Vụ đình chỉ IPO Ant Group của Jack Ma cho thấy Tập Cận Bình đang giựt dây đằng sau hậu trường

Jack Ma (Ảnh: Reuters)

Việc TQ đột ngột dừng thương vụ IPO lớn nhất thế giới đối với Ant Group của Jack Ma, đã gửi đến các giới đầu tư toàn cầu một thông điệp rõ ràng: "Mọi cánh cửa tài chính sẽ chỉ được thực hiện theo những điều kiện có lợi cho Chủ tịch Tập Cận Bình và Đảng CSTQ", Bloomberg cho biết.

Các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh đã gây sốc cho giới đầu tư toàn cầu vào hôm thứ Ba (3/11), sau khi la lệnh đình chỉ đợt niêm yết cổ phiếu (IPO) của Ant Group Co., một công ty fintech thuộc quyền sở hữu của tỷ phú Jack Ma, người giàu đứng thứ hai ở TQ. Quyết định này được đưa ra chỉ hai ngày trước khi cổ phiếu sẽ được giao dịch trong một chiến dịch niêm yết đã thu hút được ít nhất 3 ngàn tỷ USD đơn đặt hàng từ các người đầu tư cá nhân.

Thời điểm đưa ra quyết định một lần nữa cho thấy đối với ông Tập và Đảng CSTQ, sự ổn định về tài chính và chính trị được ưu tiên hơn việc nhường quyền kiểm soát nền kinh tế, đặc biệt là đối với một công ty tư nhân. Theo quan điểm của Bắc Kinh, việc cho phép tiến hành IPO có thể khiến cho Ant có tác động quá lớn đến hệ thống tài chính, gây ra những rủi ro lớn hơn, cuối cùng có thể làm suy yếu khả năng nắm quyền của đảng.

Victor Shih, phó giáo sư tại UC San Diego và là tác giả của cuốn sách "Phe phái và nền tài chính ở Trung Quốc: Xung đột của giới tinh hoa và lạm phát" cho biết: "Đảng đang thể hiện quyền lực của mình. Nó đang nói với Jack Ma dù cho anh chuẩn bị có đợt IPO lớn nhất thế giới, nhưng đó không phải là vấn đề lớn đối với ĐCSTQ, vốn nắm quyền kiểm soát toàn bộ nền kinh tế lớn đứng thứ hai thế giới".

Trong khi ĐCSTQ có nhiều công cụ để dẹp yên những người bất đồng chính kiến, các viên chức địa phương nhiều khi phải vật lộn để kiềm chế sự bất mãn của người dân có liên quan đến các vấn đề miếng cơm manh áo hàng ngày như các tranh chấp lao động, gian lận đầu tư và thảm họa môi trường. Để giảm thiểu bất cứ mối đe dọa nào đối với hệ thống tài chính hoặc quyền lực của đảng, chính phủ của ông Tập trong thập kỷ qua đã chứng minh rằng họ không gặp khó khăn gì khi hạ gục các tỷ phú và các công ty tư nhân.

Đối với các giới đầu tư nước ngoài, câu chuyện Ant Group này đã đặt dấu hỏi về khả năng tồn tại của Hồng Kông và Thượng Hải như những trung tâm tài chính thế giới. Điều này đặc biệt được chú trọng sau khi TQ hồi tuần trước đã đánh tín hiệu cho một sự cởi mở lớn hơn trong kế hoạch phát triển 5 năm tới đây. Theo đó, Bắc Kinh đặt ra lộ trình hiện thực hóa những lời hứa trước đây về việc cho phép tiếp cận với nước ngoài nhiều hơn, đồng thời dần dần nới lỏng việc kiểm soát đối với đồng nhân dân tệ và dòng vốn.

Fraser Howie, tác giả cuốn sách "Chủ nghĩa tư bản đỏ: Quỹ tài chính mong manh của một Trung Quốc đang trỗi dậy", cho biết cả trình tự và việc sắp đặt mốc thời gian các sự kiện trong thương vụ IPO thất bại này sẽ làm làm dấy lên sự nghi ngờ của các giới đầu tư nước ngoài về cam kết của TQ đối với sự minh bạch của một thị trường vốn mở và hiện đại.

Howie nói: "Nó gửi đi một số tín hiệu, nhưng thường là mâu thuẫn. Do đó, các giới đầu tư sẽ phải dè chừng về quá trình niêm yết cổ phiếu ở TQ, họ sẽ lo ngại về việc tiết lộ thông tin, họ sẽ lo ngại trước những quyết định tùy tiện về phía các cơ quan quản lý TQ".

Nhiều nhà phân tích cho rằng hành động này của phía chính quyền Bắc Kinh là không gì đáng ngạc nhiên, ngay cả khi thời điểm công bố IPO bị đột ngột gián đoạn. Các nhà quản lý TQ nhận định mô hình kinh doanh của Ant Group cho phép họ tính lệ phí cao hơn cho các cuộc giao dịch, trong khi các ngân hàng nhà nước phải gành chịu mọi rủi ro. Cùng lúc khi Ant Group tìm cách niêm yết, giới chức trách đang chạy đua để dưa ra các quy tắc buộc các công ty tài chính phải có yêu cầu vốn cao hơn. Họ cũng đang có kế hoạch tạo ra đồng nhân dân tệ "ảo", đây là một phần trong nỗ lực duy trì quyền kiểm soát toàn diện đối với sự ổn định của hệ thống thanh toán ở nước này.

Hôm thứ Tư, Ủy ban Điều tiết Chứng khoán TQ cho biết họ ủng hộ quyết định của Sở Giao dịch Chứng khoán Thượng Hải về việc chặn một đợt chào bán công khai lần đầu "quá vội vã". Những thay đổi trong quy định của ngành công nghiệp fintech có tác động lớn đến cấu trúc hoạt động và mô hình lợi nhuận của Ant, theo một tuyên bố.

Bài phát biểu mạo hiểm của Jack Ma
Tại một hội nghị ở Thượng Hải vào ngày 24 tháng 10, Ma đã đổ lỗi cho các cơ quan quản lý toàn cầu vì đã tập trung quá nhiều vào sự kiểm soát các rủi ro và chỉ trích các biện pháp của chính quyền Bắc Kinh trong việc kìm hãm sự đổi mới. Phát biểu này được đưa ra sau khi Phó Chủ tịch Vương Kỳ Sơn, một người vốn thân tín của ông Tập, kêu gọi sự cân bằng giữa các sáng tạo trong ngành tài chính (VD: fintech, hay công nghệ tài chính) và các quy định mạnh mẽ để ngăn ngừa các rủi ro tài chính mới có thể phát sinh.

"Có vẻ như dù cố ý hay không, Ma đã công khai thách thức và chỉ trích cách tiếp cận của chính quyền TQ đối với quy định mới về tài chính", Andrew Batson, giám đốc nghiên cứu TQ tại hãng tư vấn Gavekal Research Limited cho biết.

Nhận xét của Ma được đưa ra ngay trước khi ĐCSTQ tổ chức cuộc họp quan trọng để hoạch định nền kinh tế TQ trong 15 năm tới, khi đưa ra các vấn đề về công nghệ, ổn định tài chính và tăng trưởng kinh tế lên hàng đầu trong chương trình nghị sự. Sau khi cuộc họp kết thúc, các nhà quản lý đã đưa ra các quy định mới có ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của Ant Group, đồng thời triệu tập Ma đến Bắc Kinh vào hôm thứ Hai (26/10). Và thương vụ IPO đã bị đình chỉ vào ngay vào ngày hôm sau.

Tại TQ, giới truyền thông nhà nước đã nêu bật việc Ant Group không tuân thủ các quy định, trong khi tuyên dương cơ chế giám sát thị trường và kiểm soát rủi ro của chính quyền. Trong một bài bình luận cuối ngày thứ Ba, tờ Economic Daily do đảng hậu thuẫn cho biết, việc đình chỉ thương vụ IPO này cho thấy, "Mọi sự liên kết của thị trường vốn đều cần phải có các quy tắc hoàn hảo và các phương pháp giám sát nghiêm túc".

Sự dè chừng ngày càng tăng
Các giới cầm quyền TQ đã tăng cường giám sát các công ty tư nhân trong vài năm trở lại đây. Vào năm 2018, ngân hàng trung ương đã xác định Ant Groupvà các công ty khác là công ty holding (chuyên nắm vốn), khiến cho họ bị giám sát chặt chẽ hơn vì vai trò ngày càng tăng của họ đối với dòng tiền và hệ thống tài chính quốc gia.

Cùng năm đó, các cơ quan quản lý đã thâu tóm Tập đoàn Bảo hiểm An Bang (Anbang Insurance Group Co.,) công ty biểu tượng cho kỷ nguyên thâu tóm các doanh nghiệp TQ cỡ lớn gần đây của ĐCSTQ, bỏ tù cựu chủ tịch của nó vì tội gian lận. HNA Group Co. và Tomorrow Holding Co. sau đó đã bị chính quyền tiếp quản hoặc giải thể, trong khi China Evergrande Group vào tháng 9 đã cảnh cáo về một cuộc khủng hoảng về tiền mặt có thể mang đến các rủi ro lớn cho hệ thống tài chính TQ.

Hăng hái và thẳng thừng, Ma có lẽ là doanh nhân nổi tiếng nhất tại TQ. Nhà tài phiệt này đi khắp nơi trên thế giới này là cố vấn đặc biệt của Liên Hợp Quốc, người từng tranh luận với Elon Musk trên các diễn đàn quốc tế và là nhân vật thường xuyên góp mặt tại các cuộc họp hàng năm ở Diễn đàn Kinh tế Thế giới tổ chức ở Davos (Thụy Sĩ). Ông đã tạo ra hai tập đoàn trị giá hàng trăm tỷ đô la và đã tự coi bản thân là một nhà vô địch hỗ trợ thúc đẩy hoạt động thương mại kinh doanh của những người tí hon và các doanh nghiệp nhỏ thông qua nền tảng Alibaba.

Tuy nhiên, vào hôm thứ Tư, các bài đăng trên các nền tảng mạng xã hội của TQ phần lớn đã thể hiện thái độ lãnh đạm với Ma. Một người đăng Weibo ẩn danh đã viết "nếu bạn không đi ra ngoài tìm kiếm rắc rối, rắc rối sẽ không tìm thấy bạn". Một người khác châm biếm rằng "đã đến lúc Jack Ma cần thức tỉnh, lắng nghe nhiều hơn và nói ít đi".

"Bị giựt dây"
Đối với các giới đầu tư toàn cầu, diễn biến này có khả năng củng cố quan điểm rằng Đảng sẵn sàng xuống tay khi đưa ra các quyết định kinh doanh lớn và mọi biện pháp mở cửa sẽ được xem xét cẩn thận, có thể tác động
xấu tốt đối với Đảng. Điều này có thể còn quan trọng hơn trong những năm tới khi TQ tìm cách phát triển các công nghệ cốt lõi của riêng mình, khi đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ Hoa Kỳ.

Kendra Schaefer, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu kỹ thuật số tại công ty tư vấn Trivium China ở Bắc Kinh, cho biết: "Điều này gửi một tín hiệu đến các công ty công nghệ lớn TQ rằng họ không bao giờ là quá lớn chừng nào Đảng vẫn còn nắm toàn quyền".