Phán xét có chủ đích




Ngoài ra còn vấn đề khen chê giả dối vì xã giao, để lấy lòng, để kiếm điểm, để nâng bi, nịnh bợ, thượng đội hạ đạp, nghèo thì đạp, giàu thì ganh. Trước mặt thì khen nhưng sau lưng thì bĩu môi, nhăn mặt, nhíu mày, nháy nháy con mắt, nói lén chê bai tới tấp... thật đúng là hạng đạo đức giả, xoay theo chiều gió.




Khi phán xét người khác là mình tự phán xét chính mình (Juger l’autre, c’est porter un jugement sur soi. Norbert Chatillon, Psychanalyste)




Xin đúc kết lại vấn đề phán xét theo cái nhìn của khoa tâm lý học và khoa phân tâm học (psychanalyse) đăng trong tạp chí: Psychologie Magazine no 27 Nov 2008




Khi chúng ta phán xét bất cứ việc gì của người khác chúng ta sẽ tự mình làm tiêu mòn năng lực một cách vô ích thay vì có thể giữ chúng lại để tô điểm cho cuộc sống tinh thần của mình được thêm phần tươi đẹp và phong phú hơn.




Vậy tại sao chúng ta có tật hay phán xét kẻ khác? Theo nhà phân tâm học N. Chatillon thì chính sự tương đồng hoặc sự khác biệt với người khác làm mình bối rối khó chịu và mình không thể xác định được căn tánh (identité) của chính mình. Vậy cách tự vệ tốt nhất là mình phải tấn công người ta qua việc phán xét họ thẳng thừng không thương tiếc.




Trước khi phán xét người khác thì nên tự hỏi mình có trong sạch hơn người kia không?




(Người nào tự cho rằng mình là trong sạch, hãy ném cục đá đầu tiên vào người đàn bà)




"Let the person among you who is without sin be the first to throw a stone at her." John 8:7




Trong Kinh Thánh St Luc có viết: “Tại sao các ông để ý tới hạt bụi trong mắt người ta nhưng lại bỏ qua khúc gỗ nơi mắt của mình?”




Chỉ trích ít nhưng phải chỉ trích cho đúng.




Từ việc chỉ trích để xây dựng dến việc kết tội thì cũng không mấy xa nhau, chỉ cần có thêm đôi ba chữ mà thôi.




Phán xét được xem là có ích khi nó giúp mình cải thiện và xây dựng căn tánh của mình. Trong trường hợp nầy sự phán xét sẽ giúp chúng ta có được cái nhìn chính chắn về xã hội quanh ta.




Phán xét trở nên độc hại khi nó rơi vào cực đoan, khinh mạn, để hạ và để chà đạp người khác, để che lấp bớt cái dở, cái yếu kém của mình hầu có được cảm giác thượng tôn hơn người.




Loại phán xét đả phá rất có hại vì nó có thể dẫn dắt chúng ta rơi vào sự chối từ người khác.




Phán xét rất chủ quan và chịu ảnh hưởng của định kiến.




Tuy vậy, phán xét cũng rất cần thiết. Nó giúp chúng ta có “ý kiến” nhưng đôi khi nó có thể trở thành một lối khinh miệt đưa đến sự kết tội người khác.




Mặc dù thành kiến là cội nguồn của sai lầm và bất công, nhưng triết gia Đức Immanuel Kant (1724- 1804) cũng đã nhắc nhở chúng ta cần phải có bổn phận phán xét. Đó là trường hợp phải phán xét kẻ sát nhân và những kẻ phạm tội tình dục, hiếp dâm, v.v... Đây là những trọng tội trong xã hội.




Theo các nhà phân tâm học thì chúng ta thường có khuynh hướng hay phán xét những hành động vô luân (immorale) nếu trong tiềm thức chúng ta cũng có tư tưởng tương tợ như thế. Có thể nói rằng đây cũng là một cách để mình tự trừng phạt lấy mình.

“Anh kia say sưa tối ngày”, câu phán xét nầy có mục đích giúp chúng ta quên đi mình cũng là dân ghiền, nghiện ngập nicotine, thuốc lá, chocolat v.v...

“cha nội đó lái xe ẩu tả quá...”

So sánh mình khác người. “Anh kia sao làm biếng quá”, khi phán xét như thế mình muốn chứng tỏ là mình siêng hơn họ. Người ta nghĩ sai, làm trật, họ khác mình. Vậy là mình là người nghĩ đúng làm đúng.

Cũng có thể mình so sánh điểm tương đồng và sự giống nhau với họ. “Ông giám đốc cùng tuổi với tôi và cũng là bạn học của mình hồi trung học.”




“Bác sĩ kia quá tài ba quá. Hồi nhỏ, tôi và ổng ở cùng chung một xóm bên Phú Nhuận đó.”




Đây là một sự so sánh, một lối lý luận quá đơn giản và có lợi.