Sau Lào, ông Trump muốn cấm công dân Việt Nam nhập cảnh nước Mỹ?
 

Chuyện gì vừa xảy ra?
Theo CBS đưa tin, Tổng thống Donald Trump vừa ký tuyên bố mở rộng danh sách các quốc gia bị cấm đến Mỹ hoặc bị hạn chế nghiêm ngặt, nâng tổng số nước bị ảnh hưởng lên 39 (công bố hôm Thứ Ba, 16/12). Tin vừa ra, mạng xã hội đã ồn ào ngay lập tức: người thì vỗ tay “cấm là đúng”, người thì chửi “phân biệt”, kẻ khác lại thả câu “kế tiếp là Việt Nam”.

Nhưng trước khi đi theo cảm xúc, cần nhìn cho rõ: lệnh này là một danh sách cụ thể theo từng nước, có phân tầng “cấm tuyệt đối” và “cấm một phần”, kèm ngoại lệ, kèm những thay đổi so với đợt trước.

Danh sách bị cấm tuyệt đối và bị hạn chế một phần
Lệnh cấm đầu tiên ban hành hồi Tháng Sáu gồm 19 nước. Trong đó có 12 nước bị cấm tuyệt đối nhập cảnh Mỹ (bao gồm cả di dân và du khách): Afghanistan, Miến Điện, Chad, Congo, Guinea Xích đạo, Eritrea, Haiti, Iran, Libya, Somalia, Sudan và Yemen. Bên cạnh đó, một số nước khác chỉ bị hạn chế một phần: Burundi, Cuba, Lào, Sierra Leone, Togo, Turkmenistan và Venezuela.

Đến tuyên bố mới ký hôm 16/12, danh sách “cấm tuyệt đối” được bổ sung thêm bảy nước: Burkina Faso, Mali, Niger, Lào, Sierra Leone, Nam Sudan và Syria. Ngoài ra, có 15 nước bị cấm một phần gồm Angola, Antigua và Barbuda, Benin, Ivory Coast, Dominica, Gabon, Gambia, Malawi, Mauritania, Nigeria, Senegal, Tanzania, Tonga, Zambia và Zimbabwe.

Tuyên bố cũng cấm nhập cảnh đối với những người dùng giấy tờ thông hành do chính quyền Palestine ở West Bank cấp. Trong khi đó, hạn chế đối với Turkmenistan được nới lỏng vì phía Mỹ cho rằng nước này đã cải thiện việc chia sẻ thông tin.

Ngoại lệ vẫn có, nhưng một “ngoại lệ gia đình” đã bị bỏ
Các lệnh cấm này vẫn có ngoại lệ nhất định. Ví dụ: thường trú nhân ở Mỹ (thẻ xanh) thuộc các nước trong danh sách; hoặc vận động viên, phái đoàn tham dự các sự kiện thể thao lớn như World Cup và Olympic.

Tuy nhiên, điều khiến nhiều gia đình lo nhất là: lệnh mới bỏ đi một ngoại lệ từng có hồi Tháng Sáu. Ngoại lệ này từng giúp con cái, phối ngẫu và cha mẹ của công dân Mỹ (được người thân ở Mỹ xin visa) được miễn trừ. Bây giờ, họ không còn được ngoại lệ “tự động” như trước nữa. Đây là điểm dễ tạo hiệu ứng dây chuyền: chỉ một thay đổi nhỏ trong câu chữ cũng có thể làm nhiều hồ sơ đoàn tụ trở nên khó hơn.

Vậy Việt Nam có trong danh sách không?
Không. Trong những nội dung được nêu, Việt Nam không nằm trong nhóm “cấm tuyệt đối” lẫn “cấm một phần”. Vì thế, các lời khẳng định kiểu “Trump sắp cấm Việt Nam” nếu chỉ dựa trên danh sách này thì vẫn là suy diễn.

Nhưng mạng xã hội thường có thói quen rất nguy hiểm: thấy Lào bị đưa vào danh sách là lập tức chế thành “đà tăng” rồi gắn thêm một cái đích mới cho đám đông bàn tán. Tin thật bị bẻ thành trò đoán già đoán non.

Trump có thể cấm người mang quốc tịch Việt Nam nhập cảnh Mỹ không?
Câu trả lời phải tách làm hai phần.

Thứ nhất, về khả năng “có thể”: một Tổng thống Mỹ hoàn toàn có thể ban hành hoặc sửa đổi danh sách hạn chế nhập cảnh theo quyết định hành pháp. Nói cách khác, về mặt công cụ, cửa luôn mở cho việc thêm nước mới.

Thứ hai, về thực tế “có dấu hiệu không”: ở thời điểm danh sách 39 nước được nêu, Việt Nam chưa bị đưa vào. Muốn cấm hay hạn chế Việt Nam, thường phải có một quyết định mới kèm lập luận rõ ràng theo những tiêu chí an ninh – sàng lọc – hợp tác thông tin mà chính quyền Mỹ viện dẫn khi họ lập danh sách.

Nôm na: không ai “tự nhiên” bốc thăm rồi cấm. Nếu có, nó sẽ là một quyết định chính thức, có văn bản, có danh sách, có thời điểm hiệu lực và có lý do trình bày theo hệ thống của họ.

Những yếu tố nào có thể khiến một nước bị siết?
Trong các tranh luận quanh các lệnh cấm nhập cảnh, phe ủng hộ thường nhấn mạnh “an ninh quốc gia là trên hết”. Phe phản đối thì gọi đó là “kỳ thị, bài ngoại”. Thực tế, các lý do mà chính quyền Mỹ hay nêu thường xoay quanh vài trục chính:

Năng lực sàng lọc hồ sơ và độ tin cậy giấy tờ của quốc gia đó.
Mức độ hợp tác chia sẻ thông tin phục vụ thẩm tra.
Tỉ lệ vi phạm/ở quá hạn visa cao, hoặc các vấn đề về quản trị hồ sơ nhập cư.
Khả năng hợp tác trong việc xác minh và nhận lại công dân bị trục xuất.

Nếu một ngày nào đó Việt Nam bị “đưa vào diện xem xét”, thì nó cũng sẽ đi theo logic kiểu này, chứ không thể chỉ vì vài câu đùa cợt trên mạng.

Danh sách bị cấm/hạn chế vào Mỹ tăng lên 39 nước là một diễn biến lớn, và việc Lào bị đưa vào nhóm “cấm tuyệt đối” chắc chắn khiến nhiều người Việt giật mình. Nhưng đến lúc này, Việt Nam chưa có trong danh sách. Ai nói “chắc chắn tới lượt Việt Nam” là đang nói thay cho văn bản chưa tồn tại.