Ông Trump có thể ra lệnh cấm công dân VN nhập cảnh Mỹ với những nguyên nhân rất giống Lào
 

Khi Lào bị nâng từ “hạn chế một phần” lên “cấm nhập cảnh tuyệt đối” trong lệnh mới của chính quyền Trump, trên mạng lập tức nổ ra một kiểu suy diễn quen thuộc: “Chắc Lào theo Trung Quốc chống Mỹ nên bị trừng phạt.” Nghe thì kịch tính, dễ câu tương tác, nhưng không giống cách chính quyền Mỹ giải thích trong văn bản chính thức. Nếu đọc kỹ, lý do được nêu không phải là “liên minh chính trị”, mà là những chỉ số rất… hành chính: quá hạn visa cao và hợp tác trục xuất – hồi hương kém.

Lào bị “nâng hạng” lên cấm tuyệt đối vì hai điểm chính
Theo phần giải trình đi kèm lệnh hạn chế nhập cảnh, Lào bị đưa vào diện cấm tuyệt đối vì hai lý do nổi bật.

Một là tỉ lệ quá hạn visa cao (đặc biệt nhóm du lịch/công tác B-1/B-2 và nhóm du học/trao đổi F-M-J). Đây là thước đo mà phía Mỹ hay dùng để đánh giá “mức độ tuân thủ” của người mang quốc tịch đó khi vào Mỹ.

Hai là việc Lào “lịch sử lâu dài không nhận lại” những công dân bị Mỹ ra quyết định trục xuất/hồi hương (removable nationals). Nói đơn giản: khi một nước chậm trễ hoặc từ chối cấp giấy tờ để đưa người bị trục xuất về nước, hệ thống thực thi di trú Mỹ bị kẹt, tốn nguồn lực và phát sinh rủi ro quản lý.

Trong logic của Washington, hai yếu tố này đủ để biến một nước từ “bị siết một phần” thành “đóng hẳn cửa”.

Vì sao Mỹ đặc biệt coi trọng chuyện “nhận lại công dân bị trục xuất”?
Với Mỹ, trục xuất không chỉ là câu chuyện pháp lý, mà là bài toán thực thi. Muốn đưa một người về nước, phía Mỹ cần quốc gia đó xác nhận nhân thân, cung cấp giấy thông hành, phối hợp lịch bay và tiếp nhận.

Khi một quốc gia không hợp tác, Mỹ thường chọn cách “đánh vào đường visa” để tạo sức ép: anh không nhận người về, tôi siết đường người của anh sang. Đây là đòn bẩy chính sách, không cần pháo nổ, nhưng đủ đau để buộc các cơ quan hữu quan của đối tác phải ngồi lại.

Có phải vì Lào “tham gia cùng Trung Quốc chống Mỹ” không?
Nếu hỏi theo đúng những gì văn bản và các bản tin lớn nêu, thì câu trả lời là: không có bằng chứng công khai cho thấy Mỹ đưa Lào vào diện cấm tuyệt đối vì lý do “đứng về phía Trung Quốc chống Mỹ”.

Trong danh sách bị cấm/hạn chế, có nhiều nước nằm ở nhiều khu vực với nhiều bối cảnh khác nhau: có nơi bị nêu vì khủng bố, có nơi bị nêu vì giấy tờ dân sự không đáng tin, có nơi vì quá hạn visa, có nơi vì không nhận lại công dân bị trục xuất. Nó giống một “bảng tổng hợp rủi ro di trú – an ninh” hơn là một “bảng trừng phạt ngoại giao”.

Đúng là Lào có quan hệ kinh tế rất sâu với Trung Quốc, từ các dự án hạ tầng lớn đến các khoản nợ và hợp tác dài hạn. Nhưng “có quan hệ kinh tế sâu” không tự động đồng nghĩa “chống Mỹ”, và càng không tự động trở thành lý do được ghi trong một lệnh hạn chế nhập cảnh kiểu này.

Nói cách khác: yếu tố địa chính trị có thể luôn lẩn khuất trong mọi quyết định lớn, nhưng trong trường hợp này, thứ được đưa ra trước công chúng lại là các tiêu chí di trú cụ thể. Muốn kết luận “vì theo Trung Quốc chống Mỹ” thì phải có dữ kiện chính thức đi kèm, còn hiện tại thì chưa thấy.

Một chi tiết đáng chú ý: ai hợp tác thì được nới
Điểm rất “thực dụng” của lệnh lần này là: không phải cứ bị siết là vĩnh viễn. Có nước được nới một phần vì phía Mỹ nói đã cải thiện chia sẻ thông tin và hợp tác. Chi tiết đó cho thấy mục tiêu quan trọng của lệnh không chỉ là “cấm”, mà là ép hợp tác: muốn được mở cửa lại thì phải sửa quy trình, minh bạch dữ liệu, giảm gian lận, và phối hợp hồi hương.

Với Lào, nếu muốn thoát khỏi diện “cấm tuyệt đối”, con đường nhiều khả năng cũng nằm ở đúng hai điểm: giảm tỉ lệ quá hạn và cải thiện hợp tác nhận lại công dân bị trục xuất.

Vì sao Việt Nam chưa bị “gọi tên”: bài toán nhận người bị trục xuất
Một chi tiết nhiều người bỏ qua khi nhìn vào danh sách cấm/hạn chế nhập cảnh của chính quyền Trump: ngoài chuyện “an ninh”, Washington còn nhìn rất thực dụng vào mức độ hợp tác hồi hương. Nói thẳng: nước nào chậm trễ, né tránh, không cấp giấy tờ để nhận lại công dân bị trục xuất, nước đó dễ bị đưa vào diện siết visa, thậm chí “đóng cửa” luôn đường nhập cảnh. Còn Việt Nam, ít nhất ở thời điểm hiện tại, lại đang cho thấy xu hướng hợp tác nhận người bị trục xuất nhanh hơn trước, nên chưa bị đưa vào danh sách 39 nước. Trường hợp bà Melissa Trần là ví dụ gây chú ý: bà từng sống ở Mỹ nhiều năm, có lệnh trục xuất từ hơn hai thập niên trước nhưng trước đây việc hồi hương bị kéo dài vì vấn đề giấy tờ/tiếp nhận; rồi gần đây bà vẫn bị đưa lên chuyến bay về Việt Nam và đến Hà Nội. Nói cách khác, với chính quyền Trump, việc một quốc gia chịu “mở cửa nhận người về” đôi khi là cái phanh giúp nước đó tránh bị trừng phạt bằng lệnh cấm nhập cảnh diện rộng. Tuy vậy, đây không phải “bùa hộ mệnh” vĩnh viễn: nếu một ngày tỉ lệ quá hạn visa tăng mạnh hoặc hợp tác hồi hương bị đánh giá là tụt xuống, danh sách hoàn toàn có thể thay đổi.