VietBF - Người đàn ông bị khởi tố vì trộm hai trái mít: Đúng lý nhưng chưa hợp tình

Yếu tố xấu về nhân thân không trực tiếp cấu thành tội phạm

Cụ thể, ngày 27/10, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Đồng Tháp đã ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can Lê Hoàng Lợi (SN 1991, trú tại xã Mỹ Thiện, huyện Cái Bè) về hành vi “Trộm cắp tài sản”.

Theo điều tra ban đầu, chiều 23/10, Lợi điều khiển xe máy mang theo hai trái mít vừa cắt trộm tại vườn của ông Nguyễn V.H. (SN 1964, ngụ cùng địa phương). Khi bị người dân phát hiện, Lợi xin bỏ qua nhưng không được chấp nhận, nên bỏ lại xe cùng tang vật rồi bỏ trốn. Tổng giá trị hai trái mít được Hội đồng định giá xác định là 387.000 đồng. Làm việc với Công an xã, Lợi thừa nhận toàn bộ hành vi, khai rằng chỉ muốn bán lấy tiền tiêu xài.

Tuy nhiên, điều đáng chú ý là Lê Hoàng Lợi từng có tiền án về tội trộm cắp tài sản và chưa được xóa án tích. Chính yếu tố này đã khiến hành vi tưởng như nhỏ nhặt trở thành căn cứ đủ yếu tố cấu thành tội phạm hình sự, theo quy định tại Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Phân tích dưới góc độ pháp lý, TS. Luật Ngô Ngọc Diễm cho rằng quyết định khởi tố của cơ quan điều tra là có căn cứ pháp luật.

Khoản 1 Điều 173 BLHS nêu rõ: “Người nào trộm cắp tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm…; Đã bị kết án về tội này hoặc một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm”. Theo đó, việc Lợi đã có tiền án chưa được xóa là điều kiện đủ để khởi tố hình sự, dù giá trị tài sản chiếm đoạt chỉ 387.000 đồng.

Tuy nhiên, TS. Diễm cho rằng, xét về bản chất của cấu thành tội phạm, việc khởi tố vẫn chưa thật thỏa đáng: “Trong lý luận tội phạm, dấu hiệu đầu tiên và quan trọng nhất là tính nguy hiểm cho xã hội ở mức độ đáng kể. Hành vi cắt trộm hai trái mít, giá trị vài trăm nghìn đồng, không dùng vũ lực, không có tổ chức, không gây hậu quả đáng kể… nếu bị hình sự, sẽ làm mờ đi ranh giới giữa vi phạm hành chính và tội phạm hình sự”.

Theo TS. Diễm, trong vụ việc này, cơ quan tố tụng dựa hoàn toàn vào yếu tố xấu về nhân thân (chưa xóa án tích) để định tội. Những yếu tố này không trực tiếp cấu thành tội phạm mà chỉ có vai trò trong việc đánh giá đầy đủ và chính xác mức độ nguy hiểm của hành vi của chủ thể. Mặt khác, nhân thân không làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi hiện có. Điều đó đặt ra câu hỏi, phải chăng có một khoảng trống giữa lý luận về tội phạm với công tác xây dựng pháp luật cũng như việc áp dụng pháp luật hình sự thực định?

Hợp lệ nhưng cần nhân văn

Cùng quan điểm, Luật sư Bùi Phan Anh cho rằng việc khởi tố bị can Lê Hoàng Lợi hoàn toàn đúng luật, song vấn đề nằm ở cách tiếp cận của chính sách hình sự.

“Pháp luật cần nghiêm, nhưng phải có tình. Mục đích của hình sự không phải là trừng phạt tuyệt đối, mà là phòng ngừa, răn đe và giáo dục con người hướng thiện. Nếu hình sự hóa cả hành vi trộm hai trái mít chưa tới 400.000 đồng, có thể vô tình làm mất ý nghĩa nhân đạo của pháp luật”.

Luật sư Phan Anh phân tích: Trong BLHS, nguyên tắc xử lý nêu rõ “phải bảo đảm công bằng, nhân đạo, phân hóa trách nhiệm hình sự theo tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi”. Hành vi của Lợi, xét trên thực tế, không gây thiệt hại nghiêm trọng, tài sản đã thu hồi, người phạm tội không có tổ chức, mục đích vụ lợi đơn giản. Mặt khác, khoản 1 Điều 8 BLHS đã quy định “Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không phải tội phạm và được xử lý bằng biện pháp khác”

Việc xử lý hành chính hoặc cải tạo không giam giữ tại địa phương vừa đủ tính răn đe, vừa thể hiện chính sách khoan hồng, tạo điều kiện cho người phạm tội tái hòa nhập. “Một bản án tù cho hai trái mít, dù đúng luật, có thể khiến dư luận đặt câu hỏi, chúng ta đang bảo vệ pháp luật, hay đang quá cứng nhắc trong việc thực thi pháp luật?”, Luật sư Phan Anh nói.

Khi pháp luật thực định “chưa bắt nhịp” với tinh thần cải cách tư pháp. Pháp luật hình sự Việt Nam được xây dựng trên nền tảng “nghiêm minh nhưng nhân đạo”, song để đạt được sự hài hòa đó, việc áp dụng cần linh hoạt, đặt trong bối cảnh xã hội cụ thể.

Câu chuyện “hai trái mít, một vụ án hình sự” không chỉ là bài học về ý thức pháp luật của người dân, mà còn là tấm gương phản chiếu chính sách hình sự hiện nay: chúng ta đang cần một nền tư pháp biết cân bằng giữa công lý và lòng nhân ái.

TS. Ngô Ngọc Diễm kết luận: “Pháp luật phải được vận hành để bảo vệ công lý, chứ không nên là chiếc lưới khô cứng trói buộc con người. Một hệ thống tư pháp tiến bộ là hệ thống biết phân biệt rõ đâu là tội phạm thực sự và đâu chỉ là sai lầm cần cảm hóa”.

Luật sư Bùi Phan Anh bổ sung: “Nếu pháp luật được thực thi một cách có lý, có tình, thì mỗi vụ án dù nhỏ nhất cũng trở thành bài học giáo dục xã hội, thay vì chỉ là một bản án khô khan”.

Từ hai trái mít trị giá 387.000 đồng, câu hỏi lớn hơn được đặt ra không phải là “ai đúng, ai sai”, mà là “nhân văn đến mức nào”.

VietBF@ Sưu tập