Hộ chiếu là một nét văn hóa của quốc tế, khi loài người ngày càng giao thương - giao đãi trên thế giới. Vì vậy, quốc tế thường xuyên xếp hạng hộ chiếu của các quốc gia trên toàn cầu. Hộ chiếu còn thể hiện danh dự - uy tín - phẩm giá của một dân tộc, khi xuất ngoại.
Từ thống kê dựa vào nhiều tiêu chí và qua nhiều năm, quốc tế thu thập số liệu, hành vi trên mọi lãnh vực (đầu tư, giao thương, du lịch, học hành, an ninh - an toàn, sự ổn định chính trị - xã hội v.v...) của một nước cụ thể, để hoàn thành bảng xếp hạng, gần như tất cả các hộ chiếu của các quốc gia. Mục đích của bảng xếp hạng quốc gia nhằm chuyển thông điệp về mức độ văn minh đáng ngưỡng mộ pha lẫn sự kính trọng về phẩm giá của các dân tộc khi xuất ngoại, mà người dân bản xứ không cần phải e dè, ngượng ngùng hay tủi hổ với sự săm soi, cùng ánh mắt nghi ngờ của các viên chức phụ trách về xuất - nhập cảnh các nước, khi cầm trên tay sổ hộ chiếu do chính nhà nước mình cấp cho, lúc đặt chân vào nước khác.
Việt Nam được xếp hạng hộ chiếu lần lượt qua 4 năm 2019 - 2022, như sau:
- Năm 2019: Hạng 90 [1]
- Năm 2020: Hạng 94 [2]
- Năm 2021: Hạng 95 [3]
- Năm 2022: Hạng 92 [4]
Liên tục 4 năm gần nhứt, hộ chiếu được gọi là "quyền lực", với vị trí đầu bảng thường xuyên thuộc về Nhựt Bổn, Tân Gia Ba, Nam Hàn.
Gần đây, Việt Nam phát hành hộ chiếu mẫu mới, trong đó không có mục "nơi sinh" và 3 quốc gia: Đức, Tây Ban Nha, Séc đã không cấp visa cho những người Việt Nam nào cầm cuốn "hộ chiếu mới" vào nước họ.
Báo Dân Trí ra ngày 3 tháng Tám năm 2022 cho biết [5]: "...Từ ngày 3/8, Đại sứ quán Việt Nam tại Séc triển khai việc ghi thêm bị chú nơi sinh vào hộ chiếu mẫu mới cho công dân Việt Nam. Trước đó, Đại sứ quán Việt Nam tại Đức cũng thực hiện cấp xác nhận bằng tiếng Đức về nơi sinh để xuất trình kèm theo hộ chiếu của công dân...". Đây là một việc làm mang tính sửa chữa nhưng không rõ Đức và Séc có chấp nhận như vậy hay không. Điều này càng thể hiện tính ấu trĩ của phía Việt Nam với thái độ chủ quan "chỉ biết mình mà không thèm tìm hiểu người", khi phát hành hộ chiếu mới. Người dân cũng thắc mắc, mục "nơi sinh" vốn là điều bình thường mà "hộ chiếu cũ" đã ghi nhận từ lâu, tại sao "hộ chiếu mới" lại loại bỏ điều căn bản về nơi sanh thành của người sở hữu nó (?).
Việt Nam - với hơn 25 năm hội nhập quốc tế, kể từ khi Hoa Kỳ bãi bỏ cấm vận vào năm 1995 thuộc thế kỷ 20 - đời sống kinh tế quả có "dễ thở" hơn so với những năm "bao cấp triền miên" nhưng văn hóa - giáo dục vẫn bế tắc và xuống dốc trầm trọng. Hai lãnh vực quan trọng đó, vốn làm nên hồn cốt của một dân tộc, dù tiêu tốn ngân sách và cải cách - sửa đổi rất nhiều nhưng nhân phẩm người Việt ngày càng thê thảm, đặc biệt ngày càng khó cải thiện cách nhìn của thế giới, thông qua những lãnh vực phải cầm cuốn hộ chiếu trong tay để ra nước ngoài.
Bằng chứng thứ nhứt: Năm 2017, Bộ Lao động Thương Binh và Xã hội chính thức công bố danh sách 58 quận/huyện thuộc 12 tỉnh, thành phố không được cho lao động đi xuất khẩu tại Hàn Quốc. Điều đáng kinh ngạc, tất cả 58 quận/huyện thuộc 12 tỉnh/thành phố đều nằm từ vĩ tuyến 17 trở lên cực Bắc [6].
Bằng chứng thứ nhì: Báo Người Lao Động ra ngày 2 tháng Bảy năm 2022 cho hay: Có thêm 8 huyện/thị xã thuộc 4 tỉnh bị Hàn Quốc không chấp nhận vào nước họ làm việc, gồm: Huyện Nghi Xuân, huyện Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh); thành phố Chí Linh (Hải Dương); thị xã Cửa Lò, huyện Nghi Lộc, huyện Hưng Nguyên (Nghệ An); huyện Đông Sơn, huyện Hoằng Hóa (Thanh Hóa) [7].
Bằng chứng thứ ba: Hoa Kỳ đã hạ Việt Nam xuống nhóm 3 trong bảng xếp hạng về nạn buôn người và phía Việt Nam - Phát ngôn nhân Lê Thị Thu Hằng đã phản đối báo cáo này, với khẳng định thông tin phía Mỹ "không xác thực, không phản ánh đầy đủ và chính xác về tình hình cũng như nỗ lực phòng, chống mua bán người của Việt Nam" [8]. Nhóm 3 cũng là nhóm thấp nhứt trong báo cáo và rất có khả năng ảnh hưởng về hình ảnh, cùng các khoản viện trợ (nếu có) của Chánh phủ Việt Nam và ngay cả vô số người Việt Nam càng bị "dòm ngó" khi ra nước ngoài, dù bất kỳ lý do gì, cũng dễ bị mất thời gian rất lâu để làm thủ tục, khi cầm cuốn "hộ chiếu mới" trong tay cùng với "dấu ấn của quỷ" với nhóm 3 thuộc nạn buôn bán người.
"Ở đâu cũng có kẻ tốt người xấu, đừng vơ đũa cả nắm" - loại lý lẽ - tuyệt đại đa số người Việt Nam (dưới sự lãnh đạo của ĐCSVN) đều nghe rộng rãi trên các diễn đàn tranh cãi về các thói hư tật xấu của người Việt. Lý lẽ này, thoạt nghe qua có vẻ đúng, thậm chí rất đúng. Tại sao? Lý lẽ đó dựa trên cặp phạm trù Triết Học mang tên "Tương đối - Tuyệt đối" (tức là người ta thường nghe trên cõi đời này, không có gì là tuyệt đối hết). Nhưng lý lẽ đó đã cố tình chối bỏ những thực tế như 3 bằng chứng thượng dẫn cùng nhiều vụ buôn người dẫn đến cái chết trong container của 39 người Việt tại Anh quốc vào năm 2019, cùng 4 năm xếp hạng hộ chiếu liên tục nói trên. Nhà cầm quyền CSVN cũng không buồn tìm hiểu, tại sao Hàn Quốc lại từ chối lao động xuất thân thuộc các tỉnh phía Bắc. Họ cũng mắt lấp tai ngơ về nạn buôn người, trồng cần sa trên xứ người, buôn lậu cũng chiếm tuyệt đại đa số là dân từ vĩ tuyến 17 ngược ra phía Bắc! Không hề thiếu các công chức với chức vụ cao - thấp thuộc Bộ Ngoại giao của nước CHXHCNVN dính vào một số tệ nạn đó. Thậm chí, lạm dụng chức quyền để làm ra những chuyến bay gọi là "giải cứu đồng bào", mà các "quan chức nhà nước" đang lâm vào vòng lao lý.
Sự giàu có vật chất không làm con người văn minh. Thay vào đó, sự diêm dúa và bầy hầy trong cách ăn mặc - ăn ở ngày càng đậm một màu xám lông chuột. Không hiểu nhà cầm quyền CSVN đã tạo ra loại "văn hóa tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc" - mà chính họ huênh hoang trong các nghị quyết đại hội đảng ra sao - tới nỗi lại tạo ra "con người XHCN" như thế?!
Thay vì nhìn nhận thực tế rõ ràng đang diễn ra theo chiều hướng ngày càng đánh mất phẩm giá làm người Việt Nam, khi cầm trên tay cuốn hộ chiếu đi ra nước ngoài, quan chức của nhà cầm quyền CSVN luôn đổ cho mọi lý do mà họ có thể nghĩ ra. Phẩm giá làm người Việt càng thảm hại.
Mới đây, đương kim Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu Bộ Công an "nghiên cứu và có giải pháp xử lý vấn đề mẫu hộ chiếu mới, tránh những tác động bất lợi trong bối cảnh mở cửa, phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội" [9]. Yêu cầu của ông Chính làm cho người dân dễ hiểu, khi phát hành "hộ chiếu mới", dường như Bộ Chính trị nói chung và Thủ tướng Chính phủ nói riêng không hề hay biết và không được Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm báo cáo để thông qua?
Kết
Được chính thức kết nạp vào WTO vào tháng Mười Một năm 2006, với quãng thời gian dài hơn 15 năm, Nhà cầm quyền CSVN dường như vẫn làm những gì "vì mình" hơn là tuân theo luật và các nguyên tắc quốc tế. Cho đến khi hữu sự, họ loay hoay sửa chữa để cuối cùng cũng "vì mình" - Một cách quản trị quốc gia mang tính đối phó trước mọi tình huống là cách quản trị quốc gia tạm bợ - chắp vá. Tôn chỉ "Việt Nam muốn làm bạn với thế giới" trở nên lung lay vì niềm tin "bạn bè" không thể đặt vào những bằng hữu chỉ lăm lăm tìm cách đối phó, thay vì cho thấy sự chân thành trong tình bạn.

NGUYỄN NGỌC GIA