CHỢ SÀI G̉N
Chợ Sài G̣n cẩn đá,
Chợ Rạch Giá cẩn xi mon (xi măng)
Giă em ở lại vuông tṛn,
Anh về xứ sở không c̣n ra vô
Ảnh chụp năm 1910, những ngày cuối cùng khi dẹp ngôi chợ cũ này, tấm bưu ảnh hiếm hoi này ghi tên
“ Chợ Sài G̣n ” (Le marché de SAIGON) (Nguồn: Manhhaiflickr)
Câu ḥ của người xưa làm tôi ngờ ngợ.
Chuyện ngờ ngợ của tôi được người cha tuổi hơn 80 của anh bạn giải thích :
- “Đá ở đây là đá hộc lát vỉa hè lề đường Lê Thánh Tôn phía cửa Bắc, chớ không phải đá cẩn trên vách tường”.
Hồi xưa đường Lê Thánh Tôn được xem là một trong vài ba con phố chính của trung tâm Sài G̣n
bởi có Dinh Xă Tây, một công tŕnh có kiến trúc lớn và đẹp nhất thành phố lúc bấy giờ dùng làm nơi làm việc và họp hành của chính quyền Pháp.
Hè đường lát đá hộc xanh vuông vức 15 phân kéo dài xuống chợ Sài G̣n, một ngôi chợ to lớn nằm giữa trung tâm đại diện bộ mặt thành phố.
Ông kể, hồi nhỏ (đâu năm 1940), gia đ́nh có sạp bán trái cây ở phía ngoài hành lang cửa Bắc.
Hành lang chợ 4 cửa lúc ấy đều tráng xi măng.
Ông cũng nói thêm chợ Sài G̣n là cách gọi của người Sài G̣n.
Thật ra ngôi chợ mới Bến Thành do
người Pháp xây dựng năm 1912 và khánh thành năm 1914 gọi là chợ mới Bến Thành nằm trên phần đất của cái ao śnh lầy chen chúc nhà cửa lợp tranh tre tạm bợ.
Ông nói, nghe những người lớn tuổi kể lại, chứ vào thuở tuổi thơ của ông, quang cảnh thị thành đă đổi khác nhiều rồi.
Toàn cảnh khu chợ Bến Thành cũ bên kênh Charner, Sài G̣n khoảng cuối thế kỷ 19. Ảnh: Public domain.
Ngôi chợ mang tên Bến Thành, thế nhưng hồi ấy
chẳng có cái bảng tên nào treo trên nóc chợ cho người ta biết dù chợ mới này là chợ Sài G̣n hay chợ Bến Thành (cũ) dời tới.
Mặt tiền chợ Bến Thành trước năm 1975 không hề có bảng tên chợ - Ảnh tư liệu
Trong bài viết
“Tranh gốm ở Chợ Bến Thành” , tác giả Phạm Công Luận nhắc về chuyện băo lụt năm Th́n 1952, các mặt tiền chợ được chỉnh trang, người ta cẩn lên tường vách các bức tranh phù điêu.
Những bức tranh gốm Biên Hoà ráp nối h́nh các loại gia cầm gia súc, thủy hải sản, trái cây thân quen rất đỗi dễ thương do nghệ nhân Lê Văn Mậu vẽ mẫu.
https://www.youtube.com/watch?v=P4CDjYyXRn8
Tuy nhiên, cha của anh bạn tôi vẫn
khẳng định tuyệt nhiên không thấy trương lên bảng tên chợ.
Toàn là bảng quảng cáo kem đánh răng treo kín mặt tiền chợ.
Măi đến sau năm 1975, bảng chữ
“Chợ Bến Thành” mới được gắn lên ở cửa Bắc và cửa Nam.
Chợ Bến Thành và bức phù điêu đặt ở cửa Nam Ảnh: T.L
Cái tên chợ Bến Thành cũ trước đó cũng do người dân tiện miệng gọi ngôi chợ cất bên bến sông Sài G̣n gần Thành Gia Định (gần xưởng đóng tàu Bason), khoảng giữa thế kỷ 19.
Chợ chỉ có một nhà lồng, khung gỗ, mái lợp tranh.
Bến sông lớn thuận lợi nên ghe thuyền trong nước và nước ngoài ghé đến tấp nập.
Chính v́ thế hàng hóa ngoại quốc xuất hiện ở chợ khá nhiều, thu hút người dân và người Pháp lui tới.
Hàng buôn bán trong nước gồm tơ lụa, gốm sứ, thảo dược, gạo, khô, cau… từ miền Tây và miền Trung chen nhau cập bến cùng với các loại thuyền ghe Gia Định mũi đỏ xanh lườn.
- “ Ghe ai mũi đỏ xanh lườn / Phải ghe Gia Định xuống vườn thăm em”.
Chợ Bến Thành do Eli Lotar (1905 - 1969) chụp năm 1938. Nguồn: manhhai flickr.
Sau khi Gia Định thất thủ, những binh lính người Việt âm thầm chống Pháp thiêu rụi ngôi chợ bên bến sông.
Để thông thoáng cho tàu ghe lưu thông trên sông Sài G̣n, người Pháp dời chợ vô trong và cho đào kênh Charner (sau này lấp lại thành đường Nguyễn Huệ) để ghe thuyền buôn bán hàng hoá lưu thông dễ dàng, dựng lại chợ gồm 5 dăy nhà lồng cột gạch mái ngói.
Lúc đó người Pháp gọi tên chính thức là Chợ Sài G̣n.
Về sau, chợ hư hỏng nặng, phải giải tỏa, xây dựng Chợ Bến Thành mới cùng nhà ga xe lửa Sài G̣n dời đến đầu đường Lê Lai.
*************