Tóm lại, quan hệ đối tác toàn diện đang phát triển giữa Hoa Kỳ và Việt Nam rơ ràng là quan hệ hợp tác b́nh đẳng phù hợp với lợi ích quốc gia của mỗi nước và luật pháp quốc tế, trái hẳn với quan hệ bất b́nh đẳng và sự kiểm soát một chiều giữa Trung Quốc và Việt Nam. Hoa Kỳ đă chính thức khẳng định tôn trọng thể chế chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lănh thổ của Việt Nam. Thực tế cũng cho thấy là, với chủ nghĩa thực dụng, Hoa Kỳ sẵn sàng hợp tác với bất cứ chế độ chính trị nào nhưng không thể chấp nhận hay ủng hộ những vi phạm về quyền con người của chế độ ấy. Nhân quyền, cơ sở thiêng liêng của Tuyên ngôn Độc lập và Hiến pháp Hoa Kỳ (được nhấn mạnh trong lời mở đầu bản Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam năm 1945) đă thấm vào máu của người dân Hoa Kỳ, hoặc nói như Phó Tổng thống Joseph Biden, “đă đóng triện vào DNA của chúng tôi.” Thực tế th́ nhân quyền cũng đă trở thành một giá trị cơ bản và phổ quát của tất cả những nước văn minh trên thế giới.
Mặt khác, Trung Quốc đang phải đối diện với một số vấn đề nghiêm trọng mà chính quyền Tập Cận B́nh đă phải báo động và t́m cách giải quyết. Sau 30 năm làm giàu mau chóng v́ trở thành “công xưởng của thế giới” nhờ nhân công rẻ, hàng hoá xuất cảng đă giảm sút nhiều từ ba năm qua. Tỉ số tăng trưởng kinh tế ở mức 10.4 năm 2010 đă giảm xuống 9.3 năm 2011 và 7.8 năm 2012. Chính quyền đang cố gắng gia tăng sức tiêu thụ trên thị trường nội địa nhưng không dễ dàng. Các chuyên gia kinh tế cho biết nếu tỉ số tăng trưởng xuống tới mức 7.0 và thấp hơn th́ sẽ tạo ra nhiều hậu quả nghiêm trọng trên các lĩnh vực khác. Trong khi đó, kinh tế Hoa Kỳ đang trên đà phục hồi, chậm nhưng vững chắc. Theo Phó Tổng thống Joe Biden, số việc làm tăng đều trong 40 tháng qua; từ 800.000 việc làm bị mất mỗi tháng hồi đầu năm 2008 đến gia tăng trung b́nh 200.000 việc mỗi tháng trong năm 2013. Chỉ riêng về công nghệ, 500.000 công việc nhà máy đă được tạo ra nhờ một số công ty sản xuất công nghệ cao đă trở về Hoa Kỳ từ Trung Quốc và những nơi khác. Ở Trung Quốc, ngoài sự giảm sút về kinh tế, các vấn đề tham nhũng, y tế, môi trường, lao động và bất công xă hội đều ở mức rất đáng lo ngại. Khác với hiện tượng bong bóng về thị trường địa ốc ở Trung Quốc, thị trường địa ốc ở Hoa Kỳ đă ổn định sau cuôc Đại Suy thoái trước 2008. Mười bảy ngàn tỉ USD về lợi tức gia đ́nh bị mất đi nay đă lấy lại được đầy đủ. T́nh trạng xây cất và sở hữu nhà đất của người dân Mỹ cũng đă gia tăng trở lại.
Nếu lănh đạo Việt Nam cứ bám chặt vào Trung Quốc th́ tương lai chế độ sẽ ra sao nếu có một ngày Trung Quốc gặp biến động xă hội và chính trị?
Sinh lộ cho Việt Nam
Tôi tin rằng lănh đạo Việt Nam đă thấy hết mọi lư do tại sao cần phải hợp tác toàn diện với Hoa Kỳ nếu Việt Nam muốn tồn tại như một quốc gia độc lập, dân chủ và phát triển. Đây không phải là quyết định chống Trung Quốc mà là quyết định đúng đắn của một quốc gia ASEAN đối với hai cường quốc có vai tṛ quan trọng trong khu vực. Đúng như Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đă phát biểu trước diễn đàn Đối thoại Shangri-La: “Chúng ta đặc biệt coi trọng vai tṛ của một nước Trung Hoa đang trỗi dậy mạnh mẽ và của Hoa Kỳ – một cường quốc Thái B́nh Dương. Chúng ta trông đợi và ủng hộ Hoa Kỳ và Trung Quốc khi mà các chiến lược, các việc làm của hai cường quốc này tuân thủ luật pháp quốc tế, tôn trọng độc lập chủ quyền của các quốc gia, vừa đem lại lợi ích cho chính ḿnh, đồng thời đóng góp thiết thực vào ḥa b́nh, ổn định, hợp tác và thịnh vượng chung.” Trung Quốc chắc chắn không ưa lập trường này nhưng không thể phản đối được v́ nó quá đúng. Hoa Kỳ th́ nhất định là nhiệt liệt tán thành. Bởi thế các lănh đạo Hoa Kỳ đă nhiều lần xác nhận, kể cả TBC Việt-Mỹ, về quan hệ b́nh đẳng và tôn trọng lẫn nhau giữa hai nước. Chỉ một tuần trước hội đàm thượng đỉnh Obama-Sang, Phó Tổng thống Biden đă thuyết tŕnh về chính sách Châu Á-Thái B́nh Dương của Hoa Kỳ tại Đại học George Washington. Ông nhấn mạnh trọng tâm của quan hệ giữa Hoa Kỳ, Trung Quốc và các quốc gia khác là kinh tế. “Nhưng kinh tế chỉ có thể tăng trưởng trong hoà b́nh và ổn định. Bởi thế quy luật hợp tác trong thế kỷ XXI không chỉ trong phạm vi kinh tế mà cả về mặt an ninh nữa.”
Ở trên, tôi có nhận định chuyến công du Hoa Kỳ của Chủ tịch Trương Tấn Sang là thành công nhưng c̣n hạn chế. Nói rơ hơn, trên con đường tiến đến hợp tác toàn diện với Hoa Kỳ, Việt Nam đă đi được quá nửa đường và đă vượt được nhiều rào cản. Chỉ c̣n rào cản cuối cùng là nhân quyền.
Kiên nhẫn không phải là một đức tính của người Mỹ, nhưng lănh đạo Mỹ đă kiên nhẫn suốt 18 năm qua, dù đă thấy bên đối tác chỉ có mục đích trục lợi bằng thương mại, đầu tư và các chương tŕnh viện trợ. Về nhân quyền, Việt Nam vẫn nói “cần đối thoại để thu hẹp khác biệt” nhưng qua gần 20 lần đối thoại khoảng cách giữa những khác biệt càng ngày càng rộng hơn. Mười tám năm là thời gian kỷ lục về ḷng kiên nhẫn của Hoa Kỳ. Như vậy, tại sao Hoa Kỳ có thể kiên nhẫn với Việt Nam lâu đến thế? Câu trả lời ngắn gọn là: Hoa Kỳ cần Việt Nam. Tại sao? V́ Hoa Kỳ cần có sự hợp tác của khối ASEAN trong đó Việt Nam có nhiều tiềm năng và vị trí chiến lược quan trọng nhất. Hoa Kỳ có thể hiểu Việt Nam cần th́ giờ để “thoát Trung” một cách an toàn. Hoa Kỳ cũng có thể hiểu là nội bộ lănh đạo Việt Nam đang có tranh chấp về quyền lực, cho nên dù Bộ Chính trị đă có sự đồng thuận về đối ngoại để tránh khỏi đổ vỡ, phe theo Bắc Kinh vẫn đang phá hoại xu hướng cải cách chính trị, tiếp tục đàn áp người yêu nước và yêu dân chủ,
Đến đây, chúng ta không thể không nghĩ đến trường hợp Myanmar. Tổng thống Thein Sein, người kế nghiệp sau cùng của một chế độ độc tài quân phiệt, đả dám quyết định chấm dứt chế độ độc tài 48 năm để thay thế bằng chế độ dân chủ. Thein Sein vẫn giữ quan hệ ngoại giao và hợp tác kinh tế với Trung Quốc nhưng quyết tâm xây dựng thể chế dân chủ cho Myanmar để hội nhập thành công trong thế giới văn minh. Thein Sein đă thả lănh tụ đối lập Aung San Suu Kyi, cho phép Đảng Liên minh Dân chủ tham gia bầu cử tự do, và thả gần hết tù chính trị. Thein Sein cũng có một quyết định rất v́ dân là ngưng xây đập thủy điện Myitsone 3,6 tỉ USD đă kư với Trung Quốc. Trong chuyến công du Hoa Kỳ tháng Năm vừa qua, chỉ hai tháng trước Chủ tịch Trương Tấn Sang, Tổng thống Thein Sein đă cùng Tổng thống Obama xác nhận với báo chí là Myanmar đang tiến bước trên lộ tŕnh dân chủ hoá với những cải cách kinh tế và chính trị.
Trở lại trường hợp Việt Nam, Hoa Kỳ không thể chần chờ được nữa v́ trước những đe dọa mới của Bắc Kinh ở Biển Hoa Nam (Biển Đông) và Biển Hoa Đông, các nước trong khu vực đang ráo riết pḥng vệ chiến tranh và Hoa Kỳ cần phải có những động tác thích hợp. Lănh đạo Việt Nam không nên tiếp tục câu giờ, nhất là không nên sai lầm nghĩ rằng Mỹ cần ta th́ ta có thể bắt chẹt Mỹ phải nhượng bộ về vấn đề quyền con người. Thật ra Việt Nam cần Mỹ hơn và Mỹ luôn luôn có những lựa chọn chiến lược khác do những nhóm đặc nhiệm (task forces) của Hội đồng An ninh Quốc gia, Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc pḥng nghiên cứu và phối hợp hoạt động.
Suốt chiều dài bốn ngh́n năm lịch sử, Việt Nam không có một triều đại hay một chính phủ nào chịu dâng nước cho ngoại bang v́ muốn duy tŕ quyền lợi của ḍng họ hay phe đảng của ḿnh. Việt Nam ngày nay đang đứng trước một khúc quanh lịch sử và một t́nh huống chính trị chưa bao giờ thấy, v́ Tổ quốc mất hay c̣n lại tuỳ thuộc vào sự chọn lựa của một Đảng cầm quyền: mất nước để duy tŕ chế độ độc tài, hay giữ được nước nhưng phải dân chủ hoá chế độ.
Đề nghị của tôi là lănh đạo Việt Nam nên thuyết phục lănh đạo Trung Quốc cùng chọn con đường dân chủ hoá, v́ như vậy cả hai chế độ đều có thể tồn tại lâu dài, nhân dân hai nước đều được sống trong tự do, no ấm, và t́nh hữu nghị giữa hai nước sẽ đời đời bền chặt. Ngoài ra, một Trung Quốc dân chủ sẽ trở thành một siêu cường có uy tín và khả năng đóng góp cho hoà b́nh và phát triển toàn cầu. Nếu Trung Quốc không nghe th́ Việt Nam sẽ thiết lập một lộ tŕnh dân chủ hoá cho riêng ḿnh, như ông Thein Sein đă chọn cho Myanmar. Nếu Trung Quốc không nghe mà c̣n tính dùng sức mạnh để chinh phục Việt Nam th́ lịch sử sẽ lặp lại với các bài học Lư, Trần, Lê, Nguyễn Quang Trung c̣n rành rành trước mắt. Hơn nữa, Việt Nam ngày nay không cô đơn, ngoài sức mạnh và truyền thống bất khuất của dân tộc c̣n có hậu thuẫn của một thế giới không khi nào chấp nhận một Trung Quốc độc tài muốn thống trị toàn cầu.
Lănh đạo Việt Nam sẽ đồng hành với nhân dân hay quay lưng lại với nhân dân? Hăy chờ xem.
Nguồn: Lê Xuân Khoa/Boxit.vn