Khi Mình Phán Xét Người Khác - BS Nguyễn Thượng Chánh









29/07/2014
Bs Nguyễn Thượng Chánh





Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta thường có khuynh hướng hay phán xét, khen, chê, phê bình hoặc chỉ trích người khác. Vậy có khi nào mình tự xét lại mình hay không?

“Họ có ý kiến về mỗi người nhưng chẳng có một ai làm họ vừa lòng hết. Không thề có được lòng khoan dung, phán xét là một cách để chứng tỏ rằng họ tồn tại.”


(“ls ont une opinion sur chacun, et nul ne trouve grâce à leurs yeux. Incapables de tolérance, le jugement est devenu pour eux une façon d’exister.”) Laura Lil - Je juge tout le monde -
Psychologie.com


* * *

Các bộ mặt của phán xét

Phán xét có thể bằng lời nói, bằng lời viết, bằng cử chỉ, bằng thái độ khinh khi, bĩu môi, tảng lờ đi, hoặc đôi khi chỉ cần nghĩ thầm trong bụng mà thôi.


Phán xét có thể đúng, sai, thiên vị, chủ quan hoặc khách quan.


Dường như phán xét tiêu cực, vì ganh ghét đố kỵ, để đả phá, để trả thù, để cho đở tức, để ngạo mạn, chỉ trích cho bỏ ghét... thường dễ xảy ra hơn là phán xét xây dựng, thiên về khuyến khích để giúp người khác sửa sai, tránh lỗi lầm, để nâng tinh thần, hoặc để khen thưởng một người nào đó.


Nên nhớ là sự tức giận là vũ khí của kẻ yếu hèn (la colère est l’arme des faibles).





Phán xét thường chịu ảnh hưởng của tình cảm cá nhân, thương hay ghét, tùy theo cách nhìn một vấn đề, tùy theo sự hiểu biết hay tri thức, tùy khung cảnh xã hội, tùy quyền lợi cá nhân, quan điểm chánh trị hay tín ngưỡng của mỗi người.




Phán xét có thể thay đổi theo thời gian và không gian.




Đó là chưa kể trong xã hội cũng có một hạng người lúc nào cũng hay nói móc lò, bác bỏ, vạch lá tìm sâu, chê bai bất cứ lời nói, ý kiến hay việc làm của người khác. Theo họ thì tất cả đều sai hết duy chỉ có họ mới đúng mà thôi. Phải chăng họ đang mắc chứng xáo trộn nhân cách ái kỷ (narcissisme).




Nói điều tiêu cực, chê bai người khác là một bản năng tự vệ




Nói xấu, nói lời nghịch nhĩ, có cử chỉ, hành vi bạo lực được xem là những phản ứng tự vệ để khỏi bị mất mặt và thua thiệt.




Bản chất con người rất phức tạp vì nó được uốn nắn bởi tình cảm tốt và xấu: thương ghét, tham lam, ham muốn, ganh tị, ghen tương, suy bì, so sánh hơn thua, tranh chấp hơn người.




Dĩ nhiên khi nói xấu, chúng ta phản ảnh với những gì mình đang mang trong người, khi thì tiêu cực khi thì tích cực. Khi tiêu cực, chúng ta muốn tung ra cho người khác nỗi khổ của chính bản thân mình. Khi chúng ta thấy người khác đau khổ, bị nhục nhã thì các nỗi niềm khổ dau khổ của chính mình cũng sẽ được vơi đi. Chúng ta vui sướng khi thấy người khác thua thiệt và đang ở vị thế yếu kém.




Phán xét có chủ đích




Ngoài ra còn vấn đề khen chê giả dối vì xã giao, để lấy lòng, để kiếm điểm, để nâng bi, nịnh bợ, thượng đội hạ đạp, nghèo thì đạp, giàu thì ganh. Trước mặt thì khen nhưng sau lưng thì bĩu môi, nhăn mặt, nhíu mày, nháy nháy con mắt, nói lén chê bai tới tấp... thật đúng là hạng đạo đức giả, xoay theo chiều gió.




Khi phán xét người khác là mình tự phán xét chính mình (Juger l’autre, c’est porter un jugement sur soi. Norbert Chatillon, Psychanalyste)




Xin đúc kết lại vấn đề phán xét theo cái nhìn của khoa tâm lý học và khoa phân tâm học (psychanalyse) đăng trong tạp chí: Psychologie Magazine no 27 Nov 2008




Khi chúng ta phán xét bất cứ việc gì của người khác chúng ta sẽ tự mình làm tiêu mòn năng lực một cách vô ích thay vì có thể giữ chúng lại để tô điểm cho cuộc sống tinh thần của mình được thêm phần tươi đẹp và phong phú hơn.




Vậy tại sao chúng ta có tật hay phán xét kẻ khác? Theo nhà phân tâm học N. Chatillon thì chính sự tương đồng hoặc sự khác biệt với người khác làm mình bối rối khó chịu và mình không thể xác định được căn tánh (identité) của chính mình. Vậy cách tự vệ tốt nhất là mình phải tấn công người ta qua việc phán xét họ thẳng thừng không thương tiếc.




Trước khi phán xét người khác thì nên tự hỏi mình có trong sạch hơn người kia không?




(Người nào tự cho rằng mình là trong sạch, hãy ném cục đá đầu tiên vào người đàn bà)




"Let the person among you who is without sin be the first to throw a stone at her." John 8:7




Trong Kinh Thánh St Luc có viết: “Tại sao các ông để ý tới hạt bụi trong mắt người ta nhưng lại bỏ qua khúc gỗ nơi mắt của mình?”




Chỉ trích ít nhưng phải chỉ trích cho đúng.




Từ việc chỉ trích để xây dựng dến việc kết tội thì cũng không mấy xa nhau, chỉ cần có thêm đôi ba chữ mà thôi.




Phán xét được xem là có ích khi nó giúp mình cải thiện và xây dựng căn tánh của mình. Trong trường hợp nầy sự phán xét sẽ giúp chúng ta có được cái nhìn chính chắn về xã hội quanh ta.




Phán xét trở nên độc hại khi nó rơi vào cực đoan, khinh mạn, để hạ và để chà đạp người khác, để che lấp bớt cái dở, cái yếu kém của mình hầu có được cảm giác thượng tôn hơn người.




Loại phán xét đả phá rất có hại vì nó có thể dẫn dắt chúng ta rơi vào sự chối từ người khác.