Thủ tướng đầu tiên của Việt Nam độc lập
 

Đêm 10 tháng 6 năm 1954, trong căn nhà nhỏ bên bờ hồ Genève, Tạ Quang Bửu và Hà Văn Lâu bí mật gặp tướng Delteil cùng Brébisson. Chỉ qua vài lời, phía Pháp đã nhận ra: Việt Minh sẵn sàng chọn giải pháp chia đôi đất nước. Tin này lọt ra ngay hôm sau, báo chí Paris rầm rộ đăng: “Việt Minh đề nghị chia đôi Việt Nam.” Trong lúc Hội nghị Genève tiến gần hồi kết, ở Paris, Quốc trưởng Bảo Đại vẫn còn tiếp xúc với Ngoại trưởng Mỹ Dulles, rồi bàn lại cùng Thủ tướng Bửu Lộc. Nhưng chỉ vài ngày sau, ngày 16-6, Bửu Lộc từ chức.

Tình thế xoay chuyển nhanh chóng. Bảo Đại triệu tập những nhân sĩ đang có mặt tại Pháp, thông báo: cần một chính phủ mạnh để quản lý miền Nam khi Pháp rút và Mỹ trực tiếp yểm trợ. Giữa những gương mặt bàn luận trong đêm, chỉ còn một cái tên có thể cứu vãn cục diện: Ngô Đình Diệm. Tất cả đều đồng ý.

Thoạt đầu, Diệm khước từ. Ông muốn đi tu, tránh xa bụi trần chính trị. Nhưng Bảo Đại đã thuyết phục bằng những lời khó chối từ: “Tôi kính trọng ý định của ông. Nhưng hiện nay, ông không thể bỏ mặc quốc gia. Sự tồn vong của Việt Nam buộc ông phải đứng ra.” Lời kêu gọi ấy vang lên như một mệnh lệnh lịch sử. Diệm lặng lẽ gật đầu, thề sẽ giữ vững đất nước, chống Cộng sản và, nếu cần, chống cả người Pháp.

Trong hồi ký Con Rồng Việt Nam, Bảo Đại giải thích sự chọn lựa: “Tôi biết Diệm khó tính, cuồng tín và tin vào đấng Cứu Thế. Nhưng không ai hơn ông. Người Mỹ ngưỡng mộ tính cương quyết của ông, xem ông là nhân vật duy nhất có thể đáp ứng tình thế.” Quả thực, Washington đã sẵn sàng ủng hộ. Lại thêm sự hậu thuẫn từ Mặt trận Đoàn kết Cứu quốc do Ngô Đình Nhu cầm đầu, Diệm có trong tay một phong trào chính trị thực lực.

Người Mỹ không hề ép buộc Bảo Đại như phía Cộng sản từng tuyên truyền. Chính Bảo Đại chủ động đưa Diệm ra, để vừa lòng Washington. Lý do thật giản dị: trong con mắt chính trị Hoa Kỳ, họ chỉ đứng về phía nhân vật có sự hậu thuẫn rộng rãi của dân chúng. Lúc đó, uy tín của Diệm tại Việt Nam chỉ kém Bảo Đại và Hồ Chí Minh. Nhưng một người quá thân Pháp, một người theo Cộng sản, nên Mỹ chỉ còn lựa chọn duy nhất: Diệm.

Sự thật lịch sử còn nằm ở vai trò của Ngô Đình Nhu. Chính ông tạo dựng uy thế cho chế độ Ngô Đình Diệm, chứ không phải mượn thế anh trai để vươn mình. Thế nhưng, về sau, lịch sử Mỹ lẫn Đệ Nhị Cộng Hòa đều cố tình lờ đi, như một cách che đậy cái chết bi thảm của hai anh em mà họ cùng chung tay sát hại.

Trong bức tranh lịch sử đầy toan tính, quyết định của Bảo Đại không chỉ là chọn một thủ tướng. Đó là khoảnh khắc định mệnh: khởi đầu cho một chính thể chống Cộng sản ở miền Nam, được Mỹ ủng hộ, nhưng cũng bị đặt vào vòng xoáy của mưu lược quốc tế và sự phản trắc của chính những đồng minh về sau........


Đêm Genève tháng Sáu. Gió lồng lộng thổi qua mặt hồ, mặt nước gợn lên từng đợt sóng bạc, phản chiếu ánh đèn vàng nhập nhòa từ những căn biệt thự cổ. Trong một căn nhà tư nhân tường vôi xám, cửa đóng kín, những cái bắt tay ngắn ngủi giữa Tạ Quang Bửu, Hà Văn Lâu và hai tướng Delteil, Brébisson giống như một màn kịch đã được đạo diễn sẵn. Bên ngoài, bóng tối dày đặc, chỉ còn điếu thuốc trên tay một người lính gác chớp sáng như tín hiệu Morse.

Tin tức lọt ra gần như ngay lập tức. Ngày hôm sau, Paris náo loạn: “Việt Minh đề nghị chia đôi Việt Nam.” Báo chí la lối, điện tín dồn dập về Washington. Trong những căn phòng khách sạn sang trọng tại Paris, những nhân vật khoác áo choàng, giấu mặt trong khói xì gà bàn bạc bằng thứ ngôn ngữ đa tầng: tiếng Pháp hoa mỹ, tiếng Anh thực dụng, và tiếng Việt thấp giọng như lời thì thầm của kẻ mang mệnh nước.

Ở Paris, Quốc trưởng Bảo Đại vẫn mang vẻ tao nhã của một nhà quý tộc lưu vong. Ông ngồi đối diện Ngoại trưởng Mỹ Dulles, giữa hai người là tách trà bốc khói, nhưng thực chất là ván cờ định mệnh. Những quân cờ chưa hạ, nhưng Dulles đã biết rõ con tốt nào cần tiến, con xe nào phải bỏ. Bửu Lộc trở thành quân cờ bị thí – và ngày 16 tháng 6, ông ta từ chức.

Trong khi đó, Sài Gòn rùng rùng chuyển động. Những quán cà phê đường Catinat bàn tán xôn xao, những sĩ quan Pháp ngồi trong góc tối chép miệng, còn lính lê dương nốc rượu mạnh chờ ngày rút. Người Mỹ bắt đầu xuất hiện, không ồn ào nhưng thấu đáo, như những thương gia lạ mặt chỉ hỏi han bằng vài câu, rồi im lặng quan sát. Ai cũng hiểu: sắp có một chính phủ mới, một cuộc chơi mới.

Trong căn phòng riêng tại Paris, Bảo Đại mời Ngô Đình Diệm đến. Cửa phòng khép lại, ánh đèn vàng rọi xuống gương mặt nghiêm nghị của Diệm. Ông định từ chối, với giọng trầm: “Tôi muốn đi tu.” Nhưng Bảo Đại, với vẻ bề ngoài lịch thiệp, lại nói bằng giọng đầy mệnh lệnh: “Sự tồn vong của quốc gia không cho phép ông quay lưng.” Không khí đặc quánh, như thể cả lịch sử đang dồn ép vào một căn phòng nhỏ. Diệm ngồi bất động, rồi chậm rãi gật đầu.

Ngoài kia, Paris vẫn lung linh, nhưng trong bóng tối, những bước chân điệp viên lặng lẽ qua lại, mang theo những bản báo cáo gửi về Washington, Sài Gòn, Hà Nội. Geneva không chỉ là một hội nghị ngoại giao; nó là sàn đấu ngầm, nơi những chiếc bóng va chạm và những bàn tay giấu sau lưng siết chặt con dao.

Ngô Đình Diệm bước vào ván cờ với tư thế của một con tốt được đẩy lên hàng đầu – một con tốt mà Washington tin sẽ hóa thành quân hậu. Nhưng ở Sài Gòn, nơi những con đường ngập nắng và những xóm nghèo tối tăm, đã có những toan tính khác đang rục rịch. Ván cờ chưa bắt đầu, nhưng mùi thuốc súng và phản trắc đã len lỏi trong từng góc phố, từng trang hồ sơ mật, từng buổi họp kín của những kẻ mặc vest mà ánh mắt lạnh như băng.

Đêm Genève khép lại. Nhưng từ Paris đến Sài Gòn, những chiếc bóng vẫn tiếp tục di chuyển. Lịch sử bước vào một chương mới – chương mà mỗi cái bắt tay đều có thể là cái bẫy, và mỗi lời thề nguyện đều có thể biến thành bản án tử hình.


Trong căn phòng nhỏ ở quận 16, Paris, Ngô Đình Diệm ngồi lặng trước bàn gỗ cũ, đèn vàng hắt xuống chồng tài liệu lẫn những tờ báo vừa xuất bản sáng nay. Tin đồn ông sẽ được Quốc trưởng mời làm Thủ tướng lan nhanh như lửa khô. Trên vỉa hè đối diện, một chiếc Citroën đen đậu im lìm. Bên trong, một người đàn ông đội mũ phớt, điếu thuốc ngậm dở. Hắn là đặc vụ Pháp, nhiệm vụ: theo dõi từng bước của Diệm.

Bản báo cáo gởi về Sở Mật vụ Pháp ở Paris ghi vội: “Ngô Đình Diệm – cứng rắn, cực đoan, nguy hiểm. Có quan hệ tốt với Mỹ. Đề nghị giám sát chặt.” Nhưng trong bóng tối, còn một cặp mắt khác – người Mỹ. Họ không ghi chép nhiều, chỉ lặng lẽ nhìn Diệm như nhìn một quân cờ đã chọn. Trong trò chơi này, Paris không còn nắm trọn quyền kiểm soát; người Mỹ đã chen vào bàn cờ.

Ở Sài Gòn, những đêm mưa dầm trên đường Catinat, một quán cà phê sáng đèn muộn. Trong góc tối, các sĩ quan tình báo Pháp thì thầm với vài “ông chủ” Việt gốc quan lại cũ. Họ bàn cách dựng một chính phủ bù nhìn khác nếu Diệm không chịu nghe lời. Hồ sơ “Diệm – nhân vật khó kiểm soát” được chuyển liên tục về Paris. Trong hồ sơ ấy, những dòng chữ nguệch ngoạc: “Ông ta sẽ chống cả Pháp nếu cần. Đừng để quá muộn.”

Một sĩ quan trẻ buông tiếng cười chua chát: “Chúng ta đào tạo cả một lớp quan chức, giờ chính họ quay lưng. Ngay cả Bảo Đại cũng nghiêng về Mỹ.” Tiếng thìa khuấy cà phê vang lên như nhịp đồng hồ đếm ngược, báo hiệu ngày Pháp sẽ buộc phải rút, để lại khoảng trống quyền lực cho kẻ khác lấp đầy.

Trong căn nhà số 66 phố Hàng Bông, Hà Nội, ánh đèn dầu leo lét. Một cán bộ Việt Minh đọc bản tin từ Genève: “Việt Minh đề nghị chia đôi Việt Nam.” Gương mặt ông trầm ngâm, giọng nhỏ như gió: “Tin này Pháp đưa ra để chia rẽ. Nhưng nếu Diệm lên nắm miền Nam… hắn là kẻ cứng rắn, chống Cộng tận cùng.”

Một người khác chen vào: “Mỹ sẽ ủng hộ hắn, như họ từng làm ở Triều Tiên. Chúng ta phải chuẩn bị. Nếu miền Nam có Diệm, cuộc chiến sẽ kéo dài.” Bản báo cáo mật gởi ra Bắc rừng Việt Bắc kết luận: “Tên Diệm cần được theo dõi. Sớm muộn, hắn sẽ thành kẻ thù chính.”

Thành phố Genève mù sương, Paris xa hoa và Sài Gòn oi ả – ba không gian, ba toan tính, cùng xoáy quanh một cái tên: Ngô Đình Diệm. Với người Pháp, ông là quân cờ nổi loạn. Với người Mỹ, ông là hy vọng chống Cộng. Với Việt Minh, ông là chướng ngại nguy hiểm.

Từng bước đi của ông như một nước cờ đang được theo dõi từ ba hướng. Một bóng người ngồi trong xe hơi ở Paris, một sĩ quan tình báo gõ máy chữ ở Sài Gòn, và một cán bộ Việt Minh ghi chép bằng bút chì ở Hà Nội – ba ngòi bút, ba bản báo cáo, nhưng cùng viết ra một số phận.

Trong khói thuốc, tiếng thì thầm và những mật điện xuyên đại dương, một ván cờ đã bắt đầu. Và Ngô Đình Diệm – người đàn ông từng muốn đi tu – bỗng trở thành quân cờ trung tâm, nơi ba thế lực quốc tế và trong nước cùng giăng bẫy.

Paris, đêm hè oi bức. Trong căn phòng khách sạn sang trọng trên đại lộ Champs-Élysées, Quốc trưởng Bảo Đại nâng ly rượu vang, giọng pha lẫn mệnh lệnh và van nài:

“Ông Diệm, tôi kêu gọi lòng ái quốc của ông. Lịch sử không chờ thêm nữa.”

Ngô Đình Diệm ngồi thẳng, đôi mắt nghiêm nghị như đang nhìn xuyên qua tường. Ông đã chối từ nhiều lần, nhưng lần này, không còn lối thoát. Bảo Đại đặt cả vận mệnh miền Nam lên vai ông, người Mỹ dõi theo với ánh mắt chờ đợi. Sau vài giây im lặng nặng nề, Diệm cất tiếng, chậm rãi như một lời thề:

“Tôi sẽ giữ vững đất nước. Chống Cộng sản… và nếu cần, chống cả người Pháp.”

Ngoài kia, Paris vẫn lung linh ánh đèn. Nhưng trong bóng tối, chiếc máy ghi âm cỡ nhỏ giấu trong túi áo khoác một người hầu đã kịp bắt trọn lời tuyên bố. Bản sao ngay trong đêm được gửi về Sở Mật vụ Pháp.

Trong trụ sở tình báo tại Sài Gòn, bản điện mật vừa đến. Người chỉ huy đọc, gương mặt lạnh như thép:

“Diệm chấp nhận. Hắn sẵn sàng chống cả Pháp. Đây là nguy cơ trực tiếp.”

Ngay lập tức, kế hoạch vô hiệu hóa được soạn thảo. Một sĩ quan đề nghị ám sát sớm trước khi Diệm về Sài Gòn. Người khác phản bác: “Quá nguy hiểm, người Mỹ sẽ phản ứng dữ dội.” Cuối cùng, phương án được chọn: làm rối loạn chính phủ mới, bơm tiền và tin đồn, dựng một loạt phe phái chống Diệm. Một cuộc chiến trong bóng tối đã mở màn.

Trong căn nhà tranh ở Việt Bắc, Võ Nguyên Giáp cầm bản báo cáo từ Paris. Ông cau mày:

“Diệm đã nhận lời. Đây là kẻ ngoan cố, chống Cộng đến cùng. Nếu hắn xây dựng được chính quyền mạnh, ta sẽ gặp trở ngại lớn.”

Một cán bộ trẻ hỏi: “Có cần đưa vào danh sách loại bỏ không?” Giáp không trả lời ngay. Ông chỉ gõ nhẹ điếu thuốc xuống bàn gỗ. Rồi giọng ông trầm, khô khốc:

“Để hắn sống, nhưng phải vây chặt. Tuyên truyền, chia rẽ, bào mòn. Hắn là mục tiêu lâu dài.”

Bản chỉ thị được gửi xuống: xây dựng hình ảnh Diệm như “con rối của Mỹ”, gieo ngờ vực trong dân, trong các tướng lĩnh quốc gia. Không cần dao súng, mà bằng những nhát dao vô hình của chiến tranh tâm lý.

Trong một căn phòng khách sạn khác ở Paris, điệp viên CIA trẻ tuổi ngồi ghi chép lại từng bước tiến triển. Bản báo cáo gọn lỏn gửi về Washington:

“Ngô Đình Diệm đã chấp nhận. Đề nghị khẩn trương chuẩn bị hỗ trợ.”

Không ai biết Mỹ sẽ giúp bằng cách nào. Nhưng từ khoảnh khắc đó, Diệm không còn là một cá nhân; ông đã trở thành “con bài” trong tay một siêu cường. Và bất cứ con bài nào cũng có thể bị hy sinh nếu ván cờ đòi hỏi.

Trong cùng một đêm, ba bản kế hoạch hình thành: Pháp muốn phá, Việt Minh muốn bào mòn, Mỹ muốn dựng dậy. Và ở giữa, Ngô Đình Diệm vừa thề lời thề định mệnh.

Paris hoa lệ biến thành sân khấu của những mật vụ bám theo ông từng bước. Sài Gòn nín thở, chờ cơn bão chính trị. Hà Nội căng mắt dõi theo, tính toán từng nhịp.

Một cuộc săn người đã bắt đầu, không tiếng súng nhưng đầy mùi thuốc súng. Kẻ bị săn chính là người đàn ông vừa nói “chống Cộng sản, chống cả người Pháp.” Và phía sau ông, những bàn tay vô hình đã đặt sẵn bẫy.

Sân bay Orly, Paris. Một buổi sáng xám xịt, mưa bụi lả tả như tấm màn che giấu những gương mặt thật. Ngô Đình Diệm chuẩn bị rời Pháp, đáp chuyến bay về Sài Gòn để bắt đầu vai trò mới. Bên ngoài phòng chờ, ông chỉnh lại cổ áo, nét mặt bình thản nhưng ánh mắt không giấu được sự căng thẳng. Ông biết mình vừa đặt chân vào một hành trình mà mỗi bước đều có thể là bước cuối.

Trong đám đông hành khách, có những gương mặt vô tình đứng quá gần. Một người đàn ông mang kính đen, tay cầm báo Le Monde, lật đi lật lại nhưng không bao giờ đọc. Một phụ nữ trẻ xách va li da, mắt thoáng liếc về phía Diệm nhiều hơn một lần. Ông trợ lý thì thầm:
— Thưa ông, ta bị theo dõi.

Diệm chỉ gật khẽ, không nói gì.

Chiếc DC-6 cất cánh. Đèn tín hiệu an toàn bật lên, động cơ gầm đều đều. Diệm ngồi ở khoang hạng nhất, cạnh cửa sổ. Một phong bì nhỏ được nhét khéo léo vào túi ghế trước mặt. Bên trong chỉ có một mảnh giấy với dòng chữ viết vội:

“Không phải ai cũng muốn ông sống để về Sài Gòn. Hãy coi chừng người ngồi phía sau.”

Diệm khép tờ giấy, bàn tay run nhẹ nhưng ánh mắt sắc lạnh. Ông ngả lưng, giả vờ chợp mắt, trong khi đôi tai căng lên nghe từng tiếng động phía sau. Một lúc sau, ông trợ lý kín đáo đổi chỗ, để chính mình ngồi chắn lưng cho ông.

Đến nửa chặng bay, động cơ đột ngột rung mạnh. Đèn trong khoang nhấp nháy. Nhiều hành khách hoảng hốt. Phi công trấn an: “Chỉ là nhiễu loạn không khí.” Nhưng Diệm biết rõ, có những tai nạn được sắp đặt như trò cờ bạc – chỉ cần một ốc vít lỏng, một chai dầu bị thay thế. Ông lặng lẽ cầu nguyện.

Máy bay hạ cánh quá cảnh tại Beirut. Trong phòng chờ, một người đàn ông lạ tiến đến, đưa nhanh một phong bì rồi biến mất vào đám đông. Bên trong: một tấm ảnh mờ chụp Diệm đi dạo ở Paris, trên góc có dấu đỏ của tình báo Pháp. Ghi chú bằng tiếng Pháp:

“Mục tiêu: kiểm soát gắt gao. Không để thoát.”

Diệm gấp ảnh lại, đôi mắt lạnh lẽo. Ông biết mình đã chính thức trở thành con mồi trong một cuộc săn ba mặt.

Chiều oi ả, máy bay đáp xuống Tân Sơn Nhất. Đám đông quan chức và phóng viên chen lấn đón chào, tiếng máy ảnh loé liên tục. Nhưng giữa những gương mặt cười, Diệm vẫn thoáng thấy vài cái nhìn lạnh lẽo, những cái chớp mắt không hề tự nhiên.

Trên đường từ sân bay về Dinh, một chiếc xe Jeep bám sát phía sau. Lúc đến khúc cua, chiếc Jeep bất ngờ tăng tốc, định ép xe của ông vào lề. Người cận vệ rút súng, tình thế căng thẳng chỉ trong vài giây. May thay, chiếc Jeep hụt tay lái, lao vào hàng cây, bỏ lại một màn khói mù mịt. Người dân chạy ra hò hét, còn Diệm ngồi trong xe, gương mặt điềm tĩnh đến rợn người.

Ông thì thầm:
— Cuộc săn đã bắt đầu. Nhưng thợ săn nào rồi cũng có ngày trở thành con mồi.

Đêm đó, trong căn phòng nhỏ tại Sài Gòn, Diệm ngồi một mình. Trên bàn là những mảnh giấy đe dọa, vài tin nhắn nặc danh, và bản thảo bài diễn văn nhậm chức còn dang dở. Tiếng ve kêu rền bên ngoài không che được nỗi im lặng nặng nề trong tim ông.

Ông biết rõ: từ lúc nhận lời ở Paris, ông không chỉ bước vào chính trường – ông đã bước vào một mê cung điệp viên, nơi mỗi cái bóng ngoài cửa sổ đều có thể là dấu hiệu báo tử.

Sài Gòn, tháng 7 năm 1954. Thành phố chưa kịp nguôi khói súng từ Điện Biên Phủ thì lại ngột ngạt bởi một cuộc chuyển giao quyền lực. Ngô Đình Diệm chính thức bước vào Dinh Gia Long, nhưng ông biết rõ: bên ngoài cánh cổng sắt kia, chẳng có khúc khải hoàn nào, chỉ có bẫy rập chằng chịt.
Người Pháp không muốn rút, ít nhất cũng không muốn rút tay trắng. Họ để lại trong bộ máy chính quyền miền Nam hàng loạt “con dao” ngụy trang dưới danh nghĩa cố vấn, sĩ quan, công chức. Họ thì thầm trong quán bar Continental, trong khách sạn Majestic, rằng Diệm là “con ngựa bất kham.” Và thế là mạng lưới bắt đầu hoạt động:

Một tờ báo Sài Gòn bất ngờ đăng xã luận công kích “Thủ tướng độc đoán.”

Một nhóm sĩ quan trong quân đội quốc gia nhận được phong bì dày từ một bàn tay vô hình.

Những bức điện tín từ Tân Sơn Nhất gửi thẳng về Paris với dòng chữ lạnh lùng: “Mục tiêu: gây mất ổn định. Kích động đảo chính.”

Trong khi đó, từ rừng núi Bắc Việt, những mật lệnh khác len theo đường dây liên lạc bí mật vào Sài Gòn. Việt Minh không cần phá Diệm ngay lập tức; họ gieo rắc sự ngờ vực. Tờ truyền đơn in lem nhem rải trong chợ Bến Thành: “Diệm – con rối của Mỹ.” Những tin đồn râm ran: “Mỹ dựng Diệm để bán nước.”

Người dân hoang mang, sĩ quan do dự. Trong mỗi đồn lính, có kẻ thì thề trung thành, có kẻ lại chờ thời.

Trận đồ bát quái
Giữa Dinh Gia Long, Diệm ngồi trước bàn làm việc gỗ mun, bày la liệt báo cáo. Một bản từ cảnh sát: “Một nhóm vũ trang lạ mặt xuất hiện ở Chợ Lớn.” Một bản từ quân đội: “Có sĩ quan nghi ngờ nhận lệnh từ Pháp.” Một bản khác từ cố vấn Mỹ: “Cần cải tổ ngay, loại bỏ thân Pháp.”

Ông hiểu rằng mình không chỉ làm Thủ tướng – ông đang bước vào một mê cung, nơi mỗi ngã rẽ là một cái bẫy. Ngoài cổng, tiếng biểu tình vang lên: “Đả đảo Diệm!” Nhưng cũng có tiếng khác, kiên quyết: “Ủng hộ Diệm chống Cộng!” Thành phố như hai làn sóng va vào nhau, cuồn cuộn, gầm gào.

Những bàn tay giấu mặt
Đêm xuống, trong một căn phòng kín của khách sạn Continental, vài sĩ quan thân Pháp cụng ly. Một người khẽ nói: “Nếu hắn không nghe lời, chúng ta sẽ có một thủ tướng khác.” Trong bóng tối, một điệp viên Việt Minh trà trộn vào, lắng nghe, rồi bí mật báo cáo ra Bắc.

Ở một nơi khác, trong căn nhà ngói Sài Gòn, một sĩ quan trẻ thắp nến, cầm bản mệnh lệnh từ Hà Nội: “Theo dõi. Chưa hành động.” Anh ta gấp giấy, giấu vào tường gạch, đôi mắt ánh lên sự mâu thuẫn: trung thành với đảng hay với miền Nam?

Diệm bước ra ban công Dinh Gia Long, nhìn xuống đường phố. Dưới ánh đèn vàng, những đoàn người chen chúc, hò hét, vừa ủng hộ vừa chửi rủa. Gió đêm mang theo tiếng trống, tiếng loa, tiếng bước chân. Ông siết chặt lan can. Trong đầu vang vọng lời thề ở Paris: “Chống Cộng sản, và nếu cần, chống cả người Pháp.”

Nhưng giờ, trước mắt ông không chỉ là Cộng sản hay Pháp, mà là một mạng lưới ba chiều: Pháp phá từ trong, Việt Minh phá từ ngoài, Mỹ thì đứng xa quan sát – sẵn sàng vỗ tay hoặc quay lưng bất cứ lúc nào.

Đêm Sài Gòn, oi nồng và nghẹt thở. Và trận đồ bát quái chính trị đã chính thức khép ông vào trung tâm.
Sài Gòn, cuối tháng 9 năm 1954. Thành phố ẩm thấp, oi nồng. Trong Dinh Gia Long, đèn điện vẫn sáng khuya. Thủ tướng Ngô Đình Diệm đang họp kín với một nhóm sĩ quan thân cận. Báo cáo tình báo cho biết: phe thân Pháp đang tụ họp, bàn kế hoạch “thay máu chính phủ.” Tin tức lẫn lộn: có người nhắc đến đảo chính, có kẻ nói thẳng đến ám sát.
Tại một biệt thự cổ ở đường Catinat, ba sĩ quan từng được Pháp đào tạo cụng ly whisky. Người cầm đầu, Đại tá T., gằn giọng:
— Diệm không nghe lời. Nếu để hắn kéo Mỹ vào sâu hơn, chúng ta mất tất cả.
Trên bàn, một sơ đồ Dinh Gia Long được trải rộng. Chấm đỏ đánh dấu cửa phụ phía sau, nơi Diệm thường đi lễ nhà thờ. Kế hoạch: một nhóm biệt kích thân Pháp sẽ phục kích, nổ súng khi Diệm ra xe.
Cùng lúc, trong một căn nhà ngói lụp xụp ở Chợ Lớn, một tổ Việt Minh họp khẩn. Lệnh từ Hà Nội: “Chưa ra tay trực tiếp. Nhưng hãy lợi dụng sự hỗn loạn. Châm ngòi, rồi biến mất.”
Một cán bộ trẻ gật đầu, rút trong túi ra bản đồ thành phố. Hắn cười nhạt:
— Người Pháp muốn giết Diệm? Rất tốt. Ta chỉ cần một ngọn lửa nhỏ, đám cháy sẽ lan.

Diệm dự lễ nhà thờ ở đường Nguyễn Du. Khi ông bước ra, áo choàng sẫm màu dính nước mưa, chiếc xe Peugeot đen đã chờ sẵn. Bóng người ẩn nấp sau bức tường, tay đặt trên cò súng Sten. Tiếng tim đập hòa vào tiếng mưa rơi.

Đúng lúc đó, một tiếng nổ chát chúa vang lên. Không phải từ khẩu Sten, mà từ một quả mìn cài sẵn dưới cống thoát nước. Mặt đường rung chuyển, khói bốc lên nghi ngút. Đám đông hoảng loạn.

Người lính cầm Sten hoảng hốt, bóp cò theo phản xạ. Đạn ghim vào thân xe, vỡ kính, nhưng Diệm đã được kéo ngã xuống bởi một cận vệ Mỹ đứng cạnh. Trong hỗn loạn, kẻ cầm súng bị hạ gục ngay tại chỗ. Nhưng quả mìn? Nó không phải của Pháp. Đó là “món quà” của Việt Minh, đặt đúng vị trí để biến kế hoạch Pháp thành một thảm kịch.

Đêm đó, Dinh Gia Long khóa chặt. Diệm ngồi trong phòng, trên bàn là khẩu Sten thu được và mảnh sắt từ quả mìn. Hai chứng cứ – hai bàn tay khác nhau. Một từ Pháp, một từ Việt Minh. Ông chậm rãi nói với cố vấn:
— Hai kẻ thù không cùng phe, nhưng đều muốn tôi chết. Đây không còn là chính trị. Đây là cuộc săn người.

Bên ngoài, Sài Gòn không ngủ. Đồn lính râm ran tin đồn: “Diệm thoát chết.” Trong bóng tối, những điệp viên Pháp chửi thề vì kế hoạch thất bại. Ở Chợ Lớn, cán bộ Việt Minh mỉm cười lạnh lẽo: “Họ bắn hụt, nhưng nỗi sợ thì đã trúng đích.”
Diệm nhìn ra cửa sổ, mưa vẫn rơi. Ông thì thầm lời cầu nguyện, nhưng đôi mắt ánh lên quyết tâm sắt đá. Ông hiểu rõ: từ nay, mỗi bước đi trong thành phố này là bước trên sợi dây dao cạo. Và trong mê cung tình báo, kẻ nào sống sót lâu hơn, kẻ đó sẽ viết lại lịch sử.

Sài Gòn, cuối năm 1954. Thành phố run rẩy trong cơn mưa trái mùa, không khí oi ả như một cái nồi áp suất khổng lồ. Từng con đường, từng quán cà phê, từng tòa dinh thự đều trở thành chiến hào vô hình.

Diệm – Nỗi ám ảnh phải chặt tay trong
Sau vụ ám sát hụt, Ngô Đình Diệm thay đổi. Ông không còn xuất hiện đơn độc trên ban công Dinh Gia Long nữa, mà rút vào bóng tối, lặng lẽ quan sát. Danh sách những sĩ quan thân Pháp được đặt trước mặt ông như một ván bài phải chọn. Mỗi cái tên bị gạch đi là một lần chính phủ rung chuyển.

Trong cuộc họp, ông nhìn thẳng vào mặt từng người. Không cần lời đe dọa, chỉ ánh mắt cũng đủ khiến kẻ thân Pháp cúi đầu, toát mồ hôi. Ông hiểu: để tồn tại, ông phải thanh trừng, không chần chừ. Những viên chức ngả nghiêng, những tướng lĩnh “người của Pháp” lần lượt bị điều chuyển, giáng chức, hoặc biến mất khỏi bàn cờ.

Mỹ – Kẻ đẩy quân cờ
Trong Đại sứ quán Mỹ, những bản điện tín gửi đi như cơn mưa: “Accelerate support. Strengthen Diem. Reduce French influence.” Washington muốn một miền Nam chống Cộng bằng mọi giá, và Diệm chính là con cờ được chọn.

Những vali đô la viện trợ, những cố vấn chính trị, quân sự nối nhau bay đến Tân Sơn Nhất. Một viên chức CIA nhận xét với nụ cười lạnh:
— Ông ta nghi ngờ tất cả, nhưng chính sự nghi ngờ đó làm ông ta nguy hiểm và… hữu dụng.

Việt Minh – Chiến tranh trong bóng tối
Ở Hà Nội, một kế hoạch mới được triển khai. Không cần súng, chỉ cần lời nói. Hàng trăm tờ truyền đơn bí mật len vào Sài Gòn: “Diệm là tay sai Mỹ. Chính phủ bù nhìn.” Đài phát thanh từ Bắc khuếch đại: “Ngô Đình Diệm – kẻ phản bội dân tộc.”

Trong chợ Bến Thành, người ta nghe thì thầm: “Mỹ dựng Diệm để bán nước.” Trong doanh trại, lính trẻ ngờ vực: “Ông ta chống Pháp thật, nhưng có chống Mỹ không?” Lời đồn lan nhanh hơn bất kỳ khẩu súng nào.

Trận đấu trí
Dinh Gia Long trở thành chiếc lò áp suất. Mỗi tối, Diệm ngồi trước bàn làm việc, nhìn vào bản báo cáo:

Một sĩ quan ngả về Pháp.

Một dân biểu chịu ảnh hưởng Việt Minh.

Một cố vấn Mỹ đề nghị hành động nhanh hơn.

Ông biết rõ: mỗi quyết định là một ván cờ sinh tử. Nếu loại bỏ quá nhanh, nội bộ sẽ rạn nứt. Nếu chậm trễ, kẻ thù kịp đâm sau lưng.

Một đêm, khi thành phố ngủ say, Diệm viết trong sổ tay:
“Tôi đang ở giữa hai ngọn lửa. Pháp muốn tôi chết, Việt Minh muốn tôi sụp, Mỹ muốn tôi thắng nhưng không bao giờ yên ổn. Đây là cuộc chơi không có bạn, chỉ có kẻ tạm thời không giết mình.”

Nồi áp suất rung chuyển
Sài Gòn bắt đầu bốc khói. Người dân biểu tình, phe đối lập rục rịch. Tiếng rao ngoài phố “Ai ăn bánh mì nóng!” hòa cùng tiếng rỉ tai: “Nghe chưa, sắp đảo chính rồi.” Không ai tin vào ngày mai.

Trên bầu trời, từng chuyến bay của Mỹ hạ cánh, mang đến những vali viện trợ. Dưới lòng đất, từng tờ truyền đơn rải ra, mang đến những vết nứt ngầm. Và ở giữa, một người đàn ông với ánh mắt cứng rắn, sẵn sàng chém vào bất cứ cái bóng nào nhích đến gần.


Không khí Sài Gòn đặc quánh, như một nồi áp suất chỉ chờ giọt nước cuối cùng làm vỡ tung. Và Diệm biết rõ: giọt nước đó có thể đến từ bất cứ đâu – một khẩu súng, một lời đồn, hay thậm chí… từ bàn tay của “đồng minh”.

Đảo chính trong bóng đêm

Sài Gòn, tháng 2 năm 1955. Mùa khô, gió bụi thổi rát trên đường Catinat. Tin đồn râm ran trong từng quán cà phê, trong doanh trại, thậm chí ngoài chợ: “Có người muốn lật Diệm.” Không ai dám nói lớn, nhưng ánh mắt nào cũng lấp ló nỗi chờ đợi.

Khởi động âm mưu
Trong một biệt thự cũ của Pháp ở Tân Định, một nhóm sĩ quan Quốc gia thân Pháp tụ tập. Rượu mạnh, điếu thuốc, và bản đồ Sài Gòn trải dài trên bàn. Đại tá T. vạch ngón tay lên Dinh Gia Long:
— Đêm mai, lực lượng sẽ bao vây dinh. Khi hắn không kịp trở tay, chúng ta sẽ dựng một chính phủ khác, ôn hòa hơn… và biết nghe lời hơn.

Ngoài kia, những chiếc xe Jeep lặng lẽ được tiếp nhiên liệu. Súng đạn được tuồn ra từ kho quân nhu vẫn còn dưới tay người Pháp. Tất cả như chuẩn bị cho một ván bạc định mệnh.

Đêm nổ súng
Ngày 2 tháng 3, trời tối đen như mực. Tiếng động cơ Jeep xé màn đêm, đoàn xe tiến về trung tâm. Một nhóm lính bất ngờ chiếm lấy đài phát thanh, chuẩn bị đọc tuyên bố “Chính phủ mới.” Ở một hướng khác, những tay súng định xông vào Dinh Gia Long từ cổng phụ.

Trong dinh, Diệm đã được báo trước. Một sĩ quan thân cận thì thầm:
— Thủ tướng, họ đã bắt đầu.
Diệm đứng dậy, giọng dứt khoát:
— Đêm nay, chúng ta sẽ biết ai trung thành, ai phản bội.

Ông ra lệnh khóa chặt cổng dinh, bố trí lính gác gấp đôi. Đèn trong dinh vụt tắt, chỉ còn ánh đèn pin lấp loáng. Không khí đặc quánh, như thể từng viên gạch cũng chờ nghe tiếng súng đầu tiên.

Cuộc chơi bất ngờ
Khi nhóm đảo chính chuẩn bị phá cổng phụ, loạt súng bất ngờ nổ vang từ trên cao. Không phải quân Pháp, cũng không phải quân đảo chính – mà là lực lượng trung thành với Diệm, được Mỹ bí mật huấn luyện và trang bị. Đạn trút xuống, buộc nhóm đảo chính tháo chạy tán loạn.

Cùng lúc đó, đài phát thanh bị cắt điện. Tuyên bố “chính phủ mới” chưa kịp phát đi đã chìm trong bóng tối. Trong hỗn loạn, một số sĩ quan đảo chính bị bắt sống, đưa về Dinh Gia Long. Họ quỳ dưới ánh đèn mờ, mồ hôi đầm đìa, trong khi Diệm bước vào, ánh mắt như dao cắt:
— Các anh chọn nhầm đêm rồi.

Sáng hôm sau
Sài Gòn thức dậy với những tin đồn. Có tiếng nói rằng “đêm qua dinh suýt bị chiếm.” Có kẻ rỉ tai: “Người Mỹ đã cứu Diệm.” Nhưng trên mặt báo chính thức, chỉ là những dòng khô khan: “Một số phần tử gây rối đã bị dẹp yên.”

Trong dinh, Diệm ngồi một mình, gõ nhẹ ngón tay lên bàn. Ông biết mình vừa vượt qua một lưỡi dao kề cổ, nhưng cũng hiểu: đây chỉ mới là màn mở đầu. Phe thân Pháp chưa chết, Việt Minh chưa ngủ, và ngay cả đồng minh Mỹ cũng có thể đổi vai bất cứ lúc nào.

Người sống sót
Đêm ấy, trong sổ tay, Diệm viết:
“Tôi không thắng. Tôi chỉ chưa thua. Nhưng kẻ nào càng muốn hạ tôi, tôi càng phải tồn tại. Tôi sống sót, nghĩa là họ chưa tính hết ván cờ.”

Bên ngoài, tiếng chuông nhà thờ ngân vang trong buổi sáng mới, nhưng Sài Gòn thì vẫn rùng mình. Bóng ma đảo chính chưa biến mất, chỉ tạm lui vào những ngõ tối, chờ dịp khác.

Máu và khói ở Sài Gòn

Mùa xuân 1955. Sài Gòn – Chợ Lớn biến thành bàn cờ rối loạn, nơi từng đoàn thể, từng lực lượng vũ trang, từng phe phái chính trị đều mưu toan chiếm chỗ đứng sau khi Pháp sụp đổ. Trong mê cung đó, Bình Xuyên – tập đoàn nửa chính trị, nửa giang hồ, sống bằng sòng bạc Đại Thế Giới, Kim Chung, và khu đèn đỏ Vườn Lài – bỗng nổi lên như một con hổ bị thương, liều lĩnh và nguy hiểm.

Ngô Đình Diệm, mới lên làm Thủ tướng chưa đầy một năm, hiểu rõ: muốn xây dựng một chính quyền trung ương, ông phải đập nát những “tiểu quốc” trong lòng thành phố. Nhưng cú đập ấy đồng nghĩa đối đầu trực diện với Pháp, với Bảo Đại, và cả những lực lượng ngầm đang chờ ông thất bại.

Căng thẳng bùng nổ
Ngày 12 tháng 3, Diệm tuyên bố ba mục tiêu: thống nhất quân đội, thống nhất hành chính, thống nhất tài chính. Bình Xuyên coi đó là lời tuyên chiến. Đêm 29 rạng sáng 30 tháng 3, chúng trút lựu đạn vào Bộ Tổng Tham mưu ở đường Trần Hưng Đạo, rồi pháo kích cả Dinh Độc Lập. Đáp lại, Diệm ra lệnh: “Phải trừng trị kẻ gây rối.”

Từ đây, cuộc chiến vừa bằng súng đạn, vừa bằng tuyên truyền. Đài phát thanh Bình Xuyên chửi rủa Thủ tướng ngày đêm, còn báo chí thân chính phủ hô khẩu hiệu: “Bảo Đại hại dân.” Từng lời lẽ như nhát dao cắt vào không khí oi bức của Sài Gòn.

Đêm bùng cháy
Ngày 28 tháng 4, súng nổ dữ dội. Đạn cối 81 ly rót xuống Dinh Độc Lập, khu vực trường Pétrus Ký biến thành bãi chiến trường. Đêm đó, khói súng lan đến từng con hẻm, từng mái ngói ở Chợ Lớn. Người dân tháo chạy trong tiếng nổ, tiếng gào khóc hòa vào tiếng loa quân sự.

Quân dù của chính phủ phản công, đẩy lùi Bình Xuyên khỏi Catinat và Đa Kao. Nhưng cầu Chữ Y mới là cửa ải thực sự. Từ 30 tháng 4 đến 3 tháng 5, pháo binh gầm vang dọc Kinh Đôi. Trình Minh Thế, vị tướng từng lưỡng lự, nay mang quân từ Tây Ninh về đứng hẳn về phía Diệm, dàn trận ở Khánh Hội. Cuộc đụng độ ở cầu Chữ Y biến Sài Gòn thành một mặt trận khốc liệt, khói đạn phủ kín dòng kênh.

Ngày 1 tháng 5, hỏa lực chính phủ áp đảo. Bình Xuyên tháo chạy, vội vã dùng ghe chài rút về Rừng Sác. Một trung tá – Tư Đen – bỏ lại chiến trường, gom tàn quân xuống ghe xuôi Xoài Rạp. Đêm đó, cả thành phố nghe rõ tiếng chân rút lui trong bóng tối.

Chiến dịch Hoàng Diệu – Hạ màn
Sài Gòn tạm yên, nhưng đến tháng 9, chiến dịch Hoàng Diệu mở màn. Quân đội Quốc gia đánh thẳng vào Rừng Sác, hang ổ cuối cùng của Bình Xuyên. Trong bùn lầy sình lầy, từng toán giang hồ tan rã, nhiều kẻ ra hàng. Bảy Viễn cùng các thủ hạ cốt cán tháo chạy ra nước ngoài, bỏ lại cơ nghiệp xây bằng máu và bài bạc. Đến tháng 10, chiến dịch kết thúc, Bình Xuyên chỉ còn trong ký ức của dân Sài Gòn – như một cơn ác mộng pha lẫn mùi khói thuốc phiện.

Hệ quả chính trị – Lá bài ngửa
Nhưng khói súng chưa tan thì chính trường lại nổi sóng. Trong lúc quân chính phủ còn đánh nhau, Bảo Đại từ Cannes gửi điện yêu cầu Diệm và tướng Lê Văn Tỵ sang Pháp, đồng thời bổ nhiệm Nguyễn Văn Vỹ thay Lê Văn Tỵ. Bình Xuyên hả hê, tưởng thời cơ đã đến. Nhưng tại Sài Gòn, hơn 200 lãnh đạo quốc gia họp khẩn, ký kiến nghị truất phế Bảo Đại. Những biểu ngữ “Bảo Đại hại dân” tràn ngập đường phố.

Ngày 23 tháng 10, cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức. Kết quả công bố: 98% ủng hộ phế truất Bảo Đại. Ngày 26 tháng 10, Ngô Đình Diệm tuyên bố thành lập Việt Nam Cộng hòa. Từ một Thủ tướng bị vây hãm, ông trở thành Quốc trưởng rồi Tổng thống.


Trận Sài Gòn không chỉ là một cuộc chiến đô thành, mà là trận sinh tử của chính Diệm. Trong khói lửa Chợ Lớn, giữa xác xe Jeep cháy và mái nhà đổ nát, ông đã biến mình từ “người sắp bị hất khỏi ván cờ” thành kẻ lật ngửa toàn bộ bàn cờ. Bình Xuyên tan rã, Bảo Đại mất ngôi, Pháp mất chỗ dựa.

Nhưng ở hậu trường, Việt Minh vẫn chờ đợi, Mỹ vẫn thúc ép, và Diệm hiểu: đây chỉ mới là màn mở đầu của một trò chơi sinh tử dài lâu.