Cuộc đảo chánh ngày 1 tháng 11 năm 1963
Các tài liệu được công bố về sau này đã giúp cho mọi người biết rõ hơn diễn tiến của cuộc đảo chánh tại Sài gòn vào ngày 1 tháng 11 năm 1963. GS Edward Miller đã tường thuật diễn biến của cuộc đảo chánh trong cuốn sách “Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States and the fate of South Vietnam” ấn hành vào tháng 3 năm 2013:
“Khoảng 8 giờ tối ngày hôm đó, ông Diệm và ông Nhu thoát khỏi Dinh Gia Long. Trái ngược với các báo cáo sau này, họ không trốn qua một đường hầm ngầm. Họ chỉ đi ra qua cửa sau và lên một chiếc xe hơi đang chờ sẵn. Theo lời khuyên của đại úy Thọ, ông Diệm đeo một cặp kính mát Rayban. Với một chiếc xe jeep chở lính cận vệ đi sau, chiếc xe Citroen 2 mã lực đã len lỏi ngang qua thành phố để tới khu Chợ Lớn của người Hoa. Họ dừng lại trước tiên tại một trung tâm hoạt động của thanh niên do chính quyền điều hành, nơi họ gặp Phó đô trưởng thành phố Sàigòn Nguyễn Hữu Phước, người đã nói chuyện qua điện thoại với ông Nhu trước đó, cùng với một nhóm nhỏ sĩ quan trong phong trào Thanh niên Cộng hòa của ông Nhu. Đoàn tùy tùng sau đó đi tới nhà của Mã Tuyên, một doanh nhân người Hoa vốn là đồng minh từ lâu của chế độ.
Sau khi tới nhà Mã Tuyên, ông Diệm nói rằng ông, ông Nhu và ông Thọ sẽ tiếp tục đi, còn những người khác nên giải tán. Khi ông Phước chuẩn bị rời đi, ông Nhu kéo ông này sang một bên. “Ông có thể đưa Tổng thống và tôi lên vùng cao nguyên không?” - ông Nhu hỏi. Ông Phước trả lời không chút do dự rằng ông có thể. Ông Nhu quay sang ông Diệm và đề nghị ra khỏi thành phố. Ông Diệm giận dữ: “Nếu chú muốn đi thì chú cứ đi. Tôi sẽ không đi đâu hết! Tôi sẽ đi tới tổng hành dinh của Bộ Tổng tham mưu liên quân để nói chuyện với các tướng lãnh. Tổng thống không bỏ chạy.” Ông Nhu thất vọng, nhưng dường như chấp thuận.
Tại Dinh tổng thống, lực lượng phòng vệ của Tổng thống tiếp tục kháng cự lại những kẻ nổi dậy. Tới nửa đêm, lực lượng đảo chánh đã chiếm được trại lính Cộng hòa và đang chuẩn bị cho một cuộc tấn công tổng lực vào Dinh Gia Long, tin rằng ông Diệm và ông Nhu vẫn ở bên trong. Lực lượng phòng thủ đã chống cự cho tới tận bình minh trước khi đầu hàng. Gần 6 giờ sáng, tướng Đính gọi điện cho tướng Đôn thông báo Dinh Tổng thống đã thất thủ, nhưng không tìm thấy ông Diệm và ông Nhu đâu. Không lâu sau đó, Bộ Tổng tham mưu liên quân nhận được cuộc gọi từ ông Đỗ Thọ. Anh em họ Ngô đang ở Chợ Lớn và đã sẵn sàng đầu hàng. Lúc đầu, ông Diệm yêu cầu đón ông và ông Nhu theo nghi thức quân đội chính thức, nhưng khi các tướng lãnh không đồng ý, ông đã quyết định nhận lời cam kết bảo đảm an toàn để ra nước ngoài lưu vong. Lúc 6g45 phút, ông Diệm gọi lại và tiết lộ nơi ẩn nấp hiện tại của ông: nhà thờ Cha Tam tại Chợ Lớn. Ông Dương Văn Minh ngay lập tức phái một đoàn hộ tống bao gồm hai chiếc thiết giáp M-113 đến đón hai anh em ông Diệm và đưa họ quay trở lại tổng hành dinh của Bộ Tổng tham mưu liên quân.
Theo lời đại úy Thọ, khi đoàn xe tiến vào sân nhà thờ, một đại tá quân đội Việt Nam Cộng hòa đi ra khỏi chiếc xe jeep và tiến đến gần hai anh em ông Diệm, theo sau là một thiếu tá và một đại úy. Vị đại tá nói gì đó với ông Diệm và ông Nhu, sau đó biểu thị rằng họ phải đi theo những sĩ quan. Khi vị thiếu tá và đại úy bảo hai anh em ông Diệm trèo vào một trong hai chiếc xe thiết giáp, ông Nhu tức giận trước cái mà ông coi là một dấu hiệu bất kính: “Đây là Tổng thống, còn tôi là Cố vấn của Tổng thống. Ông đưa phương tiện này tới đây để đón Tổng thống à?” Một trong các sĩ quan đáp lại: “Chúng tôi được lệnh tiến hành một cuộc áp giải. Ngay lúc này, không có tổng thống nào hết!” Ông Nhu điên tiết, nhưng ông Diệm xoa dịu và thuyết phục ông lên xe. Vị thiếu tá quay lại chiếc xe jeep dẫn đầu đoàn. Đại úy Nguyễn Văn Nhung, một sĩ quan tùy viên (aide de camp) của tướng Minh, trèo lên phía trên chiếc xe thiết giáp và chui vào trong từ cửa trên. Khi đoàn xe bắt đầu di chuyển, ông Diệm và ông Nhu đã cố gắng đứng lên bên trong chiếc xe. Đại úy Nhung và người của ông đã trói ngoặt tay hai anh em ông Diệm ra đằng sau để buộc họ phải ngồi yên…” (Liên minh sai lầm: Ngô Đình Diệm, Mỹ và số phận Nam Việt Nam, tr. 429, 430, 431)
Những giờ phút cuối cùng của anh em Tổng thống Ngô Đình Diệm
“Nhật ký Đỗ Thọ” ấn hành năm 1964 là tài liệu ấn hành sớm nhất kể tường tận những ngày cuối cùng của Tổng thống Ngô Đình Diệm và ông Cố vấn Ngô Đình Nhu. Đại úy Đỗ Thọ, cháu đại tá Đỗ Mậu, là sĩ quan tùy viên duy nhất đi theo Tổng thống Ngô Ðình Diệm buổi chiều ngày 1.11.1963 từ Dinh Gia Long đến nhà ông Mã Tuyên ở Chợ Lớn, rồi theo Tổng thống Ngô Đình Diệm từ nhà ông Mã Tuyên đến nhà thờ Cha Tam lúc 5 giờ sáng ngày 2.11.1963. Ông chứng kiến cảnh Tổng thống Ngô Đình Diệm và ông Ngô Ðình Nhu bị đẩy lên xe thiết giáp M113 trước cửa nhà thờ Cha Tam. Trích đoạn từ “Nhật ký Đỗ Thọ”:
Nhật Ký ÐỖ THỌ. Chương 15. Lánh nạn. Trang 197 – 200:
Tổng Thống Ngô Ðình Diệm, ông Ngô Ðình Nhu, ông Cao Xuân Vỹ, Ðại úy Bằng và tôi kèm theo sau có Ðại úy Lê Công Hoàn và Ðại úy Lộc, tất cả đều từ ngôi hầm đi ra mặt tiền của Dinh Gia Long (cổng sắt đường Pasteur.)
Trên sân sỏi buồn tẻ chiếc deux cheveaux đậu sẵn. Ðấy là loại deux cheveaux đít bằng, có hai cửa kính nhỏ ở đằng sau. Hai bên hông bít bùng.
Ông Cao Xuân Vỹ mở cửa đằng sau, cửa bung ra thành hai cánh xoè ra hai bên. Viên tài xế đã ngồi tay lái tự lúc nào.
Anh ta hớt tóc ngắn, khổ người khá lớn. Tôi chưa hề gặp anh ta ở Dinh Gia Long bao giờ cả. Nếu tôi không nhầm thì viên tài xế là bộ hạ của ông Cao Xuân Vỹ đưa vào đón Tổng Thống và ông Ngô Ðình Nhu.
Tổng Thống Ngô Ðình Diệm lên xe trước tiên. Kế đến ông Ngô Ðình Nhu và Ðại úy Bằng. Còn tôi ngồi ở băng trước sát cạnh tài xế.
Loại xe deux cheveaux ở đằng sau không có ghế ngồi nên Tổng Thống Ngô Ðình Diệm, ông Ngô Ðình Nhu và Ðại úy Bằng phải ngồi bệt xuống sàn xe.
Tổng Thống Ngô Ðình Diệm ngồi sau lưng viên tài xế. Ông Ngô Ðình Nhu ngồi phiá sau lưng tôi. Ðằng sau nữa là Ðại úy Bằng.
Khi xe chuyển bánh qua cánh cửa của Dinh Gia Long sát đường Pasteur tôi còn trông thấy Ðại úy Lê Công Hoàn, Ðại úy Lộc đi bộ kèm theo hông xe. Còn ông Cao Xuân Vỹ hơi xa về phiá đằng sau. Sự chậm trễ của ông Cao Xuân Vỹ là vì ông ta thấy Tổng Thống và ông Ngô Ðình Nhu ngồi ở xe rất thảm thương. Ông Vỹ chạy vào trong dinh lấy cái nệm mousse lót vào sàn xe cho Tổng Thống và ông Ngô Ðình Nhu ngồi nhưng khi ông Vỹ ra đến nơi thì xe nổ máy và chuyển bánh rời Dinh Gia Long. Ông Vỹ đành bỏ lại tấm nệm trên sân sỏi. Chiếc deux cheveaux ra đường Pasteur rẽ vào cổng sau của Tòa Ðô Chánh rồi ra cổng trước trên đường Lê Thánh Tôn. Xe ngừng lại vài giây đồng hồ tôi vẫn còn thấy Lê Công Hoàn, Ðại úy Lộc ở đằng sau. Từ giờ phút đó đối với tôi là một khúc rẽ cuộc đời.
Chiếc deux cheveaux rú lên ra đường Lê Thánh Tôn chạy ngang qua rạp Cinéma Rex, rẽ về tay phải, ngon trớn trên đường Lê Lợi. Ðằng sau chiếc deux cheveaux một chiếc Land Rover đuổi theo. Trong đó có ông Cao Xuân Vỹ, cứ thế xe chạy mãi đến Nha Thanh Niên (ngôi nhà Ðại Thế Giới cũ) ở đường Ðồng Khánh, tới đây ông Ngô Ðình Nhu và Tổng Thống chuyển xe.
Tôi theo Tổng Thống, Ðại úy Bằng và ông Cao Xuân Vỹ tạm biệt Tổng Thống và ông Ngô Ðình Nhu. Và không ai ngờ rằng giờ phút gặp mặt cuối cùng là ở đây.
Lộ trình của Tổng Thống Ngô Ðình Diệm rời Dinh Gia Long rất đơn sơ và dễ dàng. Trên đường lánh nạn, phố xá vắng ngắt như tờ, tôi không thấy một anh lính chiến nào, thỉnh thoảng mới thấy một cảnh sát viên. Trong giờ ấy tôi còn bắt gập một chiếc Taxi đang chạy với một tốc độ thật nhanh.
Nhật Ký ÐỖ THỌ. Trang 206-207 – 211 – 212 – 213 – 216:
Từ Dinh Gia Long đến Nha Thanh Niên Cộng Hòa (Sòng bạc Ðại Thế Giới cũ) Tổng Thống Diệm, ông Ngô Ðình Nhu, chuyển qua chiếc Land Rover để đến nhà Mã Tuyên. Mã Tuyên là một bang trưởng của một nhóm người Huê kiều ở Chợ Lớn. Mã Tuyên còn là Thủ Lãnh Thanh Niên Cộng Hòa ở vùng này.
Ðến nhà Mã Tuyên đúng vào lúc 8 giờ 45 tối. (ngày 1 – 11 – 1963)
(.. .. .. )
Rời nhà Mã Tuyên khoảng lúc 5 giờ 15 sáng ngày 2 – 11 – 1963.
Vào khoảng 5 giờ sáng 2-11- 1963, Tổng Thống Ngô Ðình Diệm, ông Ngô Ðình Nhu và tôi xuống xe bước vào Nhà Thờ Cha Tam. (CTHÐ: Ông Ðỗ Thọ kể ông là người lái chiếc xe Land Rover từ nhà Mã Tuyên đến Nhà Thờ Cha Tam.)
Nhật Ký Ðỗ Thọ. Trang 219 – 220 – 221 – 222- 223:
Tổng Thống ra lệnh cho tôi lấy điện thoại của Nhà Xứ gọi về Tổng Tham Mưu và cố gắng gặp cho được Tướng Trần Thiện Khiêm. Tôi cầm điện thoại gọi ngay về Tổng Tham Mưu. Bên kia đầu dây xưng danh Ðại tá Ðỗ Mậu.
Tôi nói ngay:
“Thọ đây, thưa chú.”
Ðại tá Ðỗ Mậu hỏi:
“Cháu đang ở đâu? Ông cụ đi đâu?”
Tôi đáp:
“Tổng Thống muốn nói chuyện với Tướng Lãnh.”
Ðại tá nói:
“Các Tướng chưa ai đến, chỉ có Tướng Khiêm thường trực ở đây.”
Tôi đợi trong nháy mắt thì nghe tiếng Thiếu Tướng Trần Thiện Khiêm.
Tôi trình bày ngay là tôi được lệnh Tổng Thống liên lạc với Hội Ðồng Tướng Lãnh, và hiện Tổng Thống đang ở tại Nhà Thờ Cha Tam, Chợ Lớn, Hội Ðồng Tướng Lãnh cử đại diện đem xe đến rước Tổng Thống về Tổng Tham Mưu.
Tướng Trần Thiện Khiêm nói:
“Ðược rồi. Qua sẽ trình lên Trung Tướng Chủ Tịch. Nói với Tổng Thống yên tâm, sẽ có Tướng lãnh xuống.”
(.. .. .. )
Tổng thống Diệm vội vàng ra khỏi nhà thờ bằng cửa chính. Ông Nhu bén gót. Kế đó là linh mục và cuối cùng là tôi.
Hai chiếc xe bọc sắt M113 đỗ ngay trên sân nhà thờ. Tổng Thống Ngô Ðình Diệm đứng trên tầng cấp nhìn ra. Từ chiếc xe Jeep vừa đến, Ðại tá Lắm tiến dến gần chào kính cẩn Tổng Thống Diệm, đằng sau có hai sĩ quan cấp úy mặc đồ trận nhảy dù hộ tống. Sau này tôi mới biết đó là hai đại úy, một Nhảy dù, một Thiết giáp, hai ông cùng mang tên bắt đầu bằng chữ N.
Ðại tá Lắm nói rất nhỏ chỉ vừa cho Tổng Thống và ông Ngô Ðình Nhu nghe. Thỉnh thoảng chỉ về hướng hai chiếc xe M113. Tổng Thống Diệm nhíu mày nhìn ông Ngô Ðình Nhu. Ðại tá Lắm từ biệt, lên xe Jeep đi mất dạng. Tôi thấy xa xa bên ngoài đường có chiếc xe Jeep, trên xe có một vị tướng nhưng tôi không nhìn rõ mặt.
Ðại Tá Lắm đi rồi. Hai Ðại úy cùng tên N. sấn đến bắt Tổng Thống Diệm và ông Ngô Ðình Nhu lên xe M113.
Tổng Thống Diệm không có phản ứng, ông Nhu bực bội ra mặt, ông nói với hai sĩ quan: “Tổng Thống đây, tôi là Cố Vấn Tổng Thống. Ðến đón Tổng Thống bằng xe này hả? Tôi phải nói chuyện với Tướng Minh, Tướng Ðôn.”
Một sĩ quan nói:
“Chúng tôi được lệnh áp giải. Giờ này không còn ai là Tổng Thống nữa.”
Tổng Thống và ông Nhu giận lắm, nhưng không thể làm gì hơn trong hoàn cảnh này. Ông Nhu ném điếu thuốc đang hút xuống đất. Ðoạn ông xô hai sĩ quan ấy ra xa. Tổng Thống nắm lấy vai áo ông Nhu như có ý cản ngăn. Những sĩ quan đảo chánh nộ khí, tỏ ra dữ tợn trước hành động ngang buớng của ông Ngô Ðình Nhu. Sĩ quan mặc đồ Dù rút khẩu Colt 38 ra cầm tay.
Tôi không thấy cử chỉ chùn bước nào của Tổng Thống và ông Nhu trước hành động hăm dọa của vị sĩ quan đó.
Vài người lính trên xe M113 thấy cảnh xô đẩy đó chạy đến chĩa súng vào Tổng Thống Diệm và ông Nhu.
Ông Nhu quát lên: “Ðồ vô lễ..!”
Mấy người lính đẩy ông Nhu đến xe M113, mở cửa xe, đẩy ông vào. Ông Nhu cự nự. Ðến lượt Tổng Thống Diệm bị đẩy tới bên xe.
Tôi chạy đến đưa chiếc cặp da, cái mũ dạ, cây ba-toong cho Tổng Thống. Ðại úy Nhung giật những thứ đó từ tay tôi, tôi không đến được gần Tổng thống….”
Ảnh: Tổng thống Ngô Đình Diệm, ông Cố vấn Ngô Đình Nhu, với đại sứ Henry Cabot Lodge, sau khi bị sát hại, GS Edward Miller và tác phẩm.
Theo Facebook Huỳnh Duy Lộc