Trước Trung ương 15 và Đại hội XIV: “Trường hợp đặc biệt” hay khủng hoảng nguyên tắc?
 

Cuộc cạnh tranh nhân sự giữa khối công an (biểu tượng quyền lực hiện tại là ông Tô Lâm) và khối quân đội (đại diện được nhắc tới nhiều là Đại tướng Phan Văn Giang) đang bước vào giai đoạn quyết liệt nhất trước thềm Hội nghị Trung ương 15 và Đại hội XIV. Câu hỏi không còn là “ai nổi hơn ai”, mà là: ai sẽ được giữ ghế, ai sẽ phải rời, hay cả hai sẽ cùng tồn tại bằng một công thức thỏa hiệp quyền lực.

Nhưng phía sau cuộc đua ấy, có một thứ còn nhức nhối hơn chuyện thắng thua của cá nhân: đó là Điều lệ Đảng – thứ lẽ ra là luật chơi tối thượng, nhưng lại đang bị đem ra thử xem… bẻ đến đâu thì gãy.

Cuộc đua không chỉ là nhân sự, mà là phép thử Điều lệ
Trong nhiều nhiệm kỳ, tiêu chuẩn tuổi tác đối với các vị trí thuộc diện Bộ Chính trị, nhất là nhóm “Tứ trụ”, thường được hiểu theo thông lệ: không quá 65 tuổi tại thời điểm Đại hội.

Đối chiếu với mốc Đại hội XIV dự kiến tháng 1/2026, ông Tô Lâm được cho sẽ ở mức 68 tuổi rưỡi, vượt xa ngưỡng quy định. Trường hợp ông Phan Văn Giang thì sát vạch hơn nhưng vẫn vướng: sinh 14/10/1960, đến thời điểm khai mạc Đại hội sẽ hơn 65 tuổi khoảng ba tháng. Nếu diễn giải ngưỡng “không quá 65” một cách nghiêm ngặt, thì con số ấy cũng đã vượt trần.

Và thế là nghịch lý xuất hiện: hai ứng viên tiềm năng nhất cho vị trí Tổng Bí thư đều phải bước qua cánh cửa “trường hợp đặc biệt”.

Khi “trường hợp đặc biệt” trở thành thói quen
Một “trường hợp đặc biệt” có thể được xem là ngoại lệ vì ổn định. Nhưng nếu ngoại lệ lặp đi lặp lại, nó không còn là ngoại lệ nữa—nó là tín hiệu của khủng hoảng nhân sự và khủng hoảng nguyên tắc.

Nó nói rằng hệ thống không còn đủ nguồn cán bộ đáp ứng những chuẩn do chính mình đặt ra. Và khi không đủ người đáp ứng chuẩn, người ta sẽ có xu hướng… hạ chuẩn, hoặc uốn chuẩn, hoặc đổi cách hiểu về chuẩn. Điều lệ vì thế dễ biến thành vật trưng bày: thích thì áp, không thích thì bẻ.

“Đảng chỉ huy súng” hay “súng bước lên chỉ huy”?
Từ Đại hội X đến XIII, hệ thống được cho là cố tránh để công an hoặc quân đội nắm ghế Tổng Bí thư, nhằm giữ nguyên tắc: Đảng chỉ huy súng, không phải súng chỉ huy Đảng. Nhưng khi cuộc cạnh tranh cho chiếc ghế tối cao lại nổi bật giữa hai khối vũ lực, nhiều người nhìn thấy một bước lùi: xu hướng an ninh hóa và quân sự hóa chính trị.

Cuộc đua Tô Lâm – Phan Văn Giang vì thế không chỉ là “ai lên”. Nó là câu hỏi gai nhất: hệ thống đang nghiêng về trật tự quản trị dân sự hay đang trôi dần về trật tự kiểm soát?

Tin đồn “thay Tổng Bí thư” và tâm lý bất mãn xã hội
Khi Đại hội XIV tới gần, câu chuyện nhân sự không còn nằm yên trong phòng họp. Một luồng dư luận trên mạng xã hội lan rộng: ông Phan Văn Giang có thể là phương án thay thế. Mức hưởng ứng được cho phản ánh một tâm lý bất mãn đã tích tụ, sau hơn một năm ông Tô Lâm ở vai trò lãnh đạo cao nhất.

Theo cách nhìn của giới quan sát, kể từ khoảng tháng 8/2024 đến nay, một số chủ trương được triển khai nhanh nhưng bị cảm nhận là thiếu đồng thuận xã hội, xa rời đời sống. Ban đầu, việc quyền lực nghiêng mạnh về khối công an tạo kỳ vọng “đánh tham nhũng mạnh tay”, nhưng dần phát sinh nỗi lo: quyền lực tập trung quá mức, thiếu kiểm soát, tạo nguy cơ lạm quyền.

Trong khi đó, bối cảnh kinh tế khó khăn—tăng trưởng chậm lại, chi phí sinh hoạt gia tăng, doanh nghiệp nhỏ và hộ buôn bán chịu áp lực—khiến người dân nhạy cảm hơn với mọi quyết định từ thượng tầng. Từ đó, kịch bản “có người khác thay” trở thành một kiểu mong muốn đổi gió, dù chỉ là mong muốn trong cảm xúc.

Nhưng ngay cả vậy, truyền thống chính trị nội bộ thường ưu tiên tính liên tục và kế thừa. Dư luận có thể ồn ào, nhưng quyết định vẫn phụ thuộc vào tỷ lệ đồng thuận trong Ban Chấp hành Trung ương. Điều đáng chú ý là: sự lan tỏa của kịch bản thay thế, dù không đủ để đổi ghế ngay, vẫn có thể đóng vai trò như một dạng áp lực gián tiếp, làm suy yếu cảm giác “tất yếu” của nhiệm kỳ kế tiếp.

Luật Báo chí sửa đổi: kiểm soát hay minh bạch?
Trong lúc câu chuyện nhân sự nóng lên, Quốc hội thông qua Luật Báo chí sửa đổi, bị giới quan sát đánh giá là bước siết chặt môi trường thông tin. Điểm gây tranh cãi nằm ở các quy định tăng nghĩa vụ giải trình nguồn tin cho cơ quan chức năng trong những trường hợp được coi là phục vụ điều tra, xử lý vi phạm.

Lý do đưa ra là “chống tin giả, nâng kỷ cương”, nhưng nỗi lo nằm ở chỗ khác: khi nguồn tin không còn được đảm bảo an toàn pháp lý, báo chí điều tra sẽ yếu đi, người cung cấp tin sẽ sợ hãi, và những thông tin nhạy cảm về tham nhũng, lạm quyền, sai phạm chính sách… sẽ ít cơ hội bước ra ánh sáng.

Và khi thông tin bị thu hẹp, vai trò giám sát của công luận bị vô hiệu hóa, niềm tin xã hội cũng dễ rạn—đặc biệt trong một giai đoạn mà người dân đã cảm thấy “quá nhiều quyết định đi qua đầu mình”.

“Lằn ranh đỏ” và nghịch lý “dao sắc không gọt được chuôi”
Ngày 11/12/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm phát đi thông điệp cứng rắn: “không ai được phép vượt quá lằn ranh đỏ”, chống tham nhũng “không vùng cấm, không ngoại lệ”. Đồng thời, ông nói tới cải cách tiền lương để cán bộ “không cần” tham nhũng—một luận điểm quen thuộc.

Nhưng câu hỏi cốt lõi vẫn nằm đó: lương cao là điều kiện cần, còn điều kiện đủ là cơ chế kiểm soát quyền lực độc lập, là bảo vệ người tố cáo, là không bóp nghẹt báo chí điều tra. Nếu thiếu các đối trọng, tham nhũng có thể không mất đi, mà chỉ tinh vi hơn.

Công luận vì vậy nêu nghịch lý: chiến dịch chống tham nhũng có thể xử lý nhiều người, nhưng liệu có thoát được cảnh “dao sắc không gọt được chuôi”? Khi “lằn ranh đỏ” được vạch ra, điều quan trọng nhất là lằn ranh ấy phải nằm trong khuôn khổ pháp luật và được điều chỉnh bởi các cơ chế kiểm soát—chứ không chỉ bằng ý chí của người đứng đầu.

Khi “đồng hương, đồng khói” thành lời thì thầm trong dân gian
Trong những ngày gần đây, hình ảnh lan truyền trên mạng xã hội về quê hương của Tổng Bí thư—nơi bị đồn đoán có mật độ dày đặc cán bộ cấp cao “cùng hệ”, “cùng quê”, “cùng mạng lưới”—lại càng làm dày thêm hoài nghi: nếu thực sự “bất vị thân”, thì những mối quan hệ thân hữu và địa phương chủ nghĩa có được phép vượt qua “lằn ranh đỏ” hay không?

Cùng với đó là câu hỏi về các trường hợp doanh nhân, đại án, nhân vật tai tiếng… liệu có được xử lý nhất quán hay có những khoảnh khắc “nhẹ tay” khó giải thích. Những câu hỏi ấy, đúng sai còn cần chứng cứ, nhưng bản thân việc chúng lan rộng đã cho thấy một điều: niềm tin đang bị bào mòn, và mỗi thông điệp cứng rắn lại vô tình bị soi gắt hơn.

Điều lệ là luật chơi, hay chỉ là phông nền?
Cuộc đua Tô Lâm – Phan Văn Giang không chỉ là ai thắng ai thua. Nó là chiếc gương phản chiếu một vấn đề lớn hơn: khi những người ở đỉnh quyền lực có thể đứng ngoài luật lệ do chính họ đặt ra, thì khủng hoảng không còn là thiếu người tài—mà là hệ thống đang mục từ bên trong.

Và khi “trường hợp đặc biệt” trở thành con đường quen, người ta có quyền lo: hôm nay là bẻ tuổi, ngày mai sẽ bẻ điều gì nữa? Điều lệ Đảng còn là luật chơi ràng buộc, hay chỉ còn là tấm rèm trang trí cho một vở kịch quyền lực đã được viết sẵn đoạn kết?