1.1. TÔN TRỌNG MẠNG SỐNG CỦA CON NGƯỜI
Mạng sống của các sinh vật rất quí . Mạng sống của con người có giá trị tối cao. Nếu mỗi cá nhân biết quí mạng sống của ḿnh, th́ không thể xem thường mạng sống của kẻ khác.
Một dân tộc được coi là văn minh là một dân tộc biết đề cao giá trị nhân phẩm của con người.
Một người có ḷng lương thiện không bao giờ sát hại đến sinh mạng của đồng loại và sinh mạng của cả sinh vật khác.
Chỉ có con người dă man mới coi thường mạng sống của con người.
Không sát sinh là cách chận đứng ḷng tham dẫm lên sinh mạng con người và sinh vật để mưu cầu tư lợi cho bản thân ḿnh. Không sát sanh c̣n là nuôi dưỡng ḷng trắc ẩn, từ bi đối với muôn loài.
“Trọng cái tính mệnh của người ta, là đừng làm điều ǵ phạm đến thân thể và quyền tự do của người ta.
Người ta ở đời, không có ǵ trọng hơn cái tính mệnh, hễ phạm đến, là một tội đại ác.
Không những là giết người mới có tội, cậy quyền cậy thế mà hà hiếp người ta, làm mất cái quyền tự do của người ta, cũng là một điều trái với lẽ công b́nh, người có lương tâm không ai làm” (6)
6.- Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đ́nh Phúc, Đổ Thận…Trọng cái tính mệnh của người ta. Luân lư giao khoa thư. Lớp Sơ Đẳng. Nhà xuất bản: Nha Học Chánh Đông Pháp, 1941, in lần thứ ba. Nhà xuất bản: Quê Mẹ, Paris in lại (không ghi năm), trang 53. Sau nầy ghi Quốc Văn Giáo Khoa Tư. Luân Lư-Sơ Đẳng
1.2. L̉NG NHÂN ÁI
Không phạm đến tính mệnh, của cải, danh giá, sự tự do và sự tín ngưỡng của người.Nhưng đó chỉ là giữ không làm điều ác mà thôi.
Như thế vẫn chưa đủ bổn phận làm người. Phải có ḷng nhân ái.
Nhân ái là ḷng từ thiện, thương người đói khát, giúp người hoạn nạn. Có ḷng nhân ái, th́ mới làm những việc như bố thí, cứu giúp kẻ nghèo khổ, mới biết thân yêu mọi người và quên ḿnh mà làm điều thiện.
Người có ḷng nhân ái dám hy sinh cứu người trong lúc nguy nan như người thầy thuốc không sợ lây khi chữa những bịnh truyền nhiễm; người lính liều sống chết ở chỗ chiến trường để giữ lấy nước nhà.
Họ v́ ḷng nhân ái mà ra sức làm nghĩa vụ.
“Bổn phận người ta đối với xă hội, thường chia làm hai mối là :
- Công b́nh và nhân ái.
“ Không hại người ” tức là công b́nh,
“ làm hay cho người ” tức là nhân ái.
Câu
“kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” trong sách luận ngữ, tức là công b́nh. C̣n nhân ái th́ ta có thể nói được rằng :
"kỷ sở dục giả, khả thi ư nhân”
Người ta mà không công b́nh, chẳng những có tội đối với lương tâm, mà luật pháp lại c̣n trừng trị nữa. Giết người th́ phải thế mạng; trộm cắp th́ phải ngồi tù, xưa nay ở đâu cũng vậy.
Con người mà không có ḷng nhân ái, th́ tuy đối với luật pháp không có tội lỗi, nhưng đối với lương tâm, th́ là không phải. Gặp người đói khó, mà ḿnh không giúp người ta, cũng không ai bắt được ḿnh, nhưng trong bụng không đành. (7).
7.- Quốc Văn Giáo Khoa Tư/Luân lư/Sơ Đẳng. Công b́nh và nhân ái, trang 51
Người có ḷng nhân ái th́ không những là chỉ thương xót đồng loại mà thôi, lại c̣n thương xót đến cả loài vật nữa.
“….Những loài vật đă giúp việc cho ta mà ta phải thương xót, là cái nghĩa vụ của ta. Nhưng đối với loài cầm thú khác, ta cũng nên có ḷng nhân ái mới phải đạo làm người. Cầm thú tuy là giống không biết thiện ác và phải trái như người, nhưng nó cũng biết đau, biết khổ như ḿnh… (8).
8.- Quốc Văn Giáo Khoa Tư/Luân lư/Sơ Đẳng.Ta nên thương loài vật, trang 71
V́ t́nh nghĩa đồng bào mà phát tâm bố thí, cứu giúp người đói khổ, hoạn nạn; chia xẻ miếng ăn, manh áo cho người khốn khổ. Sống đạm bạc, cứu giúp người đồng loại là hành đông của con người có ḷng nhân ái.
Người có ḷng nhân ái, không chỉ bố thí miếng cơm manh áo hay tiền bạc khi thấy người đói khổ, mà v́:
“Nghĩa đồng bào khiến ta thương yêu mọi người như là thương yêu anh em ruột. Bao giờ ta cũng sẵn ḷng giúp đỡ mọi người, để người ta làm tṛn cái nghĩa vụ ở đời.
Ta phải dạy bảo những người ngu dốt, khuyên người làm điều lành, răn người làm điều ác.
Ta nên che chở cho những người bị oan ức và bênh vực những người hèn yếu.
Ta phải ăn ở thế nào cho đứa con mồ côi có thể coi ta như cha, người quá phụ coi ta như ân nhân.
Ta làm mắt cho kẻ mù, làm chân cho kẻ què, làm tai cho kẻ điếc.Lúc nào cũng sẵn ḷng nhân từ mà giúp đỡ mọi người trong lúc nguy hiểm (9)
9.- Quốc Văn Giáo Khoa Tư/Luân lư/Sơ Đẳng.Nghĩa đồng bào, trang 65
Khi thấy ai nghèo đói, khổ sở, ḿnh cho cơm ăn, áo mặc, hoặc cho tiền bạc để giúp đỡ người ta đỡ khổ trong một lúc. Nhưng việc bố thí nầy phải “… tự nhiên, không cầu kỳ, không khoe khoang, mà có phần thiệt tḥi cho ḿnh th́ mới quí. Không cứ cho ít hay cho nhiều, miễn là ḿnh có ḷng thành thực, biết thương xót kẻ nghèo khổ, th́ mới là phải cái nghĩa bố thí. (10)
10.- Quốc Văn Giáo Khoa Tư/Luân lư/Sơ Đẳng Bố thí, trang 62
Ngoài việc bố thí, “người có ḷng nhân ái thường hay nghĩ đến việc thiện, như là thấy ai nghèo khổ th́ đỡ đần, t́m công việc cho người ta làm, hoặc cứu giúp những cô nhi, quả phụ cho người ta khỏi đói rét, vất vả. (11)
11.- Quốc Văn Giáo Khoa Tư/Luân lư/Sơ Đẳng. Việc thiện, trang 64
Lời một bà mẹ nói với đứa con trong bài “Kẻ khó” (Tâm Hồn Cao Thượng) không chỉ làm rung động tâm hồn của trẻ thơ, mà ngay đối với người lớn tuổi cũng không khỏi bùi ngùi.
Con ơi ! Con phải biết con có đủ cả, chứ kẻ khó th́ thiếu hết. Khi con mong sao được sung sướng th́ người nghèo chỉ cầu sao cho khỏi chết.
Trong một khu có bao nhiêu nhà giàu, trong một phố có bao nhiêu người sang trọng qua lại, có bao nhiêu đứa trẻ ăn mặc xa hoa, thế mà vẫn c̣n thấy nhiều đàn bà và trẻ con đói khát, rách rưới ! Thực đáng buồn thay ! Muốn cho người ta khỏi chê con là một kẻ vô t́nh th́ từ sau, con đừng bước qua một kẻ khó mà không cho ǵ! (12)
2.- Hà Mai Anh : Kẻ khó, trang 43.
Bài thơ “Cách ăn ở” và “Những đứa trẻ mồ côi” là bài học luân lư về ḷng nhân đạo mà học tṛ bậc tiểu học được học nằm ḷng. Khi thấy người hoạn nạn, đau yếu phải giúp đỡ bằng t́nh thương yêu chân thành. (13)
13.- Trần văn Chánh (2012)
Cách ăn ở.
Ở cho có đức có nhân,
Mới mong đời trị được ăn lộc trời.
Thương người tất tả ngược xuôi,
Thương người lỡ bước, thương người bơ vơ.
Thương người ôm dắt trẻ thơ,
Thương người tuổi tác già nua bần hàn.
Thương người cô quả cô đơn
Thương người đói rách lẩm than kêu đường.
Thấy ai đói rét th́ thương,
Rách thường cho mặc, đói thường cho ăn.
Thương người như thể thương thân,
Người ta phải bước khó khăn đến nhà.
Đồng tiền bát gạo mang ra,
Rằng đây cần kiệm gọi là làm duyên
Nguyễn Trăi
(Gia huấn ca)
Những đứa trẻ mồ côi.
Có những con người đang thời hoa nở,
Sống trong niềm đau khổ: kiếp lầm than.
Cặp chân non ngày tháng những lang thang,
Trên đường phố ngút đầy bao gió bụi.
Tuổi niên thiếu dệt trong ngàn sầu tủi,
Không gia đ́nh, cha mẹ, khát t́nh yêu.
Ôi long đong, thân trẻ nhỏ sớm chiều,
Ngàn cực nhục cũng chỉ v́ cơm áo!
Tuổi niên thiếu lớn dần trong khổ năo,
Mặt trẻ trung đầy những nét đau thương.
Sống lầm than, dầu dăi nắng mưa sương,
Thân c̣m cơi không đủ đầy nhựa sống.
Những trẻ ấy dưới bầu trời cao rộng,
Đưa mắt nh́n thèm khát cảnh yên vui.
Có chăng ai, chỉ một phút ngậm ngùi,
Cho thân phận con người xấu số.
Xuân Chính
(Tiểu học nguyệt san, tháng 3/1959)
C̣n tiếp ,