Bí quyết nào đã giúp cho Thủ đô Tokyo (Nhật Bản) chống ngập giữa mùa mưa lớn kỷ lục?
 

Nhật Bản vốn nằm trong khu vực có số lượng mưa nhiều nhất thế giới. Lượng mưa trung bình hàng năm đã tăng cao gấp đôi mức trung bình trên toàn cầu. Tuy nhiên, tình trạng bị ngập lụt tại các đô thị lớn của nước này lại rất hiếm khi xảy ra.

Giải pháp chống ngập ở đô thị
Nhật Bản là quốc gia thường xuyên hứng chịu các thảm họa thiên nhiên như động đất, sóng thần, bão lũ, sạt lở đất, và gần đây là các đợt nắng nóng gay gắt. Do đó, nước này được đánh giá là có kinh nghiệm hàng đầu thế giới trong việc phòng chống thiên tai mà nhiều quốc gia khác có thể tham khảo, đặc biệt là về chống ngập ở các đô thị.

(Minh họa)
Về hạ tầng, Nhật Bản đang có một hệ thống đồng bộ, được xây dựng theo quy hoạch tổng quát có tính đến yếu tố dài hạn. Một điểm quan trọng là hạ tầng ở đây được xây dựng theo tiêu chuẩn chất lượng rất cao, có độ bền vượt trội và khả năng chống đở với các chấn động mạnh, thời tiết khắc nghiệt, cũng như tình trạng bị ngập nước trong thời gian dài.

Trên thực tế cho thấy, có nhiều công trình đã có tuổi thọ trên 50 năm vẫn đáp ứng tốt các tiêu chuẩn bền bỉ về kỹ thuật. Do vậy, dù vẫn có xảy ra bị ngập cục bộ khi mưa lớn, mức thiệt hại tại Nhật Bản lại ít nghiêm trọng hơn ở nhiều quốc gia khác. Hệ thống hạ tầng còn bao gồm các công trình trị thủy như đê, đập ngăn… cùng với nhiều thiết bị hiện đại như máy bơm với công suất lớn, xe chuyên dụng gia cố bờ đê trong trường hợp bị vỡ đê hoặc nước sông dâng quá cao.

Chính phủ Nhật Bản cũng cho triển khai nhiều chính sách đồng bộ để phòng chống ngập lụt, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến nhanh hơn dự báo. Nhật Bản đặt mục tiêu trở thành "cường quốc phòng chống thiên tai hàng đầu" và đang hoàn tất khung pháp lý mới để tăng cường khả năng ứng phó.

Tháng 6 vừa qua, chính phủ Nhật đã trình lên Quốc hội một kế hoạch phòng chống thiên tai mới, trong đó lồng ghép các giải pháp chống nạn động đất, sóng thần với ứng phó biến đổi khí hậu và cho nâng cấp hạ tầng.

Ngoài ra, Nhật Bản liên tục đầu tư lớn cho lĩnh vực này. Trong giai đoạn 5 năm từ 2021 đến nay, 15.000 tỷ yen (tương đương khoảng 2,5 triệu tỷ đồng) đã được chi cho phòng chống thiên tai, bao gồm ngập lụt đô thị, và ngân sách dự kiến sẽ tiếp tục tăng mạnh.

Hệ thống đường hầm chống ngập lụt khổng lồ dưới lòng đất
Nhật Bản đã cho xây dựng hệ thống hầm chống ngập dưới lòng đất được xem là một trong những công trình hiếm có trên thế giới. Nổi bật nhất là hệ thống thoát nước của Tokyo, được công nhận là "cống ngầm lớn nhất thế giới".

Để đưa công trình này vào hoạt động năm 2006, Nhật Bản đã phải mất đến 13 năm xây dựng với khoản đầu tư 1,63 tỷ USD. Hệ thống này gồm 5 giếng bê tông cao 65 m, với đường kính 32 m, được kết nối với nhau quađường hầm dài đến 6,4 km. Nước mưa trong mùa bão sẽ được dẫn vào đây và cho bơm ra ngoài với 78 máy bơm với công suất lớn, có thể giải quyết đến 200 tấn nước/giây.

Ngoài ra, còn có một bể chứa khổng lồ cao 25 m, dài 177 m, rộng 78 m, được gọi là "Ngôi đền" (The Temple). "Ngôi đền" này được chống đỡ qua 59 cột bê tông cốt thép, mỗi cột nặng 551 tấn, cao đến 18 m.

Khi mưa lớn đổ xuống, nước sẽ chảy vào các hầm ngầm, dồn về bể chứa rồi được bơm ra sông. Trường hợp sông lân cận có thể gây ra tràn bờ, nước sẽ được chuyển qua 6,3 km đường hầm dưới lòng đất trước khi đưa ra hồ chứa.

Nhờ hệ thống không lồ và hửu hiệu này, Tokyo đã giúp làm giảm đáng kể mức thiệt hại do ngập lụt, ước tính tiết kiệm hơn 1 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, dù rằng thiết kế xử lý lượng mưa 75 mm/giờ, hệ thống đã nhiều lần bị quá tải khi mưa vượt mức 100 mm/giờ, điển hình là trận ngập lụt lịch sử hồi tháng 6/2023.

Vì vậy, chính phủ và chính quyền địa phương không chỉ cho nâng cấp hệ thống hiện tại mà còn xây thêm các công trình phụ trợ. Tiêu biểu là dự án 7 năm trị giá 250 triệu USD nhằm gia cố đê điều, thoát nước, hay dự án dẫn lũ từ sông Shirako và Kanda qua 13 km đường hầm dưới lòng đất ra vịnh Tokyo, dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2027.

Giải pháp kỹ thuật trong việc kiểm soát, báo động và giúp giải tỏa thoát nước
Nhật Bản còn nổi bật ở khả năng báo động sớm các thiên tai. Nước này có hệ thống quan trắc khí tượng hiện đại, bao gồm vệ tinh và mạng lưới đài quan trắc, giúp đưa ra lời báo động kịp thời từ sớm.

Đài NHK có trách nhiệm đưa ra tin tức đến toàn dân về nguy cơ thiên tai và biện pháp ứng phó, qua cả hệ thống phát thanh lẫn truyền hình. Đặc biệt, hệ thống phát thanh được coi là kênh hiệu quả nhất trong tình huống khẩn cấp. Không chỉ khi có thiên tai, NHK còn cho lồng ghép hướng dẫn phòng tránh vào bản tin thời tiết hàng ngày, giúp cho người dân hình nắm bắt kịp lúc và trở thành thói quen tốt để ứng phó mọi rủi ro.

Trong kiểm soát việc thoát nước, Nhật Bản chú trọng đến đến sự nâng cấp, bảo trì hệ thống cho giài tỏa lượng mưa ở đô thị để bảo đảm cho thoát nước nhanh, hạn chế tình trạng nước bị ứ đọng, gây mất vệ sinh sau lũ lụt. Các dự án thoát nước và xử lý nước thải do chính phủ và địa phương phụ trách, không thuộc các tổ chức, công ty tư nhân.

Chính quyền địa phương có trách nhiệm xác định khu vực có nguy cơ bị ngập cao và đưa ra các biện pháp ứng phó. Trong những năm gần đây, sự biến đổi khí hậu khiến cho lượng mưa bất thường ngày càng khó lường hơn, gây ra nhiều khó khăn cho công tác phòng ngừa.

Do đó, song song với việc mở rộng phát triển hạ tầng, Nhật Bản còn đem áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để thu thập, lưu trữ và xử lý số liệu về mưa, kết hợp các giải pháp mềm như cung cấp thông tin, khuyến khích người dân đi sơ tán đến khu vực an toàn, nếu cần.

Quan trọng hơn, Nhật Bản luôn bảo đảm cung cấp nguồn tài chính ổn định để cho vận hành hệ thống phòng chống thiên tai. Nước này cũng nhấn mạnh không có một quốc gia nào có thể đối phó với các biến đổi khí hậu một mình, do đó sẵn sàng hợp tác quốc tế để làm giảm thiểu mức thiệt hại do thiên tai gây ra.