Vài cảm nghĩ:
Quên nơi đây không có nghĩa là mất trí nhớ, như ở trường hợp bệnh lư Alzheimer, cũng không là cách đè nén mang tính tiêu cực để rồi sẽ nhớ lại, mà là không cố chấp, nắm giữ sự vật theo thói quen.
Sự nắm giữ cố chấp mọi việc là vui hay buồn luôn xảy ra theo thói quen (tập khí) của con người, và đây được xem là nguồn gốc gây ra khổ đau. Bởi buồn là cảm giác khó chịu khi không được toại ư, c̣n vui là cảm giác dễ chịu khi được thỏa măn.
Tuy nhiên, để ư rằng vui không tồn tại lâu dài, nếu nó phụ thuộc vào những điều kiện làm ta toại ư; nhưng b́nh thường niềm vui của con người lại rơi vào trường hợp ít hay nhiều các điều kiện, và con người lại luôn luôn có ư muốn đi t́m mọi cách để có những điều kiện tạo nên niềm vui cho ḿnh. Điều kiện chồng điều kiện, con người luôn bị trói buộc vào chúng – những ảo giác. Vậy th́ bản chất của niềm vui phải chăng cũng chẳng kém ǵ nỗi buồn?
Do đó, quên là nên hàm ư quên đi cái buồn hay cái vui b́nh thường như ta quan niệm th́ mới trọn vẹn. Trong trường hợp này Quên có thể đồng nghĩa với Xả (捨; P: upekkha; S: upeksha; E: equanimity). Xả không có nghĩa là gỗ đá trước ưa thích và chê ghét của đời thường, mà là cần tỉnh táo để thấy rơ bản chất của chúng, để đừng bị trói buộc, cắm sâu vào chúng mà trở thành tham lam và thù hận – hai tính chất làm bế tắc nội tâm (nội kết), gây ra khổ đau cho chính ḿnh.
Để đạt được cái quên “tích cực” này, có lẽ chúng ta phải thực hành thường xuyên và nhuần nhuyễn Xả như là một phản xạ nhạy bén. Bốn lănh vực nhớ nghĩ (quán niệm) thường được tập luyện Xả là:
Xả Thân,捨身: thân xác.
Xả Thọ,捨受: cảm xúc.
Xả Tâm,捨心: suy tưởng.
Xả Pháp,捨法: mọi sự vật.
Trở về chính ḿnh với Thân, Thọ, Tâm để thấy rơ bản chất, đó là tự tri. Đến với Pháp để thấy rơ bản chất, đó là toàn tri.
Công cụ (pháp khí) làm phương tiện cho thực tập xả chính là lư Duyên khởi***. Quán niệm lư Duyên khởi sâu sắc cho từng lănh vực sẽ giúp dần cho sự chuyển hóa nội tâm – tạo sự cân bằng tâm lư, đó là tránh hay vượt qua các cực đoan. Một khi nội tâm đau khổ do bị bế tắc bởi tham lam và sân hận được khai thông bằng sự chuyển hóa này, th́ có lẽ chính đây là hạnh phúc thật sự!
***
Lư Duyên khởi nói rằng mọi sự vật là do các yếu tố tương tác hợp-tan (duyên), cho nên tuy thấy mọi sự vật là có, nhưng không có thực thể (thường có). Đă không thực th́ cớ sao ta phải nắm giữ, thay v́ thấy đó là điều mà chúng ta cần cảnh giác.
Huy Thái
|