Bản hiến pháp đầu tiên của Thái Lan là bản hiến pháp năm 1932, hay còn được gọi là Hiến pháp Vương quốc Siêm 1932.
Cuộc đảo chính thay đổi chế độ từ quân chủ chuyên chế sang quân chủ lập hiến năm 1932 hay còn gọi cách mạng 1932, đã thông qua bản Hiến pháp dân chủ, làm lên cuộc đảo chính không đổ máu.
Vua Rama VII đã tuyên bố "quyền lực cao nhất của đất nước thuộc về mọi người dân".
Kể từ năm 1932 Thái Lan đã nhiều lần sửa đổi hoặc thay mới hoàn toàn Hiến pháp sau mỗi cuộc đảo chính quân sự, tính tới năm 2007 có 16 lần (chưa kể hiến pháp lâm thời) thay đổi Hiến pháp.
Sau mỗi cuộc đảo chính thành công chính quyền quân sự lại bác bỏ Hiến pháp hiện hành và ban hành mới.
Tất cá các bản Hiến pháp đều là chế độ quân chủ lập hiến, nhưng thực tế là sự phân chia quyền lực của các cơ quan chính phủ. Hầu hết quy định hệ thống nghị viện, nhưng một số trường hợp là chế độ độc tài. Quyền hạn trực tiếp của Quốc vương cũng được thay đổi đáng kể.
Và cho đến nay Thái Lan có 20 bản Hiến pháp và Hiến chương (hiến pháp lâm thời) cho thấy tính phức tạp của nền chính trị Thái Lan vẫn bị Hoàng gia thao túng vì hiến pháp vẫn phải được nhà vua phê chuẩn mới có giá trị. Quân đội Thái Lan không đứng trung lập phụng sự đất nước mà chỉ phục cho lợi ích Hoàng gia và phe cánh.
Đây chính là nguyên nhân dẫn đến các cuộc biểu tình bùng phát đòi thay đổi hiến pháp, chấm dứt sự thao túng của quân đội và giảm bớt các quyền lực của nhà vua Thái Lan.
Một điều bất lợi của chính phủ do đại tướng Prayut Chan O Cha làm thủ tướng sau cuộc đảo chính tháng 5/2014 là Mỹ và tất cả các nước phương Tây đều có cùng thái độ : Đó là lên án cuộc đảo chính và giảm bớt các tiếp xúc song phương. Duy chỉ có Trung Quốc, nước duy nhất trong số các cường quốc, là không lên án Thái Lan.
Trong tình thế bị cô lập quan hệ giữa Bangkok và Bắc Kinh, quốc gia láng giềng lớn ở phía bắc đã có những bước xích lại gần ngoạn mục. Nhiều dự án kinh tế chung, hợp tác quân sự, gia tăng các chuyến thăm viếng lẫn nhau đã diễn ra. Đây là giai đoạn quan hệ tốt đẹp giữa tập đoàn quân sự cầm quyền tại Bangkok và chế độ cộng sản Trung Quốc.
Đối với giới quân sự cầm quyền, đây là một chỗ dựa quan trọng vì các lãnh đạo Thái Lan rất chú trọng đến hình ảnh của đất nước trên trường quốc tế. Hợp tác kinh tế giữa hai nước đã được củng cố, không chỉ về trao đổi mậu dịch mà còn cả trong lĩnh vực đầu tư của Trung Quốc tại Thái Lan.
Bắc Kinh xây dựng một tuyến đường sắt cho tàu cao tốc nối liền biên giới Lào với thủ đô Bangkok, Thái Lan, trong khuôn khổ một dự án mạng lưới giao thông vùng. Hợp tác quân sự cũng được tăng cường với các cuộc tập trận chung có tầm cỡ nhỏ hơn giữa Thái Lan và Trung Quốc.
Cuối cùng, đây có thể còn là khía cạnh gây tranh cãi nhiều nhất, chính quyền quân sự Thái Lan đã tạo ra cảm giác quay lưng lại với việc tôn trọng nhân quyền để có thể chiếm được sự ưu ái của Bắc Kinh, chẳng hạn như cho cưỡng bức trả về Trung Quốc hồi tháng 7/2015 khoảng một trăm người Duy Ngô Nhĩ, nhập cư trái phép vào Thái Lan. Bangkok còn cho bắt giữ các nhà bất đồng chính kiến Trung Quốc hay Hồng Kông rồi cưỡng bức trả về Trung Quốc mà ở đó họ đã bị cầm tù ".
Quân đội hai nước cùng tập trận, gia tăng viếng thăm nhau, hải quân Thái Lan có ý định mua tàu ngầm của Trung Quốc …Các động thái ngày càng nhiều và rõ nét này phản ánh sự thay đổi trong chính sách ngoại giao của Bangkok. Đương nhiên, câu hỏi được đặt ra là phải chăng Thái Lan đang từng bước xích lại gần Trung Quốc hơn, trong bối cảnh quan hệ với Hoa Kỳ và phương Tây có phần lạnh nhạt ?
Điều làm cho nước Mỹ lo ngại, do phải tách rời xa một chút địa bàn châu Á vì những xung đột liên quan đến sự trỗi dậy của Hồi giáo cực đoan, chiến đấu ở vùng Trung Đông, Trung Á và Bắc Phi, đó là Thái Lan dưới chế độ quân sự dường như đang vội vã, gần như vô vọng, ngã vào vòng tay của Bắc Kinh, nhằm làm chậm lại quá trình bị xói mòn hình ảnh của mình trên trường quốc tế ».
Phải chăng Mỹ đã «mất» Thái Lan vào tay Trung Quốc?
Theo nhà báo Arnaud Dubus, các động thái xích lại gần Trung Quốc là một sự đứt đoạn trong chính sách ngoại giao của Thái Lan.
Theo truyền thống, chính sách ngoại giao Thái Lan là duy trì một thế cân bằng trong quan hệ với các cường quốc. Chúng ta thấy rõ điều này trong thời kỳ thuộc địa cũng như là trong suốt Đệ nhất Thế chiến và ngay sau khi chấm dứt Chiến tranh Thế giới lần 2.
Thái Lan là đồng minh lâu đời và trung thành của Mỹ trong khu vực Đông Nam Á và bình thường ra, quan hệ giữa hai nước sẽ phải phát triển mạnh trong bối cảnh chính quyền Washington thực hiện chính sách « xoay trục » sang châu Á. Cuộc đảo chính năm 2014 đã phần nào làm thay đổi cảnh quan, buộc Washington một mặt phải bày tỏ thái độ đối với chính quyền quân sự ở Bangkok, mặt khác, phải tìm cách giữ Thái Lan, không để nước này hiểu là bị bỏ rơi. Bằng chứng cụ thể nhất là việc Mỹ vẫn quyết định tham gia, có chừng mực cuộc tập trận hàng năm Hổ Mang Vàng (Cobra Gold) lần thứ 35, được tổ chức vào đầu tháng Hai năm nay.
Ông Paul Chambers, thuộc Viện Đông Nam Á, trụ sở ở Chiang Mai, Thái Lan, được hãng tin Bloomberg trích dẫn, nhận định là Hoa Kỳ vừa phải bảo vệ các nguyên tắc của một nền dân chủ, vừa phải bảo vệ quan hệ với Thái Lan. Ông nói : «Obama đang đi trên dây, làm sao giữ được cân bằng, bảo vệ được các lợi ích cùng với các giá trị của nước Mỹ. Việc tham gia đầy đủ (vào cuộc tập trận) sẽ làm cho các thế lực vận động hành lang về nhân quyền bất bình. Việc không tham gia có thể sẽ làm chính quyền quân sự Thái Lan xa cách Hoa Kỳ».
Chuyên gia Jon Grevatt của tạp chí quốc phòng Anh IHS Jan’s, hiện làm việc tại Bangkok lại cho rằng Thái Lan biết rõ là họ không thể mất Hoa Kỳ. Theo ông, « Hoa Kỳ có ảnh hưởng rất lớn đối với thương mại và quân sự trên thế giới, và trong các quan hệ giữa các chính phủ. Rút cầu quan hệ với Mỹ sẽ gây ra một loạt các vấn đề đối với Thái Lan vào lúc nền kinh tế nước này đang gặp khó khăn. Trung Quốc là một nước lớn, nhưng nền kinh tế của nước này cũng đang gặp khó khăn ».
Kể từ giờ Thái Lan đứng chung cùng hàng với Lào và Cam Bốt như là những quốc gia sẵn sàng hy sinh tình liên đới trong khối ASEAN để làm hài lòng Trung Quốc. Trong những cuộc họp thượng đỉnh hay những cuộc gặp gỡ trong khu vực gần đây, Thái Lan chẳng tuyên bố một lời nào về những công trình bồi đắp bãi đá ngầm trên Biển Đông hay như về thái độ rõ ràng là gây hấn của Trung Quốc đối với Việt Nam, cũng như là với Philippines trong những năm gần đây.
Một trong những hệ quả quan trọng đó là làm cho các tuyên bố đoàn kết khu vực trở nên sáo rỗng vào thời điểm mà cộng đồng kinh tế và xã hội-chính trị của ASEAN đang được hình thành. Người ta có thể nói là ASEAN là một hiệp hội các chính phủ thiếu sự kết hợp, không những là do tính đa dạng về chế độ chính trị của các nước thành viên, nhưng cũng vì do các nước này dường như đặt ưu tiên cho lợi ích của chính mình hơn là của cả khu vực chung. Và tranh chấp trên Biển Đông là một ví dụ tốt nhất cho thấy sự yếu kém của tổ chức này.
Chiến lược đối ngoại mới của Thái Lan –liên kết với các nước lớn được gọi là «siêu cường thay thế» như Trung Quốc, Nga – đã đi ngược lại cách tiếp cận truyền thống trong lịch sử đối ngoại của nước này. Ngay cả dưới thời thực dân hoặc trong thời kỳ chiến tranh lạnh,Thái Lan đã áp dụng chiến lược «ngoại giao cây tre», tức là uốn theo chiều gió. Chiến lược ngoại giao này đã cho phép Thái Lan khai thác thế mạnh của một siêu cường này để đối phó với một nước lớn khác, bảo đảm sự sống còn của một quốc gia.
Về ngắn hạn, chiến thuật liên kết với các “siêu cường thay thế” có thể mang lại kết quả. Kể từ khi Hoa Kỳ không thừa nhận chính phủ của tướng Prayut Chan O Cha, Thái Lan đã tìm kiếm các đối tác để tạo tính chính đáng, củng cố vị thế của Thái Lan trên trường quốc tế. Chính sự ủng hộ của Trung Quốc và Nga đã trực tiếp làm tăng thêm lòng tin cho các lãnh đạo chính trị Thái Lan để họ tiếp tục kéo dài sự lãnh đạo đất nước bất chấp sự lên án của phương Tây.
Tuy nhiên, về lâu dài, chính sách «ngoại giao cây tre» nghiêng về phía Trung Quốc và Nga có thể chứng tỏ sự thiển cận trong các vấn đề chính trị quốc tế. Cho dù Nga và Trung Quốc bất đồng trên nhiều hồ sơ quốc tế, nhưng thực là ấu trĩ nếu nghĩ rằng Matxcơva và Bắc Kinh sẽ bênh vực Bangkok nếu như các bạo lực chính trị tại Thái Lan là kết quả của chính sách tăng cường trấn áp người dân.
Sự thực là Hoa Kỳ bất đồng với bất đồng với Nga và Trung Quốc trên nhiều hồ sơ, từ nguy cơ xung đột ở Biển Đông đến vấn đề vũ khí hạt nhân của Bắc Triều Tiên, từ cuộc khủng hoảng Syria cho đến cuộc chiến chống khủng bố tại châu Âu. Nhưng đồng thời, Washington cũng lại tìm kiếm sự hợp tác của Matxcơva và Bắc Kinh trong những hồ sơ này. Mặt khác, việc Thái Lan «dùng» Trung Quốc và Nga để chống lại Mỹ là một mạo hiểm quá lớn, không bảo đảm thành công.
(Còn tiếp)