Kinh tế Nga “gió ngược” nhưng Putin chưa xuống thang: vì sao chiến tranh còn dai dẳng?
 

Gió ngược nổi lên: lạm phát, thâm hụt, dầu khí hụt hơi
Năm nay kinh tế Nga đi trong gió ngược rõ rệt: lạm phát “bướng bỉnh”, thâm hụt ngân sách phình to vì chi tiêu quân sự khổng lồ, còn nguồn thu từ dầu và khí đốt—huyết mạch của ngân sách—thì co lại. Tăng trưởng cũng chậm đi đáng kể, như một cỗ máy đang chạy quá tải bắt đầu phát ra tiếng rít.

Nhưng nghịch lý nằm ở chỗ: cơn bão kinh tế ấy, theo nhiều phân tích, chưa đủ để kéo Tổng thống Vladimir Putin tới bàn đàm phán. Nói thẳng ra, nó khó chịu, tốn kém, nhưng chưa phải “đòn gãy xương”.

“Chưa thảm họa”: Nga vẫn có thể đánh thêm nhiều năm
Một số chuyên gia cho rằng, nếu nhìn riêng kinh tế, tình trạng hiện tại vẫn “quản được”. Có đánh giá rằng Nga có thể tiếp tục cuộc chiến theo nhịp độ hiện nay thêm 3 đến 5 năm, và thậm chí dài hơn nếu không có thay đổi mang tính quyết định về mức độ và hiệu lực trừng phạt.

Lập luận cốt lõi rất lạnh lùng: chừng nào Nga còn bơm dầu và bán được với giá “tạm ổn”, thì họ vẫn có tiền để cầm cự. Không phải bức tranh màu hồng, nhưng đủ để chiến tranh không trở thành yếu tố bắt buộc Putin phải đổi ý.

Lịch sử từng cho thấy Nga thường chịu chấp nhận một hòa bình bất lợi khi rơi vào suy thoái nặng (như giai đoạn cuối Thế chiến I, hay thời chiến tranh Afghanistan của Liên Xô). Nhưng hiện tại, tình hình chưa ở gần mức đó—và nếu muốn ép tới ngưỡng ấy, cần áp lực mạnh hơn, lâu hơn.

Điều này là tin xấu cho Ukraine, và cũng là tin xấu cho những nỗ lực thương lượng mà phía Mỹ đã theo đuổi qua nhiều vòng tiếp xúc.

Đẩy gánh nặng sang xã hội: tăng thuế, tăng VAT, giá cả leo thang
Cú “đề pa” kinh tế nhờ chi tiêu quân sự ban đầu dường như đã qua đỉnh. Bây giờ, Kremlin phải làm một việc khó hơn: đẩy gánh nặng chiến tranh xuống đời sống thường dân.

Cách làm nhìn thấy được là tăng mạnh thuế doanh nghiệp, thuế thu nhập, và tăng cả VAT để nuôi mức chi quân sự kỷ lục. Người tiêu dùng cũng chịu áp lực giá cả, đặc biệt là hàng nhập khẩu.

Đáng chú ý, có quan điểm cho rằng lạm phát cao ở Nga lại không tạo bùng nổ bất mãn xã hội như ở nhiều nước phương Tây—một phần vì tuyên truyền, kiểm soát, và cũng vì người dân Nga vốn đã “quen” sống với lạm phát cao nhiều năm. Dự báo lạm phát trung bình năm (so với cùng kỳ) được nêu ở mức 7,6%, thấp hơn mức 9,5% của năm trước đó—tức có hạ nhiệt, nhưng vẫn cao và gây bào mòn.

40% ngân sách cho chiến tranh, nhưng vẫn có “kẻ thắng”
Một con số gây choáng được nhắc tới: Nga hiện chi gần 40% ngân sách cho cuộc chiến. Chi tiêu quân sự được nói là tăng mạnh, có báo cáo ghi nhận mức tăng khoảng 38% so với năm trước.

Nhưng chiến tranh, kỳ lạ thay, lại tạo ra một tầng lớp “người thắng” của thời chiến: các nhà thầu quốc phòng, các nhà máy vũ khí, và cả lao động phổ thông trong chuỗi cung ứng. Có nghiên cứu cho thấy một số nhóm lao động chứng kiến tiền lương tăng gấp ba, thậm chí gấp năm trong giai đoạn 2021–2024. Ở vài khu vực nghèo, mức nghèo thậm chí giảm—vì dòng tiền nhà nước chảy mạnh vào quân sự kéo theo việc làm và thu nhập.

Và đây mới là “chìa khóa” giúp Kremlin giảm áp lực: trả lương quân nhân thật cao, kèm các khoản bồi thường cho gia đình có người tử trận hoặc bị thương. Có hình ảnh tuyên truyền tuyển quân treo rõ mức 5.200.000 ruble cho năm đầu, tương đương khoảng 65.000 USD—một con số đủ biến nghĩa vụ chiến trường thành “con đường đổi đời” đối với nhiều vùng trũng kinh tế.

Trong bối cảnh thương vong ở Ukraine được ước tính đã tiến gần 1 triệu người, trong đó khoảng 250.000 người thiệt mạng, việc “ném tiền” vào quân đội và gia đình họ trở thành cách mua thời gian, mua sự im lặng, mua sự chịu đựng—và quan trọng nhất: tránh bùng phát các làn sóng phản đối kiểu từng xảy ra thời Chechnya hay Afghanistan.

Nghịch lý: hòa bình lại là rủi ro trong nước
Một điểm ít người nghĩ tới: hòa bình không chỉ là kết thúc tiếng súng, mà còn là lúc một khối lớn cựu binh trở về xã hội—nhiều người không có việc làm ổn định, nhiều người có nhu cầu y tế đắt đỏ. Điều đó biến hòa bình thành gánh nặng ngân sách và gánh nặng xã hội.

Bởi vậy, có nhận định rằng, xét từ góc nhìn chính trị nội bộ, kéo dài chiến tranh lại có lợi cho Putin: vừa giữ được nhịp huy động – chi tiêu – kiểm soát, vừa trì hoãn bài toán “hậu chiến” đầy bất trắc.

Tránh trừng phạt rất tốn tiền: “đệm” phúc lợi quốc gia mỏng dần
Tuy “chịu được” trong ngắn hạn, dài hạn mới là câu chuyện đáng sợ. Nga đã rút mạnh từ quỹ tài sản quốc gia—chiếc đệm từng giúp che bớt tác động chiến tranh lên dân thường. Một báo cáo nêu rằng phần tài sản dễ chuyển thành tiền mặt trong Quỹ Phúc lợi Quốc gia đã giảm 57% kể từ khi chiến tranh bắt đầu.

Khi lớp đệm mỏng đi, việc duy trì chi tiêu quốc phòng cao có thể buộc nhà nước phải lựa chọn: hoặc tiếp tục bơm cho chiến tranh, hoặc cắt các khoản chi xã hội một cách “nhìn thấy được”. Mà một khi cắt đến mức người dân cảm nhận trực tiếp, sức chịu đựng mới bị thử thật sự.

Song song đó, việc né trừng phạt cũng ngày càng đắt đỏ. Các lệnh trừng phạt mới từ Mỹ và Anh nhắm vào hai nhà sản xuất dầu lớn của Nga (như Lukoil và Rosneft) được cho là làm tăng chi phí vận hành: phải đổi tuyến, phải “đi đường vòng”, phải phân mảnh xuất khẩu qua các công ty nhỏ hơn—tất cả đều là tiền.

Một lập luận khác được nêu: nếu việc thực thi trừng phạt mạnh hơn, đồng thời gia tăng áp lực với các nước mua dầu Nga như Ấn Độ và Trung Quốc, thì chi phí né trừng phạt sẽ tăng đến mức Kremlin buộc phải tính lại.

Nền kinh tế Nga đang có gió ngược: lạm phát, thâm hụt, nguồn thu năng lượng suy giảm, tăng trưởng chậm lại. Nhưng các phân tích cho rằng, ở hiện tại, đó vẫn là loại khó khăn mà Kremlin có thể “chịu đòn”, bằng tăng thuế, bơm tiền cho nhóm hưởng lợi thời chiến, và giữ xã hội trong trạng thái quen chịu đựng. Muốn chiến tranh dừng lại, kinh tế phải trở thành “sợi rơm gãy lưng lạc đà”. Và theo nhiều đánh giá, Nga chưa ở gần khoảnh khắc ấy.