Lại một lần nữa, điều này được cho là nhờ có ảnh hưởng từ Hong Kong, nơi truyền thống báo chí tự do mà Anh quốc để lại vẫn tiếp tục cho tới ngày nay dưới cơ chế “một nước, hai chế độ” của Trung Quốc.

Nhưng ông Vương được ca tụng vì đã không can thiệp. “Tôi sẽ gọi Vương Dương là một vị lãnh đạo thông minh, vì ông ta hiểu rõ địa phương mà ông ta đang cai quản” – ông Tang Hao, phó giáo sư môn khoa học cính trị ở Đại học Sư phạm Nam Hoa (South China Normal University) ở thủ phủ Quảng Châu, nói. “Ông ấy biết cách xử lý các vấn đề xã hội trong tỉnh. Ông ấy hiểu rằng sức mạnh phi-chính phủ không phải là sức mạnh chống-chính phủ”.

Trên giấy tờ, ông Vương là một bí thư tỉnh ủy kiểu kinh điển, người lặng lẽ leo lên trên nấc thang quyền lực và được hậu thuẫn bởi những nhân vật đỡ đầu ở cấp cao hơn.

Hoạn lộ của ông gần như hoàn hảo: Sinh tại tỉnh lỵ An Huy, đến Bắc Kinh năm 24 tuổi để học kinh tế chính trị (năm 1979), đúng vào khi Đặng Tiểu Bình đang đưa đất nước ra khỏi cuộc thử nghiệm tàn hại với thứ chủ nghĩa cộng sản cứng rắn. Chẳng bao lâu sau ông Vương vào Đoàn Thanh niên Cộng sản, ông xuất hiện khi một ngôi sao đang lên có tên là Hồ Cẩm Đào, từng một thời cũng được coi là nhà cải cách, đang tiếp quản cả vương quốc từ tay tổ chức.

Ông Hồ tiến thân và ông Vương cũng thế. Năm 2003, ngay sau khi ông Hồ và Thủ tướng Ôn Gia Bảo nhậm chức, ông Vương trở thành phó tổng thư ký Quốc Vụ Viện (State Council, tức là chính phủ – ND), nội các của ông Ôn, khi đó có mặt cả đối thủ cạnh tranh của ông là Bộ trưởng Thương mại Bạc Hy Lai.

Hai năm sau, ông Vương được điều chuyển về Trùng Khánh. Và tới năm 2007, sau khi Bộ Chính trị mới ra mắt ở Bắc Kinh, ông chuyển tới Quảng Đông.

Mặc dù không có tinh thần dân túy của ông Bạc, nhưng ông Vương vẫn thành công trong việc tỏ ra mình là một nhà lãnh đạo biết lắng nghe. Giống như ông Ôn – một lãnh đạo cộng sản khác đã tạo cho mình hình ảnh một người tự do biết quan tâm tới dân chúng – ông Vương mạnh dạn để tóc hoa râm như đúng tuổi. Đây là một sự lựa chọn làm cho cả hai ông Ôn và Vương khác biệt với những người khác, trong một đảng mà đại đa số là những người già thất thập nhưng tóc vẫn đen một cách bất khả thi.

Ông rất có thể được coi là một bí thư tỉnh ủy đã cho phép xã hội dân sự được nảy nở ở Quảng Đông và cả ngoài Quảng Đông nữa. Từ cuối năm 2010, tỉnh này bắt đầu nới lỏng những hạn chế đối với việc đăng ký hoạt động của các tổ chức phi chính phủ (NGO) – một đối tượng trước kia bị Đảng rất ghét.

Tất cả các nơi khác ở Trung Quốc đều gây khó khăn không thể tin nổi đối với các NGO trong việc đăng ký hoạt động – các NGO bị buộc phải tìm ra một tổ chức chính thống nào đó sẵn sàng tài trợ họ, mà điều này hiếm khi xảy ra lắm. Trong khi đó, Quảng Đông bây giờ cho phép các NGO trong nước được mở cửa hàng mà không cần mất nhiều giấy tờ và thủ tục quan liêu như ở những địa phương khác. Bầu không khí mới này đã khuyến khích những tổ chức lâu năm như One Foundation của Lý Liên Kiệt mở văn phòng ở Thâm Quyến và Quảng Châu, sau nhiều năm hoạt động trong “vùng xám” về pháp lý tại nhiều nơi khác ở Trung Quốc.

“Chúng tôi thấy ở đây sự cởi mở” – Zhan Min, giám đốc văn phòng Dự án Maitian, nói. Dự án Maitian (Maitian Project) là một tổ chức từ thiện độc lập chuyên hỗ trợ các trường nghèo ở nông thôn Trung Quốc và đang làm thủ tục mở văn phòng ở Quảng Đông sau nhiều năm hoạt động không có tư cách pháp nhân tại Thượng Hải. “Các lãnh đạo địa phương ở Quảng Đông táo bạo hơn, can đảm hơn là các vị lãnh đạo trong nội địa, vốn hay lo ngại rủi ro”.

Nhưng nói Quảng Đông dưới thời ông Vương “mở” là chỉ xét trong bối cảnh toàn trị ở Trung Hoa mà thôi. Các phóng viên, biên tập viên có thể viết về những chủ đề cấm kỵ đối với đồng nghiệp của họ ở những nơi khác trong nước, nhưng họ biết thì nhiều mà phê phán giai cấp thống trị cao nhất của Trung Quốc, hoặc bản thân ông Vương, thì ít. Và các NGO được phép đăng ký ở Thượng Hải thì cũng chỉ là những tổ chức ít quan tâm đến chính trị nhất – các hội từ thiện theo kiểu “hãy làm tốt hơn” thì được cấp phép, còn lại, tổ chức nào có liên hệ đến tôn giáo hoặc bất kỳ chương trình hành động vì nhân quyền nào thì có thể yên tâm là không được mau chóng chào đón.

Trong nội bộ cái Đảng Cộng sản bị ám ảnh vì hai chữ ổn định, có những người sẽ cãi rằng không phải thế, rằng ông Vương thực sự đã đi rất xa rồi. Quảng Đông là tâm điểm của một làn sóng bất ổn do người lao động gây ra năm ngoái, làn sóng này lan ra khắp dây chuyền sản xuất trong nước, buộc các chủ doanh nghiệp và chính quyền phải nâng lương.

Nhiều vụ bạo lực – như là vụ bạo loạn tháng trước, trong đó người làng cướp một đồn công an địa phương và đốt xe cảnh sát sau khi chính quyền địa phương tịch thu đất ruộng của dân cho một dự án phát triển – cũng phổ biến ở Quảng Đông bất ổn hơn là ở những nơi khác trong nước.

Chính quyền trung ương đã rút lui khỏi rất nhiều những cuộc biểu tình như thế thay vì đàn áp chúng, có lẽ điều này cũng bộc lộ một tín hiệu cho thấy phong cách lãnh đạo hiền từ hơn của ông Vương.

“Nếu Đảng muốn bảo vệ lợi ích quốc gia, họ sẽ thấy cái gọi là mô hình Quảng Đông cũng như các ý kiến của Vương Dương hữu ích hơn [so với mô hình Trùng Khánh]” – Giáo sư Tang nói. “Sử dụng quyền lực vào việc ổn định xã hội, cái cách giản đơn ấy không còn phù hợp với thời đại ngày nay nữa. Họ cần sử dụng sức mạnh xã hội để xử lý các vấn đề xã hội, cần dùng sức mạnh thị trường để xử lý các vấn đề thị trường”.

Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo đây?

Trong những tuần tới, thế giới bên ngoài có thể nhận thấy tín hiệu về việc liệu một trong hai, hoặc cả hai ông Bạc Hy Lai và Vương Dương có được sắp đặt để tham gia nhóm lãnh đạo quyền lực nhất thế giới hay không, khi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản nhóm họp ở Bắc Kinh.

Có thể không có thông báo nào về tương lai chính trị của cả hai vị – chiến dịch bí mật tranh giành ghế này vẫn còn kéo dài nhiều tháng trước khi phiên họp tới của Bộ Chính trị diễn ra công khai, và các quyết định của Trung ương Đảng cũng không cần phải đem ra bất cứ hội nghị nào để phê chuẩn hay duyệt lại. Thế nhưng các ý kiến, tư tưởng của hai ông chắc chắn sẽ được đem ra tranh luận giữa 300 có lẻ đảng viên, một khi cánh cổng Đại sảnh đường Nhân dân được đóng kín lại trước người ngoài.

Những người có đủ tư cách nhất để có thể đánh giá công trạng, thành tích tương đối của hai ông chắc chắn phải là cư dân Trùng Khánh, vốn đã trải qua thời kỳ lãnh đạo của từng ông. Tất nhiên, sẽ không bao giờ có cuộc bỏ phiếu nào cho phép nhân dân biểu lộ những gì họ thật sự nghĩ về phong cách lãnh đạo của hai ông, so sánh giữa hai vị như thế nào. Nhưng ít người cho rằng ông Bạc đã thu hút cảm tình của người dân địa phương bằng các chiến dịch của ông. Trong khi đó, ông Vương được nghĩ đến như một nhà lãnh đạo nhu nhược hơn, cũng có thể nói là khoan dung hơn.

“Vương Dương hứa hẹn sẽ làm thành phố phát triển về kinh tế, và ông đã làm được điều đó, cho dù một số người chẳng đánh giá cao vì sự thịnh vương đâu có đến với họ” – một quan chức chính quyền Trùng Khánh, đề nghị giấu tên, nói tại bữa ăn trưa ở một nhà hàng ẩm thực nổi tiếng trong tỉnh. Dù nhà hàng này gần như vắng ngắt, ông ta vẫn hạ giọng đến mức thầm thì, để không ai nghe được là ông ta đang nói về các bí thư tỉnh ủy. “Ông Bạc đi con đường ngắn hơn [đến chỗ lấy được cảm tình của quần chúng] và giải quyết được vấn đề tội phạm ở thành phố, do đó, tất nhiên trong hai người thì ông Bạc được ưa thích hơn”.

“Cả ông Bạc lẫn ông Vương đều dành nhiều công sức để cải thiện mức sống cho dân” – ông Zhang Yuren, một chuyên gia về truyền thông ở Đại học Sư phạm Trùng Khánh, nhận định. Tuy nhiên, ông bảo, “có những khác biệt lớn: ông Bạc tin rằng thành phố cần phải có tinh thần dân tộc, ái quốc, và ông ta gắn nó với văn hóa Đỏ. Còn Vương thì khác. Ông ấy muốn một nền văn hóa đa dạng và cởi mở hơn”.

Nhưng liệu có đủ số đảng viên trong Trung ương Đảng mong muốn điều tương tự không? Trên rất nhiều khía cạnh, cuộc đấu tay đôi Bạc-Vương chỉ là hiện thân mới mẻ nhất của cuộc đấu đá trong hậu trường, vốn đã diễn ra trong Đảng Cộng sản suốt từ thập niên 80. Những nhà cải cách đương thời như tổng bí thư Triệu Tử Dương (Thủ tướng Trung Quốc từ năm 1980 tới 1987, và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc từ năm 1987 tới 1989 – ND) đã ngầm ủng hộ những sinh viên đấu tranh đòi thay đổi trên Quảng trường Thiên An Môn năm 1989. Sau đấy, họ đều sống phần đời còn lại trong tù ngục, quản thúc.

Do đó, chẳng có gì đáng ngạc nhiên nếu cuộc đấu đá chỉ là chuyện để rỉ tai nhau, dù Ôn Gia Bảo đôi khi cũng gây xôn xao dư luận với những tuyên bố rằng đất nước đang cần đổi mới chính trị, cần một cách tuyệt vọng. Giờ đây, với việc ông Ôn sẽ rời nhiệm sở mà chẳng để lại mấy đỗi cải cách về chính trị sau nhiệm kỳ làm thủ tướng của ông, những người theo phái tự do ở Trung Quốc bắt đầu hướng ánh mắt về phía ông Vương với chút ít hy vọng mệt mỏi, và nhìn ông Bạc với nỗi lo ngại mới phát sinh

“Tôi đã từng đi Bắc Triều Tiên” – ông Yu, nhà báo của tờ Nhật Báo Đô thị Miền Nam, nói. “Dứt khoát là tôi thích sống ở Singapore hơn”.

Mark MacKinnon là phóng viên ở Trung Quốc của tờ The Globe and Mail.

Thủy Trúc – Đan Thanh dịch từ The Globe & Mail

Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2011