|
R11 Độc Cô Cầu Bại
Join Date: Aug 2007
Posts: 113,793
Thanks: 7,446
Thanked 47,150 Times in 13,135 Posts
Mentioned: 1 Post(s)
Tagged: 0 Thread(s)
Quoted: 511 Post(s)
Rep Power: 161
|
20 CHÂM NGÔN "ĐỐI NHÂN XỬ THẾ" CỦA MẠNH TỬ
Biên Dịch: Nhă Văn – Văn Nhược
Nguồn: Đại Kỷ Nguyên
Được hậu thế phong làm “Á Thánh”, chỉ đứng sau KHỔNG TỬ trong nho gia, MẠNH TỬ để lại cho đời rất nhiều tinh hoa trí tuệ. trong những lời giảng của mạnh tử, từ cách tu thân, tề gia đến đối nhân xử thế, ở đâu người ta cũng có được thu hoạch.
MẠNH TỬ (khoảng 372 – 289 TCN), là một học giả lỗi lạc thời Chiến Quốc ở Trung Hoa. Thời đại của ông chứng kiến sự nở rộ của các tư tưởng triết học với hàng loạt trường phái và những đại biểu xuất sắc. Đó chính là thời đại “bách gia tranh minh” (trăm nhà đua tiếng) nổi tiếng trong lịch sử.
Cả đời MẠNH TỬ theo đuổi lư tưởng về "THIỆN TÁNH" của con người, cho rằng “NHÂN CHI SƠ, TÍNH BẢN THIỆN” (người ta sinh ra tính vốn thiện). Ông giỏi lập luận, có tài hùng biện. Những châm ngôn của Mạnh Tử, sau hàng ngh́n năm vẫn có sức truyền cảm hứng lớn.
1. PHẢI BIẾT CÓ NHỮNG ĐIỀU KHÔNG ĐƯỢC LÀM, RỒI SAU MỚI BIẾT CÓ NHỮNG ĐIỀU ĐƯỢC LÀM.
NGUYÊN VĂN: “Nhân hữu bất vi dă, nhi hậu khả dĩ hữu vi“.
Chính là nói về sự ước thúc đạo đức. Những điều không được làm đương nhiên là điều trái với đạo đức, trái với lương tâm. Chỉ khi con người biết dùng đạo đức để ức chế hành vi, tư tưởng của ḿnh th́ mới có thể làm được những việc to lớn khác mà không sợ xảy ra lầm lẫn nào.
2. LÀM MÀ CHẲNG ĐẠT, ĐỀU PHẢI QUAY LẠI XÉT M̀NH. THÂN M̀NH NGAY THẲNG TH̀ THIÊN HẠ CŨNG QUY THUẬN THEO.
NGUYÊN VĂN: “Hành hữu bất đắc giả, giai phản cầu chư kỷ, kỳ thân chính nhi thiên hạ quy chi“.
Đây là cách đối nhân xử thế rất độc đáo. T́m nguyên nhân ở ḿnh tức là “hướng nội”, hướng vào tâm ḿnh t́m điểm sai sót rồi điều chỉnh lại hành vi, tư tưởng bản thân. Khi tâm ḿnh ngay thẳng, hành vi đoan chính th́ không sợ ǵ người trong thiên hạ chê cười, bất phục vậy.
3. NÓI RA NHỮNG ĐIỀU BẤT THIỆN CỦA NGƯỜI KHÁC, KHÔNG SỢ CÁI VẠ VỀ SAU HAY SAO?
NGUYÊN VĂN: “Ngôn nhân chi bất thiện, đương như hậu hoạn hà?“.
Khi nói về chuyện xấu của người khác, nếu lời này gây phiền phức về sau th́ bạn phải đối đăi thế nào? Người hay trách móc người khác th́ nhận lại lời trách móc. Người hay châm biếm người khác th́ nhận lại sự châm biếm. Người hay giúp đỡ người khác th́ nhận lại cử chỉ giúp đỡ. Người hay yêu mến người khác cũng nhận lại t́nh yêu mến.
Cuộc đời vẫn luôn có người thích bới móc, ly gián, bôi nhọ, vu khống người khác. Những kẻ càng vô liêm sỉ, bất tài, bất trung lại càng thích biến những điều trên thành phương thức sống của ḿnh.
4. KẺ VÀO LÚC KHÔNG THỂ DỨT BỎ MÀ VỘI DỨT BỎ TH̀ VIỆC G̀ CŨNG DÁM TỪ BỎ. KẺ BỘI BẠC NGƯỜI ĐÁNG ĐƯỢC HẬU ĐĂI TH̀ ĐỐI VỚI AI CŨNG DÁM BỘI BẠC. KẺ ẤY LÚC TIẾN TH̀ THẬT NHANH MÀ LÚC RÚT LUI CŨNG RẤT CHÓNG.
NGUYÊN VĂN: “Vu bất khả dĩ nhi dĩ giả, vô sở bất dĩ. Vu sở hậu giả bạc, vô sở bất bạc dă. Kỳ tiến duệ giả, kỳ thoái tốc“.
Một người sớm vứt bỏ nỗ lực ở thời điểm lẽ ra không nên kết thúc th́ phàm làm việc ǵ cũng đều có thể bỏ dở giữa chừng. Kẻ không hậu đăi, coi trọng những người lẽ ra nên được hậu đăi th́ tất cũng sẽ khinh thường bất kỳ ai. Người như vậy khi tiến về phía trước th́ khí thế hừng hực, khi gặp phải khó khăn lại rút lui vô cùng nhanh chóng.
5. CÓ KẺ CHẲNG BIẾT LO NGHĨ MÀ ĐƯỢC KHEN, CÓ NGƯỜI LUÔN CẦU TOÀN MÀ LẠI BỊ CHẾ NHẠO.
NGUYÊN VĂN: “Hữu bất ngu chi dự, hữu cầu toàn chi hủy“.
Đôi khi, kẻ khờ khạo không biết lo nghĩ, tính toán lại nhận được những lời khen tụng không ngờ tới. Trong khi những người luôn lo liệu chu đáo trước sau lại phải đối mặt với sự công kích, phỉ báng vô cùng hà khắc.
6. TỰ XÉT M̀NH MÀ THẤY KHÔNG NGAY THẲNG, DÙ ĐỐI DIỆN VỚI NGƯỜI MẶC ÁO THÔ RỘNG TA CHẲNG LO SỢ SAO? TỰ XÉT M̀NH MÀ THẤY NGAY THẲNG, DÙ CÓ NGÀN VẠN CON NGƯỜI TA VẪN ĐI NHƯ THƯỜNG.
NGUYÊN VĂN: “Tự phản nhi bất súc, tuy hạt quan bác, ngô bất chúy yên. Tự phản nhi súc, tuy thiên vạn nhân ngô văng hĩ“.
Tự xem lại ḿnh, nếu thấy bản thân không có đạo lư th́ dẫu đối diện với thường dân áo vải ta cũng không thể không sợ hăi tới giật ḿnh kinh hăi hay sao? Ngược lại, nếu khi tự xét lại, thấy ḿnh đường hoàng ngay chính, không hổ thẹn với lương tâm, đạo lư th́ dẫu đối mặt với ngàn vạn binh mă, ta cũng vẫn dũng cảm lao về phía trước, quyết không từ nan.
7. CHÍ LÀ NGUYÊN SOÁI ĐIỀU KHIỂN CÁI KHÍ, KHÍ LÀ PHẦN SUNG MĂN LƯU THÔNG TRONG THÂN THỂ. CAO NHẤT LÀ CÁI CHÍ, RỒI TỚI CÁI KHÍ. CHO NÊN NÓI RẰNG: GIỮ CHO BỀN CÁI CHÍ, ĐỪNG LÀM HƯ HOẠI CÁI KHÍ.
NGUYÊN VĂN: “Phu chí, khí chi soái dă. Khí, thể chi sung dă. Phu chí chí yên, khí thứ yên. Cổ viết: “Tŕ kỳ chí, vô bạo kỳ khí”.
Người sống trong đời quư là ở chỗ có chí khí cao rộng, bền bỉ. Người có chí lớn, khí chất ngạo nghễ ắt là làm nên đại nghiệp. Đôi khi anh hùng và kẻ tầm thường chỉ khác nhau ở điểm ấy mà thôi.
Chỉ khi con người biết dùng đạo đức để ức chế hành vi, tư tưởng của ḿnh th́ mới có thể làm được những việc to lớn khác mà không sợ xảy ra lầm lẫn nào. Ảnh dẫn theo tinhhoa.net
8. NGHE LỜI THIÊN LỆCH BIẾT KẺ ẤY CÓ ĐIỀU MỜ MỊT, NGHE LỜI DÂM ĐĂNG BIẾT KẺ ẤY CÓ ĐIỀU CH̀M ĐẮM, NGHE LỜI QUANH CO BIẾT KẺ ẤY ĐANG ĐUỐI LƯ.
NGUYÊN VĂN: “Bí từ tri kỳ sở tế, dâm từ tri kỳ sở hăm, tà từ tri kỳ sở li, độn từ tri kỳ sở cùng“.
Bậc minh trí biết được chỗ không toàn diện của những lời bàn luận bất công, biết được chỗ phạm phải sai lầm trong những lời bàn luận quá khích, biết được những chỗ đi ngược với chính nghĩa trong những lời bàn luận tà ác, bị bóp méo, biết được những chỗ vô lư trong những lời bàn luận lập lờ.
9. LẤY ĐỨC THU PHỤC NGƯỜI TH̀ NGƯỜI TA VUI VẺ TRONG TÂM MÀ THÀNH THỰC QUY PHỤC.
NGUYÊN VĂN: “Dĩ đức phục nhân giả, trung tâm duyệt nhi thành phục dă“.
Xưa nay người nhân đức chính là kẻ vô địch. Thu dụng ḷng người, lấy Thiện đăi người, khiến bách tính vui vẻ, đồng thuận mà đi theo, há chẳng phải là con đường xây thành đại nghiệp của bậc quân vương đó sao?
10. VẠN VẬT ĐẦY ĐỦ Ở NƠI TA. XÉT CHÍNH M̀NH MÀ MỌI LẼ ĐỀU THÀNH THỰC TH̀ KHÔNG G̀ VUI HƠN. GẮNG SỨC LO NGHĨ CHO NGƯỜI KHÁC, MUỐN CẦU NHÂN ĐỨC CHẲNG G̀ GẦN HƠN ĐIỀU ĐÓ VẬY.
NGUYÊN VĂN: “Vạn vật giai bị ư ngă. Phản thân nhi thành, lạc mạc đại yên. Cường thứ nhi hành, cầu nhân mạc cận yên“.
Sẽ có lúc ta tự hỏi rằng bản thân đă đủ thành thực, trầm tĩnh hay chưa? Sẽ có khi ta nh́n lại chính ḿnh và phát hiện rằng niềm vui lớn nhất chính là được sống tự nhiên, thành thực, là khoan dung, nhân hậu mà đối đăi với người. Người như thế, liệu có bao giờ gặp phải chuyện muộn phiền đây?
11. NGƯỜI HIỂU TA TH̀ TA VUI VẺ. NGƯỜI KHÔNG HIỂU TA, TA CŨNG CỨ VUI VẺ.
NGUYÊN VĂN: “Nhân tri chi, diệc hiêu hiêu. Nhân bất tri, diệc hiêu hiêu“.
Trong đời vui nhất là t́m được một người hiểu ḿnh, biết ḿnh. Chính là ngàn vàng dễ kiếm, tri kỷ khó t́m. Khi t́m được kẻ tri âm, bạn sẽ cảm thấy thực sự an nhiên, không dục vọng, thong dong chẳng mong cầu. Ai cũng mong t́m được cho ḿnh một người như thế trong đời. Lắm người cả một đời thất vọng, u hoài v́ không t́m đâu được “một người hiểu ta”. Điều đó liệu có nên chăng?
12. PHÀM NGƯỜI TỰ KHINH BỈ M̀NH, SAU MỚI BỊ KẺ KHÁC KHINH BỈ. NHÀ TỰ HỦY HOẠI M̀NH, SAU MỚI BỊ KẺ KHÁC HỦY HOẠI. QUỐC GIA TỰ ĐẢ THƯƠNG M̀NH, SAU MỚI BỊ KẺ KHÁC CHINH PHẠT.
NGUYÊN VĂN: “Phù, nhân tất tự vũ, nhiên hậu nhân vũ chi. Gia ắt tự hủy, nhi hậu nhân hủy chi. Quốc ắt tự phạt, nhi hậu nhân phạt chi”.
Con người tự ḿnh chuốc lấy điều sỉ nhục vào thân th́ người khác mới làm nhục họ được. Trong nhà ắt phải có nhân tố tự hủy hoại th́ người khác mới có thể hủy hoại nó. Quốc gia ắt phải có nguyên nhân gây họa loạn th́ nước khác mới có thể tấn công. Ấy chính là nói về việc tự ḿnh chuốc lấy tai họa.
Cổ nhân nói: “TRỜI RA TAI VẠ C̉N CÓ THỂ TRÁNH, TỰ M̀NH GÂY HỌA KHÔNG THỂ SỐNG NỔI“. Đó là cái lư nhân quả. Làm chuyện thất đức, trái đạo lư luân thường th́ phải chịu nhận quả báo, tai ương. Mà thứ tai ương ấy thường là bất ngờ ập đến trong giây phút tưởng chừng yên b́nh nhất, trong lúc người ta ít đề pḥng nhất. Thế nên nó càng khó tránh.
13. GIÀU SANG KHÔNG PHÓNG ĐĂNG, NGHÈO HÈN KHÔNG ĐỔI L̉NG, VŨ LỰC KHÔNG KHUẤT PHỤC, THẾ MỚI GỌI LÀ ĐẠI TRƯỢNG PHU.
NGUYÊN VĂN: “Phú quư bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất, thử chi vị đại trượng phu”.
Người quân tử chính là mang trong ḿnh những phẩm chất hơn người như thế. Tiền bạc và địa vị không thể khiến bản thân bị mê mờ, tha hóa. Dẫu nghèo khổ bần hàn, thân phận thấp kém cũng không thay đổi chí hướng bản thân. Quyền thế vũ lực không thể khiến họ khuất phục, thay đổi khí chất. Đây mới gọi là bậc đại trượng phu chân chính.
Bậc quân tử dẫu tiền bạc và địa vị cũng không thể khiến bản thân bị mê mờ, tha hóa. Ảnh dẫn theo spcnet.tv
14. KẺ TỰ HẠI M̀NH, KHÔNG THỂ CÙNG NÓI CHUYỆN. KẺ TỰ VỨT BỎ M̀NH, KHÔNG THỂ CÙNG LÀM VIỆC
NGUYÊN VĂN: “Tự bạo giả, bất khả dữ hữu ngôn dă. Tự khí giả, bất khả dữ hữu vi dă“.
Người tự gây tổn thương cho ḿnh ấy là không biết trân quư bản thân. Phàm những kẻ không trân quư bản thân th́ cũng không trân quư người khác. Cùng họ bàn chuyện thực là vô ích. Người tự vứt bỏ bản thân, không có trách nhiệm với cuộc đời ḿnh th́ càng không nên hợp tác, hành sự. Ngay đến bản thân c̣n vứt bỏ, trông chờ họ quư trọng điều ǵ đây?
15. CHỚ CẬY LỚN, CHỚ CẬY SANG, CHỚ CẬY ANH EM GẦN GŨI. BẠN BÈ KẾT GIAO V̀ ĐỨC HẠNH, KHÔNG PHẢI V̀ NHỜ CẬY ĐIỀU G̀ VẬY.
NGUYÊN VĂN: “Bất hiệp trưởng, bất hiệp quư, bất hiệp huynh đệ nhi hữu. Hữu dă giả, hữu kỳ đức dă, bất khả dĩ hữu hiệp dă“.
Bằng hữu đến với nhau bằng tấm chân t́nh, bằng việc vun trồng đức hạnh chứ không phải bởi những thứ vật chất tầm thường. Nếu kết bạn v́ ḷng ngưỡng mộ địa vị, tiền tài th́ t́nh bạn đó chẳng bền lâu vậy.
16. BẬC ĐẠI NHÂN, LỜI NÓI KHÔNG NHẤT THIẾT PHẢI GIỮ CHỮ TÍN, HÀNH ĐỘNG KHÔNG NHẤT THIẾT PHẢI CÓ KẾT QUẢ, CHỈ COI TRỌNG ĐIỀU NGHĨA THÔI.
NGUYÊN VĂN: “Đại nhân giả, ngôn bất tất tín, hành bất tất quả, duy nghĩa sở tại”.
Điều này thoạt nghe có vẻ vô lư. Nhưng cổ nhân cho rằng người nói một là một, hai là hai chưa hẳn đă là quân tử. Khổng Tử từng nhắc đến ba hạng người, cho hạng người xếp cuối cùng là: “Ngôn tất tín, hành tất quả. Khanh khanh nhiên tiểu nhân tai” (lời nói có chữ tín, làm việc có kết quả th́ cũng chỉ là kẻ tiểu nhân thôi).
Lư do là bởi thời thế biến hóa khôn lường, một điều hôm nay là đúng, là hợp lẽ th́ ngày mai rất có thể không c̣n chuẩn xác nữa. Bậc quân tử đương nhiên giữ chữ tín nhưng không quá câu nệ, cố chấp đến mức ngu muội, bảo thủ. Quân tử coi việc “nghĩa” quan trọng hơn lời nói “tín”. Nghĩa chính là hợp với thời thế, là nghĩ cho người khác. Bỏ qua điều “tín” nhỏ để giữ được điều “nghĩa” lớn mới thực là đại trượng phu.
KHỔNG TỬ từng nói “NGÔN TẤT TÍN, HÀNH TẤT QUẢ. KHANH KHANH NHIÊN TIỂU NHÂN TAI”.
17. nGƯỜI CÓ L̉NG "NHÂN" TH̀ THƯƠNG YÊU NGƯỜI, NGƯỜI CÓ "LỄ" TH̀ KÍNH TRỌNG KẺ KHÁC. yÊU NGƯỜI TH̀ NGƯỜI HẰNG YÊU LẠI. kÍNH NGƯỜI TH̀ NGƯỜI HẰNG KÍNH LẠI.
NGUYÊN VĂN: “Nhân giả ái nhân, hữu lễ giả kính nhân. Ái nhân giả, nhân hằng ái chi. Kính nhân giả, nhân hằng kính chi“.
Trao gửi yêu thương th́ nhận về yêu thương, đối đăi với người bằng sự chân thành, tôn kính th́ cũng sẽ nhận được bằng ấy tôn kính, chân thành. Kẻ biết nghĩ cho người khác trước th́ chẳng bao giờ lo chịu thiệt, cuối cùng vẫn sẽ được đáp đền xứng đáng.
18. BẦN CÙNG GIỮ ĐƯỢC M̀NH, THÀNH ĐẠT TH̀ TẠO PHÚC CHO THIÊN HẠ.
NGUYÊN VĂN: “Cùng tắc độc thiện kỳ thân, đạt tắc kiêm tể thiên hạ“.
Trong cảnh nghèo hèn, bần cùng, bất đắc chí, điều quan trọng nhất chính là giữ được ḿnh trong sạch, tu dưỡng đạo đức. Nhờ vậy, sau này khi đă thành đạt, vinh hiển th́ có thể tạo phúc cho thiên hạ. Như vậy, năng lực “b́nh thiên hạ” của người quân tử chính là bắt nguồn từ việc tu dưỡng thật tốt bản thân.
19. KHÔNG DÙNG KHUÔN THƯỚC TH̀ KHÔNG THÀNH ĐƯỢC VUÔNG TR̉N
NGUYÊN VĂN: “Bất dĩ quy củ, bất năng thành phương viên“.
Không dùng thước góc th́ không thể vẽ ra được h́nh vuông, h́nh tṛn. Cũng như vậy, người ta nếu không được giáo dục một cách quy củ, lễ nghi th́ chẳng nên người, chẳng làm nên điều ǵ trong đời.
Con người nếu không được giáo dục một cách quy củ, lễ nghi th́ chẳng nên người, chẳng làm nên điều ǵ trong đời. Ảnh dẫn theo pinterest.com
20. ĐẠO Ở GẦN LẠI CẦU NƠI XA, VIỆC VỐN DỄ LẠI T̀M CÁI KHÓ. NẾU AI AI CŨNG YÊU THƯƠNG NGƯỜI THÂN, TÔN KÍNH TRƯỞNG BỐI, TH̀ THIÊN HẠ THÁI B̀NH.
NGUYÊN VĂN: “Đạo tại nhĩ nhi cầu chư viễn. Sự tại dịch nhi cầu chư nan. Nhân nhân thân kỳ thân, trưởng kỳ trưởng, nhi thiên hạ b́nh“.
Đạo ở gần mà lại đi t́m nơi xa, ấy chính là bỏ đường lớn mà t́m đường ṿng. Việc vốn dễ mà lại làm cho phức tạp, chính là bỏ dễ mà cầu khó. Ở đời, đôi khi chỉ cần làm tốt những việc đơn giản, đối đăi thành thực, lương thiện với những người gần gũi xung quanh th́ chính là đă tạo phúc cho thiên hạ vậy.
Nhă Văn – Văn Nhược (Nguồn: Đại Kỷ Nguyên)
|