Đại sư Teitaro Suzuki – 1870 – 1966
Feb
15
Ai cũng biết Zen của Nhật Bản nguyên là Thiền Tông của Trung Hoa truyền sang, mà nói đến Zen hay Thiền là nói đến phần tinh túy nhất, siêu việt nhất của Đại thừa Phật giáo.
Đa số những học giả Âu Mỹ, cách nay độ trăm năm khi nói đến Phật giáo, chỉ biết có Nam Tông. Điều ấy dễ hiểu với sự lệ thuộc của các nước Nam Tông vào chính quyền nhiều đế quốc Tây phương, nhất là Anh.
Rồi đến khi họ biết c̣n có một tông phái Phật giáo nữa là Bắc Tông, th́ một phần bị ám ảnh bởi những lời phê b́nh quá nghiêm khắc nếu không nói là kỳ thị của Nam Tông, một phần khác v́ thiếu tài liệu tham khảo, họ cũng theo đường lối chê bai của tu sĩ, học giả hệ thống Ba Li mà khinh thường hoặc lên án Đại Thừa là hệ thống Bắc phạn (Sanscrit).
Đă đành trước Suzuki có một ít học giả cố tŕnh bày cho Tây phương biết thế nào là những quan điểm của Đại Thừa, nhưng kết quả không có là bao. Thành thật mà nói, nếu không có Suzuki th́ cái tinh hoa và cái siêu đẳng của Đại Thừa đến ngày nay vẫn c̣n mai một. Ấy cũng v́ các tiền bối của Suzuki không có đầy đủ những yếu tố làm cho vị Đại sư này thành công. Ngoài cái học lực rộng như biển — Suzuki biết Hán văn, Phạn ngữ, Tây Tạng, Anh ngữ, Pháp ngữ 一 Đại sư c̣n một điểm đặc biệt là hành giả, một hành giả đă đi sâu vào nẻo Đạo, đă thu thập nhiều ấn chứng, khiến Đại sư “tâm thông cập thuyết thông”. Đă thuyết thông lại thêm tŕnh bày theo thể cách Âu Mỹ, bằng chính ngôn ngữ của họ với một nghệ thuật tinh vi, những sách của Đại sư đă làm phát khởi một phong trào nghiên cứu rất có lợi cho Đại Thừa và mỗi lúc mỗi lôi cuốn thêm thành phần trí thức. Công của Đại sư thật là vĩ đại.
Để kỷ niệm một bực chơn tài có thể nói đă hiến trọn đời ḿnh cho công cuộc xướng minh Đại Thừa Giáo, chúng tôi cho dịch đăng sau đây bài của Mary Farkas, trích ở nguyệt san “Zen Notes” vừa nhận được do Đệ Nhất Thiền Viện Hoa Kỳ (The First Zen Institute of America) xuất bản (Vol. XIII. No. 7, July 1966). T.Q.
Khuôn mặt nổi bật nhất của Thiền hiện đại đă lặng lẽ qua đời ngày 12 tháng 7 năm nay (1966) ở Nhật là nơi ông đă sống từ năm 1958. Nếu lấy năm l866 mà kể là năm Nhật bản bắt đầu nh́n về phương Tây và tư tưởng Nhật bắt đầu chuyển hướng về cùng một phía, th́ cuộc đời của Đại sư Suzuki có thể nói là đă đi suốt thế kỷ đầu của cuộc chuyển hướng ấy. Trong mọi thời đại, Đại sư là người có đại công làm cho Tây phương hiểu được tư tưởng xứ Phù tang.
Mặc dầu Đại sư được nổi tiếng với lối ba chục cuốn sách bằng Anh Ngữ và nhiều bài báo, các tác phẩm ấy ít nói ǵ về đời tư hay những tư tưởng riêng của Đại sư, đối lập với những tư tưởng triết học hay tôn giáo. Tạp chí The Middle Way37 tháng 11 năm 1964, có kể lại “Những kư ức đầu tiên” do chính Đại sư viết, nhưng ngoài tập hồi kư linh hoạt và cảm động này, tôi không thể nhớ lại một chi tiết nào mà Suzuki đă tiết lộ về những hành tŕ của ông.
Trong phần dẫn nhập của cuốn The Essentials of Zen Buddhism, một vài nét chính của đời ông được nêu lên. Đây là một tập hiệp tuyển những trước tác của Suzuki, do Bernard Philipps chọn lọc và ấn hành, và do chính Đại sư duyệt lại, xuất bản ở Nữu Ước năm 1962 (Nhà xuất bản E.P. Dutton). Tài liệu nầy đă làm căn cứ cho vài sự kiện nêu ra ở đây, với tính cách gần như một tiểu sử chính xác nhất, được viết bằng Anh ngữ về Đại sư từ trước đến nay. The Essentials là một cuốn sách dễ hiểu, chọn lọc, mà mục đích là giới thiệu những quan điểm của Suzuki về Thiền. Tiến sĩ Philipps từ lâu đă là một nhà giáo dục trong địa hạt tôn giáo và triết học, bởi thế cuốn sách này có lẽ là cuốn chỉ nam tốt nhất cho những ai muốn nghiên cứu tư tưởng của Suzuki trong một tương lai gần đây.
V́ Zen đtrợc chấp nhận ở Nhật, nghĩ không cần thiết nhiều sự “giới thiệu” Thiền với công chúng Nhật. (Tiến sĩ Suzuki được mời giảng cho Thiên Hoàng nghe về “Tinh túy của Phật giáo” vào những ngày 23 và 24 tháng 4 năm 1946. Năm ấy Hội Phật giáo Luân Đôn có ấn hành một tập ghi lại những buổi giảng của ông). Trước khi Suzuki bắt đầu tŕnh bày Thiền cho Tây phương, không một người Nhật nào trên thực tế đă thử làm việc đó. Kaiten Nukariya, trong một tác phẩm nhan đề The Religion of Samurai, xuất bản năm 1913, thật ra có thử làm, nhưng không thành công một cách sâu rộng. Như tiến sĩ C.G. Jung nói trong lời giới thiệu cuốn An Introduction to Zen Buddhism của Suzuki, cố gắng của Nukariya không làm cho chúng ta hiểu được cái phát huệ gọi là “Satori” (đề tài chính của Suzuki khi tŕnh bày). Satori (Ngộ) là lư do tồn tại của Thiền, không có Satori th́ không có Thíền. Nukariya luận giải với cái thuần lư (rationalism) của Tây phương mà ông thâm nhiễm quá sâu đậm, và chính v́ thế mà sách của ông thiếu sức truyền cảm và chỉ có một tính cách xây dựng vô vị mà thôi. Một vài nhà trước thuật sau nầy đă theo con đường của Jung đề nghị:
“Tốt hơn là để y nguyên cái lờ mờ bí hiểm của những giai thoại về Thiền, càng nói ít về cái lờ mờ ấy, ư nghĩa nó càng nhiều”.