Thách thức đang chờ nữ Tổng thống đầu tiên của Mexico

[miro1510]

Bà Claudia Sheinbaum đã giành chiến thắng áp đảo để trở thành nữ Tổng thống đầu tiên của Mexico, kế thừa 'di sản' của nhà lãnh đạo sắp mãn nhiệm Andres Manuel Lopez Obrador.

Thực tế chiến thắng của bà Sheinbaum được xem là một bước tiến lớn đối với Mexico, quốc gia nổi tiếng với nền văn hóa vẫn mang tính "trọng nam" dù nhiều năm qua đã không ngừng thúc đẩy các giá trị và vai trò của phụ nữ. Chặng đường tới chiến thắng của bà Sheinbaum không dễ dàng và con đường phía trước chắc chắn cũng không trải hoa hồng.

Bà Claudia Sheinbaum, nữ tổng thống đắc cử đầu tiên trong lịch sử Mexico.

Thực trạng cấp bách

Mexico là đất nước vốn nổi tiếng về tình trạng tội phạm, điều này có thể thấy rõ ràng trong mùa bầu cử đầy rẫy bạo lực và đỉnh điểm là một số ứng cử viên đã bị giết hại. Nói một cách đơn giản, sự lây lan đáng ngại của tội phạm có tổ chức và các băng đảng phát triển mạnh mẽ là một trong những vấn đề đối nội khó khăn nhất mà bà Sheinbaum sẽ phải đối mặt ngay khi lên nắm quyền.

Các số liệu chính thức được công bố chỉ ra rằng trong 5 năm rưỡi của chính quyền ông López Obrador là thời kỳ đẫm máu nhất lịch sử Mexico hiện đại, với hơn 175.000 người bị sát hại và 43.000 người khác mất tích. Nhiều nhóm độc lập thậm chí chỉ trích số liệu chưa nói lên toàn bộ bức tranh. Nếu bà Sheibaum không thể ngăn chặn điều mà nhiều nhà chỉ trích cho là "sự suy thoái nghiêm trọng" về tình hình an ninh của Mexico, việc thúc đẩy chương trình nghị sự chính sách kinh tế và xã hội của bà sẽ cực kỳ khó khăn.

Chính sách của Tổng thống Obrador nhằm tránh đối đầu trực diện với những tập đoàn buôn lậu cocaine và fentanyl quyền lực đã bị phe đối lập chỉ trích gay gắt và cho rằng các chính sách kiểu này chỉ mang tính xoa dịu.

Trong khi đó, bà Sheinbaum để ngỏ khả năng tránh những biện pháp đối đầu trực tiếp với các băng nhóm song có kế hoạch giảm sức ảnh hưởng bằng cách triển khai một số chính sách tương tự mà bà đã áp dụng ở thành phố Mexico khi bà còn là thị trưởng. Nhà hoạt động vì môi trường chuyển sang sự nghiệp chính trị hướng đến cách đưa ra các biện pháp dài hơi và cốt lỗi như mở rộng các chương trình định hướng và giáo dục dành cho thanh, thiếu niên. Bà cũng tuyên bố sẽ tăng cường lực lượng Vệ binh Quốc gia và các cơ quan tình báo, đồng thời tăng cường phối hợp với cảnh sát và công tố viên. Các cuộc thăm dò cho thấy giảm bạo lực nhanh chóng là ưu tiên hàng đầu của công chúng, song giới chuyên gia hoài nghi khả năng đề xuất của bà Sheinbaum đủ tạo ra những khác biệt.

Câu hỏi "đầu tiên"

Mất an ninh là một trong những nguồn cơn khiến giới đầu tư có tâm lý e ngại khi hoạt động tại Mexico, một vấn đề gián tiếp làm trầm trọng thêm thách thức đối nội thứ hai mà chính quyền kế nhiệm không thể né tránh: sự suy thoái của cơ sở hạ tầng và nguồn tài chính cần cho phát triển đất nước.

Bà Sheinbaum nhậm chức và "kế thừa" mức thâm hụt tài chính gần 6% tổng sản phẩm quốc nội, mức lớn nhất trong một phần tư thế kỷ, bất chấp cam kết thắt lưng buộc bụng của Tổng thống Obrador. Để tài trợ cho các chương trình viện trợ trực tiếp cho 25 triệu thanh niên, người già và người khuyết tật Mexico cũng như thực hiện những cải cách cần thiết, tổng thống đắc cử phải tìm cách tăng nguồn thu quốc doanh. Rất nhiều dự án và kế hoạch cần nguồn tiền lớn nhưng ngân sách quốc gia lại là vấn đề khó giải quyết, trong khi cơ sở hạ tầng ở vào tình trạng suy thoái nghiêm trọng.

Tổng thống López Obrador coi chính sách thắt lưng buộc bụng về tài chính là một dấu ấn của chính quyền và trong suốt giai đoạn dịch COVID-19 nghiêm trọng, hầu như không có bất kỳ trợ giúp kinh tế đáng kể nào được triển khai. Trong khi đó, ngân sách chi tiêu lớn cho năm bầu cử, phục vụ việc tài trợ cho các chương trình xã hội mở rộng và các dự án cơ sở hạ tầng lớn, đồng nghĩa với việc dự báo thâm hụt ngân sách ước tính đạt tới 5,9% GDP trong năm nay.

Bộ Tài chính Mexico đã thông báo kế hoạch nhằm giảm mức thâm hụt xuống dưới một nửa vào năm tới, điều mà các nhà kinh tế cho rằng gần như không thể thực hiện được nếu không đánh đổi bằng những biện pháp cứng rắn có thể khá đau đớn cho nền kinh tế vốn đã chững lại của Mexico.

Đám đông ủng hộ bà Sheinbaum tuần hành trong ngày bầu cử.

Tổng thống đắc cử Sheinbaum cho biết bà không có ý định tăng thuế ngay lập tức để giúp giảm thâm hụt nhưng có kế hoạch tăng cường thu ngân sách và trấn áp hành vi trốn thuế. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích tin rằng nhà lãnh đạo mới sẽ cần phải tăng thuế nếu muốn hiện thực hóa cam kết tăng cường chi tiêu phúc lợi hơn nữa và nâng cao dịch vụ công. Giới chức được cho là cũng đã tính đến việc tăng doanh thu từ lĩnh vực ngân hàng có lợi nhuận cao.

Trong chiến dịch tranh cử, bà Sheinbaum đã đề cập những lợi ích của việc xây dựng dây chuyền sản xuất "nearshoring", nói cách khác là xu hướng các công ty chuyển hoạt động sản xuất từ châu Á sang gần thị trường Mỹ hơn và cho rằng Mexico có thể tận dụng tốt cơ hội này. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng đây khó có thể là "cứu cánh" cho Mexico và điều quốc gia này cần vẫn là một chiến lược cải tổ cơ sở hạ tầng bài bản và củng cố an ninh tốt hơn.

Một vấn đề tài chính khác không thể bỏ qua trong bối cảnh hiện tại là thực tế công ty năng lượng nhà nước Pemex của Mexico hiện là doanh nghiệp dầu mỏ mắc nợ nhiều nhất thế giới, với hơn 100 tỷ USD tồn đọng và sản lượng liên tục giảm trong nhiều năm. Tổng thống López Obrador đã mở cửa thị trường năng lượng cho đầu tư tư nhân và hứa hẹn về việc "giải cứu" Pemex, song tình hình tài chính của doanh nghiệp này vẫn tiếp tục xấu đi. Mexico đã chi ít nhất 19 tỷ USD cho xây dựng một nhà máy lọc dầu mới nhưng nhiều chuyên gia cảnh báo khả năng khó tìm kiếm lợi nhuận khả quan cho cơ sở này.

Nếu các khoản nợ của Pemex không được tái cơ cấu, các thị trường e ngại mức xếp hạng đầu tư nợ công của Mexico sẽ bị kéo tụt do nhà nước phải bảo lãnh cho doanh nghiệp này.

Bà Sheinbaum từng là một nhà khoa học khí hậu với bằng tiến sĩ về kỹ thuật năng lượng. Bà muốn đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng song cũng đã tuyên bố trong chiến dịch tranh cử về các kế hoạch hỗ trợ Pemex và không đồng tình với những nỗ lực tư nhân hóa tài sản của doanh nghiệp này. Tuy nhiên, công chúng vẫn đang chờ những kế hoạch chi tiết hơn.

Thách thức từ Nhà Trắng

Mối quan hệ của Mexico với Mỹ hiện nay có thể nói là cực kỳ phức tạp, với việc Washington thúc ép đồng minh phải làm nhiều hơn để hạn chế dòng chảy ma túy và người di cư xuyên biên giới. Hàng nghìn người Mexico xin tị nạn ở Mỹ mỗi năm.

Năm 2023, khoảng 30% trong số gần 2,5 triệu người di cư bị chặn ở biên giới phía Nam của Mỹ là người Mexico. Đa phần dư luận đều nhận định mối quan hệ có thể còn trở nên thách thức hơn nếu ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng.

Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã tạo cơ hội lớn cho Mexico thu hút các doanh nghiệp sản xuất, song thực tế các luận điệu gay gắt với giới kinh doanh của Tổng thống López Obrador và thiếu đầu tư cho cơ sở hạ tầng điện nước đã làm giảm sức hấp dẫn của Mexico đối với các công ty đa quốc gia.

Năm 2023, Mexico đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ song thỏa thuận thương mại 3 bên giữa Mỹ, Mexico và Canada (USMCA) nhằm củng cố thương mại và đầu tư ở Bắc Mỹ có thời hạn xem xét vào năm 2026. Nếu ông Donald Trump thắng cử Tổng thống Mỹ vào mùa thu tới, khả năng thỏa thuận được tái đàm phán toàn bộ hoàn toàn có thể xảy ra.

Nếu trở lại Nhà Trắng, cựu Tổng thống Donald Trump dự kiến sẽ tăng gấp đôi lập trường cứng rắn về nhập cư, thương mại và ma túy, những vấn đề rất nhạy cảm quan trọng đối với mối quan hệ song phương Mexico - Mỹ. Ông Trump từng tuyên bố sẽ áp thuế 100% đối với ô tô Trung Quốc sản xuất tại Mexico và cho biết ông sẽ huy động lực lượng đặc nhiệm để chống lại các băng đảng.

Bà Sheinbaum từng tuyên bố trong chiến dịch tranh cử về nỗ lực đảm bảo "mối quan hệ hữu nghị, tôn trọng lẫn nhau và bình đẳng" với nước láng giềng phía Bắc. Tổng thống López Obrador đã tạo dựng được mối quan hệ thực dụng khá hiệu quả với cả ông Trump và ông Biden. Bà Sheinbaum khẳng định cũng có thể làm được điều tương tự dù rằng nền tảng tư tưởng và phong cách của bà có thể khiến bà ít có xu hướng nhượng bộ với các yêu cầu của Mỹ.

Với một nhà lãnh đạo là nữ giới như Sheinbaum, nhậm chức trong một thời kỳ nhiều biến động của môi trường khu vực và quốc tế như hiện nay, những khó khăn sẽ càng chồng chất và thử thách lớn nhất có thể sẽ là làm thế nào khép lại kỷ nguyên chính trị đầy dấu ấn mà người tiền nhiệm thống trị.