Từ “America First” đến “America Alone”
Nhà Trắng vừa công bố bản Chiến lược An ninh Quốc gia mới, dài 33 trang, nhưng có thể tóm gọn bằng hai chữ lạnh lùng: “America Alone” – nước Mỹ một ḿnh. Văn bản được giới thiệu như sự cụ thể hoá khẩu hiệu “America First”, song đọc kỹ lại thấy giống một bản tuyên ngôn bức xúc hơn là tầm nh́n chiến lược cho siêu cường số một thế giới.
Ngay mở đầu, tài liệu tuyên bố “những ngày nước Mỹ gánh cả trật tự thế giới như thần Atlas đă kết thúc”. Câu chữ nghe hùng hồn, nhưng lại không nói rơ nước Mỹ sẽ đứng ở đâu trong trật tự mới: không c̣n là “con chó đầu đàn”, mà cũng chẳng phải người kiến tạo luật chơi, chỉ thấy một Washington vừa gầm gừ, vừa hằn học nh́n những “chú chó khác” đang lớn lên trên sân chơi quyền lực toàn cầu.
Chiến lược thừa nhận Trung Quốc đă trỗi dậy “như vũ băo” và điều đó diễn ra “trên lưng nước Mỹ”, nhưng lại gần như không nhắc đến việc chính hàng hoá giá rẻ từ Trung Quốc đă giúp người Mỹ sống dễ thở hơn suốt nhiều thập niên. Giờ đây, Washington chấp nhận một thực tế: Bắc Kinh không thể bị chặn đứng, chỉ có thể bị kiềm chế.
Giấc mơ Monroe và “phụ lục Trump”
Không c̣n đủ sức hay không c̣n muốn “chống lưng” cho cả thế giới, Nhà Trắng quay về với sân sau Tây Bán Cầu. Văn bản gọi đó là “Trump Corollary” – một kiểu “phụ lục Trump” cho Học thuyết Monroe từ thế kỷ 19: thay v́ dàn quân khắp địa cầu, Mỹ sẽ tập trung thống trị khu vực quanh ḿnh.
Nhưng giấc mơ thống soái châu Mỹ ngày nay lại va ngay vào thực tế phũ phàng: Washington chẳng có bao nhiêu đồng minh thực sự hùng mạnh ở phía nam biên giới. Trong khi chiến lược sẵn sàng đe doạ “ném bom các mạng lưới ma tuư”, Nhà Trắng lại nhẹ tay với những cựu tổng thống tham nhũng của các quốc gia đầy rẫy ma tuư như Honduras. Một tay vung gươm, tay kia kư lệnh ân xá – bức tranh chính sách vừa cứng rắn bề ngoài, vừa mâu thuẫn bên trong.
Châu Âu – “kẻ phản bội văn minh” trong mắt Nhà Trắng
Đáng lo nhất là cách chiến lược mới nói về châu Âu. Ở đây vang vọng rơ ràng giọng điệu bài xích mà Phó tổng thống JD Vance từng đem tới Hội nghị An ninh Munich: châu Âu bị mô tả là lục địa suy đồi, bóp nghẹt tự do ngôn luận, tự trói kinh tế bằng luật lệ, đồng thời lơ là quốc pḥng.
Tài liệu c̣n trượt sang vùng đất nguy hiểm của thuyết phân biệt chủng tộc “Great Replacement”, khi cảnh báo rằng châu Âu đang đối diện “xoá sổ văn minh” v́ di cư. “Trong vài thập niên nữa, một số thành viên NATO có thể trở thành quốc gia đa số không c̣n là người châu Âu,” văn bản viết, ám chỉ rằng khi châu Âu “ít trắng hơn” th́ cũng sẽ ít đáng tin cậy hơn với Mỹ. Giải pháp mà chiến lược đề nghị là “nuôi dưỡng lực lượng kháng cự quỹ đạo hiện tại ngay trong các quốc gia châu Âu” – một cách nói hoa mỹ cho việc can thiệp công khai vào chính trị nội bộ đồng minh.
Trái ngược hẳn, Nga lại được mô tả như đối tác có thể t́m kiếm “ổn định chiến lược”. Mỹ không c̣n tự xem ḿnh là đồng minh cùng chiến hào với châu Âu, mà là “trọng tài” đứng giữa Moscow và các nước châu Âu, đóng vai người hoà giải chứ không phải người bảo vệ.
Ukraine – “tồn tại được là may”
Với Ukraine, câu chữ trong bản chiến lược lạnh như thép. Ưu tiên hàng đầu là “chấm dứt nhanh chóng thù địch”, thiết lập lại “ổn định chiến lược” với Nga, và bảo đảm “sự tồn tại như một nhà nước khả thi” cho Ukraine. Hai chữ “tồn tại” và “khả thi” cho thấy Kyiv chỉ được phép mơ ước sống sót, chứ không dám nghĩ đến chiến thắng hay chủ quyền trọn vẹn.
Chiến lược kiên quyết muốn “chấm dứt ấn tượng, và ngăn chặn thực tế, rằng NATO là liên minh luôn mở rộng”. Đó là món quà không thể rơ ràng hơn gửi tới Vladimir Putin – người vẫn xem NATO mở rộng là cái cớ cho cuộc chiến. Thay v́ nói thẳng rằng hiện giờ hầu như chẳng c̣n ứng viên nào đủ điều kiện, tài liệu lại biến việc đóng sập cánh cửa NATO thành chủ trương lâu dài.
Trung Đông, châu Phi và phần c̣n lại của thế giới
Đối với Trung Đông, tài liệu lạnh lùng ghi một ḍng: “Xung đột vẫn là động lực rắc rối nhất.” Như thể chiến tranh ở đây chỉ hơi “rắc rối” hơn… thời tiết nóng. Vài ḍng sau, cuộc xung đột Israel – Palestine được mô tả là “gai góc”, một cụm từ nhẹ đến mức khó tin nếu đặt cạnh máu và nước mắt của hàng chục ngh́n người bên dưới.
C̣n châu Phi, nơi hơn một tỷ người đang giằng co giữa đói nghèo, khủng bố và biến đổi khí hậu, chỉ được nhắc tới vội vàng ở những đoạn cuối, với giọng điệu xem lục địa này giống như kho tài nguyên hơn là cộng đồng con người.
Một nước Mỹ tự tách ḿnh khỏi tấm gương
Chiến lược an ninh quốc gia đáng lẽ phải là bản đồ chỉ đường cho siêu cường duy nhất của thế giới. Thế nhưng văn bản mới của Nhà Trắng lại giống một bài diễn văn dài, nặng mùi oán giận và nỗi ám ảnh bị “thay thế”. Nó mô tả chính sách của Trump bằng những câu chữ hoa mỹ: “thực dụng nhưng không phải chủ nghĩa thực dụng”, “cứng rắn nhưng không hiếu chiến”, “kiềm chế nhưng không nhu nhược” – một kiểu “salad ngôn từ” cố né mọi nhăn mác, nhưng lại phơi bày một điều hiển nhiên: nước Mỹ đang tự thu ḿnh, rút khỏi các giá trị và liên minh đă tạo nên sức mạnh của chính ḿnh suốt nhiều thập niên.
“America Alone” không chỉ là khẩu hiệu, mà là lựa chọn. Vấn đề là thế giới ngày nay nguy hiểm hơn, phức tạp hơn, và ngay cả một siêu cường cũng khó có thể đứng một ḿnh mà không trả giá.