Tối cao Pháp viện Mỹ hôm thứ Hai đă đồng ư nhận một kháng cáo khẩn nhằm quyết định liệu Tổng thống Donald Trump có hành động hợp pháp khi băi nhiệm các ủy viên lănh đạo những cơ quan liên bang độc lập, qua đó tái định h́nh quyền kiểm soát của Nhà Trắng đối với các cơ quan này.
Quyết định thụ lư xoay quanh Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC), và mở ra khả năng Ṭa sẽ xem xét có nên hủy bỏ tiền lệ từ thời Roosevelt—vốn cho phép Quốc hội đặt ra các điều kiện “chính đáng” khi Tổng thống muốn cách chức lănh đạo các cơ quan độc lập.
Động thái tức thời: Tạm thời cho phép gỡ ủy viên FTC
Trong lúc chờ xét xử, Ṭa cho phép tạm thời đ́nh chỉ Ủy viên Rebecca Kelly Slaughter (phục vụ tại FTC từ năm 2018). Ba thẩm phán theo khuynh hướng tự do—Sonia Sotomayor, Elena Kagan và Ketanji Brown Jackson—bất đồng với quyết định tạm thời này.
Trong ư kiến phản đối, Thẩm phán Elena Kagan cho rằng đa số Ṭa có vẻ “nóng ḷng” vô hiệu hóa các yêu cầu “v́ lư do chính đáng” mà Quốc hội đă phê chuẩn. Cho đến khi Ṭa thực sự làm điều đó, tiền lệ năm 1935 vẫn phải có hiệu lực. Bà chỉ trích việc sử dụng “docket khẩn cấp” để cho phép điều mà chính tiền lệ của Ṭa đang cấm, và cảnh báo không nên dùng nó để “chuyển dịch thẩm quyền từ Quốc hội sang Tổng thống”, làm biến dạng nguyên tắc tam quyền phân lập.
Cũng trong ngày, Ṭa từ chối nghe hai vụ liên quan: một về Cathy Harris (cựu Chủ tịch Merit Systems Protection Board, cơ quan xem xét sa thải công chức) và một về Gwynne Wilcox (thành viên NLRB). Như vậy, trọng tâm pháp lư hiện dồn vào FTC. Ṭa dự kiến tranh luận tháng 12.
Vấn đề trung tâm: Tiền lệ Humphrey’s Executor v. United States (1935)
Các bước đi của Ṭa đặt thẳng câu hỏi: có nên lật lại Humphrey’s Executor—án lệ khẳng định Quốc hội có thể yêu cầu Tổng thống chỉ được cách chức ủy viên cơ quan độc lập “v́ lư do chính đáng”.
Rebecca Kelly Slaughter được chính ông Trump đưa vào FTC năm 2018; sau đó Tổng thống Joe Biden đề cử nhiệm kỳ hai và Thượng viện chuẩn thuận không phản đối năm ngoái.
FTC có 5 ủy viên do Tổng thống bổ nhiệm, nhiệm kỳ 7 năm, không quá ba người cùng đảng; cơ quan này thực thi luật chống độc quyền và bảo vệ người tiêu dùng.
Trước đó, một ṭa sơ thẩm liên bang đă ra lệnh khôi phục chức vụ cho bà Slaughter hồi tháng 7, và ṭa phúc thẩm DC từ chối đảo ngược. Chính quyền Trump kháng cáo trong tháng này.
Bức tranh rộng hơn: Quyền cách chức và xu hướng của Ṭa
Trong một loạt lệnh khẩn, Tối cao Pháp viện trước đây đă cho phép Tổng thống loại bỏ một số lănh đạo cơ quan độc lập do chính quyền tiền nhiệm bổ nhiệm. Cánh thẩm phán tự do cho rằng thực tế đó chẳng khác nào đă lật Humphrey’s trên thực tế.
Xu hướng hoài nghi các “lá chắn v́ lư do chính đáng” từng rơ nét trong các năm gần đây. Bốn năm trước, đa số bảo thủ của Ṭa phán rằng cơ chế bảo vệ tương tự dành cho Giám đốc CFPB vi phạm nguyên tắc phân quyền: Tổng thống phải có quyền cách chức để giám sát những người thực thi quyền lực hành pháp. Tuy vậy, phán quyết 5–4 khi đó vẫn giữ nguyên Humphrey’s đối với các ủy ban đa thành viên (khác với mô h́nh một giám đốc của CFPB). Hai thẩm phán bảo thủ Clarence Thomas và Neil Gorsuch muốn đi xa hơn, gọi tiền lệ cũ là mối “đe dọa trực tiếp” tới cấu trúc Hiến pháp và tự do của người dân—và ám chỉ sẽ “bác bỏ phần c̣n lại” của án lệ này khi có cơ hội.
Nguồn gốc Humphrey’s Executor bắt đầu từ thời Franklin D. Roosevelt khi ông sa thải một ủy viên FTC được bổ nhiệm bởi Herbert Hoover. Sau khi vị ủy viên qua đời, di sản của ông kiện đ̣i tiền lương giai đoạn sau khi bị sa thải, và Tối cao Pháp viện nhất trí phán quyết việc sa thải là không hợp lệ. Lập luận cốt lơi khi đó: “Người nắm chức vụ chỉ tùy thuộc vào ư thích của người khác không thể duy tŕ sự độc lập chống lại ư chí của người đó.”
V́ sao vụ này quan trọng?
Nếu Humphrey’s bị lật, Tổng thống sẽ có quyền lực rất lớn để thay thế ngay các ủy viên tại những cơ quan như FTC, NLRB, hay các cơ quan đặt ra quy tắc lao động, chống độc quyền, công bố thông tin của công ty đại chúng… Điều này có thể đổi trục mối quan hệ giữa Hành pháp và Quốc hội, làm giảm mức độ độc lập vốn nhằm giảm thiểu can thiệp chính trị trong thực thi luật.
Ngược lại, ủng hộ việc dẹp bỏ “lá chắn v́ lư do chính đáng” cho rằng đó là cách phục hồi trách nhiệm giải tŕnh theo hệ thống tổng thống—khi quyền lực hành pháp phải gắn với quyền giám sát và cách chức.
Chờ tháng 12
Từ giờ đến tháng 12, mọi ánh mắt sẽ dồn về Tối cao Pháp viện: Liệu đa số bảo thủ sẽ đi tới cùng và lật Humphrey’s Executor, hay sẽ vẽ một đường ranh mới giữa ủy ban đa thành viên và cơ quan một lănh đạo? Câu trả lời sẽ định h́nh tương lai các cơ quan độc lập—và cán cân quyền lực trong nền hành pháp Mỹ—trong nhiều năm tới.