Tường An, thông tín viên RFA
Bà Lương thị Hồ Qú, phó hội trưởng của tổ chức từ thiện Măng non (tiếng Pháp là Avenir) đă phải tức tốc mua vé may bay trở lại Pháp sau khi bị công an VN hăm dọa nếu ở lại sẽ «nguy hại đến an ninh» của bà.
Lớp học t́nh thương Mỹ Xuyên, Sóc Trăng. Bà Qú đội nón đứng giữa.-Photo by Mangnon
Tường An hỏi chuyện bà Hồ Qú để t́m hiểu lư do tại sau bà phải rời khỏi VN khi chuyến đi nhân đạo chưa hoàn thành.
Công an mời lên làm việc
Hội Từ thiện Măng Non được thành lập từ năm 1994 với mục đích giúp đỡ cho trẻ em nghèo có thể đến trường và các thầy cô có thu nhập thấp. Hội gồm nhiều người Pháp cũng như người Pháp gốc Việt, 2 năm một lần, họ về VN để xây trường, mang quà giúp đỡ cho trẻ em nghèo. Bà Lương thị Hồ Qú, sáng lập viên và hiện là phó hội trưởng, dù đă nhiều lần khẳng định hội Măng Non chỉ là một hội từ thiện thuần túy không liên quan ǵ đến chính trị, nhưng mỗi khi trở về VN bà Qú vẫn bị công an theo dơi và mời lên « làm việc ». Những lần đó bà Qú đều từ chối, bà kể lại :
"Từ năm 1996, lần nào th́ cũng có người theo dơi, quay phim, chụp h́nh. Ḿnh không làm ǵ hết th́ họ đi theo là chuyện của họ. Nhưng từ năm 2006, bắt đầu tôi về tới Sài G̣n th́ được giấy mời của công an, nhưng mà tôi nhớ là tôi không lên, mà tôi cũng không trả lời nữa, sau đó họ điện thoại, tôi nói, nếu là giấy mời th́ tôi không lên tại v́ bên xứ Pháp, mời, tôi thích th́ tôi đi, tôi không thích th́ tôi không đi. Vả lại, tôi không biết anh là ai, tôi không đi. Họ cũng điện thoại nhiều lần, nhưng cuối cùng, họ nói, thôi được rồi tôi bằng ḷng đến nhà chị để gặp chị. Nhưng mà riêng năm 2008, giấy mời, rốt cuộc tôi cũng không lên , th́ họ đến khách sạn gặp tôi."
Tuy nhiên, ngày 3 tháng 7 vừa qua, Bà Qú và một vài thiện nguyện viên của hội trở về VN, vừa về đến Hà Nội bà Qú đă nhận được giấy mời của công an. V́ chỉ ở HN có 1 ngày và cùng đi với những người bạn Pháp nên bà Qú trả lời không thể đến được. Công an cho biết sẽ làm việc với bà khi bà đến Sài G̣n. Trên đường về SG, tại Huế nhóm bà bị công an khám xét những món quà tặng cho học sinh tại đó.
Về đến SG, nhận được giấy mời công an ngày 17/7 bà Qú cũng từ chối đến gặp công an. Nhóm bà tiếp tục đi xuống đồng bằng sông Cửu Long th́ bà bị điện thoại công an triệu tập cấp tốc trở về, nếu bà không về th́ cả đoàn sẽ bị chặn lại. Thế là ngày 19/7 bà Qú phải đến cục xuất nhập cảnh số 242 đường Nguyễn Trăi để làm việc. Tại đây bà gặp ông Tạ Xuân Vũ và một người tên Đạt, cả hai đều mặc thường phục và không xưng chức vụ. Bà Qú cho biết nội dung buổi làm việc hơn 2 tiếng đồng hồ như sau :
“Th́ họ bảo tôi phải khai lư lịch, nghề nghiệp chị làm ǵ, con cái ra sao, c̣n chồng chị th́ sao ? Tôi nói chồng tôi cũng về hưu. Họ hỏi chồng chị làm việc toàn phần cho Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên (THDCĐN) hả ? Tôi nói thế nào là toàn phần ? Tôi không biết giờ nào ổng làm cho THDCĐN, giờ nào đọc sách, giờ nào làm vườn ? làm sao tôi biết được.
Thế rồi họ hỏi nhiều điều vô lư, thí dụ họ hỏi từ khi tôi đặt chân xuống VN th́ tôi đi những đâu ? Tôi nói tôi không nhớ, phải có chương tŕnh tôi mới nhớ, th́ họ lại móc tờ chương tŕnh ra đưa cho tôi. Tôi nói tôi đi vào chùa, th́ họ hỏi đi vào chùa để gặp ai, tôi thấy câu hỏi ngờ ngẩn quá, tôi nói tôi vào chùa để gặp Phật chứ gặp ai ? Tôi nói tôi đi vào trường th́ họ hỏi đi vào trường để gặp ai? Lúc nào họ cũng nghĩ là tôi đi để gặp ai. Đại khái là cũng như họ hỏi cung vậy đó mà."
Sau khi nhập đề lung khởi hơn 1 giờ th́ công an mới đi vào phần chính của buổi làm việc là những nghi vấn chính trị liên quan đến chồng bà.
“Sau cùng th́ họ hỏi là chị có biết THDCĐN có phát hành tờ báo Tổ Quốc bên này không ? Tôi bảo tôi không làm chính trị nên không biết. Rồi họ hỏi bạn bè anh Kiểng gồm những ai? Tôi bảo bên Pháp nếu tôi không được phép th́ tôi không được quyền nói tên thành ra xin lỗi tôi không nói. Họ hỏi ǵ tôi cũng nói tôi không làm chính trị, tôi chỉ làm việc từ thiện thôi.
Phát quà cho viện cô nhi tại Huế. Bà Qú mang kiếng trắng ngồi phía trước. Photo by mangnon
Sau cùng họ bảo, chị đọc lại và kư đi. Tôi nói tôi không cần đọc. Họ nói chị phải đọc, rủi tôi ghi cái ǵ có hại cho chị sao? Th́ tôi nói từ năy đến giờ anh nói đất nước này là đất nước của anh, th́ anh muốn làm hại tôi th́ anh cứ làm hại, tôi đâu cần ǵ phải đọc lại. Rồi tôi nói tôi kư theo lời ghi của anh đó thôi. Rồi tôi hỏi tôi có ghi chú thích được không ? và tôi ghi là tôi không hài ḷng v́ bị làm phiền.”
Cuối buổi hỏi cung th́ có một công an mặc thường phục khác tên Minh vào, người này đă có những lời lẽ có tính cách hăm dọa đến an ninh cá nhân của bà Qùi nếu bà không rời khỏi VN. Ngay tối hôm đó bà Qú đă phải mua vé máy bay trở về Pháp. Bà Qú kể tiếp :
“Sau đó th́ có một anh vào có vẻ là sếp, anh này th́ có vẻ hơi hống hách một chút, anh ta nói: đất nước của chúng tôi, chị phải tuân phục, chồng của chị làm chính trị sa-lông, không biết ǵ về t́nh h́nh đất nước, không đi sát với thực tế.
Tôi bảo nếu mà anh thấy là không đi sát thực tế sao anh không gọi điện thoại nói chuyện thẳng với anh Kiểng, tôi có biết ǵ đâu ? Bắt đầu ảnh chỉ chỉ, ảnh bảo: chị cũng là người làm chính trị nữa, chị giúp đỡ tích cực cho THDCĐN khi họ tổ chức các bữa ăn gây quỹ.
Tôi nói chồng tôi bạn nhiều lắm, mà mỗi lần bạn tới nhà là tôi đều nấu cơm hết. Nếu mà nấu cơm là làm chính trị th́ tôi làm dài dài. Th́ ảnh bắt đầu chỉ chỏ, tôi nói, xin lỗi anh, ở các nước văn minh, người ta nói chuyện với đàn bà, người ta không chỉ chỏ. Thế th́ anh ngồi xuống, chắc ảnh cũng hơi “quê” với các đàn em, nên sau đó anh ta mới nói: Tôi khuyên chị nên rời khỏi đây v́ tôi không bảo đảm an ninh cho chị.
Tôi hỏi thế nào là không bảo đảm an ninh, họ nói là : Bổn phận chúng tôi là bảo đảm an ninh cho tất cả mọi người dân VN, kể cả du khách, nhưng riêng với cá nhân chị th́ tôi không bảo đảm an ninh, tôi khuyên chị nên về sớm chừng nào tốt chừng đó. Tôi bảo thế th́ anh trục xuất tôi ra, anh đem tôi ra máy bay tôi về liền chứ ǵ. Anh ta nói: không , không, tôi không trục xuất chị , chị muốn làm ǵ chị làm, nhưng tôi không bảo đảm an ninh cho chị.
Thế rồi ảnh bỏ đi, anh nói, chị ở lại làm việc với hai anh này nhé. Kết thúc chương tŕnh th́ họ lấy máy ra chụp, tôi cũng lấy máy ra định chụp lại họ nhưng họ nói không được, tất cả những người vào đây không được quyền chụp h́nh. Nhưng tôi chụp chị để làm hồ sơ. Tôi bảo, đất nước các anh th́ các anh muốn làm ǵ th́ các anh làm, th́ các anh cứ chụp đi. Họ nói lúc nào thân thiện th́ chụp chung, lúc này không thân thiện th́ không nên chụp chị ạ.”
V́ sao bị sách nhiễu?
Trong quá khứ cũng có những nhóm từ thiện nhỏ về VN bị công an sách nhiễu như hội Quang Trung, một hội nhỏ của các thanh niên trẻ tại Pháp giúp học bổng cho sinh viên nghèo ở VN. Hội Bạn Thương Phế Binh VNCH tại Pháp. Tuy nhiên, nhiều hội khác th́ hoạt động dễ dàng, như hội Bussy Sài G̣n, hoạt động hơn 5 năm nay cũng chưa hề gặp rắc rối, một thành viên của hội Bussy Saigon nói :
“Cho đến hiện tại th́ chúng tôi không gặp khó khăn”
Một sáng lập viên của Hội EAFV (Entraide Association Franco-Vietnamien) chuyên giúp cho trẻ em nghèo cũng cho biết :
“Trơn tru hết, đâu có gặp khó khăn ǵ đâu cô.”
Tại sao có cùng là những hội từ thiện mà có những hội thường xuyên bị công an sách nhiễu, có hội vẫn hoạt động b́nh thường ? Câu trả lời trong trường hợp bà Hồ Qú có lẽ không khó v́ bà Qú là vợ ông Nguyễn Gia Kiểng, sáng lập viên của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên tại Pháp. Theo bà Qú, th́ ngoài lư do hội không chấp nhận trở thành thành viên của Mặt Trận Tổ Quốc như lời đề nghị của công an năm 2006 c̣n lư do khác nữa là những hoạt động của chồng bà. Bà nói Hội Măng Non bị gây khó dễ tại địa phươngvà cá nhân bà bị công an gọi « làm việc » nhiều lần là do :
«Tôi nghĩ rằng là cả hai, bây giờ tôi đi về rôi th́ hội vẫn bị tức nhiên là họ vẫn muốn hội phải theo quy củ, phải vào Mặt Trận, hoặc là phải xin phép chính quyền để họ dễ kiểm soát. Ngoài ra , riêng cá nhân tôi c̣n kẹt anh Kiểng nữa. Tôi cũng lấy làm lạ là nếu họ muốn nhắn ǵ với anh Kiểng th́ điện thoại hoặc email. Khi nói nói các anh có cần điện thoại hay email th́ họ lại không xin ! Họ biết hết chứ không phải không nhưng họ cứ làm phiền tôi một cách vô ích ! »
Qua câu chuyện, mọi người đều nh́n thấy nguyên nhân chính của việc bà Qú bị hạch sách và hăm dọa là do những hoạt động của chồng bà là ông Nguyễn Gia Kiểng, ngăn cản hoạt động của hội Măng Non chỉ là một cái cớ, việc này làm người ta liên tưởng đến vụ bao cao su của TS Cù Huy Hà Vũ hay việc trốn thuế của nhà báo Tự do Điếu Cày. Được hỏi ông phân tích thế nào về sự hăm dọa của công an đối với vợ ông, ông Kiểng nói :
Gặp gỡ thầy cô và học sinh tại trường tiểu học Đức Quảng, Hà Tĩnh. Photo by mangnon
«Đây là một sự đoán của tôi thôi, từ 1 năm nay, có 1 t́nh trạng rất mới tại Sài G̣n : các phong trào biểu t́nh chống đối nổi lên rất nhiều. Ngày trước chúng ta chỉ có 1 trung tâm phản kháng là Hà Nội, bây giờ có thêm 1 trung tâm phản kháng là Sài G̣n. Việt Nam hầu như đi vào 1 giai đoạn sôi động mới, trong sự sợ sệt đó th́ họ nghi ngờ tất cả. Họ cho rằng trong các cuộc biểu t́nh đó có 1 gần gũi nào đó với THDCĐN.
Bây giờ người VN có 2 không gian : một không gian xă hội thực là không gian xă hội bị chính quyền Cộng Sản khống chế. Nhưng nó c̣n một không gian ảo nữa, và trong không gian ảo đó, người ta nói thực, c̣n trong không gian thực đó, người ta phải nói dối. Có thể nói khuynh hướng Dân chủ đă loại khuynh hướng Cộng sản ra khỏi không gian ảo đó. Và tôi nghĩ là thanh niên đang có một sự liên lạc rất chặt chẽ, họ cùng kết bạn với nhau, họ cùng trao đổi ư kiến với nhau và họ cùng dắt tay nhau ra cái xă hội thực đ̣i thay đổi cái xă hội thực đó.
Những người trên mạng đó th́ họ quen biết rất nhiều với THDCĐN, nhiều anh em THDCĐN cũng xài face book. Có một sự đồng cảm giữa các anh em trong THDCĐN và các anh em đang đấu tranh Dân chủ trong nước. Có lẽ họ cảm thấy được điều đó, và trong sự lo âu về vấn đề an ninh họ ngờ vực là bà xă tôi có 1 cái liên hệ với những người tranh đấu. Họ theo dơi và họ không thấy ǵ hết và sự thực là không có ǵ hết và tôi không đến nỗi ngây thơ mà làm việc đó. Nếu tôi có những việc phải làm th́ tôi có những phương tiện khác, những con người khác, không cần phải qua bà xă tôi.
Trước đây, họ đối xử với bà ấy lịch sự hơn nhiều, bây giờ họ đối xử với bà ấy thù địch như vậy th́ tôi nghĩ rằng đang có một sự căng thẳng, họ đang ở trong 1 tâm lư giận dữ hay là cái tâm lư hốt hoảng trước một t́nht rạng mà họ không kiểm soát được nữa.»
Được hỏi những khó khăn này có làm bà chấm dứt những hoạt động từ thiện không, bà Qú quả quyết nói :
«Chắc chắn là tôi vẫn tiếp tục, biết đâu 2 năm sau họ đổi chính sách, biết đâu họ c̣n sống hay không ? Hai năm sau tôi lại xin về, tôi không sợ, nếu bị công an làm khó dễ, ḿnh sợ ḿnh bỏ các cô nhi, các trẻ em nghèo th́ tội nghiệp nó. Tôi th́ tôi không sợ, cùng lắm, nếu họ bắt tôi đi th́ tôi lại mua một cái vé về sớm thôi chứ có ǵ đâu….. »
Đây không phải là lần đầu tiên một tổ chức từ thiện gặp rắc rối với công an Việt Vam. Tháng 10 năm ngoái, cô Mi Vân, 1 việt kiều Na Uy về VN làm từ thiện cũng bị chận tại cửa khẩu Tân Sơn Nhất. Nhà cầm quyền VN luôn luôn muốn gắn liền những hoạt động từ thiện với mục đích chính trị nếu những hội từ thiện đó không nằm trong tầm kiểm soát của họ. Điều này không khỏi làm cho những tổ chức từ thiện phải quan ngại và giới hạn hoặc ngưng hẳn hoạt động của họ mà nạn nhân trực tiếp là những người già, trẻ em nghèo, thất học hoặc những mảnh đời khốn khổ tại VN đang cần sự giúp đỡ của các tấm ḷng nhân đạo ở hải ngoại.