc ngủ khiến người nghiện rượu không có giấc ngủ sâu (giai đoạn 3 và 4). Khi ta không đi vào giấc ngủ sâu được th́ sự bực bội lo âu lại càng nhiều hơn, lâu ngày sẽ đưa đến các bịnh tâm thần như trầm cảm (depression). Ảnh hưởng của bịnh mất ngủ Bịnh mất ngủ kinh niên gây nhiều ảnh hưởng không tốt đến cuộc sống xă hội và gia đ́nh. Nghiên cứu cho thấy những người mất ngủ có đời sống bị giảm phẩm chất. Họ thường gây ra tai nạn xe cộ hay tai nạn trong sở làm v́ phản ứng bị chậm lại và do thiếu sự chú ư. Tri thức người mất ngủ kinh niên lu mờ, họ mất khả năng chăm chú lâu và trí nhớ bị yếu kém. V́ thế khả năng học hành và làm việc của họ giảm rơ rệt. Những người này thường hay nghỉ làm và hiệu suất công việc bị giới hạn. Họ đi bác sĩ nhiều hơn, có nhiều triệu chứng đau nhức và khi bịnh th́ lâu b́nh phục hơn v́ cơ thể thiếu những chất giúp tế bào hồi phục, trong lúc độc tố th́ nhiều hơn người b́nh thường. Nói về quan hệ gia đ́nh, người mất ngủ thường hay căng thẳng, cau có, thiếu b́nh tĩnh, ít khi hài ḷng, dễ lớn tiếng với người thân và con cái, tạo nhiều căng thẳng trong đời sống gia đ́nh. |
Những công tŕnh nghiên cứu gần đây cho ta biết rằng bịnh mất ngủ thường đi đôi với những bịnh tâm thần lẫn thể xác. Trong 2 năm theo dơi bịnh nhân, các bác sĩ đă nhận thấy rằng những bịnh sau đây thường hay đi đôi với bịnh mất ngủ. Bịnh trầm cảm có khả năng odd ratio (OR) cao nhứt là 8.2, kế đó là bịnh suy tim (congestive heart disease) với OR là 2.5, bịnh loét bao tử (OR = 1.8) và bịnh tắc phổi kinh niên (COPD) với OR = 1.5. Ngoài ra, các khoa học gia t́m thấy rằng bịnh mất ngủ kinh niên làm thay đổi hệ thống miễn nhiễm. Trong 24 giờ, chất cortisol trong nước tiểu người bị mất ngủ kinh niên có tỷ lệ thuận với thời gian mất ngủ. Chất norepinephrine cũng tăng theo tỷ lệ thuận ở những người không đi vào giấc ngủ sâu được (giai đoạn 3 và 4). Những chất này ở liều lượng cao có thể gây ra nhiều bịnh tật. Thêm nữa, chất kích thích tố sinh trưởng (growth hormone) chỉ t́m thấy được ở thiểu số (3/15) những người bị mất ngủ kinh niên. Chất này cần thiết để giúp các tế bào phục hồi. Một nghiên cứu khác nữa cho thấy rằng chất Interleukin-6 và Tumor necrosis factor gia tăng làm cơ thể mệt mỏi và cũng có thể tạo ra nhiều đau nhức. Nói tóm lại mất ngủ kinh niên tạo ra nhiều độc tố trong cơ thể ta và làm giảm những chất giúp cơ thể hồi phục.
Giấc ngủ và năo bộ Dân gian khi nói đến ngủ th́ người ta thường nghĩ đến con mắt. Khi buồn ngủ th́ mí mắt nặng trĩu. Thật sự, không phải mắt mà chính năo bộ đóng vai tṛ rất quan trọng trong giấc ngủ. Trong năo bộ ta có một nhóm tế bào thần kinh gọi là suprachiasmatic nucleus (SCN) điều khiển nhịp điệu của thức và ngủ, c̣n gọi là nhịp circadian (circadian rhythm). Nhịp thức ngủ này liên hệ đến cường độ ánh sáng bên ngoài, nó là một dạng đồng hồ sinh học. Khi trời sáng th́ SCN tiết ra ít chất melatonin, khi chiều tối th́ melatonin được tiết ra nhiều hơn. Chất này giúp ta đi vào giấc ngủ dễ dàng bằng cách giảm cyclic AMP (cAMP). Khi cAMP ít đi th́ sự hoạt động cơ thể giảm xuống và chậm lại khiến ta ngủ dễ hơn. Khoảng 9 - 10 giờ tối là lúc melatonin tiết ra nhiều nhứt tạo nên sức tải tối đa của giấc ngủ (maximum sleep load). Nếu ta gượng lại giấc ngủ, làm công việc nào đó cho đến khuya, càng gần sáng th́ sức tải giấc ngủ càng giảm và ta càng khó ngủ. Thức trễ một thời gian lâu, ta sẽ làm xáo trộn đồng hồ sinh học trong cơ thể và tạo ra bịnh mất ngủ. |
TRỊ LIỆU MẤT NGỦ KINH NIÊN
Bịnh mất ngủ kinh niên được trị liệu như thế nào? Tốt nhứt là chúng ta nên tránh những thói quen làm xáo trộn giấc ngủ. Như cổ nhân đă nói: ngừa bịnh hơn là chữa bịnh. Ở đa số bịnh nhân, nguồn gốc của mất ngủ kinh niên xảy ra cả chục năm trước đó. “Nhẹ gánh lo âu” là phương thuốc hữu hiệu nhứt tránh bịnh mất ngủ. Khi ta tạo thói quen nằm trên giường để đầu óc suy nghĩ lăng xăng th́ sớm muộn ǵ bịnh mất ngủ cũng sẽ thăm viếng ta. Lư do là tuổi càng chồng chất th́ những kỷ niệm u sầu không như ư muốn ta sẽ nhiều hơn là kỷ niệm vui. Cái đặc trưng của lo âu là kỷ niệm vui th́ lại dễ quên c̣n kỷ niệm buồn th́ rất khó quên. V́ thế, ngay lúc c̣n trẻ nếu ta không tập những phương pháp giúp cho tinh thần tĩnh lặng th́ hậu quả mất ngủ và bịnh tật sẽ rất dễ xảy ra khi ta về già. Lo âu trước khi ngủ, năo bộ ta sẽ phát ra những làn sóng nhanh dạng beta ngăn cản năo bộ đi vào giấc ngủ sâu. Khi ta ngủ sâu (giai đoạn 3 và 4) th́ năo bộ phát ra làn sóng chậm delta và theta. Ta nên tránh dùng những chất kích thích trước khi đi ngủ. Thói quen uống rượu, uống cà phê hay hút thuốc vào ban đêm xảy ra rất nhiều ở đàn ông Á Châu khi họ gặp phải những chuyện căng thẳng trong cuộc sống. Họ không biết rằng những thói quen đó sẽ tạo nên bịnh mất ngủ. Mất ngủ kinh niên sẽ mở cửa cho nhiều bịnh tật vào cơ thể sau này. Chưa kể nghiện rượu và nghiện thuốc lá chính nó là những nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe cơ thể và sức khỏe sinh sản. Những nghiên cứu cho thấy rượu và thuốc lá có nhiều ảnh hưởng không tốt đến chất lượng và số lượng tinh trùng ở nam giới, ngoài ra c̣n ảnh hưởng không tốt lên sức khỏe bào thai nếu người phụ nữ hút thuốc và uống rượu trong lúc có thai. Mặc dù uống rượu và hút thuốc tạo ra những sảng khoái nhứt thời nhưng về lâu về dài sẽ có tác hại đáng kể đến sức khỏe và gây ra nhiều căng thẳng khác. Cách tốt nhứt trị căng thẳng là tham khảo ư kiến với người thân và học những phương pháp thư giăn như yoga, tài chi hay thể thao. Sinh viên học sinh th́ cần phải ngủ có giờ giấc. Tốt nhứt là ngủ trước 10 giờ đêm. Thức đêm lâu dài sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và làm xáo trộn đồng hồ sinh học trong năo bộ. Thời xưa khi chưa có đèn điện th́ con người sống gần gũi với nhịp điệu của đồng hồ sinh học hơn. Sau này, khi xă hội tiến bộ, tạo ra nhiều sản phẩm như TV, internet có khả năng gián tiếp làm xáo trộn đồng hồ sinh học. Chơi những game bạo động vào buổi tối cũng có khả năng kích thích năo bộ làm cho khó ngủ. Thống kê cho thấy trẻ em thời nay bị thiếu ng? kinh niên. Nghiên cứu gần đây cho thấy rằng trẻ em thiếu ng? kinh niên sẽ dễ bị bịnh béo ph́ và tiểu đường. Ngoài ra, các em cần tránh rượu chè và lạm dụng chất kích thích. Những năm đại học là những năm mà các em dễ bị xáo trộn giấc ngủ nhứt v́ các em không c̣n sống trong khuôn khổ gia đ́nh n?a. Cũng nên biết rằng một số lớn các bịnh tâm thần đều xảy ra ở lứa tuổi đôi mươi. Nếu thiếu ngủ và căng thẳng kinh niên th́ dễ mở cửa cho bịnh vào. Nếu chúng ta ai sẵn có tánh lo âu th́ không nên xem tin tức truyền h́nh trước khi đi ngủ. Những cảnh thiên tai, bạo động, chiến tranh sẽ kích thích năo bộ và có khả năng làm xáo trộn giấc ngủ. Khi bị mất ngủ kinh niên và đă tập luyện những cách tự nhiên để giúp giấc ngủ không thành công th́ bịnh nhân nên đi khám bác sĩ để được điều trị bằng thuốc. Hiện nay có nhiều loại thuốc trị mất ngủ. Nếu mất ngủ đơn thuần th́ có thể dùng các loại thuốc trong nhóm benzodiazepine (Temazepam, Flurazepam, ...), nhóm non-benzo (Zolpidem, Zaleplon, Zopiclone). Nhóm thứ nh́ thông dụng hơn v́ không gây nghiện thuốc và lờn thuốc. Thuốc ở trong cơ thể ta ngắn hạn nên không gây mệt mỏi khi thức dậy. Ở người lớn tuổi, nếu nhịp thức ngủ circadian bị xáo trộn, thức khuya ngủ ban ngày, c̣n được trị bằng các thuốc Melatonin hay Ramelteon. Nếu bịnh mất ngủ do trầm cảm hay lo âu quá độ th́ cần phải uống các loại thuốc nhóm SSRI (Fluoxetine, Paroxetine, ...). Ngoài ra, một vài loại thuốc trầm cảm có tác dụng giúp giấc ngủ cũng thường hay được dùng là Trazodone, Mirtazapine và Elavil. Tóm lại, bịnh mất ngủ xảy ra ở mọi lứa tuổi. Khi bị mất ngủ ngắn hạn, chúng ta cần t́m cách để có giấc ngủ b́nh thường trở lại. Khi mất ngủ trở thành kinh niên th́ nó trở thành một căn bịnh và quan trọng hơn n?a là bịnh mất ngủ sẽ mở cửa cho rất nhiều những bịnh khác xâm chiếm cơ thể và tinh thần của quư vị. Nếu quư vị bị bịnh mất ngủ kinh niên th́ nên tham khảo với bác sĩ gia đ́nh để được trị liệu cho đúng mức. |
| All times are GMT. The time now is 17:28. |
VietBF - Vietnamese Best Forum Copyright ©2005 - 2025
User Alert System provided by
Advanced User Tagging (Pro) -
vBulletin Mods & Addons Copyright © 2025 DragonByte Technologies Ltd.