Hugo để lại cho ta bài học về vai tṛ đích thực của người lănh đạo.
Người lănh đạo muốn đi vào hàng vĩ nhân của dân tộc như Washington phải là người kiến tạo ra xă hội vận hành trên những nguyên lư đúng. Dù chưa hoàn hảo nhưng nó vẫn vận hành tốt khi họ chết để hướng đến xă hội văn minh chứ không phải là người dùng uy tín, ảnh hưởng, đạo đức của ḿnh để vận hành xă hội, để rồi khi ḿnh chết đi để lại một xă hội bệ rạc, lộn xộn và mất phương hướng. Một nhà lănh đạo giỏi là phải thiết lập được một thiết chế dân chủ bền vững để quốc gia vẫn phát triển ngay cả khi ḿnh qua đời chứ không phải là sự tung hô đương thời.
Đám đông, nhân dân có thể bị lừa dối, bị làm mờ mắt trong các lợi lộc trước mắt. Tuy nhiên theo thời gian, chỉ có lănh đào nào đem lại sự thịnh vượng, sự phát triển đích thực cho dân tộc mới được ngưỡng mộ, kính trọng. Các chiêu thức tuyên truyền, các h́nh thức “công bằng” màu mè rồi cũng đi vào sọt rác của lịch sử. Một đất nước không bao giờ có phúc nếu chỉ có ngày càng “công bằng” trong nghèo khó hơn và dân chủ mất dần.
Làm chính trị không chỉ ḷng nhiệt t́nh, trái tim quả cảm, yêu thương người nghèo. Điều đó là chưa đủ, nó c̣n đ̣i hỏi sự hiểu biết thấu đáo vấn đề như một nhà khoa học. Như nhà khoa học phải hiểu các thuộc tính của vật chất, nhà chính trị phải hiểu xă hội, phải biết các thuộc tính của con người; phải hiểu kinh tế thị trường và các thuộc tính của nó. Nếu thiếu hiểu biết hai lĩnh vực trên mà nhiệt t́nh th́ cuối cùng chỉ có phá hoại.
Hiện nay người có ḷng nhiệt t́nh ái quốc và có hiểu biết căn bản các qui luật của xă hội, của nền kinh tế không phải là nhiều. Một người trong số đó là doanh nhân Trần Huỳnh Duy Thức, anh đă cảnh báo khủng hoảng kinh tế cách đây 5-6 năm khi mà xă hội đang thời kỳ hoàng kim. Anh không phải cảnh báo ṃ mẫn, các bài viết của anh có tính logic của qui luật dẫn đến sự tất yếu. Đáng tiếc là đất nước ta không sử dụng được người tài như anh. Nghiệt ngă hơn nữa là anh và bạn hữu (anh Long, anh Định) phải ngồi tù v́ những cảnh báo của ḿnh. Để có thể dẫn dắt xă hội tiến lên, chúng ta rất cần những người am hiểu xă hội, am hiểu kinh tế, do vậy việc vận động, kêu gọi trả tự do cho anh Thức lúc này là rất quan trọng.
Hugo Chavez để lại cho ta một bài học để trả lời câu hỏi “thế nào là một nền chính trị thực, thế nào là một nền chính trị mị dân”. Chính trị thực tuy nó không đẹp, không lư tưởng bằng chính trị mị dân nhưng nó mang lại điều tốt đẹp cho quốc dân trong tương lai, nó hướng đến công bằng, dân chủ gần với hiện thực cuộc sống. Chính trị mị dân rất đẹp, làm say ḷng người v́ lư tưởng, v́ lời hứa nhưng về lâu dài nó lại hại nước, hại dân.
Trong nền chính trị mị dân, chính trị gia hay dùng truyền thông nhấn mạnh thành tích ngắn hạn để đánh bóng tên tuổi, chạy theo bề nổi hơn là thực chất. Và trong nền chính trị mị dân, chính trị gia hay hướng đến bênh vực đối tượng nghèo khó bất chất qui luật kinh tế để dành sự ủng hộ cử tri (v́ số này đông) hơn là có giải pháp thấu đáo cho cả xă hội. (Thái Lan là một bài học khi nước này mất hàng tỷ đôla trợ giá gạo cho nông dân, làm rối loạn nền sản xuất lúa gạo trong tương lai).
Venezuela cho ta bài học đáng suy ngầm về sự mất cân đối nghiêm trọng giữa đô thị và nông thôn
Venezuela là một quốc gia có sự mất cân bằng nghiêm trọng giữa thành thị và nông thôn. Với sự đầu tư của chính phủ tập trung vào các đô thị, làm nơi đây phát triển, có công ăn việc làm nên đă thu hút dân nông thôn đồ về đô thị. Đô thị có hạ tầng dịch vụ về giáo dục, y tế, đường xá tốt hơn hẳn nông thôn nên có mức sống cao hơn, ai cũng muốn về đây để sống. Với nguồn tiền do chính phủ chi th́ những quan chức ở gần thủ đô tạo mối quan hệ tốt hơn nên được đầu tư nhiều hơn. Và nguồn tiền đầu tư từ chính phủ th́ ít tính đến yếu tố thu hồi vốn, do vậy nó được chi ở nơi có khả năng lên dự án hợp ḷng lănh đạo nhất, bất chất chi phí là bao nhiêu và hiệu quả kinh tế như thế nào. Ngoài Venezuela, ở các nước có sự chi phối đầu tư từ tiền chính phủ đều có sự mất căn bằng giống như vậy, điển h́nh là Trung Quốc, Việt Nam,…Đặc biệt một quốc gia nghèo như Triều Tiên cũng có thủ đô B́nh Nhưỡng với nhà cao tầng, công viên, tàu điện ngầm,….rất hiện đại nhưng phần c̣n lại của đất nước gần như không có ǵ.
Hàng ngày, thấy hàng triệu người ở hai thành lớn là Hà Nội và Tp Hồ Chí Minh vật vă giữa ḷng đường trong giờ cao điểm để nhích từng xí một, nhiều em nhỏ vẻ mặt bơ phờ mệt mỏi trong cái nắng, cái bụi hoặc trong cơn mưa, tôi tự nghĩ, tại sao cuộc sống con người nơi đây khổ thế? Tại sao họ lại bám vào cái thành phố để sống trong cảnh mệt mỏi thế này? Và tôi biết họ phải bám vào nơi đây để sống v́ về quê không có việc ǵ để làm. Mặc khác ở TP th́ được nhà nước đầu tư những công tŕnh phúc lợi như bệnh viện, công viên, trường học,…tốt hơn nông thôn nên khi đau yếu, học hành cũng tiện lợi hơn, do vậy dân thích sống ở đây hơn. Tắc đường buộc chính phủ phải đầu tư nhiều tiền để mở đường, để xây cầu. Một lượng tiền rất lớn đổ vào công tŕnh hạ tầng, có những đoạn đường dài chỉ gần 1km tiêu tốn gần ngàn tỷ đồng. Chính điều này làm cho cạn kiệt nguồn vốn đầu tư nơi khác, mặc khác ở Hà Nội có công ăn việc làm nên thu hút dân tỉnh lẻ lên. Chưa nói là nhiều công tŕnh chưa cần thiết nhưng do gần trung ương nên dễ dàng được duyệt, như câu chuyện sửa sang vỉa hè (vỉa hè thành phố th́ nay sửa, mai thay mới trong khi một cây cầu cho con em ở vùng xa th́ không xây). Dân bị hút lên thành phố để sống, để t́m việc làm lại gây tắt đường, nhà nước lại phải đầu tư. Cái ṿng tṛn lẩn quẩn này làm cho các đô thị lớn ph́nh ra và chật cứng, trong khi các nơi khác th́ không có cơ sở làm ăn, nguồn tiền không có để đầu tư và lợi thế kinh tế nhờ số đông không thể h́nh thành ở nông thôn. Rơ ràng nếu tư bản di chuyển tự do trong tay tư nhân th́ sẽ không đầu tư một lượng tiền lớn vào những nơi như vậy, ḍng tiền sẽ phân tán, đi về những nơi có khả năng tạo ra lợi nhuận cao hơn.
Đồng ư rằng, nước nào công nghiệp hóa, hiện đại hóa đều xảy ra quá tŕnh đô thị hóa, bị nạn mất cân bằng giữa đô thị và nông thôn. Tuy nhiên để đến mức quá lớn như ở nước ta c̣n có nguyên nhân là ḍng tiền do nhà nước kiểm soát. Nhà nước đă điều một ḍng tiền cực lớn trong xă hội bất chấp hiệu quả đồng vốn và kéo theo nhiều hệ quả.
Quyền lực chính trị tác động đến kinh tế làm cho nó hoạt động bất chấp qui luật thị trường sẽ tạo ra nhiều hệ quả to lớn cho xă hội. Khi xưa quyền lực chính trị kết hợp với tem phiếu (kinh tế bao cấp) đă đẩy hàng triệu người dân phải rời bỏ thành phố để đi đến nông thôn, vùng sâu, vùng xa theo chương tŕnh kinh tế mới (nếu không đi th́ nhà nước không cấp phiếu gạo, đói th́ phải đi), hoặc bất chấp sóng dữ để vượt biên. Ngày nay quyền lực chính trị kết hợp với nguồn tiền ngân sách nhà nước đă làm cho các đô thị ph́nh to trong chật chội, tắt đường kinh niên; trong khi nông thôn th́ xác xơ.
Rơ ràng trong nền kinh tế XHCN với đặc điểm là sự đầu tư lớn từ nhà nước và một tỷ trọng lớn doanh nghiệp quốc doanh không chỉ gây ra hậu họa “lợi ích nhóm”, tham nhũng, bè phái, chính trị mất dân chủ mà c̣n là nguyên nhân gây ra sự mất căn bằng nghiêm trọng giữa đô thị và nông thôn. Điều này là mệt mỏi cho tất cả chúng ta.
Kết thúc:
Tôi viết bài này một phần để tưởng nhớ đến ông Hugo Chavez như một con người giàu nhiệt huyết muốn đất nước Venezuela công bằng và giàu có nhưng ông đă thất bại và để lại di sản nặng nề cho đất nước là kinh tế yếu kém, tệ tham nhũng và lợi ích nhóm khổng lồ thao túng quốc gia; và đồng thời cũng là lời nhắn gửi đến tất cả những người lănh đạo là hăy hiểu cuộc sống, hăy hiểu kinh tế để có thể mang lại điều tốt đẹp cho nhân dân, cho đất nước, ḷng nhiệt huyết không là chưa đủ.
Và lời cuối cùng tôi muốn nhắn gửi đến tất cả chúng ta là “kinh tế tự do là cái nền cho mọi sự tốt đẹp, kinh tế nhà nước là cái gốc mọi sự tồi bại trong xă hội”.
© Nguyễn Văn Thạnh.
© Đàn Chim Việt