Chưa bao giờ phẩm giá con người Việt Nam lại trở thành thứ đồ rẻ rúng như ngày nay. “Giấy rách phải giữ lấy lề”, “đói cho sạch, rách cho thơm”, lời răn của tổ tiên bây giờ nghe lạc lõng và chỉ còn nhắc đến trong những câu chuyện cổ tích. Phải trái, đúng sai đều nằm dưới đồng tiền. Bao nhiêu trong số hàng trăm, hàng nghìn gia đình có con trốn lậu ở nước ngoài ra sức can ngăn chúng, hay đơn giản là từ chối giúp con vay tiền khi chúng bất chấp pháp luật đi trốn sang nước khác? Bao nhiêu người đặt nhân phẩm lên trên những khoản tiền bạc tỷ mà con gửi về, kiếm được nhờ phạm pháp ở nước bạn? Có bao nhiêu người ban đầu thì tỏ ra thương xót những con người “dại dột”, nhưng khi biết được họ có thể kiếm được hàng trăm triệu một tháng nhờ “trồng cỏ” thì lại thốt lên “nhiều tiền vậy thì đi được tôi cũng đi”?


Nhân nào quả nấy. Sự việc 39 người trong đó có nhiều người Việt tử nạn trên đường trốn lậu sang Anh là một cảnh báo mà không ai có thể làm ngơ trước vận mạng chung của cả dân tộc.

Có quá nhiều thứ mà một người có thể nghĩ ra để chỉ vào đổi lỗi cho sự tha hóa của cả một xã hội. Nhưng không ai trong chúng ta là vô can, bởi ta dù vô ý hay cố ý tạo ra cái xã hội thượng tôn tiền bạc và vật chất, phá phăng những lý niệm đúng sai, phải trái này.





Nhưng nếu bi kịch này là sản phẩm của cả một xã hội, thì ta có thể làm gì ngoài than vãn và chỉ trích?

Hãy thử bắt đầu từ việc nhỏ nhất: Biết sai thì không làm.

Chuyện tờ báo nọ công bố Việt Nam là một trong những quốc gia hạnh phúc nhất thế giới là đáng cười hơn đáng vui. Trong cuộc khủng hoảng nhân phẩm, ta cảm thấy hạnh phúc có lẽ vì ta dễ dãi, vì ta tự ti và tự cao chứ không biết tự tôn; vì ta hạ thấp tiêu chuẩn của chính phẩm giá con người của mình. Để thực sự hạnh phúc, chúng ta, với tư cách là cá nhân phải chuộc tội với nhân phẩm của mình.


Chúng ta biết mình hèn nhát, tham lam, ích kỷ, và yếu đuối. Phần đông trong chúng ta không bao giờ có thể thay đổi cả xã hội, nhưng hầu như ai cũng có thể thay đổi bản thân, bắt đầu bằng việc “đừng đồng lõa với cái xấu”. Mỗi người trong chúng ta, thay vì chờ đợi và đổ lỗi, hãy từ từ gột rửa sạch tâm linh của mình bằng phán xét của lương tri.


Giống như nhà tâm lý học nổi tiếng hiện nay Jordan Peterson đã khuyên những người trẻ đang lạc lõng, chúng ta cần sống sao cho sự tồn tại của ta khiến thế giới tiến gần tới thiên đường hơn là địa ngục. Và giống như cái ác, cái thiện cũng sẽ gieo vào lòng người những mầm mống dễ lây lan. Đó là một trách nhiệm to lớn, nó sẽ không dễ dàng, nhưng khi đủ mạnh mẽ, chúng ta sẽ đủ dũng cảm để vươn tới ánh mặt trời dù chân ta vẫn đứng dưới bùn đen. Khi đủ mạnh mẽ, chúng ta có thể nhìn thẳng vào thế hệ tiếp theo mà nhắc lại những lời răn của tiền nhân.


Và bởi thế hệ tiếp theo sẽ nhìn vào chúng ta để đối chiếu, ta phải sống để một ngày nào đó, nếu con cháu của chúng ta phải đứng trước hai lựa chọn, một dễ dàng nhưng tội lỗi, một khó khăn nhưng trọn vẹn phẩm giá thì chúng sẽ biết cần phải tiến về bên nào.