Thư giải thích gửi con cháu VNCH: “mặt trước – mặt sau” lịch sử và trách nhiệm trong biến cố 1-11-1963
 

Vì sao cần một lời giải thích riêng cho con cháu VNCH?
Tác giả Bùi Anh Trinh (BAT) cho biết hai cuốn sách của ông – Bối cảnh lịch sử chính trị Việt Nam (2008) và Giải Mã Những Bí Ẩn Của Chiến Tranh Việt Nam (2010) – ban đầu chỉ lưu hành trong giới nghiên cứu vì nhạy cảm ngoại giao Mỹ–CSVN thời điểm Washington xoay trục sang Đông Nam Á. Gần đây, các trích đoạn được đưa lên mạng để công chúng – nhất là những thế hệ sau chiến tranh và con cháu VNCH – có thêm chất liệu nhìn lại lịch sử.

Phương pháp viết: “mặt trước sân khấu” và “mặt sau hậu trường”
Theo BAT, báo chí đương thời chỉ phản ánh “mặt trước sân khấu” (những gì thấy được), còn ông cố gắng phơi bày “mặt sau hậu trường” (chuỗi toan tính chính trị ít người biết). Cách tiếp cận này dễ gây khó hiểu cho độc giả trẻ nếu chỉ quen với sự kiện trên báo chí ngày đó mà thiếu bối cảnh ngầm.

Mấu chốt đang gây tranh cãi: Mỹ “không muốn giết” nhưng vẫn “chịu trách nhiệm”?
Một thắc mắc lớn là: vì sao các bài trước nói Mỹ không chủ trương giết Tổng thống Ngô Đình Diệm, mà trong phần ghi chú mới tác giả lại quy trách nhiệm cho Mỹ về cái chết của Tổng thống Diệm và ông Nhu?


– Lập luận của BAT: Washington ra lệnh lật đổ, kèm điều kiện “nếu đã hết cách mà ông Diệm không chấp nhận thì cá nhân và chế độ của ông không thể tồn tại.” CIA ban đầu nhờ Tướng Trần Thiện Khiêm liên lạc, thống nhất không giết. Khi Tướng Dương Văn Minh nhận đứng mũi chịu sào, ông âm thầm chủ trương phải giết để “trừ hậu hoạn”, nhưng không nói trước để tránh phản đối.
– Suy kết của BAT: Nếu không có lệnh lật đổ của Mỹ, đã không có kịch bản giết. Vì vậy, Mỹ gánh trách nhiệm tối hậu về hậu quả chính trị dẫn tới cái chết, dù không trực tiếp ra lệnh bắn.

Những dữ kiện tác giả nêu (theo cách nhìn “hậu trường”)
– Năm 1963: CIA chuẩn bị lật đổ, thúc đẩy khủng hoảng Phật giáo leo thang; BAT cho rằng có những thao tác ngầm để đẩy mâu thuẫn đến điểm bùng phát.
– Ngày 1-11-1963: Nhóm tướng lĩnh làm đảo chính; quyết định hạ sát là toan tính riêng của Tướng Dương Văn Minh (về sau, theo BAT, ông Minh đã nhận trách nhiệm trong một cuộc họp báo năm 1971).

Vì sao cộng đồng hải ngoại từng oán Mỹ — và vì sao im lặng?
BAT ghi nhận sau 1975, người Việt lưu vong oán Mỹ phản bội VNCH, đặc biệt vụ giết TT Diệm. Ông cho rằng truyền thông tiếng Việt tại Mỹ đã khuếch đại luận điệu “các tướng giết ông Diệm rồi tranh quyền nên thua CS”, trong khi sĩ quan HO về sau nhận ra nhiều điều “bỉ ổi” nhưng chọn im lặng để lo cho tương lai con cái. Cùng lúc, vì nhu cầu liên kết chống Trung Quốc, Washington không muốn để trong nước biết sự thật khó nghe về bài học VNCH.

Vì sao BAT công bố từ từ?
Tác giả nói ông tôn trọng ràng buộc ngoại giao hiện tại, nên chọn công bố dần dần, “không gây sốc cho dư luận”, song vẫn đòi quyền trả lại sự thật cho lịch sử. Ông khuyến khích độc giả trẻ đặt câu hỏi thẳng, và hứa giải thích “với con mắt công đạo”.

Gợi ý cách đọc cho con cháu VNCH

Tách lớp sự kiện: Điều báo chí ghi nhận (mặt trước) có thể không phản ánh đầy đủ động cơ, áp lực và thỏa thuận hậu trường.

Phân biệt mức độ trách nhiệm: Có thể không có mệnh lệnh trực tiếp “giết”, nhưng mệnh lệnh “lật đổ bằng mọi giá” đặt chuỗi nhân–quả dẫn tới bi kịch.

Đa nguồn, đa góc: Dù trân trọng nỗ lực của BAT, hãy đối chiếu tài liệu để kiểm chứng và mở rộng tầm nhìn.

Giữ phẩm giá tranh luận: Tránh cực đoan hóa — mục đích là tìm sự thật lịch sử, không phải đánh phá nhau bằng nhãn mác.

Lời kết: Học lịch sử để hàn gắn, không để rạn nứt
Thông điệp của BAT hướng đến công bằng và chính nghĩa: chỉ khi nhìn thẳng vào mặt sau của lịch sử, chúng ta mới học được bài học thật để không lặp lại. Với con cháu VNCH, đọc lại 1-11-1963 không phải để thêm chia rẽ, mà để hiểu chuỗi quyết định – trách nhiệm – hệ lụy. Hòa giải chỉ đến khi sự thật được gọi đúng tên, và khi mỗi thế hệ giữ phẩm giá trong cách tranh luận về quá khứ chung.