Chánh Niệm Trong Dùng Thuốc











Chánh niệm





Chánh niệm là nhớ nghĩ sáng suốt để có thái độ đúng đắn trong mọi hành vi của mình. Là con người, có nghĩa phải sống trong quá trình sinh, lão, bệnh, tử. Muốn sinh tồn, con người phải có bốn điều kiện cơ bản, đó là cơm ăn, áo mặc, nhà ở, thuốc trị bệnh. Người tu học theo đạo Phật, cũng như bao người khác, cũng phải đáp ứng bốn nhu cầu thiết yếu ấy để duy trì đời sống tu hành của mình. Đức Phật đã dạy các học trò của mình phải thọ dụng các nhu yếu như y áo, thức ăn khất thực, chỗ cư trú, dược phẩm (người xuất gia gọi là «tứ sự cúng dường») trong chánh niệm tỉnh giác.






Riêng với dược phẩm, Ngài nêu rõ với các học trò: «Các dược phẩm và thuốc trị bệnh mà Ta cho phép các ngươi dùng, như vậy vừa đủ để ngăn chận các cảm thọ đau ốm khởi lên và giữ gìn sức khỏe» (kinh Thanh Tịnh, Trường Bộ). Đức Phật đã chỉ rõ việc thọ dụng các nhu yếu không chính đáng sẽ phát sinh đau khổ hiện tại và tương lai. Về dược phẩm, Ngài nhấn mạnh : «… thọ dụng dược phẩm trị bệnh, chỉ để ngăn ngừa các cảm giác thống khổ đã sanh, để được ly khổ hoàn toàn. Này các Tỳ kheo, nếu các vị ấy không thọ dụng như vậy, các lậu (tức phiền não) hoặc tàn hại và nhiệt não có thể khởi lên. Nếu vị ấy thọ dụng như vậy, các lậu hay tàn hại và nhiệt não ấy không còn nữa… » (kinh Tất Cả Lậu Hoặc, Trung Bộ).






Như vậy, từ xa xưa Đức Phật đã tỏ ngộ nguy hại của dùng thuốc không chánh niệm, tức nói theo ngày nay dùng thuốc không hợp lý và không an toàn. Xin nói rõ thêm về chánh niệm trong dùng thuốc như thế nào.








Thuốc là gì ?






Muốn dùng thuốc đúng, ta cần biết thuốc là gì. Xin nêu định nghĩa về thuốc được ghi trong Luật Dược 2005 của Việt Nam : « Thuốc là chất hoặc hỗn hợp các chất dùng cho người nhằm mục đích phòng bệnh, chữa bệnh, chẩn đoán bệnh hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể bao gồm thuốc thành phẩm, nguyên liệu làm thuốc, vắc xin, sinh phẩm y tế, trừ thực phẩm chức năng ».






Thuốc cần được định nghĩa bao hàm tất cả những gì liên quan đến thuốc để sự tuân thủ dùng thuốc không có sự mù mờ đưa đến nguy hại. Thí dụ, thuốc tránh thai là thuốc không dùng để phòng bệnh, chữa bệnh, chẩn đoán bệnh mà chỉ làm nhiệm vụ điều chỉnh chức năng sinh lý của người là thay đổi sự thụ thai (chức năng sinh lý bình thường của người nữ có chồng hoặc bạn tình khi giao hợp với người nam) thành không thụ thai. Nếu định nghĩa về thuốc không nêu: « điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể » thì thuốc ngừa thai không được xem là thuốc, và như vậy thuốc ngừa thai muốn bán ở đâu cũng được (là thuốc phải được bán trong nhà thuốc) và dùng sao cũng được (là thuốc phải dùng theo sự chỉ định của bác sĩ, hướng dẫn của dược sĩ hoặc theo bản hướng dẫn sử dụng thuốc, nếu dùng sai là nguy hiểm).







Vì sao phải chánh niệm trong dùng thuốc ?






Cần chánh niệm trong dùng thuốc vì thuốc như con dao hai lưỡi mà lưỡi nào cũng rất sắc. Thuốc có một lưỡi rất sắc giúp ta tiêu trừ bệnh hoạn nhưng cũng có lưỡi thứ hai sắc không kém là gây hại cho sức khỏe tậm chí là tính mạng ta.






Ta cần biết, bất cứ thuốc nào, kể cả vitamin được cho là thuốc bổ đều có khả năng gây tai biến cho người sử dụng nó nếu không được dùng đúng cách, đúng liều, và đặc biệt khi cả dùng đúng cách đúng liều. Những bất lợi do dùng thuốc gây ra được gọi chung là “Phản ứng có hại của thuốc” (người nước ngoài gọi ADR do chữ viết tắt của Adverse Drug Reactions). ADR còn được gọi bằng tên khác như tác dụng phụ, tác dụng ngoại ý, tác dụng không mong muốn… nhưng ngay cả người không thuộc giới chuyên môn cũng nên làm quen, dùng ADR vì là chữ quốc tế thông dụng trên toàn thế giới hiện nay.






ADR được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) định nghĩa như sau “ADR là tác dụng có hại xảy ra ngoài ý muốn khi dùng một thứ thuốc đúng liều, đúng đường dùng nhằm chữa bệnh, phòng bệnh hoặc chẩn đoán”. Ta nên lưu ý, nếu bị tai biến do dùng quá liều thuốc thì không gọi bị ADR mà là bị ngộ độc thuốc.