Định bệnh

Cao áp huyết là căn bệnh thầm lặng, đa số người cao áp huyết không cảm thấy gì cả. Một số vị có những triệu chứng mơ hồ như hồi hộp (cảm thấy tim đập mạnh), nhức đầu, chóng mặt, ... Ngược lại, nhiều người hay có những triệu chứng này lại không hề bị cao áp huyết. Bệnh thường định ra một cách tình cờ khi chúng ta đi khám bác sĩ vì lý do gì khác.

Thế nên, nay ai cũng có Obamacare, tốt nhất, cứ 1-2 năm, dù khỏe mạnh, chẳng có triệu chứng gì, chúng ta cũng nên đi khám bác sĩ và nhờ đo áp huyết: mỗi 2 năm nếu áp huyết ta hoàn toàn bình thường, dưới 120/80, 1 năm nếu áp huyết đang trong khoảng mấp mé (prehypertension, áp suất systolic từ 120 đến 139, hoặc áp huyết diastolic từ 80 đến 89).

Với bác sĩ, định bệnh cao áp huyết thường không khó gì. Một người xem là có cao áp huyết, nếu áp huyết cao từ 140/90 trở lên, đo ít nhất 2 lần trong buổi thăm khám và ít nhất vào 3 dịp thăm khám khác nhau, cách nhau vài tuần đến vài tháng (người bệnh không nên dùng cà-phê, hút thuốc lá trước đó, nên ngồi nghỉ một lát, rồi áp huyết được đo ở tư thế ngồi).

Tại sao phải đo ít nhất 2 lần (rồi lấy con số trung bình) trong mỗi buổi thăm khám và vào ít nhất 3 dịp thăm khám khác nhau, cách nhau vài tuần đến vài tháng. Vì áp huyết của chúng ta có thể giao động, thay đổi lúc này lúc khác tùy khi chúng ta khỏe mạnh hay đau yếu, đang lo lắng hay không, nhất là khi chúng ta đi khám bác sĩ lần đầu, còn lạ với bác sĩ, lạ với văn phòng, áp huyết có thể tăng cao chút. Những lần thăm khám sau, khi chúng ta thoải mái hơn khi gặp lại bác sĩ, áp huyết có thể xuống lại bình thường. Nhiều vị bị gán tội “cao áp huyết” khá oan uổng ngay từ buổi thăm khám đầu, và cho uống thuốc quá sớm. Trừ khi áp huyết lên cao quá, từ 160/100 trở lên, cần chữa trị sớm, còn trong buổi thăm khám đầu, nếu áp huyết chỉ lên cao 140/90 hay trên một chút, bác sĩ ghi vào hồ sơ định bệnh “áp huyết lên cao” (elevated blood pressure), và đo lại áp huyết người bệnh ít ra thêm 2 lần sau nữa (vài tuần, vài tháng sau), không nên dán ngay cho người bệnh nhãn hiệu “cao áp huyết” (hypertension).

Cao áp huyết là bệnh quan trọng, có thể khiến người bệnh và gia đình lo lắng, rồi tiền thuốc, tiền thăm khám bác sĩ thường xuyên tốn kém, và nếu người bệnh mua bảo hiểm nhân thọ chẳng hạn, có thể phải đóng tiền bảo hiểm hàng tháng cao hơn. Đúng sách vở, mới trong 1, 2 lần thăm khám đầu, nếu áp huyết chỉ lên đến 140/90 hay hơn chút, khám không thấy gì lạ, ghi trong hồ sơ, chúng ta dùng định bệnh “áp huyết lên cao”, và chưa vội nói người bệnh bị “cao áp huyết”, chưa vội dùng thuốc.

Tìm hiểu thêm

Sau khi xác định một người có cao áp huyết (đã đo áp huyết ít nhất 2 lần trong mỗi buổi thăm khám, vào ít nhất 3 dịp khác nhau, và thấy lúc nào cũng cao cả), để tìm xem các cơ quan bên trong cơ thể đã tổn thương do cao áp huyết hay chưa, để từ đó, sẽ hoạch định đường hướng trị liệu, bác sĩ sẽ khám kỹ mắt, tim, các mạch máu.

Đồng thời, bác sĩ cho thử máu, thử nước tiểu, làm tâm điện đồ, và chụp phim ngực (chest X-ray: chúng ta hay quen miệng gọi phim phổi). Những thử nghiệm và phim ngực này giúp bác sĩ tìm hiểu thêm được người bệnh có tiểu đường, có cao cholesterol trong máu hay không, tim, thận đã tổn thương vì cao áp huyết hay chưa.

Những yếu tố như người bệnh có hút thuốc lá, có uống rượu, hoặc đang dùng bất cứ thuốc nào, kể cả những thuốc mua bên ngoài không cần toa bác sĩ cũng cần được biết, vì nhiều thuốc, như thuốc ngừa thai, thuốc chữa nghẹt mũi có thể làm áp huyết tăng cao.

Đây là những yếu tố quan trọng cần nắm vững trước khi bác sĩ quyết định trị liệu bằng phương cách nào.

Cao áp huyết cần được chữa trị cẩn thận, để giảm thiểu những biến chứng, giúp ta sống lâu hơn và vui hơn. Sự chữa trị tùy vào mức độ của căn bệnh, và cũng tùy vào nhiều yếu tố khác.

Nói chung, với người dưới 60 tuổi, mục tiêu chữa trị là cần đưa áp huyết xuống dưới 140/90; người 60-79 tuổi, đưa áp huyết xuống dưới 140/90 được là lý tưởng, nhưng nếu khó đạt mục tiêu này (phải dùng nhiều thuốc và các thuốc gây tác dụng phụ khó chịu; thuốc đắt tiền quá, ...), chúng ta giữ áp huyết dưới 150/90; người 80 tuổi trở lên, chúng ta giữ áp huyết dưới 150/90.

Chữa bệnh cao áp huyết có hai cách: cách chưa cần dùng đến thuốc (nonpharmacologic therapy) và cách chữa bằng thuốc (pharmacologic therapy).

Chữa chưa cần dùng thuốc

Trừ khi áp huyết lên cao quá, từ 160/100 trở lên (cao áp huyết độ 2), cần trị sớm, những trường hợp cao áp huyết nhẹ, chưa làm hư hoại cơ quan nào trong cơ thể, chúng ta có thể chữa bằng các phương cách chưa dùng đến thuốc trong vài tháng.

Các phương cách chữa trị chưa dùng đến thuốc: xuống cân nếu béo mập, ăn một thực phẩm ít mặn (không chấm nước mắm, xì dầu, không rắc muối) và ít chất béo, bỏ thuốc lá, bớt uống rượu, thường xuyên vận động (ít nhất 30 phút mỗi ngày, ít nhất 5 ngày mỗi tuần).

Mỗi người chúng ta có một sức nặng lý tưởng so với chiều cao và vóc người. Nếu người cao áp huyết có sức nặng trên sức nặng lý tưởng, bác sĩ khuyên người bệnh tìm cách xuống cân bằng ăn kiêng (diet) và vận động (exercise). Rất nhiều trường hợp cao áp huyết, khi người bệnh béo mập xuống cân, áp huyết dần xuống dưới 140/90.