Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẵn sàng kích hoạt Đạo luật Chống nổi loạn để điều Vệ binh Quốc gia, bất chấp phản đối của ṭa án và các bang.
Các cán bộ thực thi pháp luật đứng giữa làn lựu đạn khói được phóng ra nhằm giải tán người biểu t́nh trước trụ sở Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ (ICE) tại Portland, Oregon vào ngày 5/10. Ảnh: Reuters.
"Chúng tôi có Đạo luật Chống nổi loạn là có lư do", ông chủ Nhà Trắng nói với các phóng viên tại Pḥng Bầu dục. "Nếu người dân bị sát hại mà ṭa án hoặc các thống đốc, thị trưởng cản trở chúng tôi, chắc chắn tôi sẽ hành động. Chúng tôi phải đảm bảo rằng các thành phố được an toàn".
Công cụ pháp lư “đặc biệt”
Theo luật định, việc triển khai Vệ binh Quốc gia thuộc quyền của thống đốc bang. Tuy nhiên, do trực thuộc hệ thống quân đội Mỹ, lực lượng vệ binh cũng có thể thực hiện nhiệm vụ liên bang theo lệnh của tổng thống. Quân đội Mỹ bị cấm tham gia các hoạt động hành pháp trong nước theo quy định của Đạo luật Posse Comitatus năm 1878, nhưng Đạo luật Chống nổi loạn lại tạo ra một ngoại lệ, cho phép tổng thống vượt qua giới hạn này.
Đạo luật Chống nổi loạn được Tổng thống Thomas Jefferson kư ban hành từ năm 1807, nêu rơ, tổng thống Mỹ có thể điều động quân đội “bất cứ khi nào để giải quyết t́nh trạng bạo loạn ở một bang theo đề nghị từ cơ quan lập pháp hoặc thống đốc bang đó”.
Năm 1956, đạo luật này tiếp tục trao cho tổng thống quyền đơn phương hành động sau khi tuyên bố chính thức về “t́nh trạng khẩn cấp” ở địa phương, mà không cần sự chấp thuận từ chính quyền bang.
Tuy nhiên, khái niệm “t́nh trạng khẩn cấp” không được định nghĩa rơ ràng và các ṭa án Mỹ cũng chưa từng xác định nội hàm của cụm từ này.
Trong nhiều năm qua, ông Trump liên tục nhắc đến Đạo luật Chống nổi loạn như một phương án mà ông có thể dùng nếu các chính quyền bang không kiểm soát được t́nh h́nh. Năm 2020, khi làn sóng biểu t́nh bùng nổ sau cái chết của người đàn ông da màu George Floyd ở Minneapolis, bang Minnesota, Tổng thống Trump từng tuyên bố sẽ “triển khai quân đội quốc gia” nếu thống đốc các bang không giải quyết được t́nh trạng bạo lực.
Tháng 6, khi biểu t́nh bùng phát tại Los Angeles liên quan đến các cuộc truy quét người nhập cư trái phép của ICE, ông Trump cũng nói “chắc chắn sẽ kích hoạt đạo luật nếu xảy ra bạo loạn”.
Phát biểu trước các tướng lĩnh tuần qua, ông Trump gọi các thành phố do đảng Dân chủ điều hành là “chiến trường” và gợi ư rằng quân đội nên xem đây là thao trường.
Với t́nh h́nh ở Portland, Tổng thống Donald Trump mô tả đây là “cuộc nổi dậy thực sự”, những nơi như Chicago đang “cháy rụi” và không khác ǵ “địa ngục trần gian”.
Trong cuộc phỏng vấn với Newsmax, ông Trump khẳng định “Đạo luật Chống nổi loạn là cách để vượt qua sự phản đối việc điều động quân đội. Dù nếu không cần thiết, tôi sẽ không dùng đến nó.”
Đạo luật sẽ thực sự được kích hoạt?
Trong diễn biến mới nhất, ngày 6/10, Tổng thống Trump đă chính thức cho phép điều động ít nhất 300 thành viên Lực lượng Vệ binh quốc gia bang Illinois đến Chicago trong 60 ngày. Hàng trăm quân dự bị khác cũng được điều từ bang Texas tới Chicago. Chính quyền các thành phố và 2 tiểu bang Oregon, Illinois đă kiện chính quyền liên bang để ngăn chặn động thái trên.
Một thẩm phán do ông Trump bổ nhiệm đă ra lệnh chặn các quyết định của ông chủ Nhà Trắng. Phán quyết này khiến ông Trump thất vọng. Ông tuyên bố sẵn sàng sử dụng Đạo luật Chống nổi loạn để điều Vệ binh Quốc gia đến đến các thành phố Mỹ nhằm ứng phó biểu t́nh.
Theo chuyên gia, việc Tổng thống Trump kích hoạt Đạo luật Chống nổi loạn mà không có yêu cầu từ thống đốc bang sẽ gây ra tranh căi gay gắt về mặt chính trị và pháp lư. Giáo sư luật Rachel E. VanLandingham từ Đại học Luật Southwestern (Los Angeles), nhận định với Washington Post: “Bất lợi lớn nhất của ông Trump là ông không có đủ cơ sở biện minh cho việc kích hoạt đạo luật này".
Bà cho rằng những điều kiện cần thiết như mức độ bạo lực hay hỗn loạn nghiêm trọng hiện chưa tồn tại và “khung pháp lư chỉ cho phép sử dụng đạo luật này trong trường hợp thực sự cần thiết”.
Tuy nhiên, theo chuyên gia khoa học chính trị Thomas Gift tại Đại học College London, luật này trao cho tổng thống “quyền tự quyết rất lớn” trong việc xác định t́nh huống khẩn cấp. “Thực tế trong khuôn khổ pháp luật Mỹ hiện nay, gần như không có điều ǵ ngăn cản được tổng thống”, ông Gift nhận định.
Trong hơn 200 năm tồn tại, Đạo luật Chống nổi loạn từng được sử dụng hơn 30 lần, chủ yếu để trấn áp biểu t́nh và bạo động.
Lần gần nhất đạo luật được kích hoạt là năm 1992, khi Tổng thống George H.W. Bush điều Vệ binh Quốc gia đến Los Angeles theo yêu cầu của Thống đốc California nhằm kiểm soát làn sóng bạo loạn sau vụ 4 cảnh sát da trắng đánh đập một tài xế da màu.
VietBF@ sưu tập