Tháng 10/1973, hai tàu đánh cá của Trung Quốc – số 402 và 407 – tiến đến gần nhóm đảo Crescent của quần đảo Hoàng Sa, và thực hiện hoạt động đánh bắt bất hợp pháp tại đó.
Thuyền viên của hai đoàn tàu này đă cắm cờ Trung Quốc lên các ḥn đảo vốn đang thuộc chủ quyền hợp pháp của VNCH, cũng như
tiến hành thiết lập một đội hậu cần tại đó – nơi mà hơn một thập niên trước, Quân Đội VNCH đă đánh đuổi bọn chúng ra khỏi.
Tháng 11/1973, Hải Quân VNCH truy đuổi hai tàu đánh cá Trung Quốc 402 và 407 ra khỏi vùng đảo Crescent, bắt giữ một số thủy thủ của họ, và giải họ về Đà Nẵng.
Ngày 10/1/1974, hai đoàn tàu này trở lại Crescent và bắt đầu xây dựng một nhà máy chế biến hải sản tại đây.
Một ngày sau đó, chính quyền Trung Quốc ngang ngược đưa ra tuyên bố chủ quyền đối với các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, và Macclesfield (Trung Sa – 中沙 – trong tiếng Hán).
Từ ngày 14-17/1/1974, Hải Quân VNCH đă điều động lực lượng đến quần đảo Hoàng Sa để giữ các đảo thuộc quyền kiểm soát của ḿnh qua việc và xua đuổi các tàu đánh cá của Trung Quốc ra khỏi đó.
Ngày 16/1/1974, hải quân Trung Quốc cũng điều động hai tàu chiến trực tiếp hướng về phía quần đảo này.
Do đă có những âm mưu quỷ quyệt và hèn hạ từ trước, nên các tàu chiến của quân xâm lược Trung Quốc đều nhận được lệnh, không nổ súng trước.
Mà ngược lại, bọn chúng sử dụng hai tàu đánh cá nói trên để khiêu khích Hải Quân VNCH.
Hai tàu đánh cá 402 và 407, theo kư lục của hải quân Trung Quốc ghi lại, vốn trực thuộc quyền điều khiển của họ giả dạng làm tàu đánh cá, chứ hoàn toàn không phải là các tàu đánh cá của ngư dân thường.
Hải chiến Hoàng Sa chính thức nổ ra vào rạng sáng ngày 19/1/1974.
Chi tiết sống động về cuộc chiến đă được Bill Hayton miêu tả qua gần 10 trang trong sách của ông The South China Sea :
The Struggle for Power in Asia (trang 70-78).
Đến cuối cùng, Trung Quốc đă đánh ch́m một tàu quét ḿn, gây thiệt hại nặng nề cho ba tàu chiến của Hải Quân VNCH, làm thương vong nhiều Sĩ Quan và Chiến Sĩ Hải Quân VNCH, bắt giữ 48 người và chiếm cứ ba ḥn đảo thuộc nhóm Crescent. (Sài G̣n trong tôi/ Quỳnh Vy)
VNCH phản công bất thành
v́ Hiệp Định Paris 1973 đă chấm dứt sự trợ giúp quân sự của Quân Đội Hoa Kỳ
Chính Phủ VNCH ngay lập tức đă
phản ứng với việc Trung Quốc dùng vũ lực xâm lược và đánh chiếm thô bạo các đảo ở quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền hợp pháp của VNCH trong gần hai thập kỷ.
Hải Quân VNCH khi đó đă chuẩn bị mang hai tàu khu trực và sáu tàu chiến từ Đà Nẵng để đánh ngược ra Hoàng Sa.
Các lực lượng Bộ Binh và Không Quân VNCH cũng được lệnh chuẩn bị chiến đấu.
Cùng lúc đó, Chính Phủ VNCH
yêu cầu lực lượng Hải Quân Hoa Kỳ từ chiến hạm U.S. Seventh Fleet trợ giúp,nhưng Hoa Kỳ – dù vẫn là đồng minh của VNCH khi đó –
đáng buồn thay, lại từ chối.
https://www.youtube.com/watch?v=a01Ah7xpFRI
Tuy vậy, Trung Quốc không hề coi nhẹ lực lượng VNCH và đă chuẩn bị cho việc bị phản công.
Đích thân Mao Trạch Đông đă ra lệnh cho ba tàu khu trục nhỏ xuất phát từ Guangzhou (Quảng Châu)
đi qua eo biển Đài Loan (Taiwan Strait), để tiến về yểm trợ cho lực lượng chiếm đóng Hoàng Sa.
Đây vốn là một quyết định khá liều lĩnh của Mao, v́ mối quan hệ giữa chính quyền KMT (Quốc Dân Đảng) và cộng sản Trung Quốc lúc đó vẫn rất căng thẳng.(Sài G̣n trong tôi/ Quỳnh Vy)
Nhưng đến cuối cùng, có lẽ đảng cầm quyền KMT tại Đài Loan cho rằng :
- "Việc người Trung Hoa (ở bất kỳ đâu) làm chủ toàn bộ quần đảo Hoàng Sa cũng vẫn là điều có lợi nhất đối với họ, nên họ đă
âm thầm cho phép các tàu chiến của Trung Quốc đi qua vùng lănh hải một cách b́nh yên.
Và đúng như Mao đă đánh cược,
“tinh thần đoàn kết của người Trung Hoa” đă chiến thắng mối thù Quốc-Cộng giữa Trung Quốc và Đài Loan.
Đoàn tàu chiến của Mao đă an toàn đến được Hoàng Sa.
