Sự khinh miệt công khai đối với chính trị đã làm hủy hoại chính trị Mỹ
Có lẽ chưa bao giờ chính trị và chính trị gia bị quần chúng tại Mỹ coi thường như là lúc này. Ta có thể thấy thái độ ấy khi người ta nói “chính trị gia nào thì cũng vậy” hay đánh giá họ thấp hơn là những người bán xe cũ. Chúng ta không biết thái độ này xuất hiện từ lúc nào, nhưng nó đã có mặt khi cựu Tổng thống George W. Bush và những người chung quanh ông bị kết án là đã có ý “nói dối” dân chúng về các vũ khí hủy diệt hàng lọat của Iraq trong khi ngây thơ và cả tin có thể là lý do chính. Chính trị gia như là những kẻ lừa đảo, có lẽ từ xưa tới nay vẫn là một điều hấp dẫn vượt qua cả thời gian lẫn không gian.

Vấn đề là thái độ này dẫn ta tới đâu?

Dân túy không phải chỉ là một phản ứng đối với bất công và bóc lột kinh tế cũng như những bất mãn của một xã hội mất dần sự đồng thuận. Nó còn được nuôi dưỡng bởi một thái độ thời thượng và khinh miệt không đáng có đối với chính trị và chính trị gia. Tại một quốc gia mà người ta nói chung kính trọng các nhà chính trị, một người như ông Donald Trump sẽ không bao giờ được đề cử chứ đừng nói là đắc cử tổng thống. Tại một quốc gia mà mọi chính trị gia bị coi như là những kẻ tham nhũng nói láo, thì ông Trump “cũng chẳng tệ hơn những người khác” và có lẽ còn đáng được bầu lên hơn vì ông không có cái giả đạo đức của những người khác.

Đến đây có thể nhiều người sẽ nói, hãy để các nhà chính trị thanh lọc hàng ngũ của họ thì lúc đó sẽ phục hồi được niềm tin của quần chúng. Nhưng điều đó chỉ làm quên đi vai trò của chúng ta, của những người bỏ phiếu cho các nhà chính trị. Đến một lúc nào đó, quần chúng phải bỏ bớt những hòai nghi về những cái bẩn thỉu của cuộc sống chính trị vốn bị thổi phồng lên quá nhiều so với thực tế. Đúng là chính trị Mỹ không trong sạch hay cao thượng như người ta muốn. Sự dễ dàng trong việc chuyển từ ở trong chính quyền sang vận động những ưu đãi của chính quyền cho mình là quá phổ biến. Tiền bạc tặng dữ cho vận động tranh cử, nhiên liệu làm chạy guồng máy tranh cử trong chính trị Mỹ giúp cho những nhà giầu chi phối chính trị còn chưa được kiểm soát chặt chẽ. Ông Trump không phải tự nhiên mà nói đến cái “vũng lầy” Washington, tuy rằng ông nhẩy vào vũng lầy này như cá gặp nước.

Thế nhưng tất cả những vết nhơ đó cộng lại cũng không biện minh được cái thái độ tiêu cực vốn từ lâu nay chi phối thái độ dân chúng. Năm 2015, chỉ có 18% dân chúng Mỹ nói rằng họ tin tưởng vào Washington. Ngay cả trước khi có cuộc khủng hoảng tài chánh năm 2008, cũng chỉ có 24% dân chúng Mỹ tin tưởng như vậy. Thái độ này có thể là bình thường tại một nuớc như Việt Nam hay Philippines nơi mà truyền thống nhà nuớc áp bức dân là chuyện bình thường, nhưng Hoa Kỳ là một quốc gia giầu có, có truyền thống cai trị tốt với một nền kinh tế phát triển và cả các tội phạm cũng như tham nhũng đều đi xuống. Năm 2016, theo Transparency International, Hoa Kỳ là quốc gia sạch đứng thứ 18 trong 176 quốc gia khảo sát. Và ta phải quay trở lại cuộc chiến Iraq năm 2003 mới thấy có bằng chứng để giải thích sự nghi ngờ này. Nhưng con số người Mỹ tin vào Washington cũng chỉ có 17% trong những năm 1990 thời gian thái bình thịnh vuợng nhất của nước Mỹ trong những năm gần đây. Sự nghi ngờ và coi khinh đã trở thành một cái gì nằm trong cơ cấu chính trị Mỹ chứ không còn có tính hạn kỳ nữa. Anh quốc (đứng thứ 10 trong số quốc gia sạch nhất) là một quốc gia khác nữa mà bất chấp mọi bằng chứng ngược lại người ta tin rằng mình bị cai trị bởi môt bầy chính trị gia tham nhũng ăn cắp.

Và khi cứ giữ cái ảo tuởng này với hậu quả xói mòn niềm tin, người ta đã làm cho nó trở nên sự thực. Càng gọi những người không phải là gian dối là những kẻ gian dối thì người ta chỉ làm cho những kẻ gian dối chối rằng chúng không phải. Đó là lý do mà không có bao nhiêu những ủng hộ viên của ông Trump tìm cách biện minh cho các hành động của ông Trump. Thay vì đó họ đưa ra cái lý luận gọi là “nó cũng vậy”, nói rằng những người Dân Chủ cũng chẳng khác gì. Đó chính là lý luận đuợc chế độ Cộng Sản Liên Sô dùng thường xuyên nhất trong thời Chiến tranh lạnh. Và đó là một điều mỉa mai khi ta nghe lý luận này từ miệng của những người bảo thủ tự nhận là đạo đức.

Một chế độ dân chủ không thể bền vững lâu dài nếu không có một mức độ hoài nghi nào đó đối với các nhà chính trị. Nhưng hòai nghi quá sẽ dẫn đến chủ nghĩa hư vô (nihilism), nó dẫn đến sự bùng nổ của những lý thuyết âm mưu (conspiracy theory) và sự chi phối của các phần tử biên duyên (fringe elements). Cái ý tuởng rằng chúng ta sống trong một chế độ toàn là tham nhũng và lừa dối không những là sai trái mà còn có nguy cơ là biến nó trở thành hiện thực.

Xin đừng quên chúng ta đang sống trong một chế độ dân chủ, tức là người dân làm chủ, và do đó chế độ chính là chúng ta.

Lê Mạnh Hùng