Thắp lên tia hy vọng cho hòa bình ở Gaza
 

Sau ba ngày đàm phán căng thẳng tại thành phố Sharm El-Sheikh (Ai Cập), Israel và Phong trào Hamas vừa đạt được thỏa thuận ngừng bắn “giai đoạn một” theo kế hoạch hòa bình Gaza 20 điểm do Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất. Dù chưa giải quyết triệt để các vấn đề, đây được xem là bước tiến chiến lược đầu tiên, mở ra “khe cửa hẹp” cho đối thoại thay vì tiếp tục vòng xoáy bạo lực.Theo thỏa thuận này, Hamas sẽ thả 20 con tin còn sống trong những ngày tới (dự kiến 11/10), trong khi Israel trao trả một số tù nhân Palestine theo danh sách do Hamas gửi qua các trung gian Ai Cập, Mỹ, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ. Quân đội Israel sẽ rút về các vị trí đã thống nhất trong Dải Gaza, giảm cường độ chiến sự và tạo điều kiện cho viện trợ nhân đạo gồm lương thực, nước sạch, thuốc men được đưa vào Gaza.

Tổng thống Trump mô tả đây là “giai đoạn đầu của kế hoạch hòa bình toàn diện”, hướng tới chấm dứt xung đột và khởi động quá trình tái thiết Gaza. Tuy nhiên, cơ chế giám sát và trình tự thực hiện - như thời điểm rút quân, kiểm soát việc vi phạm ngừng bắn - vẫn chưa được làm rõ. Vấn đề giải giáp Hamas hay quản trị Gaza hậu xung đột sẽ chỉ được bàn ở các vòng đàm phán tiếp theo.

Giới quan sát nhận định, nếu được thực thi nghiêm túc, thỏa thuận có thể mở đường cho chuyển đổi từ chiến tranh sang tái thiết và đối thoại chính trị, tạm thời ngăn chặn chu kỳ bạo lực khiến hàng chục nghìn dân thường thương vong và hạ tầng Gaza bị hủy hoại nặng nề. Việc ngừng bắn giúp cải thiện tiếp cận nhân đạo, mở lại các tuyến cứu trợ và khởi động công tác khôi phục cơ bản.

Thỏa thuận cũng giúp Israel giảm sức ép quốc tế, đồng thời duy trì hình ảnh đang bảo vệ công dân nhưng sẵn sàng lựa chọn lối thoát chính trị. Đối với Hamas, việc đạt được một thỏa thuận song phương - dù giới hạn - cũng củng cố vai trò của nhóm như một chủ thể chính trị trong các cuộc đàm phán khu vực.

Thành công bước đầu này phản ánh vai trò trung gian tích cực của Mỹ, Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ, đặc biệt là sự can dự trực tiếp của Washington với vai trò bảo trợ chính. Giới chuyên gia đề xuất thành lập ủy ban giám sát quốc tế gồm đại diện Mỹ, Liên hợp quốc (LHQ), Ai Cập, Qatar và Liên đoàn Arập (AL) để bảo đảm việc tuân thủ ngừng bắn, trao đổi con tin và hỗ trợ viện trợ nhân đạo.

Mặc dù thỏa thuận mang lại tia hy vọng đầu tiên về hòa bình ở Trung Đông, cả Hamas và Israel vẫn phải đối mặt với không ít thách thức và chông gai phía trước. Thỏa thuận giai đoạn một mới chỉ là khung cam kết, nhiều chi tiết vẫn đang trong giai đoạn đàm phán. Giới quan sát cảnh báo để bước qua giai đoạn này, cần có cơ chế giám sát khách quan và áp lực quốc tế để đảm bảo quá trình thực thi nghiêm túc. Bất kỳ hành động khiêu khích nào đều có thể khiến thỏa thuận sụp đổ

Một nút thắt lớn là yêu cầu của Israel buộc Hamas phải giải giáp hoặc ít nhất hạn chế năng lực quân sự. Đây là điều phong trào Hồi giáo khó chấp nhận. Trong khi đó, Israel lo ngại nếu rút quân hoặc nới lỏng kiểm soát quá sớm, Hamas có thể tái tổ chức và tiến hành các cuộc tấn công mới. Việc cân bằng giữa đảm bảo an ninh cho Israel và quyền tự vệ của Hamas là nhiệm vụ cực kỳ khó khăn trong các vòng đàm phán tiếp theo.

Vấn đề ai sẽ điều hành Gaza hậu xung đột là một câu hỏi lớn. Liệu Hamas có tiếp tục giữ vai trò lãnh đạo hay phải chia sẻ quyền lực với chính quyền dân sự, các tổ chức quốc tế hoặc Chính quyền Palestine? Nếu Hamas bị tước quyền kiểm soát, liệu những nhóm nhỏ hơn nhưng cực đoan hơn có trỗi dậy? Nếu tiếp tục nắm quyền, làm sao đảm bảo Hamas không tái vũ trang?Những câu hỏi này liên quan chặt chẽ đến cấu trúc thể chế dài hạn, quyền tự trị của Gaza và mối quan hệ giữa Gaza, Bờ Tây và Chính quyền Palestine.

Ở Israel, các chính trị gia cánh hữu có thể phản pháo và yêu cầu tiếp tục chiến tranh nếu họ coi thỏa thuận giai đoạn một là "yếu thế" trước Hamas. Còn trong nội bộ Hamas, những phần tử không tin vào hòa bình hoặc muốn củng cố vũ khí có thể gây áp lực để phá hoại hoặc thách thức các lãnh đạo chính trị của nhóm. Ngoài ra, các quốc gia trong khu vực và các phe ủng hộ bên trong cộng đồng Hồi giáo có thể can thiệp, làm phức tạp thêm quỹ đạo hòa bình của Gaza nói riêng và Palestine nói chung.Các nhà phân tích quốc tế cho rằng để biến thỏa thuận giai đoạn một thành một nền tảng thực sự cho hòa bình, cả Israel và Hamas cần có chiến lược rõ ràng và tuân thủ các cam kết, với sự hỗ trợ và phối hợp chặt chẽ của cộng đồng quốc tế. Theo giới phân tích, một ủy ban giám sát quốc tế với các đại diện từ Mỹ, LHQ, Ai Cập, Qatar, AL cần được thành lập để theo dõi, giám sát việc tuân thủ thỏa thuận ngừng bắn, trao đổi con tin, rút quân và tạo thuận lợi cho viện trợ nhân đạo vào Gaza.

Hai năm giao tranh đã khiến hơn 67.000 người Palestine thiệt mạng, gần 2 triệu người phải sơ tán, 80% hạ tầng dân sự bị phá hủy, đẩy Gaza vào khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng nhất Trung Đông trong nhiều thập niên. Việc tái thiết khu vực đòi hỏi nguồn lực tài chính khổng lồ và cơ chế quản lý minh bạch, nếu không, nguy cơ bất ổn và bạo lực có thể tái bùng phát.

Thỏa thuận ngừng bắn giai đoạn một không phải lời giải cuối cùng cho xung đột, nhưng là khoảnh khắc lịch sử mang tính khởi đầu, đánh dấu lần đầu tiên trong hai năm Israel và Hamas đồng thuận thực thi một phần của kế hoạch hòa bình toàn diện. Dù phía trước còn nhiều chông gai, tia hy vọng hòa bình Trung Đông - dù mong manh - đã được thắp lên.