Thế giới ta đang sống chính là pháp giới
TS Nguyễn Tường Bách






Là một nhà khoa học chuyển sang kinh doanh, hơn 40 năm sống ở nước ngoài nhưng Nguyễn Tường Bách lại là một cái tên khá quen thuộc ở lĩnh vực sáng tác và dịch thuật.

Như một sự trùng hợp ngẫu nhiên, cuộc trò chuyện giữa chúng tôi diễn ra vào một buổi chiều đầu xuân Mậu Tý - thời điểm anh vừa bước sang tuổi 60. Kể từ mùa xuân này, anh đã quyết định về sống và làm việc tại quê hương.

Nhân gian như mộng, xa nước từ lúc tóc còn xanh, nay trở về thì tóc mai của người đã nhuốm bạc.

* Sau hơn bốn thập niên định cư ở Đức, đâu là lý do khiến anh quyết định quay về sống tại quê hương?

- Về hay ở là một câu hỏi lớn đối với những anh em Việt kiều như chúng tôi. Quyết định hồi hương là một thay đổi hết sức to lớn. Một bên là cuộc sống tương đối đầy đủ về vật chất, trong môi trường sống dễ chịu… Bên kia là đối diện với những xáo trộn, với nhiều điều chưa tốt như môi trường ô nhiễm. Nhất là những người đã đến tuổi hưu, thường ngại thay đổi, không muốn bắt đầu lại bằng cái nhà cái cửa, cái chén, đôi đũa… Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng nếu về thì tôi có thể cống hiến một số khả năng cho xã hội và điều đó làm cán cân lệch hẳn.

* Hẳn anh đã có sự chuẩn bị cho sự thay đổi này?

- Thực ra, tôi đã về Việt Nam nhiều lần trong nhiều năm qua. Nhưng bây giờ là thời điểm thích hợp để bắt đầu sống lâu dài tại Việt Nam. Lần này tôi về hai tháng, vừa ăn Tết ở quê nhà, vừa làm công tác chuẩn bị cả về vật chất và tâm lý. Đúng là quê hương của mình, ăn món ăn của mình, nói tiếng nói của mình, có những người thân thiết sẵn lòng chia sẻ niềm vui, suy nghĩ và cả những ưu tư. Đó là những điều mà những người Việt Nam ở nước ngoài, dù sống ở xã hội nào chăng nữa, cũng không thể so sánh được. Chỉ có điều tôi còn e ngại là mức độ ô nhiễm của môi trường đã đến mức báo động. Thể chất bị tác hại thì tinh thần cũng sẽ bị ảnh hưởng.

* Sự tác hại về tinh thần đã đến lúc cần phải báo động chưa, thưa anh?

- Theo quan sát của tôi, trong phạm vi này thì có một điều là quan hệ giữa người với người không tốt lắm. Tuy vấn đề này chưa đến mức nghiêm trọng như môi trường nhưng nếu không có sự hướng dẫn của dư luận thì sớm hay muộn chúng ta cũng sẽ phải báo động. Tôi nghĩ các nhà lãnh đạo và giới trí thức nên suy nghĩ về vấn đề này thật nghiêm túc. Cách nay chưa lâu, tôi có nghe một lãnh đạo của thành phố đặt vấn đề văn hóa đối xử cần phải được chú ý hơn trong năm mới. Đó là một tín hiệu cho thấy chính quyền đã chú ý đến vấn đề này.

* Được biết anh là một tiến sĩ ngành vật lý nhưng lại chuyển sang kinh doanh. Lần trở về này, anh có ý định tiếp tục công việc kinh doanh như nhiều Việt kiều khác?

- Đúng là tôi có học về vật lý nhưng 15 năm qua, tôi hoạt động kinh doanh, nhập khẩu thiết bị công nghiệp về Việt Nam. Tuy nhiên, đầu năm 2008 này, tôi quyết định chấm dứt toàn bộ hoạt động kinh doanh. Tôi đã nhận được lời mời làm công tác giảng dạy từ một số viện Phật học. Tôi cũng nhận được đề nghị hợp tác với một vài công ty tư nhân trong lĩnh vực huấn luyện kỹ năng giao tiếp và đàm phán, tư vấn quản lý dự án…

* Đạo của Vật lý của tác giả Fritjof Capra được xem là một cuốn sách không hề dễ đọc đối với nhiều người. Là người chuyển ngữ sang tiếng Việt, anh có thể nói về bản dịch này trong một vài câu được không?

- Được xuất bản năm 1975, Đạo của Vật lý đã được dịch sang nhiều thứ tiếng trước khi dịch sang tiếng Việt. Nội dung của cuốn sách bàn về sự đồng quy, song hành và phù hợp giữa tiến bộ, khám phá khoa học của ngành vật lý với những kiến giải của các đạo gia phương Đông như Lão Tử hay trong một số tôn giáo như Phật giáo, Ấn Độ giáo…

Một thí dụ là ngày nay, ngành vật lý, nhất là vật lý lượng tử, đã thừa nhận rằng sự xuất hiện của vũ trụ phải được xem là mối tương tác giữa vật được quan sát và người quan sát, chứ không phải bản chất vũ trụ tự nó là như vậy. Cách nay 2.500 năm, Phật giáo cũng đã cho rằng vũ trụ xuất hiện phù hợp với cái mà chúng ta tạm gọi là “nghiệp” của mỗi con người, phân thành “chính báo” và “y báo”. Theo đó, chính báo chỉ cái thân và cái tâm của chúng ta, còn y báo là vũ trụ quanh ta.

* Ý anh là mỗi người nhìn thấy vũ trụ một cách khác nhau?

- Đúng. Nhưng vì nghiệp của chúng ta giống nhau quá, nên khi chúng ta thấy giống nhau, chúng ta tưởng rằng chỉ có một vũ trụ duy nhất. Hãy lấy một thí dụ, thông thường khi chúng ta đi xe đến ngã tư, gặp đèn đỏ thì dừng, gặp đèn xanh đi tiếp. Giả định rằng có một người bị mù màu, đối với anh ta, tín hiệu đèn giao thông không phải là màu sắc, mà theo thứ tự trên dưới, đèn phía trên sáng thì dừng, đèn phía dưới sáng thì đi. Chúng ta không hề biết anh ấy bị mù màu, không biết anh ấy nhìn đèn giao thông khác chúng ta bởi anh ấy tuân theo hiệu lệnh đèn giao thông như chúng ta. Thậm chí nói miệng với nhau thì anh ta cũng gọi là “đèn xanh, đèn đỏ” như chúng ta. Thực tế là có hai cây đèn, đèn xanh, đèn đỏ và đèn trên, đèn dưới. Tương tự như vậy, vũ trụ hiện ra theo mức độ của mỗi người.

* Vậy thì vũ trụ dưới góc nhìn của Nguyễn Tường Bách là cái gì?

- Đối với tôi và bạn, đóa hoa là đóa hoa, nhưng với con vi khuẩn thì đóa hoa là thế giới của nó, còn với con ong thì đóa hoa là một bữa tiệc. Tôi và bạn cùng thấy đóa hoa là đóa hoa vì như cách lý giải của nhà Phật, chúng ta có cùng “cộng nghiệp”. Thế nhưng còn có “biệt nghiệp”. Khi xem một trận đá banh, có người chỉ thấy một cầu thủ đang lừa banh, người am hiểu một chút thì thấy vài ba đồng đội đang di chuyển để nhận banh, người sâu sắc thì thấy 22 cầu thủ đang vận động, còn ông huấn luyện viên thì biết cả cầu thủ nào cần phải thay ra khi điều chỉnh đấu pháp. Mức độ am tường đó chính là khái niệm “biệt nghiệp” trong nhà Phật, khiến chúng ta nhìn thấy thế giới này một cách khác nhau.

* Thông thường, các nhà khoa học luôn đề cao tính chính xác. Là một tiến sĩ vật lý nhưng anh chuyển sang nghiên cứu về đời sống tâm linh. Liệu hai lĩnh vực này có đồng quy không, thưa anh?

- Quả thật, khoa học đòi hỏi sự chính xác, đòi hỏi tính định lượng trong khi tâm linh hướng đến sự định tính. Nói chung thì hai lĩnh vực này khó có khả năng đồng quy nhưng thật ra giữa hai ngành này cũng có nhiều điểm tương đồng. Thí dụ về mặt chính xác thì khi đi sâu vào nghiên cứu đạo Phật, chẳng hạn như mảng tâm lý học Phật giáo, ta sẽ thấy mức độ chính xác cũng rất cao. Thí dụ tám tâm vương, 51 tâm sở v.v… trong tâm lý học Phật giáo. Chỉ có điều đối tượng nghiên cứu của Phật giáo là các tình trạng tâm lý, còn đối tượng của các nhà vật lý là vật chất.