Canada và Úc dùng tiếng Anh nên dạy ngoại ngữ thế nào?
 

Sau khi có tin Bộ Giáo dục Việt Nam đưa thêm tiếng Đức và Hàn vào trường học, cấp phổ thông cơ sở, tăng số 'ngoại ngữ 1' lên thành sáu, khiếnBBC News Tiếng Việt ghi nhận ý kiến từ Úc và Canada nên tiếp tục chủ đề 'Học ngoại ngữ gì và học thế nào?' .

Bà Đào Diệu Nhật, công chức chính quyền Úc, sống tại Melbourne từ 1984 và Tiến sĩ Nguyễn Đức Hà, sống tại Toronto, Canada từ 2005, kể lại việc học tiếng trong trường ở nơi họ sống, qua kinh nghiệm dạy con họ, đồng thời nêu ra gợi ý làm sao để học sinh ở Việt Nam học được ngoại ngữ tốt nhất.

Đã có tiếng Anh rồi thì học tiếng gì nữa?

Vấn đề đặc thù của Úc và Canada là có di sản văn hóa, ngôn ngữ Anh nhưng họ xây dựng một xã hội đa ngôn ngữ và chính quyền đầu tư nghiêm túc vào việc dạy các ngôn ngữ này.

Bà Đào Diệu Nhật:

Chính sách của Bộ Giáo dục Australia nói chung là khuyến khích học ngoại ngữ. Các trường tự quyết định chọn ngoại ngữ nào. Tiếng Ý và tiếng Bahasa Indonesia từng là ngôn ngữ được nhiều trường chọn. Sau này, bang giao Á Đông của Úc nới rộng và các ngôn ngữ khác như tiếng Nhật cũng nhiều em chọn.

Tuy thế, tôi xin lưu ý là trường học cho chọn theo nhu cầu của học sinh. Ở bậc tiểu học thì ngoại ngữ có thể là môn bắt buộc - nói 'có thể' vì mỗi bang mỗi khác. Nhưng lên cấp trung học thì học sinh tự do chọn, kể cả chọn tiếng của cộng đồng sắc tộc, ví dụ như tiếng Việt.

Tại Úc, các cộng đồng sắc tộc đều có trường, thường là lớp cuối tuần, dạy ngôn ngữ của họ. Phần lớn học sinh là con em các gia đình mà cha mẹ có gốc từ nơi tiếng Anh không phải là ngôn ngữ chính. Tuy vậy, các môn học này dạy theo giáo trình được bộ giáo dục ghi nhận, điểm thi tính vào điểm thi tốt nghiệp để vào đại học.

TS Nguyễn Đức Hà:

Canada do quá trình diễn biến lịch sử đã trở thành một nước đa văn hóa, đa sắc tộc, với tiếng Anh và tiếng Pháp là hai ngôn ngữ chính thức được pháp luật công nhận, bảo vệ và được sử dụng rộng rãi. Ở đây tôi chỉ nói đến chương trình của các trường công lập và tại tỉnh bang Ontario là nơi gia đình tôi sinh sống, vì giáo dục ở Canada thuộc quyền quản lý của các tỉnh bang chứ không phải thẩm quyền của liên bang.

Toronto thuộc Ontario là nơi tiếng Anh được sử dụng phổ biến hơn, còn tiếng Pháp được dạy như một môn học bắt buộc cho học sinh trong các trường tiểu học từ lớp 4 đến lớp 8.

Chương trình này đòi hỏi học sinh trong 5 năm học đó phải có ít nhất 600 giờ học tiếng Pháp. Sang bậc trung học, tiếng Pháp được dạy cho tất cả các học sinh lớp 9, sau đó trở thành một môn không bắt buộc.

Học sinh có thể lựa chọn để học tiếp tiếng Pháp theo chương trình cơ bản, hoặc nâng cao, thậm chí có thể học các môn học với tiếng Pháp là ngôn ngữ giảng dạy. Với một số chứng chỉ học bằng tiếng Pháp, học sinh có thể nhận bằng tốt nghiệp trung học song ngữ, là việc có lợi thế, nhiều khi cần thiết, khi xin việc sau này.

Ngoài ra, còn có một chương trình không bắt buộc dành cho trẻ em không phải người Canada gốc Pháp gọi là French Immersion cho phép học sinh học phần nửa số môn học bằng tiếng Pháp từ lớp 1 đến lớp 8. Trong bậc trung học, học sinh được lựa chọn như đã nói ở trên.

Ngôn ngữ của các nhóm sắc tộc nhập cư ra sao?

Bà Đào Diệu Nhật:

Bộ Giáo dục Úc công nhận tiếng Việt như ngôn ngữ sắc tộc có thể học và thi lấy điểm tốt nghiệp. Gọi là trình độ 12 nhưng qua việc quan sát các con tôi thì các học sinh thường chỉ giới hạn ở đọc - viết - nói trôi chảy thôi. Họ có dạy về văn hóa - lịch sử Việt Nam nhưng không sâu lắm. Mỗi tuần học một buổi 3 tiếng, một lớp hơn 20 học sinh nên cả thầy với trò cũng không có nhiều thời gian.

Từ nhà tôi mà xét thì trong ba con, hai cô con gái đều học tiếng Việt ở Úc tới lớp 12, nhưng chỉ cô thứ hai nói tiếng Việt được bằng giọng Việt, còn cháu kia thì không.

TS Nguyễn Đức Hà:

Ngoài tiếng Anh và tiếng Pháp, các ngôn ngữ khác cũng được giảng dạy trong các trường công lập, tuy nhiên hoàn toàn không bắt buộc. Do chính sách nhập cư khá cởi mở của chính phủ, tại các thành phố lớn như Toronto, Montreal, Calgary, Vancouver, có nhiều sắc dân của hầu hết các dân tộc trên thế giới về đây định cư.

Tại Toronto theo một thống kê có tới 45% dân số mà tiếng mẹ đẻ là ngôn ngữ khác hai ngôn ngữ chính thức. Bộ Giáo dục của tỉnh bang Ontario có chương trình dạy và cấp chứng chỉ cho hơn 70 ngôn ngữ (trong đó có cả tiếng Việt), chủ yếu qua các khóa học được tổ chức vào ngày thứ bảy hàng tuần trong năm học. Tuy nhiên việc dạy và học các ngôn ngữ này có ý nghĩa khác hơn là thuần túy học ngoại ngữ. Nó nằm trong chương trình bảo tồn, giữ gìn văn hóa truyền thống của các sắc dân nhập cư hơn là mở rộng cơ hội hội nhập với các cộng đồng khác trên thế giới.

Còn việc học và dạy ngoại ngữ ở Việt Nam ở trường công?

Bà Đào Diệu Nhật:

Tôi thấy hiện nay ở Việt Nam, nhiều công ty ngoại quốc lập bản doanh và dùng ngôn ngữ của họ như ngôn ngữ chính, chứ không dùng tiếng Việt hay tiếng Anh, nên việc học các tiếng đó có thể cần thiết cho công việc.

Còn về ngoại ngữ trong trường thì tôi nghĩ là Việt Nam cần phải xác định rõ ràng chương trình giảng dạy mang lại kết quả thế nào. Nếu là ngoại ngữ bắt buộc thì trình độ sau 12 năm đủ để đọc thông viết thạo không? Học mà không có cơ hội thực hành thì 12 năm dễ thành 'công cốc', lãng phí thời gian, sức lực của thầy và trò.

Trường Úc dạy bắt đầu bằng giao tiếp, còn Việt Nam dạy theo kiểu ngược lại, quá chú trọng vào ngữ pháp. Đi làm tại Úc, tôi thấy ngay cả sinh viên Việt Nam đã đủ các bằng tiếng Anh để đi du học, thậm chí nhiều bạn chuyên ngành ngoại ngữ, viết rất giỏi, nhưng sang Úc không giao tiếp được.

Bởi thế, nếu mình có thể đề nghị gì thì nên quyết định làm sao chương trình ngoại ngữ Việt Nam chỉ đặt chuẩn tới đọc thông viết thạo đủ để giao tiếp thôi. Còn học tiếp lên về ngôn ngữ là việc sau cấp phổ thông tự các cá nhân có nhu cầu sẽ đầu tư.

Cá nhân tôi luôn khuyến khích học ngoại ngữ và thấy cái lợi của Anh ngữ khi học hỏi và đi du lịch, vì tiếng Anh đang là ngôn ngữ chuẩn của thế giới.

Nhưng qua các chuyến về Việt Nam, tôi quan sát thấy không phải là dạy bao nhiêu ngôn ngữ, mà cách dạy ở Việt Nam mới là vấn đề. Không thể duy trì cách dạy mà học sinh không hứng thú.

Tôi cũng ủng hộ chính sách đa ngoại ngữ của Việt Nam nếu học sinh được quyền lựa chọn. Ví dụ ở Úc học sinh có quyền chọn một trong năm ngôn ngữ, sau đó có bài học thử, gọi là Taster - học thử, thích thì theo tiếp, không thì bỏ.

TS Nguyễn Đức Hà:

Để có thể đưa ra kiến nghị về việc đưa hai ngôn ngữ mới vào hệ phổ thông tiểu học tại Việt Nam, tôi nghĩ chúng ta cần phải có thêm nhiều thông tin hơn nữa. Điều quan trọng là đã có hay chưa đội ngũ giáo viên và việc đào tạo đội ngũ này để có thể đáp ứng việc giảng dạy theo các lớp từ tiểu học đến trung học, chưa nói đến việc in sách giáo khoa và lập tủ sách, thư viện.

Việc mở rộng quan hệ quốc tế của chính phủ Việt Nam và cả công dân Việt Nam với hai nước Đức và Hàn Quốc đòi hỏi có nhu cầu cho việc dạy hai ngôn ngữ này trong cộng đồng. Việc này có thể làm, tuy nhiên phải để phụ huynh và học sinh có quyền lựa chọn, không thể bắt buộc hoặc tự ý áp đặt theo quyết định của các cơ quan giáo dục.

Nếu con em của họ không có nhu cầu học một trong hai thứ ngôn ngữ này thì nên có lựa chọn ngôn ngữ khác, tạo điều kiện tốt hơn cho sự hội nhập trong tương lai.

Cuối cùng, tôi nghĩ rằng trong hoàn cảnh quốc tế hiện nay, tiếng Anh vẫn là ngôn ngữ phổ biến nhất và đầu tư vào tiếng Anh là giải pháp tối ưu cho môi trường của một quốc gia hay tổ chức muốn hòa nhập nhanh nhưng khinh phí eo hẹp.