Trong khi Mỹ gây áp lực cho Trung Quốc vì ủng hộ Nga, Trung Quốc cố chuyển sang giúp ngăn chặn cuộc khủng hoảng Ukraine trở nên nghiêm trọng hơn.
Nhưng sự miễn cưỡng tách xa khỏi Moscow của Bắc Kinh đã làm suy giảm uy tín của Trung Quốc trong mắt phương Tây và hạn chế bất kỳ vai trò nào của Trung Quốc trong việc khiến Nga phải lùi bước.
Chính quyền Biden từ chối thảo luận về kết quả của một cuộc họp căng thẳng kéo dài bảy giờ tại Rome giữa cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ Jake Sullivan và Dương Khiết Trì, một thành viên Bộ Chính trị Trung Quốc, mặc dù Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki có gợi ý về việc Hoa Kỳ đã cảnh báo Trung Quốc rằng Hoa Kỳ sẽ ra tay nếu Bắc Kinh giúp Nga bù đắp thiệt hại do các lệnh trừng phạt của phương Tây. "Chúng tôi nói rõ là sẽ có hậu quả", bà Psaki nói tại một cuộc họp báo của Nhà Trắng
Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, Dương Khiết Trì tuyên bố trong cuộc gặp với ông Sullivan là Trung Quốc trung lập trong cuộc xung đột này. “Trung Quốc luôn ủng hộ việc tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của tất cả các quốc gia. Trung Quốc cam kết thúc đẩy đàm phán hòa bình”.
Đây là cuộc gặp mặt trực tiếp đầu tiên giữa Dương Khiết Trì và Sullivan kể từ tháng 10 khi Bắc Kinh nhận thấy ngày càng bị cô lập với thế giới từ khi Tập Cận Bình và Putin tuyên bố quan hệ hữu nghị “không có giới hạn” chỉ vài tuần trước khi Nga xâm lược Ukraine. Trong khi hầu hết các quốc gia cho đến nay đều lên án hành động của Moscow, Trung Quốc đã không gọi cuộc tấn công của Nga là một cuộc xâm lược và Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị tuần trước đã gọi Nga là “đối tác chiến lược quan trọng nhất” của Trung Quốc.
Lập trường đó đã khiến nhiều người ở phương Tây gộp Trung Quốc và Nga lại thành một “trục” mới, đe dọa nỗ lực của Tập Cận Bình xem Trung Quốc là quốc gia có trách nhiệm trong các vấn đề toàn cầu, và có khả năng để Mỹ và châu Âu có thêm lý do để tách rời khỏi Trung Quốc.
Các cố vấn chính sách đối ngoại của Bắc Kinh nói rằng việc Tập Cận Bình cử nhà ngoại giao hàng đầu đến một cuộc họp tập trung nhiều vào vấn đề Ukraine cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng của Bắc Kinh trong việc thực hiện một vai trò chủ động nhằm giảm leo thang cuộc khủng hoảng này. Chỉ một tháng trước Tập Cận Bình cùng Putin ra một tuyên bố chung đã đưa mối quan hệ Trung Quốc-Nga lại gần nhau nhất trong bảy thập niên qua.
Các cố vấn cũng chỉ ra những phát biểu gần đây của Tập Cận Bình và các quan chức cấp cao khác trong các cuộc điện đàm với các nhà lãnh đạo châu Âu đã bày tỏ mong muốn cùng cộng đồng quốc tế thúc đẩy việc ngừng bắn ở Ukraine.
Trọng tâm chiến lược của Bắc Kinh là liên kết với Moscow để đối đầu với phương Tây do Mỹ dẫn đầu. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích chính sách đối ngoại cho rằng, điều đó có nghĩa là Trung Quốc sẽ khó ảnh hưởng đến Nga để khiến Putin phải lùi bước trong khi Nga hiện đang dựa vào việc Trung Quốc mua dầu khí và các sản phẩm khác để duy trì kinh tế.
Andrew Small, một chuyên gia về Trung Quốc tại Quỹ German Marshall, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, nói: "Nếu họ đồng ý với Nga và nghĩ rằng điều đó sẽ giúp giảm bớt một số áp lực mà họ đang phải đối mặt, thì sẽ không khó để họ thực hiện".
Nhưng trong khi Trung Quốc có thể “giả vờ thực hiện các qúa trình hòa giải cho có vẻ như thực hiện vì hòa bình, thì khả năng Trung Quốc có thể đóng góp bất cứ điều gì chỉ bằng cách chuyển các thông điệp qua lại hoặc tổ chức các cuộc đàm phán là cực kỳ nhỏ."
Quan chức Hoa Kỳ nói rằng họ đã liên lạc với Trung Quốc và nói rõ hậu quả của việc giúp Điện Kremlin đối phó với các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ.
“Chúng tôi sẽ đảm bảo Trung Quốc hay bất kỳ ai không thể bù đắp cho Nga những tổn thất này”, ông Sullivan nói với chương trình “Meet the Press” (Gặp Gỡ Báo Chí) của Đài NBC vào Chủ nhật.
Cho đến nay, Trung Quốc là quốc gia có quan hệ thương mại với Mỹ và châu Âu vượt xa Nga. Trung Quốc đang tuân thủ các hạn chế đó vì lo ngại mất quyền tham gia vào hệ thống thương mại toàn cầu do đồng đô la thống trị và kinh tế Trung Quốc phải gánh chịu một đòn nặng nề.
Áp lực dường như đang gia tăng đối với Bắc Kinh trước cuộc gặp hôm thứ Hai giữa hai ông Sullivan và Dương Khiết Trì. Quan chức Mỹ cho biết hôm Chủ nhật rằng trong khi phương Tây viện trợ cho Ukraine, Nga đã yêu cầu Trung Quốc cung cấp thiết bị quân sự và các hỗ trợ khác họ, mặc dù không tiết lộ rõ Moscow đã yêu cầu gì hoặc phản ứng của Bắc Kinh đối với các yêu cầu là như thế nào.
Cả Moscow và Bắc Kinh đều phủ nhận việc Nga yêu cầu Trung Quốc hỗ trợ quân sự.
Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, Dương Khiết Trì nhấn mạnh rằng “Trung Quốc kiên quyết phản đối bất kỳ lời nói và hành động nào làm lan truyền thông tin sai lệch, xuyên tạc và bôi nhọ lập trường của Trung Quốc,” trong cuộc gặp hôm thứ Hai với Sullivan.
Lập trường Dương Khiết Trì đưa ra trong cuộc họp hôm thứ Hai phù hợp với hoạt động ngoại giao khó khăn mà Trung Quốc đã thực hiện kể từ khi quân đội Nga tiến vào Ukraine vào tháng trước. Mặc dù quy mô của cuộc tấn công của Nga vào Ukraine đã khiến lãnh đạo Trung Quốc bất an, nhưng các cố vấn cho biết, Tập Cận Bình sẽ tiếp tục duy trì mối quan hệ gắn bó với Putin vì Bắc Kinh nhận thấy có ít cơ hội cải thiện mối quan hệ với Mỹ và cần phải giữ Nga làm đối tác ngay cả khi không xem Nga là một đồng minh thực sự.
Bắc Kinh đã thất vọng vì chính quyền Biden đã giữ nguyên phần lớn các biện pháp thuế quan dưới thời Trump và mở rộng danh sách các công ty công nghệ Trung Quốc bị đưa vào danh sách đen vì bị cáo buộc ủng hộ quân đội Trung Quốc và chiến dịch của Bắc Kinh nhằm đàn áp người Duy Ngô Nhĩ và các nhóm dân tộc khác ở Tân Cương.
Một số quan chức Trung Quốc đã ngầm quan ngại về các thiệt hại do mối liên kết của Bắc Kinh với Moscow gây ra cho các mối quan hệ khác. Trong khi đó, một số đại diện chính phủ cho rằng Bắc Kinh đóng một vai trò tích cực trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng nếu Washington bớt chỉ trích họ.
Wang Huiyao, cố vấn chính phủ Trung Quốc, chủ tịch tổ chức nghiên cứu của Bắc Kinh - Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa, cho biết: “Hoa Kỳ cần cắt giảm tấn công và trừng phạt Trung Quốc. Không thể tiếp tục một mặt làm hại Trung Quốc rồi sau đó mong đợi Trung Quốc giúp đỡ."
Tập Cận Bình coi Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh là cơ hội để giới thiệu sự phát triển của Trung Quốc sau bảy năm chuẩn bị. Vào cuối năm ngoái, lãnh đạo Trung Quốc đã vô cùng tức giận khi chính quyền Biden quyết định tẩy chay ngoại giao Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh, được tổ chức vào tháng trước. Putin đã trở thành khách VIP duy nhất của Tập Cận Bình của một cường quốc tới dự lễ khai mạc Thế vận hội.
Trong những ngày gần đây, cơ quan kiểm duyệt của Bắc Kinh đưa tin trong nước sơ sài về cuộc xâm lược của Nga, hướng dẫn các phương tiện truyền thông Trung Quốc hạn chế đăng các bài báo “thân Nga” hoặc “thân Ukraine”, theo các nhà báo Trung Quốc. Các nhà báo nói rằng một sắc lệnh khác từ Bộ Tuyên truyền là tất cả các phương tiện truyền thông phải tránh “nói xấu” mối quan hệ Trung Quốc-Nga.
Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson, một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Washington, cho biết: “Việc tách khỏi Moscow không phải là điều mà Tập Cận Bình nghĩ đến. Ngay cả khi Trung Quốc muốn điều chỉnh chính sách, họ sẽ không làm ngay bây giờ vì một thay đổi quan điểm mới sẽ đặt ra câu hỏi về việc Tập Cận Bình đặt Trung Quốc vào thế khó trong vấn đề Nga ngay từ đầu."
Bà Sun nói trong một năm mà Tập Cận Bình tìm cách phá bỏ tiền lệ và nắm quyền nhiệm kỳ thứ ba, "đó sẽ không phải là một chính sách có thể thực hiện được."
Nguồn: WSJ