Hư luận sinh ra bởi tại không hiểu lư duyên khởi: “cái này có th́ cái kia có; cái này không th́ cái kia không; cái này sinh th́ cái kia sinh; cái này diệt th́ cái kia diệt”.
Hư luận phát xuất từ nhận thức điên đảo do vô minh và khát ái sinh ra, lầm cái không có thành cái có: vô thường mà cho là thường, khổ đau mà cho là lạc thú, vốn không có cái ta, cái của ta mà chấp là có ngă, có ngă sở, các pháp đều bất tịnh mà cho là tịnh.
Lại có khi nói hết thảy các pháp đều không, không có ǵ, người tà kiến lại chấp thủ hư luận về tướng không của các pháp. Bài tụng Trung luận, XXII.15 nói rơ:
“Đức Như Lai đă siêu việt qua mọi hư luận, thế nhưng con người cứ sanh khởi ra hư luận. V́ hư luận phá hủy tuệ nhăn nên không thể thấy Phật.”
Do đó, tiêu diệt hư luận (nisprapanca) là cốt để đoạn trừ nguồn gốc của mê hoặc phiền năo. Trung luận tŕnh bày rất chi tiết cặn kẽ vấn đề tiêu diệt hư luận trong suốt hai mươi bảy phẩm.
Cứu cánh “vô hư luận, ngôn vong lự tuyệt” chỉ thấu đạt khi đặc tính của ngôn ngữ cũng như sự tương quan giữa ngôn ngữ và thực tại được minh giải bằng phê b́nh theo thuyết tánh Không. Đó là ư nghĩa của bài tụng Trung luận, XVIII.5:
“Nghiệp và phiền năo diệt nên gọi đó là giải thoát. Nghiệp và phiền năo là những cái không có thật. Một khi thâm nhập tánh Không (nhập Không) th́ mọi hư luận đều bị tận diệt.”
Phương pháp phê b́nh theo thuyết tánh Không dựa trên những tương quan nhân quả biện chứng hay trên những tiến tŕnh dịch hóa pháp. Chân lư chỉ có thể đạt được bằng phủ định hay bài bác các tà kiến và những sai lầm. Phá và chỉ có phá mới có thể dẫn đến cứu cánh chân lư.
Nếu căn cứ trên nhận thức luận để giải thích về thế giới hiện tượng thời bất luận kiến giải nào nh́n theo thuyết tánh Không cũng không ngoài sự nhận lầm cái không có làm có, cho nên, hết thảy rốt cục cũng chỉ là không. Không những thế mà thôi, đến ngay cái biểu tượng của cái không cũng lại là không nốt. Chủ ư của Trung quán luận là muốn đem thuyết Chân Không của Bát nhă thành lập trên phương diện biện chứng luận. Theo Bồ tát Long Thọ, chân không có nghĩa là hết thảy hiện tượng chỉ là hiện hữu tương quan, do đó không có tự tính. Tuy vô tự tính nhưng vạn pháp vẫn tồn tại hiện hữu. Đó là diệu hữu. Chân không và diệu hữu không bao giờ xa ĺa nhau. Bởi vậy, cái không của Bát nhă không phải là cái không trống rỗng tiêu cực, mà là cái chân không diệu hữu. Liền với cái chân không phủ định luôn luôn có cái diệu hữu khẳng định theo sau.
Qua bài tụng Trung luận, XXIV.18 được xem như có giá trị mô tả tiến tŕnh tu chứng:
“Các pháp do duyên khởi (prat́tyasamutpàda), nên ta nói là Không (sùnyatà), là Giả danh (upàdàya-prajnapti), và cũng chính là Trung đạo (madhyamà pratipat)”, Bồ tát Long Thọ xác nhận rằng duyên khởi là đồng nghĩa với Không, với Giả danh, và với Trung Đạo.
Ngay ở đầu bài tụng các pháp được nói đến là do duyên khởi ai ai cũng kinh nghiệm được trong đời sống hằng ngày, một đời sống mà bản chất không mấy ai thấy được là Không. Lư duyên khởi có thể giải thích sự hiện hữu của vạn pháp vô tự tính, đưa đến xác tín rằng duyên khởi loại trừ cực đoan chấp không. Vậy tánh Không bao hàm Duyên khởi. Mặt khác, với duyên khởi dùng làm lư lẽ, Trung luận áp dụng biện chứng pháp bác bỏ cực đoan chấp hữu cho rằng sự vật là có tự tính và biệt lập với sự vật khác. Như vậy Duyên khởi bao hàm tánh Không. Do đó mà tánh Không và Duyên khởi đồng nghĩa.
Ngôn ngữ vô tự tính v́ phụ thuộc rất nhiều điều kiện. Sự có mặt của nó là do sự có mặt của sự thể. Sự thể cũng vô tự tính. Có cái này là v́ có cái kia. Nói về một sự thể là nói qua tên gọi của nó. Tên gọi đó là giả danh v́ tên gọi đó chỉ biểu tượng cho sự thể chứ không phải bản thân thực tại của sự thể. Ngài Long Thọ nói trong Đại Trí độ luận:
|