"ỦA? CON KHÔNG PHẢI NGƯỜI DZIỆT!"

Cũng cách đây cỡ bốn mươi năm rồi mà câu nói đó tôi còn nhớ như in, trong lần đầu tiên tôi đi chơi miền Tây, ở Chợ Mới (Long Xuyên).
Một thím ở Chợ Mới thấy tôi nói giọng chắc lạ hoắc, bèn hỏi, "Ủa, con không phải người Dziệt! Con ở đâu tới?". Tới lượt tôi ngạc nhiên, tôi nói tiếng Việt mà, tôi người Việt ("Dziệt", theo lối nói của người Nam) chớ đâu.
Hồi trước năm 1975 tôi sống ở miền Trung, sống ở xứ Thượng.
Mà giọng nói ở ngoài Trung, ở trên miền cao thì ..."chắc con là người Kwuế (Huế), phải không?". Té ra theo lối nghĩ của thím ở Chợ Mới, người Việt nghĩa là người miền Nam, hổng phải người Nam Kỳ thì hổng phải người Việt.
Câu nói đó, về sau này đã thúc tôi tìm hiểu lịch sử Nam Kỳ.
*&*
Cái năm tôi chân ướt chân ráo lò dò đi miền Tây sông nước coi cho biết, lúc đó đang thời gọi là "bao cấp". Bây giờ nhiều em, nhiều cháu không biết thời "bao cấp" là cái giống gì. Dừng một chút để nói mấy dòng về cái thời dị hợm, dị òm, khó tưởng nổi.
Cái giai đoạn đó nhà nước không tự lượng sức mà cứ đòi bao cấp toàn bộ, được một số năm thì rã rời chân tay, đuối luôn.
Nhà nước bao cấp việc ăn, thành thử người ở Miền Nam vĩ tuyến 17 mới biết tới trong đời có cái món bo bo. Hễ tống vô miệng bao nhiêu, sau đó, chột bụng đi cầu, thấy ra... bấy nhiêu - đó, lương thực "bo bo" được định nghĩa vậy đó. Ăn để cho qua cơn đói thôi, chớ dinh dưỡng gì nổi, trôi tuốt luốt ra ngoài.
Nhà nước cũng đòi bao cấp việc học. Hết thảy là trường nhà nước ráo trọi. Được chỉ ngắn ngủn một số năm không phải lo học phí, sau đó, nhà nước thâu đủ thứ tiền. Không đủ lực, chỉ tuyên truyền môi mép được một lúc, tắt một lời, yếu mà đòi ra gió.
Mới nhớ hồi trước năm 1975, chánh phủ của Miền Nam vĩ tuyến 17 trở vô thiết lập hệ thống trường công, còn lại là tư thục. Hồi đó, hễ đã học trường công, tiểu học cho đến trung học đều miễn học phí, cũng không đẻ ra "phí" nào ráo trọi; đã vậy học trò còn được uống sữa mỗi khi đến lớp học. Học trường công, nghĩa là vậy đó.
Chánh phủ nhắm chừng lo cho dân được nhiêu thì mở ra từng đó số trường công, miễn phí tuyệt đối, chớ không "đầu voi đuôi chuột" như nhà nước xã hội chủ nghĩa sau năm 75. Nói "đầu voi đuôi chuột" cũng chưa đúng, có được "voi" hồi nào đâu, mà là "đầu chuột đồng, đuôi chuột nhắt".
*&*
Trở lại với lối nói người Dziệt (Việt) tức là người Nam Kỳ. Để hằn sâu trở thành một thói quen ngôn ngữ, ắt phải trải qua một thời gian rất dài, trải qua nhiều thế hệ nơi đây.
Bài này không phải bài nghiên cứu nên tôi không trưng ra mốc thời điểm cụ thể, mà phóng cái nhìn rộng, ưng gì nói đó.
Kể từ lúc Nguyễn - Trịnh chính thức tách rời, mà xưng hùng mỗi cõi mình ên rồi vô khẩn hoang miền Nam (thời vua Minh Mạng sau này định danh là "Nam Kỳ"), trải dài hơn một thế kỷ, rất nhiều thế hệ sinh ra ngay tại đất Nam này.
Cả đời lo mần ăn, đi lên chợ quận, chợ tỉnh nơi mình sinh ra và lớn lên, là đủ vui, mãn nhãn rồi, chớ có mấy ai đi ra miền ngoài; thành thử trong kinh nghiệm của bao thế hệ thì đất Nam này cũng chính là quê hương, là quốc gia ruột rà.
Tôi lại nghĩ tới, ở Nam Kỳ này từng có lúc lập nên "Cộng hòa Nam Kỳ", Nam Kỳ quốc, dù ngắn, cũng góp phần vào tiềm thức vùng đất phương Nam này tự lực định cõi. Gộp chung lại, kể từ thời khẩn hoang, tính bằng hàng mấy thế kỷ, đã tạo nên thói quen ngôn ngữ rằng: người Việt tức là người Nam mình đó đa!
*&*
Mà không phải kỳ thị vùng miền gì ráo. "Ủa? Con không phải người Dziệt". Hỏi vậy, mà không xa cách gì hết, tôi được gọi là "con", nghe ngọt lịm.
Người ở miền ngoài, "con" thường chỉ dành cho những người được rứt ruột đẻ ra, còn lại gọi "cháu", cháu ông cháu bà, cháu trong họ hàng nội ngoại, rồi cháu của người dưng.
... Trong vòng hai mươi năm trở lại, có lần tôi phải tìm một người giúp việc. Chị Năm, người giúp việc, quê Sóc Trăng. Chỉ hay kể chuyện ở dưới quê, về "mấy ông cán bộ người Bắc ăn nói khác với người Dziệt mình" này kia... Vẫn còn giữ lối nói mà tôi từng ngỡ ngàng trong lần đầu đặt chân về miền Tây sông nước.
Ngộ thiệt. Chị Năm ưng kể về "người Dziệt mình" cho tôi nghe, mà nói nào ngay thì tôi dù sinh ra trong này chớ cha mẹ lại gốc Bắc Kỳ rau muống. Chị Năm chỉ biết lai lịch của tôi mà.
Té ra tôi được... kết nạp thành "người Việt mình", chung niềm cảm khái với chị Năm, từ hồi nào không hay. Nhớ hoài. Khoái quá chừng./.
(ngày 7/9/2020)
Hình ảnh: Thánh đường Cù lao Giêng ở Chợ Mới, Long Xuyên.