Chưa bao giờ trong gần tám thập niên tồn tại của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), châu Âu lại đối mặt với câu hỏi sinh tử đến vậy: Nếu một ngày nước Mỹ không còn là chiếc ô an ninh, liệu NATO có còn là chính mình?
Câu hỏi ấy không vang lên trên bục phát biểu. Nó không hiện hình trong các dòng chữ ngoại giao nhã nhặn của tuyên bố chung. Nhưng nó lặng lẽ dội lại trong ánh mắt các nguyên thủ tại Thượng đỉnh NATO ở The Hague tháng 6 năm 2025. Và nó vang lên mạnh mẽ trong một hành động chưa từng có: Châu Âu đồng thuận nâng mức chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP – một con số gây sửng sốt, ngay cả trong thời cao điểm Chiến tranh Lạnh cũng chưa từng xảy ra. Điều tưởng như để “làm vừa lòng Trump” ấy, kỳ thực, lại là bước đầu cho một chuyển hóa nội tại: Châu Âu muốn có khả năng chiến lược độc lập, muốn đứng vững nếu một ngày nước Mỹ ngoảnh mặt.
Từ nhiều năm qua, những phát ngôn ngạo mạn và biến động chính trị ở Washington đã khiến giới lãnh đạo châu Âu phải xét lại một giả định tưởng như bất biến: Rằng Hoa Kỳ sẽ mãi là trụ cột an ninh của phương Tây. Donald Trump, với chủ trương “Nước Mỹ trên hết” và thói quen xem đồng minh như con nợ, không chỉ làm tổn hại hình ảnh của NATO, mà còn chạm đến nỗi bất an sâu xa: Rằng cả liên minh này có thể bị thao túng chỉ bởi một cá nhân ngồi trong Phòng Bầu Dục. Một liên minh dựa trên tín nhiệm mà tín nhiệm ấy lại bị đặt cược vào lá phiếu bất định tại một bang chiến địa của nước Mỹ, thì đó không còn là nền tảng chiến lược vững bền, mà là một canh bạc địa chính trị. Từ bất tín cá nhân, nỗi lo ấy đã lan sang bất an thể chế.
Không phải ngẫu nhiên mà Pháp và Đức – hai cột trụ của châu Âu – từ lâu đã âm thầm chuẩn bị cho một tương lai nơi NATO không còn là đồng nghĩa với Mỹ. Từ năm 2023, Berlin bắt đầu tăng tốc đầu tư quân sự, đặt mục tiêu sản xuất vũ khí hàng loạt và tái thiết lực lượng phòng thủ vốn bị thu hẹp sau Chiến tranh Lạnh. Paris mở rộng năng lực hạt nhân chiến lược như một lựa chọn răn đe nội khối. Trong khi đó, các nước Bắc Âu như Thụy Điển, Phần Lan và Đan Mạch đẩy mạnh hợp tác quốc phòng với Ukraine, cùng nhau xây dựng chuỗi cung ứng công nghiệp quân sự – một tổ hợp vũ khí châu Âu dần thành hình. Không để chống lại Mỹ, mà để phòng hờ nếu Mỹ không còn.
Trong văn kiện chính thức tại The Hague, tuyên bố “NATO phải có khả năng chiến thắng trong bất kỳ cuộc đối đầu chiến lược nào mà không cần phụ thuộc hoàn toàn vào năng lực quân sự của một thành viên duy nhất” có thể xem như lời cáo biệt âm thầm đối với ý tưởng Mỹ là trụ cột không thể thay thế. Nó không thách thức vai trò của Washington, nhưng cũng không còn chấp nhận sự lệ thuộc tuyệt đối.
Sự thay đổi ấy không xảy ra trong một sớm một chiều. Nó là hệ quả của nhiều tầng nấc lịch sử và biến cố chính trị. Sự kiện Brexit từng là một cú sốc, nhưng lại làm bật lên niềm tin rằng các thiết chế Âu châu có thể tự vận hành nếu có ý chí chính trị và sự đồng thuận chiến lược. Tư tưởng “tự chủ chiến lược châu Âu” từ đó không còn là khẩu hiệu mà trở thành một yêu cầu. Nếu EU có thể sống mà không có Anh, tại sao NATO không thể tồn tại nếu không còn Mỹ là người giám hộ? Câu hỏi ấy tuy chưa được trả lời, nhưng nó thôi thúc châu Âu chuẩn bị cho ngày câu trả lời đến.
Tổng thư ký NATO Mark Rutte đã nói một câu đắt giá tại hội nghị The Hague: “Chúng ta không thể xây dựng sự răn đe trên lời hứa. Chúng ta cần khả năng thực tế. Và khả năng ấy phải đến từ chính chúng ta.” Đó là tinh thần mới: Từ sự lệ thuộc vô điều kiện sang sự trưởng thành trong thế cân bằng. Từ một NATO vận hành bằng ngân sách và hỏa lực Mỹ, châu Âu đang hướng tới một NATO với năng lực đồng đẳng, có thể hành động khi Mỹ vắng mặt, và đủ sức gìn giữ cấu trúc an ninh lục địa.
Chưa thể gọi đó là sự đoạn tuyệt. Nhưng rõ ràng, đó là một ly khai về tư duy. Một sự chuyển hóa điềm tĩnh, không ồn ào, không kèn trống, nhưng sâu sắc và có hệ lụy lâu dài. Châu Âu không tuyên bố “thoát Mỹ”, nhưng cũng không còn đặt sinh mệnh chiến lược của mình vào tay các cuộc bầu cử Hoa Kỳ. Họ học cách đề phòng. Họ bắt đầu có phương án B. Và phương án đó, trong im lặng, đang được dựng hình.
NATO – nếu muốn tồn tại đến thế kỷ XXI – phải trở thành một kiến trúc an ninh đồng đẳng, nơi Mỹ là đối tác, chứ không phải là người bảo hộ. Một NATO mạnh là điều ai cũng mong. Nhưng một NATO tự chủ, trưởng thành và bớt phụ thuộc, mới là điều bền vững. Có Mỹ thì tốt. Không có cũng không sao – miễn là châu Âu không bị bất ngờ trước sự vắng mặt ấy.
Một buổi chiều tháng Sáu, tại The Hague – thành phố yên tĩnh của luật pháp quốc tế – những con phố cổ kính của Hà Lan bỗng hóa thành chiến hào. Máy bay quần thảo trên cao, tàu chiến túc trực ngoài khơi, hàng rào sắt dựng khắp nơi, và lệnh phong tỏa an ninh lớn nhất trong lịch sử thời bình của quốc gia này được triển khai. Hơn mười nghìn cảnh sát và binh sĩ canh gác cho một hội nghị thượng đỉnh. Không có chiến tranh xảy ra, nhưng thế giới thì đang sợ nó – sợ cả những gì có thể đến từ bên ngoài lẫn những gì đang mục ruỗng từ bên trong.
Bên trong trung tâm hội nghị, các nguyên thủ quốc gia của khối NATO nhóm họp – lần đầu tiên kể từ khi Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Vẫn những cái bắt tay lễ nghi, những nụ cười đúng chuẩn ngoại giao, nhưng ánh mắt các nhà lãnh đạo thì không giấu được nét đăm chiêu. NATO – tổ chức từng là biểu tượng vững chắc cho sự gắn kết chiến lược của phương Tây – đang phải tự hỏi lại chính mình: Ta là gì trong thời đại này? Một cộng đồng lý tưởng, hay một mạng lưới quốc phòng có điều kiện?
NATO ra đời năm 1949, khi vết thương của Thế chiến II còn chưa lành, và khi bóng đen của Liên Xô phủ xuống khắp châu Âu. Với 12 quốc gia sáng lập, đứng đầu là Hoa Kỳ, hiệp ước này không chỉ là một liên minh quân sự, mà là một cam kết đạo lý: Một nước bị tấn công, tất cả cùng đứng lên. Điều 5 của Hiệp ước Washington trở thành nền móng cho sự ổn định của Tây Âu trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh – không phải vì nó từng được kích hoạt thường xuyên, mà vì niềm tin vào nó đủ mạnh để không ai dám thử.
Qua nhiều thập kỷ, NATO mở rộng từ 12 lên 32 quốc gia. Từ Bosnia đến Kosovo, từ Libya đến Afghanistan, khối này đã hành động không chỉ như một hệ thống phòng thủ, mà như một thể chế giữ gìn trật tự quốc tế. Tuy nhiên, những vết rạn cũng dần lộ ra. Kẻ thù bên ngoài không còn rõ nét như trước, thì những khác biệt nội tại – về chiến lược, ngân sách, và triết lý hoạt động – càng trở nên nổi bật.
Hội nghị NATO 2025 tại The Hague là đỉnh cao của những rạn nứt ấy. Tổng thống Trump, trước khi đến hội nghị, tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ “xem xét từng trường hợp” khi áp dụng Điều 5, thay vì cam kết vô điều kiện. Một tuyên bố ngắn, nhưng dư chấn sâu. Với Trump, NATO không còn là mái nhà chung bảo vệ lẫn nhau, mà là một hợp đồng dịch vụ an ninh. Anh muốn được bảo vệ? Hãy trả tiền. Và nếu anh không trả đủ, đừng mong tôi mạo hiểm sinh mạng binh sĩ Mỹ.
Tâm điểm của hội nghị là đề xuất nâng chi tiêu quốc phòng của mỗi nước thành viên lên 5% GDP – một mức cao chưa từng có. Phía Hoa Kỳ coi đây là điều kiện cần để duy trì bảo trợ an ninh. Một số quốc gia ủng hộ, như Ba Lan, Romania, các nước vùng Baltic – vốn sống gần mối đe dọa từ Nga. Nhưng đa số, như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Hy Lạp hay thậm chí là Pháp, Đức – tỏ ra e dè. Họ không từ chối tăng chi tiêu, nhưng phản đối áp đặt mức cứng nhắc, vì e rằng sẽ ảnh hưởng tới ngân sách dân sinh và làm trầm trọng thêm các bất ổn nội bộ hậu đại dịch, hậu khủng hoảng năng lượng.
Tuy nhiên, điều đáng nói là trong tất cả các nước thành viên, chỉ có Hoa Kỳ là giữ một lập trường không rõ ràng. Trong khi châu Âu đang dần đạt được sự thống nhất đáng chú ý – rằng giờ đây, họ cần nhau hơn bao giờ hết – thì Washington lại hành xử như thể một nhà đầu tư đang cân nhắc lợi nhuận. Từ Paris đến Vilnius, từ Berlin đến Bucharest, không khí chung là một sự tỉnh táo đoàn kết: Dù có khác biệt, các nước thành viên đều hiểu rằng họ không thể tự mình đối mặt với các mối đe dọa thời đại – từ Nga, Trung Quốc đến Trung Đông. Tất cả đều chấp nhận hy sinh nhiều hơn để giữ vững liên minh.
Thật vậy, trong những năm thế giới còn yên ổn, khi chiến tranh dường như chỉ là ký ức lịch sử, khi các phe độc tài chưa trỗi dậy công khai, NATO bị nhiều người xem là một cỗ máy lỗi thời. Nhưng giờ đây – khi thế giới hỗn loạn hơn bao giờ hết, khi khủng bố trở lại châu Phi và Trung Đông, khi xe tăng lại nghiền nát phố xá Ukraine, và khi tên lửa mang đầu đạn đạo lại rít lên ở bán đảo Triều Tiên – thì sự cần kíp của NATO không còn là lý thuyết.
Các quốc gia trong khối hiểu rằng: Đoàn kết không còn là khẩu hiệu – mà là điều kiện sinh tồn. Rời nhau ra là chết.
Họ không còn tranh cãi về việc NATO nên tồn tại hay không, mà chỉ còn bàn về cách làm cho nó mạnh hơn, linh hoạt hơn, hữu hiệu hơn. Các nền kinh tế vốn dè dặt nay cũng chấp nhận hy sinh ngân sách dân sự để gia cố quốc phòng. Các nước từng trung lập, như Thụy Điển, Phần Lan, nay cũng đứng vào hàng ngũ. NATO được nhìn lại như chiếc áo giáp cuối cùng che chắn một thế giới tự do đang mong manh.
Thế nhưng, thật tiếc thay, thành viên đứng đầu – Hoa Kỳ – lại không còn là điểm tựa tinh thần như trước.
Chính quyền Trump, với tầm nhìn ngắn hạn và tư duy thương lượng hơn là chiến lược dài hơi, đang đặt quyền lợi riêng lên trên lợi ích tập thể. Sự lưỡng lự của ông không chỉ làm suy yếu niềm tin nội khối, mà còn gửi thông điệp nguy hiểm đến các thế lực đối đầu: Rằng NATO có thể không còn là một khối thống nhất.
Không có một lý tưởng tập thể nào có thể sống lâu nếu bị đặt lên bàn cân của thương lượng. Và một liên minh được xây dựng bằng máu, bằng lòng tin, không thể mãi duy trì nếu người nắm vai trò đầu tàu lại chỉ nghĩ tới “phần lời” cho riêng mình.
Sức mạnh của một liên minh không chỉ nằm ở xe tăng, máy bay, hay con số ngân sách. Nó nằm ở sự nhất quán của ý chí, ở cam kết dài hạn và lòng tin chính trị. Trong ảnh chụp chính thức của hội nghị, Tổng thống Hoa Kỳ bước ra muộn, không nắm tay ai, đứng hơi chếch so với trung tâm khung hình. Một khoảnh khắc thoáng qua, nhưng như một ẩn dụ: Nước Mỹ không còn giữ vai trò định hình mà thế giới từng kỳ vọng.
Ukraine tiếp tục là điểm nóng. Tổng thống Zelensky có mặt tại hội nghị, mong tìm được sự bảo đảm cụ thể hơn từ các đồng minh. Cuộc gặp với ông Trump không mang lại đột phá, chỉ là những lời trấn an rằng “giải pháp hòa bình đang được cân nhắc”. Nhưng đối với một quốc gia đang đổ máu từng ngày, trấn an không còn là đủ. Và với phần còn lại của châu Âu, sự chần chừ của Mỹ không chỉ là nỗi lo, mà là bài học chiến lược.
The Hague 2025 không phải là nơi NATO tan rã. Nhưng có thể sẽ là nơi lịch sử ghi lại: Lần đầu tiên kể từ 1949, liên minh này buộc phải tự xét lại chính mình không chỉ về ngân sách và quân sự, mà về đạo lý và mục tiêu tồn tại. NATO có thể sống sót qua nhiệm kỳ Trump thứ hai, nhưng với một điều kiện: Các nước còn lại phải chứng minh rằng khối này có thể mạnh lên từ bên trong, thay vì chờ đợi sự dẫn dắt từ một siêu cường đang toan tính lợi ích.
Không có sự chia tay nào được công bố tại The Hague, nhưng rõ ràng, một loại ly khai tinh thần đã bắt đầu, và điều ấy – trong thế giới đầy biến động này – nguy hiểm hơn mọi cuộc tấn công quân sự.
Trong ngôi nhà chung ấy, ngọn đèn vẫn chưa tắt. Nhưng muốn giữ cho ánh sáng tiếp tục rọi đường, không ai được phép vừa nắm tay đồng minh, vừa đếm từng đồng đóng góp. Trên một nền tảng từng được xây dựng bằng lý tưởng, nếu chỉ còn giao dịch, thì sớm muộn gì, nền móng ấy cũng sẽ nứt vỡ – không phải vì sức mạnh kẻ thù, mà vì sự hao mòn từ chính bên trong.
__________________
The Following 2 Users Say Thank You to Gibbs For This Useful Post:
Nguyễn Tiêu Quốc Đạt: Đọc một bình luận rất đầy đủ của một tài khoản (tự nhận) là người Iran cách đây năm ngày trên kênh YouTube, theo mình, nó phác hoạ, rất đúng hoàn cảnh và góc nhìn từ bên trong:
Là một người Iran, tôi có thể nói với bạn rằng tình hình không chỉ là chính trị nữa mà là hiện sinh. Chúng tôi bị mắc kẹt giữa hai cấu trúc đang sụp đổ: Một bên trong, một bên ngoài.
Một mặt, chúng tôi phải đối mặt với một chính phủ vô cùng bất ổn, do Lãnh tụ tối cao và các thể chế không được bầu của Cộng hòa Hồi giáo lãnh đạo. Nhiều thập kỷ quản lý kinh tế yếu kém, đàn áp bất đồng chính kiến và kiểm soát tư tưởng tàn bạo đã khiến nhiều thế hệ xa lánh. Không ai tin vào cải cách nữa, vì mọi nỗ lực đều bị mua chuộc hoặc bị dập tắt.
Nhưng đây là nghịch lý:
Chúng tôi cũng rất sợ chế độ sụp đổ, vì ta đã chứng kiến hậu quả của sự can thiệp của phương Tây vào các quốc gia như Iraq, Libya, Syria và Afghanistan. Mỗi quốc gia đều được hứa hẹn về tự do; mỗi quốc gia đều rơi vào hỗn loạn, nội chiến hoặc bị nước ngoài chiếm đóng.
Vì vậy, không, chúng tôi không tin tưởng Hoa Kỳ hay Israel. Không phải vì chúng tôi ủng hộ chế độ của mình, mà vì chúng tôi biết cách các thế lực đế quốc đối xử với các quốc gia ‘giải phóng’ ở Trung Đông. Tự do, theo ngôn ngữ của họ, thường có nghĩa là trống rỗng, hỏa hoạn và bất ổn vĩnh viễn.
Hiện tại, nhiều người Iran đang sống với ba sự thật cùng một lúc:
Cộng hòa Hồi giáo đã phá sản về mặt đạo đức và chính trị. Các giải pháp thay thế do các tác nhân nước ngoài đưa ra không phải là giải phóng—mà là sụp đổ. Một chính phủ tồi như vậy vẫn có thể tồn tại. Không có chính phủ nào là không thể.
Chúng tôi không im lặng vì chúng tôi đồng ý.
Chúng tôi thận trọng vì chúng tôi đã học được — quá rõ — điều gì sẽ xảy ra khi các siêu cường quyết định “giúp đỡ”.
Tóm lại:
Iran là một quốc gia bị chính chế độ của mình bắt làm con tin, nhưng lại ám ảnh bởi số phận của những người hàng xóm. Chúng tôi bị mắc kẹt trong một ngôi nhà mà chúng tôi ghét, xung quanh là những đám cháy mà chúng tôi sợ hơn.
__________________
The Following 3 Users Say Thank You to Gibbs For This Useful Post:
“Vô nhân đạo” đã lỗi thời và, theo diễn ngôn của những mồm mép gang thép trên đất nước chúng ta, nó cần được “nâng lên một tầm cao mới”.
Phải “nâng” lên thôi bởi tiền tố “vô” đã lỗi thời so với những gì mà nhân loại đang chứng kiến hàng ngày.
Để hiểu rõ sự thể thì, đầu tiên, hãy hình dung cảnh một tên trọc phú phè phỡn bên mâm tiệc ê hề nhưng lại dửng dưng, lạnh băng trước đứa bé vô gia cư gầy còm vì suy dinh dưỡng, đang nuốt nước bọt nhìn hau háu vào mớ đồ ăn chỉ chực vứt đi của hắn. Hành vi này, hẳn nhiên, sẽ bị xem là vô nhân đạo.
Rồi hình dung cảnh thằng bé được một khách qua đường thương tình cho cái gì để bỏ vào mồm nhưng bị hắn nhào ra giật lấy, vả đứa bé đến sưng mồm để không nhai được nữa, rồi dí giày đạp cái bánh nát bấy để không thể thể bốc lên ăn được nữa v.v… Đến nước này thì “vô nhân đạo” đã lỗi thời mà, hiện tại, với trình độ của mình, tôi chỉ có thể tạm gọi là “phản nhân đạo”.
Không chấp nhận nó, cho là chưa đủ, là không hợp thì chúng ta, như một cộng đồng, phải tìm ra từ nào đó thích hợp. Phải tìm cho ra bởi vấn đề không phải là một giả định đơn lẻ về một cá nhân mà là thực tế, là lịch sử, là một hành vi cộng đồng hay, đúng hơn, là chủ trương của một chính quyền mà, gần nhất, cách đây mấy ngày, là việc quân Israel dùng xe tăng bắn vào đám đông người Palestine đang chờ nhận thực phẩm tại một điểm cứu trợ ở Gaza, giết chết 59 người [1].
Đừng nói rằng quân nhân thì phải hành động theo lệnh trên. Cần nhớ rằng, khi xét xử bọn Phát-xít Đức như những tội phạm chiến tranh, Toà án Quốc tế Nuremberg đã nhấn mạnh trong “Nguyên tắc thứ năm” mà bây giờ đã thành luật quốc tế là, dù có hành động theo lệnh của nhà nước hay thượng cấp, không quân nhân nào được miễn trừ trách nhiệm trước những tội ác chống lại con người bởi họ có thể hành động theo lương tâm và đạo đức mà phản kháng lệnh trên [2].
Có vẻ như lịch sử đang bị lộn ngược, từ đầu đến đuôi, từ trong ra ngoài. Để trừng phạt bọn phát xít với hành động diệt chủng người Do Thái, cộng đồng quốc tế đã thành lập Tòa án Nuremberg, tiền thân của Tòa án quốc tế hiện tại. Bây giờ thì Israel, nhà nước của người Do Thái, bất chấp Tòa án quốc tế cũng như luật chung của nhân loại để bày trò diệt chủng với người Palestine.
Chịu trách nhiệm cao nhất ở đây là Benjamin Netanyahu, Thủ tướng Israel và hành vi “phản nhân đạo” của y lại được Donald Trump – Tổng thống thứ 45 và 47 của nước Mỹ – nâng cánh. Nhưng vấn đề không chỉ là thế bởi, nói như nữ nghị sĩ Ấn Độ Priyanka Chaturvedi qua vụ tập kích Iran vừa rồi, thì người Mỹ đã bầu cho Trump nhưng nay đã đội trên đầu một “Tổng thống Netanyahu” [3].
Thế giới này, xem ra, đang trở nên bất an hơn khi một lãnh tụ “phản nhân đạo” và cáo già về chính trị lại xỏ mũi hay thao túng một lãnh tụ khác, lớn hơn, quyền lực hơn, nắm trong tay những vũ khí kinh khủng nhất trên trái đất nhưng lại là một lãnh tụ “phản giáo dục”.
Đó lại là ý niệm đã khiến người Việt Nam chúng ta đang đau, đang nhục. Nạn băng hoại đạo đức, sự hỗn láo của trẻ em, tình trạng mất lịch sự của người lớn, thói ăn cắp vặt của người Việt khi du lịch hay làm việc ở nước ngoài v.v… là gì nếu không phải là hệ quả từ một chính sách giáo dục cực kỳ… phản giáo dục, sổ toẹt những thước đo nhân bản, chỉ chăm chăm vào cái ý thức hệ xây dựng trên “lợi quyền giai cấp”?
Nhưng, ở đây, đề tài đang bàn là nhà phản giáo tên Trump. Trump đã “phản giáo dục” khi lập ra Trump University để lừa đảo. Trump đã “phản giáo dục” khi ký quyết định hành pháp xóa bỏ Bộ Giáo Dục và, do đó, tước bỏ cơ hội học tập của những sinh viên thuộc thành phần nghèo khó và cả trung lưu. Rồi Trump còn “phản giáo dục” khi làm mọi cách để làm phá hoại một thiết chế giáo dục uy tín như Havard v.v…
Nhưng khi Trump, không chỉ ủng hộ chính phủ Israel mà còn ký quyết định trừng phạt những thẩm phán của Tòa án Quốc tế vì đã ra phán quyết buộc tội những hành vi chống lại con người của chính phủ này, y lại là một kẻ “phản nhân đạo” [4]. Mà y cũng đã “phản nhân đạo” thế khi đẩy cả guồng máy hành pháp Mỹ vào con đường “bài di dân”, sặc mùi phát xít.
Như một nhà mỵ dân hiệu quả, Trump còn sách động cả một đội quân có thể tung hô bất cứ thứ gì mình xổ ra, thải ra. “Thế giới là một nơi nguy hiểm không phải vì bọn làm điều ác độc, mà là do sự khoanh tay của những kẻ đứng nhìn”, người ta hay gán cho Albert Einstein phát biểu này nhưng, hiện tại, sự thể còn đáng báo động hơn bởi không chỉ đơn giản là sự “khoanh tay đứng nhìn” mà là hò hét và cổ vũ, rần rần! [5].
Đó, rõ ràng, cũng là một đội quân “phản giáo dục” và “phản nhân đạo” mà, oái ăm thay, còn có mặt khá đông người Việt. Những người Việt từng là “nạn nhân chiến cuộc”, đã chờ chực trong những hàng dài để nhận thực phẩm cứu trợ y như những nạn nhân bị bắn chết ở Gaza nói trên. Những người Việt từng van xin những nước tạm dung hãy nhân ái với mình như những “di dân lậu không giấy tờ”, sau những ngày dài lênh đênh trên biển. Những người Việt từng đổi đời nhờ vào cái thiết chế giáo dục mà Trump mưu toan đạp đổ.
Rần rần cổ vũ hành vi chà đạp nạn nhân của kẻ ác mà quên rằng mình đã từng là những nạn nhân như thế, đó là thứ người gì? Đánh mất chính mình thì gọi là “vong thân” nhưng đó đâu chỉ đơn giản là sự đánh mất chính mình? Đó, có thể nào, là “phản nhân đạo”, là “phản giáo dục” với bản lai diện mục của mình?
“The fact that a person acted pursuant to order of his Government or of a superior does not relieve him from responsibility under international law, provided a moral choice was in fact possible to him.”
Giới phân tích đưa ra nhiều lý do để giải thích quyết định tấn công Iran của Trump, tuy nhiên ít ai để ý đến một sự thể là, viên tổng thống này đang học theo “nghề” của giới độc tài và mỵ dân: Mạnh tay với bên ngoài để giải quyết những bế tắc bên trong.
Đó đã là thứ nết đánh chết không chừa của giới lãnh tụ Bắc Hàn hay Trung Cộng. Dân càng đói thì càng hung hăng thử nghiệm vũ khí, hết phi đạn tầm xa thì bom nguyên tử. Dân hay cấp dưới tỏ dấu hiệu chống đối, bất mãn thì càng dữ tợn trên Biển Đông, trên eo biển Đài Loan hay trên vùng biển Senkaku (Điếu Ngư).
Nhưng “độc” nhất trong trò này là Mao Trạch Đông, khi xung đột đẫm máu trên biên giới Trung – Xô năm 1969 lại bao trùm thời điểm của một Hội nghị Trung ương đảng quan trọng.
Đó là cuộc xung đột tranh giành hòn cù lao bé tý trên con sông Ô Tô Lý (Wusuli) mà Nga gọi là Ussuri, được thừa nhận là biên giới tự nhiên. Con sông là đường biên giới tự nhiên nhưng hòn đảo nhỏ ở giữa mà Tàu gọi là Trân Bảo (Zhenbao), Nga gọi là Damanski thì thuộc về ai? Hòn đảo bé tý, chỉ rộng 0.74 cây số vuông và vấn đề không đáng để hai nước mênh mông đất đai phải đổ máu, thế nhưng xung đột lại diễn ra từ tháng 3 cho đến tháng 11 năm 1969.
Có nhiều lý do khác nhau như sự tham lam, càng to thì càng tham nhưng, ở đây, điều quan trọng là thời điểm của cuộc xung đột cũng là thời điểm quan trọng trong cuộc tranh đoạt quyền lực ở Bắc Kinh. Với xung đột biên giới này, Mao đã đẩy đất nước mình vào một không khí vừa căng thẳng, vừa hừng hực máu lửa. Đến lượt, không khí này lại bao trùm cả Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc thứ 9 (từ ngày 1 đến ngày 24/4/1969), như một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời chính trị của Mao.
Hội nghị này củng cố quyền lực của Mao sau Cách mạng Văn hóa. Trong không khí căng thẳng của cuộc xung đột đang diễn ra với Liên Xô, nó đã loại bỏ toàn bộ những thành phần chống đối và trao quyền lực cho những tôi tớ trung thành của Mao. Nó đưa “Tư tưởng Mao Trạch Đông” vào cương lĩnh đảng. Nó tăng cường sự sùng bái cá nhân với Mao và biến Mao thành đảng!
Rõ ràng, Trump rất khoái khi được sùng bái và chính sự sùng bái cá nhân này đã giúp Trump thành công trên con đường chính trị [1]. Nhưng, cho đến nay, cái tôi của Trump đang bầm dập, tả tơi [2]. Chỉ số ủng hộ ngày càng đi xuống trong khi cuộc chiến thương mại mà Trump hò hét bấy lâu nay đã biến Trump thành trò cười với TACO (Trump Always Chickens Out) cái hỗn danh hình thành từ tháng 5 năm nay. TACO là một món ăn “quốc hồn quốc túy” của Mexico, phổ biến tại Mỹ và cả tại Úc, và cụm từ trên thì diễn tả Tổng thống thứ 47 của nước Mỹ như một kẻ hèn nhát, luôn luôn bỏ chạy, như có thể thấy với những biện pháp thuế quan.
Trump vô cùng căm ghét và tức giận nếu nghe ai nhắc đến từ này [3]. Cái tôi thì đang bầm dập như thế, mà chỉ số ủng hộ thì ngày càng đi xuống tương tự, Trump phải làm cái gì đó để chứng tỏ mình là một “strongman” [4].
Mà Trump có trở thành “anh hùng” trong mắt những MAGA quân là nhờ biết diễn vai một “strongman”. Mấy năm trước, có dịp tiếp xúc, tôi khám phá rằng những “trí thức” Việt Nam cuồng nhiệt tin vào Trumpism là do họ tin rằng “chỉ có Trump mới dám ra mặt đối đầu với Trung Quốc”, mà quên đi rằng con người này đã đóng thuế cho Trung Quốc nhiều hơn cho nước Mỹ, rằng tất cả những gì ông ta kinh doanh như một món hành chính trị, cả Kinh Thánh, cũng đều góp phần làm giàu cho Trung Quốc [5].
Nhưng đó chỉ là chuyện phụ. Đồng ý rằng thế giới này vẫn cần đến những “strongman” nhưng đó phải là những bậc “chính nhân quân tử”, hành động theo phép tắc, luật lệ. Dẫm lên phép tắc và luật lệ thì chỉ là thứ “strongman” như Adolf Hitler, như Joseph Stalin, như Saddam Hussein hay như Pol Pot v.v…
Mà những kẻ đang háo hức, say mê với màn trình diễn “strongman” mới này cũng hoàn toàn quên rằng, toàn bộ những “strongman” dẫm lên phép tắc nói trên, cuối cùng, đều tìm thấy đích đến của chúng là cái hố rác của lịch sử.
Những kẻ dễ quên, hay ít ra là không muốn nhớ này, chẳng chóng thì chầy, họ sẽ là thứ người đồng cảm hơn ai hết với những người từng là như thế, thí dụ những cựu Hồng vệ binh của Mao [6].
Sau nhiều ngày cân nhắc công khai về việc có nên tham gia cùng Israel trong chiến dịch quân sự chống lại Iran hay không, hôm thứ Bảy Tổng thống Trump đã chỉ đạo quân đội Mỹ thực hiện một cuộc tấn công phức tạp vào ba địa điểm hạt nhân của quốc gia này bằng một số máy bay chiến đấu và tàu ngầm của Mỹ.
Vài giờ sau, ông Trump tuyên bố nhiệm vụ này là một “thành công quân sự ngoạn mục“, ông nói trong bài phát biểu toàn quốc từ Nhà Trắng, rằng quân đội Mỹ đã “hoàn toàn xóa sổ” chương trình hạt nhân của Iran. “Không có quân đội nào trên thế giới có thể làm được những gì chúng ta đã làm tối nay, thậm chí còn gần hơn“, ông nói, phía sau là Phó Tổng thống JD Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth.
Có vẻ như đây là một chiến thắng về mặt chiến thuật chưa đầy bốn giờ sau khi bom bắt đầu rơi, nhưng việc đưa ra bất kỳ cảm giác cuối cùng nào về thử thách này là quá sớm.
Các địa điểm hạt nhân ở Fordo, Natanz và Isfahan có thể đã trở thành đống đổ nát. Nhưng liệu Tehran có thể khôi phục chương trình hạt nhân của mình hay không vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ. Và Iran sẽ làm gì để đáp trả? Nếu hơn 40.000 quân nhân và nhân sự Mỹ ở Trung Đông bị tấn công, liệu chính quyền Trump có cố gắng lật đổ chế độ chính trị ở Tehran không?
Bất kỳ câu hỏi nào trong số này cũng có thể có câu trả lời phức tạp với hậu quả thảm khốc cho Mỹ và các đồng minh trên khắp Trung Đông. Ông Trump không nhìn nhận theo cách đó. “Sẽ có hòa bình hoặc sẽ có thảm kịch cho Iran lớn hơn nhiều so với những gì chúng ta đã chứng kiến trong tám ngày qua. Hãy nhớ rằng, vẫn còn nhiều mục tiêu“, ông nói, ám chỉ đến các cuộc không kích của Israel.
Quyết định của ông Trump có khả năng thay đổi không chỉ nhiệm kỳ Tổng thống của ông mà còn cả vị thế của Mỹ ở nước ngoài. Ông được bầu vào Nhà Trắng với cương lĩnh quay lưng lại các cuộc xung đột ở nước ngoài với các mục tiêu mơ hồ. Hơn bảy tháng sau, ông đã đưa quân đội Mỹ trực tiếp vào cuộc xung đột với Iran trong một hành động chiến tranh được lên kế hoạch tỉ mỉ và chi tiết nhưng hoàn toàn không được Quốc hội Mỹ cho phép.
Tổng thống Mỹ đã chọn phát động các cuộc tấn công này vào Iran theo sự lựa chọn, không phải là sự bắt buộc. Tulsi Gabbard, giám đốc cơ quan tình báo quốc gia của ông Trump, đã khai [tại buổi điều trần] hồi tháng 3 rằng Iran có một kho vật liệu làm giàu nhưng vẫn chưa quyết định chế tạo vũ khí hạt nhân. (Kể từ đó, bà cho biết những bình luận của mình đã bị cắt xén khỏi ngữ cảnh và ước tính, Iran sẽ phải mất “vài tuần đến vài tháng” nữa mới có thể sản xuất vũ khí hạt nhân).
Trong bài phát biểu của mình được đưa ra sau khi ông Trump nói với người Mỹ qua mạng xã hội rằng [lý do mà] ông tham chiến, ông Trump đã hoan nghênh hoạt động ném bom, diễn ra bằng máy bay ném bom tàng hình B-2 cùng với tên lửa phóng từ tàu ngầm. “Tôi muốn chúc mừng những người yêu nước vĩ đại của Mỹ đã lái những cỗ máy tuyệt vời đó tối nay và toàn thể quân đội Mỹ về một hoạt động mà thế giới chưa từng thấy trong nhiều, nhiều thập niên qua“, ông nói.
Đúng là Không quân Mỹ chưa bao giờ sử dụng máy bay ném bom tàng hình trong một chiến dịch tấn công áp đảo và được dàn dựng kỹ lưỡng như vậy. Với giá khoảng 2,1 tỷ đô la một chiếc, B-2 là máy bay đắt nhất thế giới vì công nghệ trên máy bay. Nó được thiết kế để luồn lách sau hệ thống phòng không của Liên Xô và tiêu diệt các mục tiêu kiên cố và được sử dụng hạn chế trong các cuộc chiến ở Trung Đông.
Giờ đây, thế giới đang hướng sự chú ý vào quân đội Mỹ trong tầm bắn của Iran thông qua tên lửa, máy bay không người lái hoặc các loại tấn công khác. Có thể phải mất nhiều ngày mới có phản ứng. Khi ông Trump ra lệnh tấn công bằng máy bay không người lái hồi tháng 1 năm 2020, giết chết Thiếu tướng Qassim Suleimani, người chỉ huy quân đội Quds hùng mạnh của Iran thuộc Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo, thì phải mất năm ngày Iran mới tung ra loạt tên lửa tấn công vào quân đội Mỹ đồn trú tại các căn cứ ở nước láng giềng Iraq.
Ông Trump nói, ông hy vọng rằng “chúng ta sẽ không còn cần” đến sự phục vụ của quân đội Mỹ nữa. Đây chỉ là suy nghĩ viển vông. Gần như chắc chắn chúng ta chưa thấy sự kết thúc của hành động quân sự của Mỹ trong cuộc chiến này. Rất có thể mọi chuyện chỉ mới bắt đầu.
__________________
The Following User Says Thank You to Gibbs For This Useful Post:
Ngày 21 tháng 6, quân đội Mỹ bất ngờ không kích ba cơ sở hạt nhân của Iran (Fordo, Natanz và Isfahan) bằng loại bom phá hầm đặc biệt. Đây là lần đầu tiên Mỹ sử dụng loại bom nặng 30,000 pound trong thực chiến, do máy bay B-2 thả xuống, kết hợp với tên lửa phóng từ tàu ngầm.
Trump tự mình loan báo cuộc tấn công trên mạng xã hội, khiến tình hình căng thẳng tại Trung Đông leo thang trở lại. Ngũ Giác Ðài đã đưa toàn bộ khu vực vào tình trạng báo động, bao gồm 40,000 binh sĩ Mỹ đang đóng quân rải rác trên các căn cứ và tàu chiến ở vùng Vịnh.
Iran tuyên bố sẽ trả đũa, trong lúc Mỹ tiếp tục đưa thêm chiến đấu cơ F-22, F-35 và hàng không mẫu hạm tới khu vực. Hai tàu Carl Vinson và Nimitz đã được lệnh di chuyển gấp đến biển Ả Rập, sẵn sàng nghênh chiến. Các căn cứ Mỹ tại Qatar, Bahrain và UAE cũng được gia tăng phòng thủ.
Fordo là cơ sở nằm sâu trong lòng núi, vốn được Iran xây dựng nhằm tránh số phận như nhà máy hạt nhân Iraq bị Israel đánh bom năm 1981. Từ trước tới nay, chỉ Mỹ mới có loại bom đủ mạnh để phá hủy địa điểm này – và các chính quyền tiền nhiệm đều từ chối giao loại bom ấy cho Israel.
Căng thẳng bùng phát hơn một tuần sau khi Israel tự ý oanh kích Iran, buộc Mỹ phải nhập cuộc. Giới chức tình báo Mỹ tin rằng, Tehran đang chuẩn bị phản công và có thể nhắm vào eo biển Hormuz – nơi vận chuyển gần 1/4 lượng dầu toàn cầu. Nếu bị phong tỏa, giá xăng dầu thế giới chắc chắn sẽ tăng vọt.
Trong nhiệm kỳ đầu, Trump từng ra lệnh hạ sát tướng Soleimani của Iran ở Baghdad, khiến Tehran bắn trả bằng hàng loạt tên lửa, làm hơn 100 lính Mỹ bị chấn thương não. Lần này, nhiều người lo ngại Mỹ lại dấn thân vào một cuộc chiến chưa có lối ra – đúng vào lúc thế giới đang mong tránh thêm một ngòi nổ nữa.
Năm 1964, chỉ trong vòng chưa đầy 5 tuần Trung Quốc đã chế ra bom nguyên tử.
Iran có thể sản xuất đủ uranium cho lõi của 10 quả bom chỉ trong vài ngày. Nhưng nguời ta không biết là Iran phải mất bao lâu để biến uranium thành kim loại, tạo hình thành vũ khí và sau đó lắp ráp thành bom.
Việc Do Thái liên tục tấn công Iran rồi Mỹ trực tiếp nhúng tay vào nó, sẽ đưa đến chỉ có một trong hai khả năng: Hoặc chế độ Iran sụp đổ, hoặc Iran nhanh chóng cho ra bom nguyên tử.
Cả hai khả năng này đều tồi tệ.
Chế độ sụp đổ thì nó sẽ như Libya, không còn ai để nói chuyện, loạn lạc, bạo lực, khủng bố sẽ tràn lan. Mỹ và Do Thái không thể chiếm đóng hay xây dựng một chế độ mới cho Iran được. Cái thứ mà người ta sợ nhất là chiến tranh tôn giáo và chiến tranh sắc tộc, bởi vì nó không như chiến tranh kinh tế hay tranh chấp lãnh thổ, có thể ngồi vào bàn hội nghị kỳ kèo bớt một thêm hai và dễ cho ra giải pháp.
Chiến tranh tôn giáo và chiến tranh sắc tộc là chiến tranh sống mái, zero-sum game, coi cái chết là vinh quang.
Nước Mỹ đang bên bờ chiến tranh tôn giáo ở bên ngoài và chiến tranh sắc tộc ở bên trong.
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Robert Gates đã cảnh báo hồi năm 2012, rằng một cuộc tấn công vào Iran “sẽ khiến cho Iran có vũ khí hạt nhân là điều không thể tránh khỏi. Họ sẽ chỉ chôn vùi chương trình sâu hơn và làm cho nó trở nên bí mật hơn“.
Bắc Hàn có vũ khí hạt nhân do sự đỡ đầu của Liên Xô để gây ảnh hưởng địa chính trị ở vùng Đông Bắc Á, cân bằng với Trung Quốc và Mỹ.
Bắc Hàn đã và đang giúp Iran trong vấn đề tên lửa và nguyên tử, có một số báo cáo chưa được xác nhận cho biết, Iran có cơ sở nguyên tử của họ ở Bắc Hàn.
Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đi Moscow ngày 22/6 để gặp Putin sau cuộc tấn công của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran. Gặp để làm gì? Chắc chắn là không thiếu phần thảo luận về việc Iran chế bom nguyên tử và cần Putin hậu thuẫn.
Xét việc Nga trong thời gian qua bị thất thế ở Trung Đông qua việc Syria sụp đổ và các đồng minh bị trù dập, thì việc tái cân bằng vị thế địa chính trị của Nga qua việc Iran có bom nguyên tử, tương tự như Bắc Hàn ở Đông Bắc Á, là điều mà Putin mong muốn.
Trump dội bom, đòi Iran đầu hàng vô điều kiện và không được đánh trả. Đây là lý của kẻ ỷ mạnh hiếp yếu – TACO Trump. Nó không xảy ra trong chiến tranh tôn giáo. Giáo chủ Khamenei đã chuẩn bị cho cái chết của ông ta và đã chỉ định những người tiếp nối.
Chứng cớ cho thấy rằng, một khi anh có bom nguyên tử thì không bị ai uy hiếp và có thể ngồi nói chuyện ngang hàng với tổng thống Mỹ. Còn như Iran thì bị Do Thái và Mỹ đánh như “áo vũ cơ hàn”. Điều này khuyến khích cho Iran muốn có bom nguyên tử bằng mọi giá.
Iran không cần phải tạo ra một quả bom hiện đại, tinh vi có thể gắn vừa đầu tên lửa. Họ có thể cho ra một thiết bị thô sơ giống với quả bom mà Mỹ đã sử dụng để phá hủy Hiroshima 80 năm trước. Họ có thể đặt quả bom đó vào máy bay, xe tải hoặc bụng tàu chở hàng và tuồn lậu vào lãnh thổ của một đồng minh của Mỹ hoặc chính nước Mỹ.
Iran cũng có thể cho nổ một quả bom trong sa mạc của Iran, chứng minh rằng họ hiện đã trở thành một cường quốc hạt nhân và đe dọa sẽ sử dụng nó, trừ khi Israel và Hoa Kỳ ngừng các cuộc tấn công của họ.
Điều này sẽ hậu thuẫn cho các hành động khác, chẳng hạn như đóng eo biển Hormuz, cắt đứt 1/5 nguồn cung cấp dầu mỏ của thế giới và gây ra suy thoái toàn cầu; tấn công quân đội Mỹ trong khu vực; và các cuộc tấn công khủng bố vào các lợi ích và mục tiêu kinh tế của Mỹ trên toàn thế giới. (https://on.msnbc.com/4ne8BxK)
Không nước nào sử dụng vũ khí hạt nhân trong 80 năm qua, nhưng giờ đây thế giới đang tiến gần đến bờ vực sử dụng bom hạt nhân. Ngay cả khi các cuộc tấn công vào Iran thành công – các máy ly tâm và kho uranium của Iran bị phá hủy – thì rủi ro hạt nhân vẫn sẽ tăng theo cấp số nhân.
Các quốc gia trên thế giới sẽ kết luận rằng, chỉ có vũ khí hạt nhân mới có thể cứu họ khỏi một cuộc tấn công quân sự. Ngay lúc này, các đồng minh châu Âu lo ngại rằng việc Trump rút lui, không ủng hộ Ukraine – và liên minh với Nga – có nghĩa là nếu chiếc dù hạt nhân của Mỹ không còn bảo vệ họ nữa, thì tốt hơn hết là họ nên tự xây dựng chiếc dù hạt nhân của riêng mình.
Cuộc chiến này có thể khiến nhiều quốc gia ở châu Âu và châu Á kết luận rằng, họ phải rút khỏi Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân, kết liễu năm thập niên kềm chế hạt nhân. Nhân loại sẽ bị đẩy trở lại tình trạng hỗn loạn hạt nhân của thập niên 1950 và 1960, khi hàng chục quốc gia có chương trình vũ khí hạt nhân.
Việt Nam cũng không ngoại lệ, không thể ngồi thụ động trong một thế giới nhiễu nhương.
Bài viết của cựu Thủ Tướng Israel Ehud Olmert trên báo Haaretz là một lời tố cáo mạnh mẽ chưa từng thấy từ một cựu lãnh đạo cấp cao trong chính quyền Israel. Ông không còn bênh vực Israel nữa, mà ông thẳng thắn tuyên bố rằng: Israel, dưới sự chỉ huy của Netanyahu và nội các cực đoan của ông ta, đang vi phạm tội ác chiến tranh tại Gaza.
Theo ông Olmert, chiến dịch quân sự hiện nay không còn nhằm mục tiêu quân sự chính đáng nào cả, mà nó là một cuộc chiến vô nghĩa, tàn phá, do động cơ chính trị cá nhân là cần kéo dài chỉ để duy trì quyền lực của Netanyahu. Ông gọi đây là “cuộc chiến riêng tư”, quân đội Israel cứ tiếp tục đánh vào các khu dân cư, gây thương vong nặng nề cho thường dân mà không hề có một chiến lược rõ ràng hay viễn kiến nào cho tương lai của Gaza.
Nghiêm trọng hơn, Olmert tố cáo chính phủ Israel đang cố tình dùng nạn đói như một vũ khí – cắt nguồn lương thực, thuốc men và nhu yếu phẩm để buộc dân chúng Gaza phải khuất phục. Một số bộ trưởng của chính quyền Israel còn thậm chí tuyên bố công khai rằng “mọi người sống ở Gaza đều là Hamas”, nghĩa là ai cũng có thể trở thành mục tiêu sát hại.
Ông cũng cảnh cáo rằng sự đồng tình ủng hộ từ các quốc gia thân Israel đang cạn dần. Tổng thống Pháp Macron, Thủ tướng Anh Starmer, và nhiều nhà lãnh đạo châu Âu – kể cả các chính khách thuộc cánh hữu từng ủng hộ Israel – nay đã lên tiếng phản đối. Họ không phải là kẻ thù của Israel, mà là những người bạn đang thấy Israel tự hủy hoại chính mình.
Ở mặt trận trong nước, Olmert lên án nội các Netanyahu đã xé nát sự đoàn kết dân tộc, chia rẽ quân đội và dân chúng, giữa các cộng đồng người Do Thái với nhau, và thất bại hoàn toàn trong việc giải cứu con tin.
Không chỉ ở Gaza, mà tại West Bank, những nhóm thanh niên cực đoan người Do Thái mang tên “The Hilltop Youth” ngày đêm đốt làng, đánh người, trong khi quân đội và cảnh sát thì làm ngơ đứng nhìn. Một số quan chức thậm chí còn kêu gọi xóa sổ các làng mạc của người Palestine – một hành động không khác gì diệt chủng.
Olmert thừa nhận rằng, ông từng phản đối những cáo buộc rằng Israel mang “tội ác chiến tranh” hay có những hành động “diệt chủng”, nhưng bây giờ, với những gì đang công khai xảy ra, ông không thể nào tiếp tục chối cãi nữa.
Ông viết: “Chúng ta đang phạm tội. Đã đến lúc chúng ta phải dừng lại, trước khi cả dân tộc Israel bị đưa ra trước vành móng ngựa của Tòa Án Hình Sự Quốc Tế”.
Lời kết luận “Đủ rồi” của ông Olmert không chỉ là tiếng nói lương tri của một người từng có chân trong guồng máy quyền lực, mà nó còn là một lời cảnh tỉnh cho cả một quốc gia đang đứng bên bờ vực đạo lý và pháp lý.
Nicola Abé và Maximilian Popp phỏng vấn John Bolton
Nguyễn Văn Vui chuyển ngữ
18-6-2025
John Bolton từng là cố vấn An ninh Quốc gia dưới thời Donald Trump, nhưng sau đó lên tiếng chỉ trích Trump. Trong cuộc trò chuyện này, Bolton nói về khả năng Mỹ tham chiến và liệu chế độ tại Tehran có thể bị lật đổ hay không.
John Bolton, 76 tuổi, từng làm việc dưới thời tất cả các tổng thống Cộng hòa kể từ thời Ronald Reagan. Trong nhiệm kỳ đầu của Donald Trump, ông giữ chức Cố vấn An ninh Quốc gia cho đến khi rời nhiệm sở năm 2019 do mâu thuẫn nội bộ. Bolton nổi tiếng là người ủng hộ các vụ can thiệp quân sự.
***
Hỏi: Thưa ông Bolton, hôm thứ Sáu tuần trước Israel đã bắt đầu tấn công Iran – một bước đi mà từ lâu ông đã cổ xúy. Ông có bất ngờ không?
Bolton: Tôi biết Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từ thời ông ấy còn là đại sứ tại Liên Hiệp quốc. Suốt hàng chục năm qua, ông ấy luôn tuyên bố sẽ phá hủy chương trình hạt nhân của Iran. Ai cũng biết điều này có thể xảy ra.
Hỏi: Donald Trump có vai trò gì trong cuộc tấn công này?
Bolton: Tôi không nghĩ Trump có liên quan tới kế hoạch này. Giờ thì Trump đang ở trong một tình thế khó khăn vì trước đây ông ấy muốn đàm phán với Iran. Chắc chắn ông ấy đã nói với người Israel rằng ông ấy không muốn họ tấn công. Nhưng họ vẫn cứ làm.
Hỏi: Điều gì khiến ông nghĩ rằng Trump không liên quan đến cuộc tấn công?
Bolton: Ngay vào đêm thứ Năm sang thứ Sáu, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio còn tuyên bố rằng đây là một cuộc tấn công đơn phương của Israel, và Mỹ không tham gia. Chắc chắn Rubio không thể phát biểu như vậy nếu không có sự đồng ý của tổng thống. Nhưng rồi sáng thứ Sáu, Trump thức dậy và có lẽ thấy rằng chiến dịch khá thành công. Giá cổ phiếu tăng lên. Thế là ông ta tuyên bố ủng hộ Israel, gọi đòn tấn công là xuất sắc.
Hỏi: Trump nói ông ta đã đưa ra tối hậu thư 60 ngày cho Iran và thời hạn đã hết. Điều đó có đáng tin không?
Bolton: Giờ đây, với Trump mục tiêu là giữ thể diện và tự coi mình là một nhân tố quan trọng. Trump biết rằng với tư cách là Tổng thống Mỹ, ông ta đóng một vai trò trung tâm. Ông ta hoàn toàn có thể điều máy bay ném bom tàng hình B2 để tấn công các cơ sở hạt nhân ngầm của Iran bằng bom xuyên hầm.
Hỏi: Trong chiến dịch tranh cử, Trump đã từng hứa sẽ không để nước Mỹ dính vào các cuộc chiến khác ở Trung Đông mà.
Bolton: Một thỏa ước vẫn là điều ông ta mong muốn nhất. Nhưng điều quan trọng hơn mà ông ta muốn là giành lại thế chủ động. Việc bị gạt khỏi tâm điểm khiến ông ta rất bực bội. Có lẽ đó là lý do ông ta đã vội vã rời khỏi Hội nghị thượng đỉnh G7 ở Canada.
Hỏi: Netanyahu có thực sự coi trọng Trump không?
Bolton: Cách làm của ông ấy khá táo tợn. Nhưng người Israel cũng đã làm điều tương tự trước đây. Ví dụ vào năm 1981, họ đã tấn công lò phản ứng Osirak ở ngoại ô Baghdad, trái tim của chương trình hạt nhân của nhà độc tài Iraq Saddam Hussein. Sau đó Mỹ đã bỏ phiếu thuận với một nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp quốc lên án cuộc tấn công của Israel, họ đã rất bối rối. Năm 2007, họ lại ném bom một lò phản ứng của Iran ở Syria, mặc dù họ không được Mỹ đồng ý.
Hỏi: Lần này Netanyahu chỉ muốn phá hủy chương trình hạt nhân, hay còn muốn lật đổ chính quyền Tehran?
Bolton: Tôi cho rằng ông ấy đang thấy cơ hội để thay đổi chế độ, bởi Cộng hòa Hồi giáo Iran đang yếu hơn bao giờ hết kể từ khi thành lập vào năm 1979. Từ sau vụ Hamas tấn công ngày 7 tháng 10 năm 2023, Israel đã tái định hình lại trật tự Trung Đông và liên tục đánh bại Iran cùng các đồng minh của họ.
Hỏi: Israel có thể tự mình phá hủy toàn bộ chương trình hạt nhân Iran không?
Bolton: Chúng ta không biết tất cả về chương trình đó. Hai cơ sở lớn là Natanz và Fordow nằm sâu dưới lòng đất. Người Mỹ có thể dễ dàng vô hiệu hóa Natanz. Israel thì sẽ phải tấn công cơ sở này từng chút một bằng những quả bom nhỏ hơn. Khó nhất là phá hủy cơ sở ở Fordow – Israel không thể làm được điều đó. Họ chỉ có thể phong tỏa các lối vào hết lần này đến lần khác. Nhưng Fordow nhỏ hơn Natanz nhiều. Nếu Israel phá được Natanz, thì coi như chương trình đã kết thúc – ít nhất là phần chúng ta biết.
Hỏi: Theo ông, còn có một phần khác nữa sao?
Bolton: Mối lo ngại lớn nhất của tôi là một phần chương trình hạt nhân của Iran nằm dưới một ngọn núi ở Bắc Hàn.
Hỏi: Có bằng chứng nào cho điều đó không?
Bolton: Ngay từ đầu thập niên 1990, Bắc Hàn đã cung cấp hỏa tiễn Scud (hỏa tiễn đạn đạo đất đối đất kiểu Liên Xô) cho Cộng hòa Hồi giáo. Kể từ đó, cả hai nước đã phát triển các hệ thống phóng. Chúng tôi cũng biết rằng người Bắc Hàn đã xây dựng một lò phản ứng ở Syria cùng với người Iran. Tuy nhiên, chúng ta sẽ chỉ có bằng chứng khi các Ayatollah không còn nắm quyền và chúng ta có thể xem xét các tài liệu ở Tehran.
Hỏi: Vậy theo ông, chỉ có thay đổi chế độ Iran mới chấm dứt được mối đe dọa phải không?
Bolton: Tôi đã theo dõi Iran 25 năm nay. Chừng nào các giáo sĩ còn cầm quyền, họ còn hỗ trợ khủng bố, phát triển hỏa tiễn và vũ khí hạt nhân – đó là một phần trong ý thức hệ của họ.
Hỏi: Nhưng những cuộc thay đổi chế độ do can thiệp từ bên ngoài ở Trung Đông hiếm khi mang lại hòa bình và ổn định ở Trung Đông trong những thập niên qua.
Bolton: Có nhiều kịch bản cho Iran. Giới lãnh đạo có thể tan rã – lúc đó các tham vọng cá nhân sẽ phát huy. Tốt nhất là tầng lớp giáo sĩ bị gạt sang một bên, bởi họ không còn được dân ủng hộ. Người dân Iran không còn muốn một chế độ thần quyền nữa. Có thể sẽ xảy ra một chế độ độc tài quân sự – do Lực lượng Vệ binh Cách mạng hùng mạnh hoặc quân đội chính quy của Iran lãnh đạo.
Hỏi: Và điều này sẽ tốt hơn sao?
Bolton: Có lẽ vậy. Ít nhất sẽ có cơ hội là các nhà cầm quyền mới sẽ không bắn vào dân chúng của họ trong các cuộc biểu tình. Có thể đó sẽ là những người mà chúng ta thật sự có thể đàm phán.
Hỏi: Ông được coi là một trong những kiến trúc sư của cuộc chiến Iraq. Sự sụp đổ của Saddam Hussein đã dẫn đến hỗn loạn, bạo lực, nội chiến. Đó không phải là thảm họa hay sao?
Bolton: Tôi không nghĩ vậy. Saddam Hussein đã bị loại bỏ – và nhờ thế thế giới tốt đẹp hơn, dù cái giá phải trả rất lớn.
Hỏi: Ngay cả những người chống đối chế độ Iran cũng kêu gọi cuộc chiến phải dừng lại. Điều này không làm ông đắn đo sao?
Bolton: Chắc chắn dân thường đang phải chịu đựng. Nhưng tôi tin rằng phần lớn người Iran hiểu rằng chính quyền của họ là nguyên nhân gây ra tình cảnh hiện nay. Ngay cả trong Thế chiến thứ hai, khi Mỹ và đồng minh tàn phá nước Đức, phần lớn dân Đức vẫn hiểu vì sao các nước đó phải can thiệp.
Hỏi: Trump đã hô hào dân Tehran rời khỏi thành phố. Điều đó chẳng phải là một hình thức khủng bố tâm lý khiến dân chúng càng ủng hộ thêm chính quyền của họ sao?
Bolton: Trump không nghĩ xa đến vậy đâu. Có thể Netanyahu đã bảo với ông ta rằng họ sẽ tấn công một số mục tiêu cụ thể ở Tehran, như tổng hành dinh của lực lượng Quds – đó là mục tiêu quân sự chính đáng. Với công nghệ hiện nay, ta có thể đánh trúng một tòa nhà mà không làm vỡ kính của tòa nhà bên cạnh. Nhưng Trump có lẽ bị ám ảnh bởi những bộ phim chiến tranh mà ông ta xem. Dù sao, Israel cũng sẽ không ném bom toàn diện Tehran – điều đó đi ngược lợi ích của họ.
Hỏi: Trong khi đó, người ta nói rằng nhà độc tài Nga Vladimir Putin đã tự đề xuất làm trung gian hòa bình giữa Israel và Iran.
Bolton: Putin dắt mũi Trump không khác gì một đứa trẻ. Trong lúc Putin vẫn ném bom giết thường dân ở Ukraine, ông ta lại làm bộ bàn bạc với Trump tìm giải pháp cho xung đột Trung Đông. Sau đó người ta thấy Trump ra trước báo chí phát biểu rằng, Nga nên được cho vào lại G7. Putin chắc hẳn đang ngồi cười ha hả ở Moscow và tự vỗ vai khen mình.
Hỏi: Trump có dễ bị thao túng không?
Bolton: Ông ta chẳng có triết lý chính trị rõ ràng nào cả. Với Trump, chính sách đối ngoại là chuyện quan hệ cá nhân với các lãnh đạo khác. Ông ta nghĩ Putin là bạn mình. Cũng như lần gặp Kim Jong Un năm 2018 ở Singapore, ông ta nói: “Chúng tôi đã yêu nhau”.
Hỏi: Còn mối quan hệ giữa Trump và Netanyahu thì sao?
Bolton: Cái này phức tạp hơn. Netanyahu từng chúc mừng Joe Biden khá sớm sau bầu cử 2020 – đó là điều Trump không thể tha thứ. Trump cũng rất khó chịu khi Netanyahu luôn giành được sự chú ý của truyền thông. Giờ đây Netanyahu đang chiếm thế thượng phong thì Trump phải cố để không bị truyền thông gạt ra rìa.
Hỏi: Hiện nay ai đang đưa ra quyết sách đối ngoại trong Nhà Trắng?
Bolton: Thực ra bây giờ chẳng còn Hội đồng An ninh Quốc gia đúng nghĩa. Trump ngồi trong Phòng Bầu Dục cùng Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth (Bolton cười lớn và lắc đầu), Ngoại trưởng Marco Rubio, Giám đốc tình báo Tulsi Gabbard, Chánh văn phòng Susie Wiles và Phó tổng thống JD Vance (cười thêm lần nữa), người chẳng có tí kinh nghiệm gì về an ninh quốc gia. Họ loay hoay tìm hướng đi. Rồi Trump có thể sẽ bảo: Để tôi gọi cho Bibi (Netanyahu). Và Bibi nói: Tôi cần mấy chiếc B2 với bom xuyên hầm – chỉ lần này thôi. Chúng tôi sẽ làm rất gọn. Rất có thể Trump sẽ bị thuyết phục kiểu đó.
Hỏi: Khả năng Mỹ tham chiến lớn đến mức nào?
Bolton: 50:50. Có thể Trump sẽ thử thêm một lần nữa, gửi đặc phái viên Steve Witkoff gặp Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi. Nhưng Trump cũng hiểu rằng nếu mọi việc kết thúc bằng việc chế độ Iran sụp đổ – điều hoàn toàn có thể – thì đó sẽ là bước ngoặt lịch sử ở Trung Đông. Và điều đó lại xảy ra mà không có công lao gì của Trump? Netanyahu lên bìa Time Magazine? Những suy nghĩ như vậy đối với Trump không thể chịu đựng được. Tất cả những điều này không liên quan gì đến địa chính trị. Với Trump, tất cả chỉ là Trump mà thôi.
Hỏi: Một số người thuộc phong trào “Make America Great Again” (“MAGA”) của Trump, như người dẫn chương trình Tucker Carlson hay cựu cố vấn Steve Bannon, cho rằng can thiệp quân sự vào Iran sẽ phản bội chính sách “Nước Mỹ trên hết”. Trump có bị mất lòng với cử tri nền tảng không?
Bolton: Ngay chính phong trào MAGA cũng không thống nhất. Một số người chỉ đơn giản là bài Do Thái nên không muốn Mỹ làm gì cả cho Israel. Một số khác thực sự theo chủ nghĩa biệt lập như Carlson. Nhưng tôi không nghĩ họ chiếm ưu thế.
Hỏi: Đảng Cộng Hòa truyền thống còn lại gì?
Bolton: Họ đang bị Trump uy hiếp và sợ Trump – sự thật là như vậy đó. Nhưng đa số các nghị sĩ Cộng Hòa vẫn ủng hộ con đường đối ngoại của Reagan. Họ chưa dám chống lại Trump. Nhưng tôi nghĩ 90% đảng viên Cộng Hòa kiên định đứng về phía Israel. Giờ đây họ không thể trốn tránh được nữa.
Hỏi: Dân Mỹ dường như đã mệt mỏi với các cuộc chiến bất tận như ở Afghanistan hay Iraq.
Bolton: Iran sẽ không phải là cuộc chiến “bất tận”. Mỹ cũng sẽ không đưa bộ binh vào.
Hỏi: Nhưng nếu chế độ Tehran giữ được quyền lực, thì khả năng họ tiếp tục theo đuổi bom hạt nhân sau chiến tranh còn lớn hơn chứ?
Bolton: Họ đã phát triển vũ khí hạt nhân ngay cả khi còn thỏa thuận 2015.
Hỏi: Ông không lo sợ một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân toàn cầu sắp nổ ra sao?
Bolton: Chúng ta phải rút kinh nghiệm từ Bắc Hàn. Đáng lẽ chúng ta không bao giờ được để nước đó trở thành cường quốc hạt nhân. Những xu hướng như thế cần bị ngăn chặn sớm, khi cái giá còn thấp – không phải đợi đến lúc sinh tử. Israel hiểu rõ điều này.
__________________
The Following User Says Thank You to Gibbs For This Useful Post:
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. Vì một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hãy ghé thăm chúng tôi, hãy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
