Nghịch lý siết xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc

[therealrtz]

Kể từ khi Trung Quốc siết chặt quy định xuất khẩu đất hiếm trong năm nay, các doanh nghiệp sản xuất nam châm trong nước đã nhanh chóng phản ứng bằng cách điều chỉnh công thức chế tạo sản phẩm. Thay vì sử dụng các nguyên tố “đất hiếm nặng” bị kiểm soát chặt như dysprosium và terbium, vốn giúp nam châm chịu được nhiệt độ cao, họ tìm cách chế tạo các loại nam châm thay thế không chứa hai nguyên tố này.

Một số doanh nghiệp như Yonjumag, Zhaobao Magnet, Anhui Hanhai New Material hay X-Mag đã phát triển các dòng nam châm mới có khả năng hoạt động ở nhiệt độ lên đến 150 độ C đủ đáp ứng nhu cầu của các thiết bị gia dụng hoặc công nghiệp thông thường. Song, các thiết bị này vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn trong các ngành yêu cầu hiệu suất cao như hàng không hay ô tô điện.

Không chỉ dừng ở việc “đổi công thức,” các công ty Trung Quốc còn hợp tác với các nhà sản xuất linh kiện nội địa để xuất khẩu các thiết bị có chứa nam châm, ví dụ như động cơ điện, bởi thành phẩm ứng dụng thì không nằm trong danh sách kiểm soát xuất khẩu. Điều này cho phép các doanh nghiệp “lách” quy định hợp pháp, đưa sản phẩm ra nước ngoài mà không cần giấy phép đặc biệt.

Một đại diện của công ty Zhaobao Magnet viết trên LinkedIn rằng doanh nghiệp này “liên tục phát triển các dòng nam châm hiệu suất cao không chứa nguyên tố bị hạn chế.” Trong khi đó, X-Mag công khai đăng tải bảng tiến độ cải tiến dòng sản phẩm, với tuyên bố: “Khi chuỗi cung ứng đất hiếm nặng ngày càng siết chặt, phát triển nam châm không phụ thuộc vào các nguyên tố bị kiểm soát là việc sống còn.”

Việc thay đổi công thức sản xuất nam châm không phải chuyện đơn giản. Để cải thiện khả năng chịu nhiệt mà không dùng đất hiếm nặng, các nhà sản xuất phải nghiền vật liệu từ tính đến kích thước cực nhỏ. Quy trình này đòi hỏi thiết bị chuyên dụng và chi phí cao. Dù công nghệ này đã được nghiên cứu từ lâu, nhưng lệnh kiểm soát xuất khẩu của chính phủ Trung Quốc đang thúc đẩy mạnh mẽ việc thương mại hóa các dòng sản phẩm thay thế.

Mặc dù một số khách hàng phương Tây tỏ ra nghi ngại về hiệu quả của các dòng nam châm mới, nhưng trong bối cảnh nguồn cung khan hiếm, họ vẫn buộc phải chấp nhận. Một thương nhân Trung Quốc thừa nhận: “Không dùng đất hiếm nặng khiến khả năng chịu nhiệt suy giảm đôi chút, nhưng có nam châm dùng vẫn tốt hơn là không có.”

Dẫu vậy, sự nhạy cảm về chính trị vẫn bao trùm lĩnh vực này. Một giám đốc doanh nghiệp Trung Quốc từng cảnh báo đồng nghiệp của mình rằng việc công khai thông tin kỹ thuật có thể gây “nguy cơ pháp lý.” Điều này cho thấy ngay cả các doanh nghiệp cũng đang phải dò dẫm giới hạn giữa đổi mới kỹ thuật và rủi ro kiểm soát nhà nước.

Trung Quốc gần đây cũng đã hành động để bịt các lỗ hổng. Sau khi doanh nghiệp dùng holmium - nguyên tố không nằm trong danh sách bị kiểm soát, thay thế dysprosium và terbium, Bắc Kinh đã nhanh chóng bổ sung holmium vào danh sách hạn chế hồi tháng 10. Tuy nhiên, trong khuôn khổ thỏa thuận Mỹ-Trung, lệnh kiểm soát với holmium được tạm hoãn thi hành 1 năm, tạo ra “cửa sổ cơ hội” ngắn hạn cho các nhà sản xuất.

Tình thế hiện tại cho thấy một thực tế trái ngược khi Trung Quốc là quốc gia thống trị nguồn cung đất hiếm và sản phẩm liên quan, nhưng chính các quy định nội địa lại đang làm khó các doanh nghiệp trong nước, buộc họ phải liên tục xoay xở để giữ khách hàng phương Tây.

Nhưng rõ ràng rằng sự kiên nhẫn của khách hàng quốc tế đang dần cạn kiệt. Nhiều công ty ở Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đã bắt đầu đầu tư vào các nguồn cung đất hiếm thay thế bên ngoài Trung Quốc, từ Australia đến châu Phi và Nam Mỹ, với mục tiêu giảm phụ thuộc vào một quốc gia vốn thường xuyên sử dụng “vũ khí đất hiếm” trong các toan tính địa chính trị.

Một nhân viên của doanh nghiệp nam châm Trung Quốc kể lại: “Một khách hàng phương Tây nói thẳng với tôi, khi nguồn cung thay thế đủ ổn định, chúng tôi sẽ dừng mua của các anh.”

Tham khảo WSJ