4 trận đánh lừng lẫy của Thành Cát Tư Hăn: Phe địch tê liệt hoàn toàn nhờ sức mạnh từ 'đội kỵ binh của quỷ'
Theo như sau khi thống nhất các bộ lạc thảo nguyên năm 1206, Thành Cát Tư Hăn cai trị khoảng 1 triệu người. Vào thời kỳ đỉnh cao, người Mông Cổ kiểm soát đến 31 triệu km vuông liền kề - một khu vực có diện tích bằng châu Phi, khiến binh nghiệp của Thành Cát Tư Hăn nổi danh khắp chốn là nhờ vào cách điều binh khiển tướng đỉnh cao của ông. 4 trận đánh kinh điển được chọn lọc này không chỉ là những chương vẻ vang trong sự nghiệp quân sự của Thành Cát Tư Hăn mà c̣n là biểu hiện sinh động cho tài năng quân sự kiệt xuất và tầm nh́n chiến lược của Khả Hăn Mông Cổ.
Thành Cát Tư Hăn và vó ngựa kỵ binh Mông Cổ do ông chỉ huy đă từng càn quét lục địa Á-Âu với khí thế sấm sét những năm đầu thế kỷ 13. Vị thủ lĩnh gia tộc nổi tiếng này và những người kế vị trực tiếp của ông đă tạo ra đế chế lớn nhất từng tồn tại, trải dài toàn bộ lục địa châu Á từ Thái B́nh Dương đến Hungary ngày nay ở châu Âu.
Một đế chế như vậy không thể h́nh thành nếu không có sự lănh đạo có tầm nh́n xa trông rộng cộng với kỹ năng tổ chức vượt trội của vị Khả Hăn Mông Cổ cùng lực lượng kỵ binh nhanh nhẹn kết hợp cùng đội quân cung thủ siêu phàm (mà phương Tây gọi là "đội kỵ binh của quỷ - devil’s horsemen"); song song với đó là sự tồn tại của các quốc gia suy yếu về mặt chính trị trên khắp châu Á.
Chân dung Thành Cát Tư Hăn. Nguồn: GL Archive/Alamy
Di sản của Thành Cát Tư Hăn (1162-1227), các con trai và cháu trai của ông là một trong những thành tựu đồ sộ về phát triển văn hóa, thành tựu nghệ thuật, lối sống cung đ́nh trong lịch sử. Hẳn nhiều người đều nhận ra rằng triều đại nhà Nguyên ở Trung Quốc (kéo dài từ 1271–1368) là một phần di sản của Thành Cát Tư Hăn thông qua người sáng lập - là cháu trai và là người kế vị vĩ đại nhất của Thành Cát Tư Hăn: Hốt Tất Liệt (cai trị từ 1260–1294).
Đế chế Mông Cổ đạt đến đỉnh cao sau hai thế hệ sau Thành Cát Tư Hăn và được chia thành 4 nhánh chính: Nhà Nguyên (đế chế của Đại Hăn) là trung tâm và quan trọng nhất. Các quốc gia Mông Cổ khác là Hăn quốc Sát Hợp Đài ở Trung Á (tồn tại từ 1227–1363); Hăn quốc Kim Trướng ở miền nam nước Nga mở rộng vào châu Âu (1227–1502) và Triều đại Il-Khanid ở Đại Iran (1256–1353).
Sau khi thống nhất các bộ lạc thảo nguyên năm 1206, Thành Cát Tư Hăn cai trị khoảng 1 triệu người. Vào thời kỳ đỉnh cao, người Mông Cổ kiểm soát đến 31 triệu km vuông liền kề - một khu vực có diện tích bằng châu Phi. Vào giữa thế kỷ 13, người Mông Cổ đă h́nh thành nên đế chế tiếp giáp lớn nhất thế giới, thống nhất các nền văn hóa Trung Quốc, Hồi giáo, Iran, Trung Á và du mục dưới lá cờ Mông Cổ.
Thành Cát Tư Hăn đă chinh phục được nhiều hơn gấp đôi diện tích đất đai so với bất kỳ người nào khác trong lịch sử, đưa nền văn minh phương Đông và phương Tây tiếp xúc với nhau trong quá tŕnh này.
Năm 1227, Thành Cát Tư Hăn qua đời trong một chiến dịch quân sự chống lại vương quốc Tây Hạ của Trung Quốc. Lăng mộ của Thành Cát Tư Hăn cho đến nay vẫn là một ẩn số lớn.
Thứ sử gia tỏ rơ nhất chính là trong đời binh nghiệp lừng lẫy của ḿnh, ông đă chỉ huy hàng chục chiến dịch cùng hơn 60 trận đánh đỉnh cao, thu phục được hàng loạt địch thủ, giúp Mông Cổ mở rộng bờ cơi.
Dưới đây là 4 trận đánh thể hiện tài dụng binh đỉnh cao của vị Khả Hăn Mông Cổ:
1. Trận Dă Hồ Lĩnh: Tập trung lợi thế, đánh một đ̣n chí mạng
C̣n gọi là Chiến tranh Mông-Kim, hay Mông Cổ phạt Kim, trận Dă Hồ Lĩnh là cuộc chinh phạt toàn diện của người Mông Cổ vào nước Kim từ năm 1211 đến 1234.
Sau khi thành lập Đại Mông Cổ Quốc năm 1206, Thiết Mộc Chân đổi tên thành Thành Cát Tư Hăn và bắt đầu hành tŕnh chinh phạt xuyên lục địa của ḿnh.
Vào năm 1211, Thành Cát Tư Hăn, với tầm nh́n chiến lược phi thường của ḿnh, đă cẩn thận bố trí quân ở Dă Hồ Lĩnh (tây bắc Trương Gia Khẩu, Hà Bắc, Trung Quốc ngày nay). Kế hoạch của ông là tập trung lực lượng vượt trội và phát động một cuộc chiến tranh quy mô lớn duy nhất chống lại nhà Kim do người Nữ Chân cai trị ở Trung Quốc từ 1115 đến năm 1234.
Về sau, năm 1234, nhà Kim đại bại dù nắm trong tay 45 vạn quân tinh nhuệ giao chiến trực tiếp. Toàn bộ lănh thổ Kim sáp nhập hoàn toàn vào Mông Cổ.
Trong chiến dịch này, Thành Cát Tư Hăn không chỉ thể hiện khả năng chỉ huy chiến trường xuất sắc mà c̣n biết cách lấy ít đánh nhiều - dùng 10 vạn quân đánh thẳng vào mục tiêu cốt yếu. Trận đánh này trở thành một trường hợp kinh điển về việc lấy ít thắng nhiều và được các thế hệ chiến lược gia quân sự tương lai nhắc đến.
2. Trận Ngân Xuyên: Lùi một bước, tiến đến đại thắng
Chiến dịch đầu tiên của Thành Cát Tư Hăn bên ngoài Mông Cổ diễn ra chống lại vương quốc Tây Hạ ở phía tây bắc Trung Quốc.
Sau một loạt các cuộc đột kích, người Mông Cổ đă phát động một sáng kiến lớn vào năm 1209 đưa họ đến ngưỡng cửa Ngân Xuyên, kinh đô Tây Hạ. Không giống như các đội quân khác, người Mông Cổ di chuyển mà không có đoàn tiếp tế nào ngoài một lượng lớn ngựa dự bị. Đội quân bao gồm hầu như toàn bộ là kỵ binh, những người cưỡi ngựa lăo luyện và cực kỳ nguy hiểm với cung thủ siêu phàm.
Tại Ngân Xuyên, người Mông Cổ triển khai một cuộc rút lui giả - một trong những chiến thuật đặc trưng của họ - và sau đó bắt đầu một cuộc bao vây. Mặc dù nỗ lực tràn ngập thành phố của quân Mông Cổ không thành, nhưng chiếm được một số thành tŕ vững chắc của Tây Hạ.
Năm 1226, Thành Cát Tư Hăn mang theo 180.000 quân tổng tấn công Tây Hạ. Quốc vương Tây Hạ chính thức xin hàng, Tây Hạ bị khuất phục hoàn toàn. Một ngày trước khi thành Tây Hạ vào tay Mông Cổ, Thành Cát Tư Hăn qua đời.
3. Trận Cư Dung Quan: Dụ địch ra khỏi hang
Năm 1213, tàn quân Kim ở Dă Hồ Lĩnh không chịu khuất phục đă cố gắng tập hợp được hơn 30 vạn quân, đóng quân tại khu vực ngày nay gọi là Vạn Toàn, thuộc Trương Gia Khẩu, tỉnh Hà Bắc.
Với mục đích 'diệt cỏ tận gốc', Thành Cát Tư Hăn dẫn quân đánh tan tác 30 vạn quân Kim ở Vạn Toàn. Tàn quân chạy đến cố thủ ở Cư Dung Quan (cửa ải Cư Dung, một trong những cửa ải quan trọng của Vạn Lư Trường Thành).
Đại quân Mông Cổ tiếp tục thẳng tiến đến Cư Dung Quan. Lúc này, Thành Cát Tư Hăn phái đại tướng thân cận Triết Biệt tấn công lối vào phía nam của cửa ải Cư Dung. Nghe theo mưu kế của Thành Cát Tư Hăn, Triết Biệt dùng mưu kế dụ địch ra khỏi quan ải (bằng cách giả vờ vứt binh khí, bỏ chạy) rồi bất ngờ đánh úp bằng đội 'kỵ binh của quỷ' của ḿnh. Kết quả, tàn quân Kim bị tiêu diệt gọn gàng.
Trong trận chiến này, sự khôn ngoan chiến thuật của tướng lĩnh Thành Cát Tư Hăn đă được chứng minh đầy đủ, đồng thời nó cũng thể hiện phong cách chiến thuật linh hoạt và dễ thay đổi của Khả Hăn Mông Cổ.
4. Trận vây hăm thành Bukhara: Đột kích bất ngờ khiến kẻ địch tê liệt hoàn toàn
Thành Cát Tư Hăn một lần nữa chứng tỏ tài điều binh khiển tướng của ḿnh khi tấn công thành phố Bukhara - một trong những thành phố lớn nhất Trung Á; một thành tŕ quan trọng về kinh tế và văn hóa của Đế chế Khwarazmian ở vùng đất Ba Tư.
Năm 1220, Thành Cát Tư Hăn đă tổ chức cuộc tấn công nhiều mũi nhọn vào Đế chế Khwarazmian. Người cai trị Muhammad II của Khwarazm tin rằng, v́ Bukhara ở quá xa so với biên giới của Mông Cổ nên Mông Cổ sẽ không 'đụng' đến. Do đó, Muhammad II chỉ cho gần 20.000 quân bảo vệ Bukhara.
Đâu ai ngờ, vó ngựa Mông Cổ không ngại bất cứ thứ ǵ, kể cả là băng qua cả sa mạc Kyzylkum lớn thứ 15 trên thế giới nóng bỏng mà nhiều đội quân lớn không dám thực hiện.
Bị vây hăm và tấn công bất ngờ, thành Bukhara lập tức bị tê liệt. Gần 50.000 quân dưới sự lănh đạo của Thành Cát Tư Hăn đă khiến đội quân bảo vệ thành Bukhara kinh ngạc và sợ hăi. Trung tâm quan trọng của Đế chế Khwarazmian đầu hàng 3 ngày sau đó.
4 trận đánh kinh điển được chọn lọc này không chỉ là những chương vẻ vang trong sự nghiệp quân sự của Thành Cát Tư Hăn mà c̣n là biểu hiện sinh động cho tài năng quân sự kiệt xuất và tầm nh́n chiến lược của Khả Hăn Mông Cổ.
Tư tưởng quân sự và chiến thuật của Thành Cát Tư Hăn sau hàng trăm năm vẫn được nhiều nhà chiến lược quân sự nghiên cứu và sử dụng để tham khảo đến tận ngày nay.
Quân mông cổ của Hốt Tất Liệt Thua văi đái dưới tài trí của Trần Hưng Đạo mà c̣n bốc phét được th́ đúng là lũ bưng bô tàu chó. Đọc lại sử Việt đi lũ tàu chó:
Ba lần đánh bại Nguyên Mông
Tháng Chạp năm Ất Dậu (1225) Lư Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh, chấm dứt giai đoạn nhà Lư cai trị Đại Việt và cũng là thời kỳ mở đầu của vương triều Trần ở nước ta. Trần Cảnh lên làm vua (Trần Thái Tông), phong cho Trần Thủ Độ là Thái sư thống quốc thành quân Chinh Thảo Sự.
Sau khi thay thế nhà Lư (ở giai đoạn này đă quá suy yếu về chính trị, quân sự, kinh tế) - Triều đ́nh nhà Trần tích cực đẩy mạnh việc phát triển kinh tế nông nghiệp, quai đê lấn biển, tiêu diệt các thế lực chống đối, ổn định t́nh h́nh chính trị trong nước, chính quyền trung ương tập quyền được củng cố vững chắc hơn so với triều trước.
Ở đất nước Mông Cổ, năm 1206 Thành Cát Tư Hăn lên làm vua. Nhà nước phong kiến Mông Cổ được h́nh thành và phát triển, nhanh chóng trở thành một đế quốc lớn mạnh chưa từng có trong lịch sử thế giới từ trước đến giờ. Quân Mông Cổ dưới sự lănh đạo của Thành Cát Tư Hăn đă xâm lược rất nhiều nước Châu Âu và Châu Á.
Ở Châu Âu vó ngựa Mông Cổ đă tiến đến Ba Lan và Đức, Hungari và tới sát Ư vào năm 1242, khiến cả Châu Âu chấn động.
“Theo sử biên niên của nước Pháp th́ mối lo sợ trước quân Mông Cổ đă làm đ́nh trệ cả sự buôn bán”. Ở Đức xuất hiện bài kinh cầu nguyện “Chúa cứu vớt chúng con khỏi cơn thịnh nộ của Tác-ta – Mông Cổ”.
Ở phía Nam quân Mông Cổ chiếm Trung Quốc, Cao Ly, tấn công Nhật Bản... Một đế quốc Mông Cổ rộng mênh mông được tạo lập từ bờ biển Hắc Hải đến tận Thái B́nh Dương.
Quân đội Mông Cổ với lực lượng kỵ binh thiện chiến đánh đâu thắng đấy! Nhưng cả ba lần xâm lược Đại Việt, với 1 triệu quân, th́ bị đánh cho đại bại. Chủ tướng Thoát Hoan phải chui vào ống đồng để quân lính “kéo” về Vân Nam. Toa Đô, dũng tướng khét tiếng của Mông Cổ bị rơi đầu. Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp bị bắt, trở thành vật tế sống ở mộ các vua Trần...
Lịch sử dân tộc đă ghi những chiến công oanh liệt của quân nhân thời Trần vào thế kỉ thứ 13. Đúng như lời thơ hào sảng của Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải sau chiến thắng chống Nguyên Mông: “Chương Dương cướp giáo giặc/ Hàm Tử giết quân thù/ Thái B́nh nên gắng sức/ Non nước ấy ngàn thu”.
“Đầu tôi chưa rơi xuống đất xin bệ hạ đừng lo”
Năm 1257, chúa Mông Cổ là Mông Kha tế cờ trên bờ sông Kê-Ru-Len rồi xuất quân đánh nhà Tống (Trung Quốc).
Nguyên sử (Trung Quốc) quyển 209 - phần An Nam truyện chép rằng: “Ngột Lương Hợp Đài (Hốt Tất Liệt chiếm được nước Đại Lư để Ngột Lương Hợp Đài ở lại toan đến đánh chiếm Giao Chỉ), đóng binh ở phía Bắc Giao Chỉ, sai hai sứ giả sang trước để dụ” (SĐD –Tr.467). “Vua Trần Thái Tông không những không chịu đầu hàng mà cho bắt giam sứ Mông Cổ” (VNSL-Tr.120).
Tháng 12, ngày 12, tướng nhà Nguyên là Ngột Lương Hợp Đài xâm lấn B́nh Lệ. Sách Nguyên sử - Q.209 chép: “Thấy sứ giả không trở về Ngột Lương Hợp Đài bèn sai bọn Triệt Triệt Đô đem 1000 người chia đường mà tiến đến trên sông Thao ở Kinh Bắc nước An Nam. Lại sai con là A Truật sang giúp và nḥm ngó t́nh h́nh. Người Giao (Chỉ) cũng bày nhiều binh vệ. A Truật trở về báo Ngột Lương Hợp Đài để tiến gấp. Sai Triệt Triệt Đô làm tiên phong, A Truật đi sau. Tháng 12, hai quân hợp nhau” (SĐD-Tr.468).
Khi quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Đài tấn công B́nh Lệ, vua Trần Thái Tông tự làm tướng đốc chiến đi trước xông pha tên đạn. Tướng Lê Phụ Trần một ḿnh một ngựa ra vào trận giặc, sắc mặt như thường.
Thế giặc mạnh, quân ta lui về giữ ở sông Lô. Giặc bắn tên như mưa xuống thuyền của vua, tướng Lê Phụ Trần liền lấy ván thuyền để chắn tên cho vua. Trước sự hung hăn và mạnh mẽ của quân giặc, vua Trần dời thuyền đến hỏi Thái sư Trần Thủ Độ. Thái sư trả lời: “Đầu tôi chưa rơi xuống đất th́ bệ hạ không cần lo ngại ǵ cả” (ĐVSKTT-Tr.470).
Để tránh sức mạnh ban đầu của giặc, quân ta chỉ để lại một bộ phận chặn giặc và làm nghi binh, c̣n đại quân được lệnh rút về Hưng Yên, Thiên Trường, Long Hưng...
Kinh thành bỏ trống, nhân dân trong thành Thăng Long được lệnh làm theo kế “Thanh Giă” (vườn không nhà trống). Quân Mông Cổ tiến vào thành Thăng Long mới phát hiện cả thành trống rỗng, Ngột Lương Hợp Đài tức giận cho quân cướp bóc, tàn phá kinh thành, giết cả những nam phụ lăo ấu trong thành do không sơ tán kịp.
Lương thực của quân giặc mang theo đă cạn, kinh thành lại trống không, kẻ địch đă cố gắng tiến hành những cuộc cướp phá ở những vùng xung quanh thành Thăng Long, nhưng đến đâu chúng cũng gặp sức chống trả mănh liệt của nhân dân.
Khi quân Mông Cổ tiến đến Cổ Sở (nay là Yên Sở, huyện Hoài Đức, Hà Nội) nhân dân ở đây đă đoàn kết chiến đấu, đánh cho chúng một trận tơi bời, xác giặc ngổn ngang, ngựa chúng sập hầm, trúng chông què, lũ cướp nước tan tác bỏ chạy. Không có lương thảo, binh sĩ mỏi mệt, lại thêm khí hậu khắc nghiệt, quân xâm lược Mông Cổ lâm vào t́nh thế tiến lui đều gặp khó khăn.
Nắm chắc thời cơ thuận lợi, ngày 24, tháng Chạp năm Nguyên Phong thứ 7 (29/01/1258), vua Trần Thái Tông cùng thái tử Hoảng chỉ huy lâu thuyền ngược ḍng Thiên Mạc phá tan giặc ở Đông Bộ Đầu, chiếm lại kinh thành.
Bị đánh bật khỏi thành Thăng Long, quân Mông Cổ quay đầu rút chạy về Vân Nam. Đang lúc chỉ mong thoát thân th́ chúng lại bị đồng bào dân tộc vùng núi ở trại Quy Hóa theo trại chủ là Hà Bổng đổ ra tập kích. Bị đánh bất ngờ, quân giặc bỏ chạy tháo thân và bị thiệt hại nặng nề về người, vũ khí, quân trang.
Khác hẳn với thái độ nghênh ngang hung hăn khi tiến quân vượt biên giới vào Đại Việt, bọn xâm lược Mông Cổ bị đánh cho tan tác, mạnh ai nấy chạy, lén lút t́m đường vượt biên giới trốn chạy cho nhanh. Chúng không c̣n dám nghĩ đến chuyện cướp bóc, đốt phá, tranh giành của cải như khi mới sang.
Để chế giễu thái độ đó của chúng, người thời bấy giờ đă gọi chúng bằng cái tên rất mỉa mai là “Giặc Phật”. Cuối tháng Giêng (1258), địch hoàn toàn rút khỏi nước ta.
Thắng lợi của quân dân Đại Việt trong chiến tranh lần thứ nhất chống Mông Nguyên, không những đă bảo vệ được nền độc lập dân tộc mà c̣n bẻ găy một gọng ḱm của quân Mông Cổ định chiếm xong nước ta th́ tấn công vào miền Nam Trung Quốc tiêu diệt triều đ́nh nhà Nam Tống.
Cuộc chiến đấu và chiến thắng năm Nguyên Phong thứ 7 do vua Trần Thái Tông và tướng quốc Trần Thủ Độ chỉ huy măi măi là niềm tự hào được ghi trên những trang sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam anh hùng.
Vua Trần Nhân Tông sau này trong bài thơ “Ngày Xuân yết bái Chiêu Lăng” đă viết: “Bạch đầu quân sĩ tại .... Văng văng thuyết nguyên phong...” (Người lính già đầu bạc ... Kể măi chuyện nguyên phong).
“Chương Dương cướp giáo giặc, Hàm Tử bắt quân thù”
Sau khi đánh đổ nhà Nam Tống (1279) chiếm toàn bộ lănh thổ Trung Quốc, quân Mông Cổ ngày càng trở nên hùng mạnh. Hốt Tất Liệt đổi quốc hiệu là Đại Nguyên, chuẩn bị những cuộc viễn chinh mới để thực hiện mưu đồ thống trị thế giới.
Ở phía Đông chúng chuẩn bị đánh Nhật Bản, phía Nam âm mưu chiếm các nước Đông Nam Châu Á rồi tiến đánh Ấn Độ...
Mục tiêu đầu tiên để tràn xuống Đông Nam Á của quân Nguyên là phải san bằng được Đại Việt. Hốt Tất Liệt huy động một đội quân tinh nhuệ, đông tới 60 vạn người do con trai của y là Trấn Nam Vương Thoát Hoan chỉ huy. Bên cạnh Thoát Hoan c̣n có hàng chục viên tướng nổi tiếng khác đó là A-Rích-Kha-A, Ô Mă Nhi, Lư Hằng, Lư Quan, Toa Đô...
Năm 1282 Hốt Tất Liệt cử Toa Đô dẫn 10 vạn quân tấn công Chiêm Thành, sau đó Thoát Hoan đem quân tấn công nước Đại Việt ở phía Bắc, tạo thế gọng ḱm kẹp quân ta vào giữa hai đạo quân Mông Cổ để tiêu diệt.
Sau chiến thắng năm 1258, nhà Trần chủ trương vừa mềm dẻo, vừa kiên quyết duy tŕ quan hệ ngoại giao với nhà Nguyên. Nhưng mặt khác vẫn chủ động tích cực chuẩn bị đối phó với âm mưu xâm lược lần thứ hai của giặc.
Năm 1282 nhà Trần không đồng ư cho quân Nguyên mượn đường sang đánh Chiêm Thành, v́ biết đây là kế “Giả đ̣ diệt quắc” của giặc. Trái lại quân ta c̣n tích cực ủng hộ Chiêm Thành chống quân Nguyên xâm lược.
Trước âm mưu xâm lược của Nhà Nguyên ngày càng lộ rơ, tháng 10 (1282) vua Trần tổ chức hội nghị B́nh Than cùng triều đ́nh và các vương hầu bàn kế chống giặc.
Vị tướng tài Trần Quốc Tuấn được cử làm Quốc công tiết chế thống lĩnh toàn quân. Hội nghị vương hầu bách quan ở B́nh Than có mục đích “bàn kế đánh pḥng” và “chia quân giữ nơi hiểm yếu”.
Trần Quốc Toản tuy tuổi c̣n nhỏ, không được dự họp đă bóp nát quả cam cầm trong tay mà không biết. Sau đó Quốc Toản trở về lập một đội quân hơn ngh́n người, sắm vũ khí, đóng chiến thuyền chờ ngày giết giặc cứu nước. Trên lá cờ của người thiếu niên anh dũng đó có 6 chữ: “Phá cường địch, báo hoàng ân” (Phá giặc mạnh, báo ơn vua).
Tháng 8, năm Giáp Thân (1284) quân ta hội quân tại bến Đông Bộ Đầu tổng cộng có trên 20 vạn quân duyệt binh, sau đó các tướng Trần B́nh Trọng, Trần Khánh Dư, Trần Quang Khải... được lệnh đem quân trấn giữ các vùng xung yếu trong nước để đề pḥng quân Nguyên tràn sang.
Sau đó vua Trần cho triệu tập hội nghị Diên Hồng lịch sử, nhằm động viên sự nhất trí chống giặc trong nhân dân. Yến tiệc được mở ra tại thềm điện Diên Hồng, Vua hỏi các bô lăo: “Thế giặc mạnh, chúng ta nên ḥa hay nên đánh?”. Trả lời cho câu hỏi của vua Trần là tiếng hô vang của hàng vạn phụ lăo “Đánh, Đánh”, “vạn người cùng nói như từ một miệng” (Toàn thư).
Tiếng hô “Đánh” của các phụ lăo ở điện Diên Hồng biểu lộ tinh thần quyết chiến của toàn dân Đại Việt. Đúng như người xưa nói: “Người chèo thuyền là dân, người lật thuyền cũng là dân” (Sức dân mạnh như sóng biển). Những bậc phụ lăo, những đại biểu có uy tín của nhân dân đă nói lên tiếng nói của cả dân tộc.
Hội nghị Diên Hồng là một cuộc họp mặt đại biểu rộng khắp của toàn dân - độc nhất vô nhị trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Các bô lăo đă mang tới cho vua Trần và triều đ́nh câu trả lời quyết chiến của nhân dân ở các lộ trong cả nước, và cũng mang từ Thăng Long về mọi miền quê cái không khí quyết tâm chống giặc giữ nước của hội nghị Diên Hồng và quyết tâm của Triều đ́nh.
Nhà sử học Ngô Sỹ Liên sau này nhận xét: “Đó là Thánh Tông (chỉ vua Trần) muốn xem sự ái hộ thành thật của hạ dân và muốn cho họ nghe dụ hỏi mà cảm kích phát lên” (Toàn thư –Q.5-Tr.44b). Với ḷng yêu nước nồng nàn, ở khắp các lộ (thời Trần chia nước làm các phủ - lộ) trong nước có những bảng treo ḍng chữ: “Tất cả các quận huyện trong nước, nếu có giặc ngoài đến phải liều chết mà đánh, nếu sức không địch nổi th́ cho phép lẩn tránh vào rừng núi, không được đầu hàng” (Theo sách Nguyên sử của Trung Quốc – Q.209-Tr.7).
Trong không khí: “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” ấy th́ lời hịch của Trần Quốc Tuấn kích động ḷng dân và quân háo hức quyết tâm bảo vệ Tổ quốc của ḿnh: “...Nay các ngươi ngồi nh́n chủ nhục mà không biết lo, thân chịu quốc sỉ mà không biết thẹn, làm tướng triều đ́nh phải hầu quân giặc mà không biết tức, nghe nhạc Thái thường đăi yến Ngụy sứ mà không biết căm. Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển... hoặc quyến luyến vợ con, hoặc lo làm giàu mà quên việc nước... nếu có giặc Mông Thát tràn sang... tiền của dẫu nhiều không mua được đầu giặc, chó săn tuy khỏe không đuổi được quân thù... lúc bấy giờ chủ tôi nhà ta cùng bị bắt đau xót biết chừng nào; chẳng những thái ấp của ta không c̣n, mà bổng lộc các ngươi cũng về tay kẻ khác, chẳng những gia quyến ta bị đuổi, mà vợ con các ngươi cũng bị bắt đi, chẳng những thân ta kiếp này chịu nhục, rồi đến trăm năm sau, tiếng dơ khôn rửa, tên xấu c̣n lưu... Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi muốn vui chơi phỏng có được không?
....V́ sao vậy? Giặc Mông Thát với ta là kẻ thù không đội trời chung, mà các ngươi cứ điềm nhiên không muốn rửa nhục, không lo trừ hung, lại không dạy quân sĩ, chẳng khác nào quay mũi giáo mà chịu đầu hàng, giơ tay không mà chịu thua giặc. Nếu vậy, rồi đây sau khi dẹp yên quân giặc, muôn đời để thẹn, há c̣n mặt mũi nào đứng trong cơi trời che đất phủ này nữa. Vậy ta viết bài hịch này để các ngươi biết rơ ḷng ta”.
Bài hịch đă xoáy vào những nỗi uất ức căm thù của tướng sĩ trong bao nhiêu năm, mà phấn kích tinh thần chiến đấu của họ. Quân sĩ hừng hực dũng khí. Không một người lính nào không thấy vinh dự khi được hy sinh cứu nước. Các chiến sỹ và nhiều người dân đă tự chích vào tay hai chữ Sát Thát (Giết giặc Mông Cổ) để nói lên quyết tâm của ḿnh.
Cuối năm 1284 Thoát Hoan tiến quân vào nước ta, giặc chia quân làm 2 mũi đánh vào Tuyên Quang và Lạng Sơn. Quân ta chủ động chặn giặc ở Lạng Sơn rồi lui vào khu vực ở Lạng Giang và Vạn Kiếp.
Thoát Hoan liền chia quân làm ba mũi ư dịnh vây chặt quân ta để tiêu diệt. Với thế mạnh như chẻ tre, quân giặc tưởng chừng như đè bẹp ngay được quân dân Đại Việt, nhưng với thiên tài quân sự của ḿnh, Trần Quốc Tuấn đă nhận định: “Nguyên binh khí nhuệ đang hưng, kíp đánh chẳng bằng kiên thủ chờ suy”.
Sau đó quân ta rút lui để bảo toàn lực lượng theo 2 hướng Thăng Long – Thiên Trường và một bộ phận rút về hướng Quảng Yên để giặc lầm tưởng vua quan triều Trần chạy ra biển.
Ngày 13 tháng Giêng (19/2/1285), quân Nguyên tiến vào kinh thành Thăng Long đă bị bỏ trống. Toa Đô lúc này được lệnh đem quân từ Chiêm Thành tiến ra, Thoát Hoan cho Ô Mă Nhi dẫn quân đi đường biển để tiếp ứng cho Toa Đô đánh từ phía Nam đánh ra.
Tướng Trần Quang Khải của ta dùng lối đánh chặn từng bước, đă chặn đứng được quân Toa Đô ở giáp giới giữa Thanh Hóa và Nghệ An, ngăn không cho chúng ra Bắc.
Tháng 2 (1285) địch cho quân tiến xuống Hưng Yên, Hà Nam, Thiên Trường, truy kích đại quân của vua Trần. Tại băi Đà Mạc (Hưng Yên) tướng Trần B́nh Trọng được lệnh chặn quân truy đuổi của giặc để vua và Đại quân di chuyển về Thiên Trường, Thanh Hóa.
Khi đại quân Nguyên tới, Trần B́nh Trọng tả xung hữu đột chiến đấu, nhưng v́ địch đông ta ít nên cuối cùng ông bị sa vào tay giặc. Thoát Hoan muốn dụ hàng nên hỏi ông rằng: “Có muốn làm vương đất Bắc không?” Trần B́nh Trọng quát lên: “Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc”....
Thoát Hoan thấy không dụ được ông liền sai quân đem chém. Vua, quan, quân triều đ́nh nhà Trần nghe tin Trần B́nh Trọng tử tiết ai cũng tỏ ḷng thương xót.
Đi đôi với kế “Vườn không nhà trống”, khắp nơi dân binh kết hợp với quân lính nhà Trần tổ chức đánh úp, đánh tỉa, đánh phục kích các toán quân địch đi sục sạo cướp bóc lương thảo.
Do chủ quan tưởng có thể thắng nhanh, quân Nguyên không tải theo nhiều lương thực v́ thế bị thiếu ăn, ḷng quân ngày càng hoang mang dao động. Hai mũi quân giặc do Thoát Hoan và Toa Đô chỉ huy lại không kết hợp được với nhau.
Để gỡ thế bí, Thoát Hoan thúc giục Toa Đô nhanh chóng tiến ra Bắc để hội quân với y cho có thêm sức mạnh tiếp tục tấn công Đại Việt. Nắm được ư đồ của giặc, thấy thời cơ đă đến. Vua Trần và Trần Quốc Tuấn quyết định nhằm đạo quân Toa Đô để đánh trận phủ đầu tiêu diệt địch.
Đạo quân Toa Đô đánh nhau với Trần Quang Khải ở Thanh Hóa và Nghệ An măi không thắng được, lương thực ngày một kiệt quệ. Nhận lệnh của Thoát Hoan phải ra Bắc hội quân nên y cùng Ô Mă Nhi xuống thuyền vượt biển để ra Thăng Long.
Vua Trần và Trần Quốc Tuấn chủ trương không để cho giặc hội quân v́ thế đến tháng Tư (1284) đă cử Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật làm tướng chỉ huy, Trần Quốc Toản làm phó tướng cùng tướng quân Nguyễn Khoái đem 5 vạn quân phục kích ở khu vực bến Hàm Tử (thuộc Đông An, Hưng Yên). Quân ta dựa vào lau sậy mọc um tùm hai bên bờ sông để đón đánh thuyền giặc.
Trận địa mai phục vừa xong th́ thuyền chiến của Toa Đô dẫn xác tới. Quân ta từ nhiều phía bổ vây địch. Lúc đó, trong đội quân của tướng Trần Nhật Duật c̣n có Triệu Trung là tướng nhà Tống (đầu quân trong đạo quân của Trần Nhật Duật) mặc áo, đeo cung tên như quân Tống, cũng tham gia chiến đấu rất dũng mănh đánh đuổi quân Nguyên.
Bị đánh úp bất ngờ quân Nguyên hoảng loạn nhảy xuống sông và bị thiệt hại rất nặng. Số quân c̣n lại theo Toa Đô rút ra cửa biển Thiên Trường. Thời cơ đă đến, Hưng Đạo Vương và vua Trần chủ động tấn công Thành Thăng Long. Thực hiện sách lược đă được vạch ra, quân ra đă đánh một trận rất lớn và rất tài t́nh, đó là trận: Chương Dương.
Lúc đó Đại quân của Thoát Hoan đóng ở Thăng Long, chiến thuyền giặc đóng ở bến Chương Dương.
Sau chiến thắng Hàm Tử, Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải, Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản cùng các tướng khác được lệnh đem quân đánh Chương Dương và thành Thăng Long.
Phối hợp với quân chủ lực của triều đ́nh c̣n có các đạo quân binh ở các lộ do Trần Thông, Nguyễn Khả Lạp, Nguyễn Tuyền chỉ huy. Đây là trận mà quân ta đă phối hợp tốt giữa quân địa phương và dân binh với quân triều đ́nh.
Quân ta bí mật đánh úp, áp sát thủy trại giặc. Bị bất ngờ, quân giặc đạp lên nhau mà chạy lên bờ để trốn về thành Thăng Long. Quân ta truy sát địch tới sát chân thành. Thoát Hoan vội đem đại quân ra tấn công, quân ta giả vờ thua chạy, địch đuổi theo liền bị phục binh của Trần Quang Khải đổ ra đánh, quân Nguyên phải bỏ thành Thăng Long chạy qua sông Hồng, rồi đóng quân tại vùng Kinh Bắc (Bắc Ninh).
Tài liệu thời Nguyên (Trung Quốc) chép: “Thủy lục đến đánh vào đại doanh, vây thành mấy ṿng, quan quân (chỉ quân Nguyên) sớm tối đánh khốn đốn, thiếu thốn lương thực, khí giới đều hết”.
Trần Quang Khải đem quân vào thành Thăng Long, cảm khái trước sự dũng mănh của dũng sĩ và nhân dân, ông đă viết: “Chương Dương cướp giáo giặc/ Hàm Tử giết quân thù/ Thái Binh nên gắng sức/ Non nước ấy ngàn thu”.
Toa Đô đóng quân ở Thiên Trường, cách Thoát Hoan hơn 200 dặm (không biết Thoát Hoan đă thua trận, thoát chạy về Bắc Giang rồi), cho quân tiến về sông Thiên Mạc với ư đồ hợp quân với Thoát Hoan. Khi được tin Thoát Hoan đă bại trận, Toa Đô liền rút quân về đóng ở Tây Kết, rồi cho người đi ḍ tin tức của Thoát Hoan.
Sau chiến thắng Hàm Tử, Chương Dương, Trần Hưng Đạo cho các tướng Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải chia quân chặn các ngả đường không cho Thoát Hoan và Toa Đô thông tin được với nhau. Tiếp đó Hưng Đạo Vương đem binh đến Tây Kết chia quân đánh trại quân Nguyên và đặt phục binh để bắt Toa Đô.
Quân ta càng đánh càng hăng, quân Nguyên địch không nổi, Toa Đô và Ô Mă Nhi đem tàn quân chạy lên bờ t́m đường bộ ra biển, nhưng bị phục binh của ta vây đánh.
Tương truyền tướng quân Nguyễn Khoái đă bắn chết Toa Đô tại trận, c̣n Ô Mă Nhi t́m đường chạy vào Thanh Hóa. Khi bị quân ta truy đuổi y đă vội vàng xuống thuyền, một ḿnh liều chết chạy ra biển trốn về Trung Quốc.
Trận Tây Kết diễn ra vào tháng 5/1285, quân ta tiêu diệt toàn bộ 8 vạn quân của Toa Đô (bắt sống hơn 5 vạn quân Nguyên và hàng trăm chiến thuyền cùng nhiều khí giới không kể xiết. Viên tướng Toa Đô bị chém rơi đầu, nhưng với tấm ḷng nhân đạo của ḿnh, vua Trần Nhân Tông đă sai khâm liệm và làm lễ mai táng cho y rất chu đáo).
Tin Toa Đô bị chém, Ô Mă Nhi bỏ chạy ra biển làm cho Thoát Hoan và tướng sĩ Nguyên đều hoảng sợ, bàn cách chuồn về nước.
Hưng Đạo Vương đoán biết ư đồ tháo chạy của Thoát Hoan liền sai tướng Nguyễn Khoái và Phạm Ngũ Lăo dẫn 3 vạn quân phục sẵn ở bên sông Vạn Kiếp. Hai con ông là Hưng Vơ Vương Nghiễn và Hưng Hiếu Vương Úy dẫn 3 vạn quân theo đường Hải Dương ra Quảng Yên, mục đích không cho địch chạy về châu Tư Minh (Trung Quốc).
Hưng Đạo Vương tự ḿnh dẫn đại quân tấn công Thoát Hoan ở Bắc Giang, tiêu diệt một bộ phận lớn quân giặc. Thoát Hoan cố sống cố chết chạy về Vạn Kiếp, tưởng đă thoát thân nào ngờ y chưa kịp hoàn hồn th́ bị phục binh của ta đổ ra đánh.
Quân giặc vội vă bắc cầu phao vượt sông Sách (tức sông Thương đoạn chảy qua vùng Vạn Kiếp). Cánh quân của Viên tả thừa Tang-Gu-Tai chưa kịp chạy th́ bị quân mai phục của ta từ trong rừng đổ ra đánh, khiến chúng xô đạp nhau chạy làm đứt cả cầu phao, ngă xuống sông chết đuối rất nhiều.
Quân ta do tướng Nguyễn Khoái chỉ huy liên tiếp truy kích giặc. Tướng Nguyên là Lư Hằng bị bắn chết. Thoát Hoan, Phàn Tiếp, A-Bát-Xích, Lư Quán cố sức đánh mở đường máu mà chạy.
Bị quân ra đuổi riết, không c̣n cách nào khác để thoát thân v́ thế Thoát Hoan phải chui vào cái ống đồng để lên trên xe bắt quân lính kéo chạy về phía biên giới. Đến gần châu Tư Minh, tưởng đă thoát thân, quân giặc định nghỉ ngơi rồi đi tiếp nào ngờ lại bị Hưng Vơ Vương Nghiễn và Hưng Hiếu Vương Úy “giăng rọ” chờ sẵn từ trước, đổ ra đánh.
Lư Quán bị tên bắn chết ngay tại trận, c̣n Thoát Hoan nhờ có A-Bát-Xích cố chết bảo vệ nên chạy thoát thân về bên kia biên giới.
Với đội quân 60 vạn người, lúc đầu hùng hổ vượt biên giới kéo sang, khí thế oai phong lừng lẫy bao nhiêu th́ khi về như con “Cẩu” cụp đuôi, luồn lách, chui lủi t́m đường thoát chạy về nước. Chỉ trong ṿng 6 tháng (tháng Chạp, 1284 đến tháng 6-1285, quân dân Đại Việt đă đánh đuổi hơn nửa triệu quân xâm lược ra khỏi bờ cơi. Đó là nhờ vua tôi đồng ḷng, toàn dân quyết chí đồng tâm, đồng sức đánh đuổi quân thù để bảo vệ quê hương đất nước.
“Xă tắc hai phen chồn ngựa đá/ Non sông ngàn thuở vững âu vàng”
Nhà sử học Ba Tư Ra-xít-út-đin ở thế kỉ 13 đă viết về cuộc kháng chiến oai hùng của người Giao Chỉ (Đại Việt) trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông với những từ sau: “Nước đó có vương quốc riêng, không thần phục Hăn (Vua Mông Cổ), Tu Gan (Thoát Hoan) con trai của Hăn chỉ huy đội quân để ngăn ngừa và chống lại những ai không khuất phục. Một lần Tu Gan đem quân vào nước đó, chiếm lấy các thành thị ven biển và thống trị ở đấy, nhưng bỗng nhiên xuất hiện những đội quân (Giao Chỉ) từ biển, từ rừng, từ núi, đánh tan quân Tu Gan (Thoát Hoan) đang cướp bóc, Tu Gan trốn thoát”.
Trong lúc quân dân Đại Việt hân hoan mừng chiến thắng th́ ở bên kia biên giới Hốt Tất Liệt nổi giận v́ Thoát Hoan bị thất trận nặng nề. Nóng ḷng cần một căn cứ để làm bàn đạp tiến hành xâm lược Đông Nam Á nên vua nhà Nguyên gấp rút cho ngừng việc tấn công Nhật Bản và sai đóng trên 300 chiến thuyền, lệnh cho ba tỉnh Giao Hải - Hồ Quảng – Giang Tây tụ tập quân sĩ định đến tháng 8/1285 th́ đem quân theo đường Châu Khâm, Châu Liêm tiến đánh Đại Việt để báo thù.
Rút kinh nghiệm hai lần thất bại trước v́ thiếu lương thực, lần này vua Nguyên đặc biệt chú trọng đến việc cho thuyền tải lương đi theo và vạch sách lược tấn công theo lối: “tằm ăn dần dà”.
Biết tin quân Nguyên chuẩn bị lực lượng tấn công Đại Việt, vua Trần hỏi Hưng Đạo Vương: “Thế giặc năm nay thế nào?” Trần Hưng Đạo trả lời: “Năm nay đánh giặc nhàn”. Vua Trần và Trần Quốc Tuấn chia quân chặn địch ở các hướng Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Yên, Vạn Kiếp (Hải Dương) và Long Hưng (Thái B́nh).
“Nhà Nguyên phát quân ở 3 sảnh Giao Hoài, Giang Tây, Hồ Quảng. Quân Mông Cổ, quân Hán Nam cùng quân Vân Nam và quân người Lê ở 4 châu ngoài biển chia đường vào cướp. Sai bọn Vạn Hộ Trương Văn Hổ chở 70 vạn hộc lương theo đường biển, lại đặt Chinh Giao Chỉ hành thượng Thư sảnh, cho Áo-lỗ-xích làm B́nh Chương Sự, Ô Mă Nhi và Phàn Tiếp làm tham tri chính sự phụ trách, đều sự tiết chế của Trấn Nam Vương” (ĐVSKTT-Tr.517).
Quân Nguyên chiếm núi Phả Lại và núi Chí Linh để lập căn cứ; Tŕnh Bằng Phi đem 2 vạn binh đánh đồn Vạn Kiếp của ta. Ô Mă Nhi và A-bát-Xích dẫn quân từ sông Lục Đầu đánh xuống Hồng Hà.
Hưng Đạo Vương liền rút quân về giữ Thăng Long, nhưng sau bị Ô Mă Nhi bám riết, thượng hoàng và vua Trần Nhân Tông xuống thuyền đi ra cửa biển Thiên Trường. Ô Mă Nhi đem quân đuổi theo nhưng không kịp, liền kéo quân về Long Hưng (Tiến Đức, Hưng Hà, Thái B́nh nơi có mộ tổ tiên nhà Trần ở đó). Y cho người đào phá lăng mộ của nhà Trần.
Thoát Hoan đem binh mă vây đánh Thăng Long, chiếm được thành nhưng sau lại phải rút về căn cứ Vạn Kiếp, Chí Linh, Phả Lại. Hưng Đạo Vương cũng tiến quân tới lập trại để chống chọi với giặc.
Ngày Mậu Tuất, 12/12 (17/12/1287) chiến thuyền của bọn Ô Mă Nhi (xuất phát từ cảng Khâm Châu) tiến vào nước ta. Đoàn thuyền vận tải lương thực của Trương Hổ v́ chở quá nặng nên bị tụt lại phía sau. Mấy ngày sau thuyền giặc qua cửa biển Vạn Ninh (Móng Cái), đến Ngọc Sơn chúng gặp tướng Nhân Đức Hầu Trần Da phục binh trên núi phục đánh. Chiến thuyền giặc liền vây bọc lại đánh nhau với quân ta và qua được cửa Ngọc Sơn.
Thuyền của Ô Mă Nhi và Phàn Tiếp tiến vào cửa An Bang (Quảng Yên) giao chiến với thủy quân của tướng Trần Khánh Dư, quân ta bị tổn thất phải rút lui. Ô Mă Nhi sau khi qua được cửa An Bang đă theo sông Bạch Đằng tiến về Vạn Kiếp. Hắn tưởng rằng quân ta bị đánh tan không thể ngăn cản nổi đoàn thuyền lương đi sau nên hắn cứ tiến thẳng không chú ư đến việc bảo vệ cho Trương Văn Hổ.
Khi thủy quân nhà Nguyên đánh Vân Đồn, Hưng Đạo Vương đă trao quyền chỉ huy giải biên thùy cho phó tướng là Trần Khánh Dư. Nghe tin Trần Khánh Dư thua trận, vua Trần liền sai trung sứ đến bắt Khánh Dư đưa về cửa khuyết để trị tội. Khánh Dư nói với Trung sứ rằng: “Lấy quân luật mà xử, tôi xin chịu tội, nhưng xin hoăn cho vài ba ngày, để tôi lập công chuộc tội rồi hăy chịu búa ŕu của hoàng thượng cũng chưa muộn”.
Trung sứ nghe theo lời khuyên, Khánh Dư đoán biết quân chủ lực giặc đi rồi, thuyền lương tất phải theo sau, bèn tập hợp số quân c̣n lại bố trí phục kích chờ giặc tới. Quả nhiên mọi việc diễn ra đúng như dự đoán của vị tướng mưu trí đó.
Tháng 12 âm lịch (2/2/1288) đoàn thuyền chở lương của Trương Hổ kéo vào vùng biển Vân Đồn. V́ chủ quan cho rằng Ô Mă Nhi đi trước đă dọn đường cho ḿnh rồi nên Trương Hổ không đề pḥng, bị lọt vào trận địa phục kích của thủy quân ta.
Khi giặc tới, bất giờ thủy quân ta do Trần Khánh Dư ập tới đánh, giặc Nguyên bị thua, Trương Văn Hổ cố gắng tiến về phía đất liền, nhưng đến biển Lục Thủy (Cửa Lục, Ḥn Gai) th́ thủy quân ta đổ ra đánh càng đông. Trương Văn Hổ đại bại đổ cả lương thực xuống biển, trốn chạy về Quỳnh Châu (Hải Nam). Quân ta “bắt được quân lương khí giới của giặc nhiều không kể xiết, tù binh cũng rất đông” (Toàn thư- Q.5.Tr-53a).
Theo sách Nguyên sử (Trung Quốc – Q.209 – An Nam Truyện – Tr.10a) th́ số lương thực mất hơn 14.300 thạch. Con số đó chắc c̣n xa thực tế v́ Trương Văn Hổ chỉ chạy thoát trên một chiếc thuyền nhỏ về Quỳnh Châu. Triều đ́nh đă tha tội cho Trần Khánh Dư.
Trần Quốc Tuấn cho rằng để làm cho quân sĩ địch chóng “ngă ḷng, bấy giờ mới dễ phá”. V́ thế quân ta đă thả tù binh, báo tin thuyền lương của Trương Hổ đă bị tiêu diệt cho Thoát Hoan biết. Trước t́nh h́nh ở không yên, lương thực lại bị mất, ḷng quân dao động, Thoát Hoan buộc phải cố thủ ở Vạn Kiếp”.
Quân Nguyên sau khi đại bại ở Vân Đồn lương thảo ngày càng kiệt quệ, Thoát Hoan muốn cho người về Trung Quốc cầu viện và lấy thêm lương, nhưng Hưng Đạo Vương đă sai người giữ núi Kỳ Cấp và ải Nữ Nhi ở Lạng Sơn chặn bắt những tên thám tử được phái về Trung Quốc.
Cuối cùng biết rằng ở lại chỉ chuốc lấy thất bại, Thoát Hoan quyết định rút quân về nước. Quân Nguyên chia làm hai đường thủy bộ để rút. Đạo quân thủy do Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp chỉ huy theo đường sông Bạch Đằng đi trước. Đạo quân bộ gồm có Trịnh Bằng Phi, Trương Quân được giao chặn hậu để Thoát Hoan cùng A-bát-xích, Áo-lỗi-xích, Trương Ngọc t́m đường rút chạy.
Hưng Đạo Vương đoán biết được âm mưu của giặc, bèn sai tướng Nguyễn Khoái dẫn quân lẻn qua đường tắt lên mé thượng lưu sông Bạch Đằng chặt gỗ, đẽo nhọn đầu, bịt sắt, đóng trên sông rồi đặt phục binh chờ đợi đến lúc thủy triều lên th́ đem thuyền ra khiêu chiến.
Tướng quân Phạm Ngũ Lăo, Nguyễn Thế Nghĩa được lệnh dẫn quân lên mai phục ở ải Nội Bàng (thuộc Lạng Sơn) chờ cho quân bộ của Thoát Hoan chạy đến đó th́ đổ ra đánh.
Kế hoạch chiến đấu đă được vạch ra, khi được tin Ô Mă Nhi đă kéo quân sắp về đến Bạch Đằng, Hưng Đạo Vương từ căn cứ A Sào (nay thuộc xă An Đồng và An Thái, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái B́nh) kéo quân về sông Hóa đi đánh giặc. Con voi chiến của người bị sa lầy khi vượt sông, ứa nước mắt nh́n theo chủ tướng. Hưng Đạo Vương chỉ gươm xuống ḍng sông Hóa mà thề rằng: “Trận này chưa phá xong giặc Nguyên th́ không về bến sông này nữa”.
Quân sĩ ai nấy đều xin quyết chiến. Đoàn quân nhằm hướng Bạch Đằng Giang thẳng tiến. Khi chiến thuyền của Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp theo ḍng Bạch Đằng rút chạy th́ bất ngờ tướng Nguyễn Khoái dẫn chiến thuyền từ bờ sông lao ra khiêu chiến.
Ô Mă Nhi tức giận thúc quân xông vào đánh, Nguyễn Khoái liền quay thuyền chạy. Bấy giờ đang lúc thủy triều lên cao, mặt sông rộng mênh mang, Ô Mă Nhi cứ việc thúc thuyền đuổi theo. Nguyễn Khoái nhử cho quân Nguyên qua khỏi chỗ đóng cọc, rồi mới hô quân quay thuyền lại quyết chiến với giặc.
Trận chiến trên sông diễn ra ác liệt, đúng lúc đó đại quân của Hưng Đạo Vương kéo tới tiếp viện cho Nguyễn Khoái. Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp thấy quân tiếp viện rất đông, liền quay thuyền chạy trở lại.
Khi chạy đến khúc sông có cọc đóng th́ nước thủy triều đă rút xuống, cọc nhọn nhô lên, thuyền của quân Nguyên húc vào cọc đổ nghiêng, đổ ngửa, phần nhiều bị vỡ và đắm.
Quân ta càng đánh càng hăng quân Nguyên phần bị chết đuối rất nhiều, phần bị trúng tên, giáo mác, máu chảy loang đỏ cả khúc sông. Quân ta bắt được hơn 400 chiến thuyền giặc. Nội Minh Tự Đỗ Hành bắt được Ô Mă Nhi, Tích Lệ Cơ Ngọc. Các tướng khác như Phàn Tiếp cũng bị bắt sống tại trận.
Trận Bạch Đằng Giang diễn ra vào tháng 3 năm Mậu Tư (1288), măi măi là niềm tự hào về tài dùng binh và tinh thần chiến đấu dũng cảm của tướng lĩnh và binh sĩ cùng nhân dân thời Trần trong đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc.
Tin thủy quân bị đánh tan, Ô Mă Nhi cùng các tướng bị bắt đă nhanh chóng được chuyển cho Thoát Hoan. Quá hoảng sợ, toán quân đi đường bộ theo lệnh của Thoát Hoan vội rút chạy. Khi về đến ải Nội Bàng, bỗng bị quân phục của Phạm Ngũ Lăo đổ ra đánh. Các tướng nguyên liều chết bảo vệ Thoát Hoan, chúng vừa đánh vừa chạy.
Tướng Nguyên là Trương Quân dẫn 3000 lính đi đoạn hậu cố sức chặn quân truy đuổi của ta, nhưng y đă bị Phạm Ngũ Lăo chém chết. Thoát Hoan chạy thoát được ra cửa ải, quân sĩ 10 phần chỉ c̣n lại 5, 6 phần.
Đại quân của Thoát Hoan đang đi, bỗng có tin báo từ cửa ải Nữ Nhi đến núi Kỳ Cấp (hơn 100 dặm), chỗ nào cũng có đồn ải của quân Đại Việt. Nghe tin ấy, quân sĩ nhà Nguyên đều xôn xao sợ hăi, ở phía sau lại nghe tiếng ầm ầm của quan quân đuổi theo.
Thoát Hoan vội sai A-bát-xích, Trương Ngọc dẫn quân đi trước mở đường, Áo-lỗi-xích đi đoạn hậu. Trên đường tháo chạy về nước hai viên tướng Nguyên là A-bát-xích và Trương Ngọc đă bị quân phục kích của ta bắn chết. Tŕnh Bằng Phi liều mạng sống đưa Thoát Hoan chạy ra Đan Kỳ, qua Lộc Châu rồi lén lút theo đường rừng chui lủi chạy thoát về châu Tư Minh (Trung Quốc).
Đất nước sạch bóng quân xâm luợc: “Hai vua trở về phủ Long Hưng (Thái B́nh) đem các bại tướng của giặc bị bắt là Tích Lệ Cơ Ngọc và Ô Mă Nhi, Tham Chính Sầm Đoại, Phàn Tiếp... cùng với các viên tướng vạn hộ, thiên hộ làm lễ dâng mừng thắng trận ở Chiêu Lăng (Tiến Đức – Hưng Hà – Thái B́nh).
Trước đó quân Nguyên đă đào Chiêu Lăng, muốn phá đi nhưng không xâm phạm được đến quan tài. Đến khi giặc bị thua, chân ngựa đá ở lăng đều bị lấm bùn. Đó là do thần linh ngầm giúp vậy.
Vua làm lễ yết có câu thơ rằng: “Xă tắc lưỡng hồi lao thạch mă/ Sơn hà thiên cổ điện kim âu, (Xă tắc hai phen chồn ngựa đá/ Non sông ngh́n thuở vững âu vàng).
Không đầy 5 tháng, quân dân ta đă tiêu diệt 30 vạn quân Nguyên, đánh bại cuộc xâm lược lần thứ ba và cũng là lần cuối cùng của chúng đối với Đại Việt. Không những thế, c̣n ngăn chặn được âm mưu bành trướng của đế quốc Nguyên Mông định tấn công xuống Đông Nam Châu Á và tấn công cả Nhật Bản.
V́ bị hao binh tổn tướng, lại không chiếm được Đại Việt nên âm mưu trên đă bị hủy bỏ. Chiến công ba lần thắng Nguyên Mông của dân tộc ta măi măi là niềm tự hào của các thế hệ con dân nước Đại Việt xưa và nước Việt Nam ngày nay trong sự nghiệp bảo vệ non sông gấm vóc của tổ tiên để lại.
Quân mông cổ của Hốt Tất Liệt Thua văi đái dưới tài trí của Trần Hưng Đạo mà c̣n bốc phét được th́ đúng là lũ bưng bô tàu chó. Đọc lại sử Việt đi lũ tàu chó:
Ba lần đánh bại Nguyên Mông
Tháng Chạp năm Ất Dậu (1225) Lư Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh, chấm dứt giai đoạn nhà Lư cai trị Đại Việt và cũng là thời kỳ mở đầu của vương triều Trần ở nước ta. Trần Cảnh lên làm vua (Trần Thái Tông), phong cho Trần Thủ Độ là Thái sư thống quốc thành quân Chinh Thảo Sự.
Sau khi thay thế nhà Lư (ở giai đoạn này đă quá suy yếu về chính trị, quân sự, kinh tế) - Triều đ́nh nhà Trần tích cực đẩy mạnh việc phát triển kinh tế nông nghiệp, quai đê lấn biển, tiêu diệt các thế lực chống đối, ổn định t́nh h́nh chính trị trong nước, chính quyền trung ương tập quyền được củng cố vững chắc hơn so với triều trước.
Ở đất nước Mông Cổ, năm 1206 Thành Cát Tư Hăn lên làm vua. Nhà nước phong kiến Mông Cổ được h́nh thành và phát triển, nhanh chóng trở thành một đế quốc lớn mạnh chưa từng có trong lịch sử thế giới từ trước đến giờ. Quân Mông Cổ dưới sự lănh đạo của Thành Cát Tư Hăn đă xâm lược rất nhiều nước Châu Âu và Châu Á.
Ở Châu Âu vó ngựa Mông Cổ đă tiến đến Ba Lan và Đức, Hungari và tới sát Ư vào năm 1242, khiến cả Châu Âu chấn động.
“Theo sử biên niên của nước Pháp th́ mối lo sợ trước quân Mông Cổ đă làm đ́nh trệ cả sự buôn bán”. Ở Đức xuất hiện bài kinh cầu nguyện “Chúa cứu vớt chúng con khỏi cơn thịnh nộ của Tác-ta – Mông Cổ”.
Ở phía Nam quân Mông Cổ chiếm Trung Quốc, Cao Ly, tấn công Nhật Bản... Một đế quốc Mông Cổ rộng mênh mông được tạo lập từ bờ biển Hắc Hải đến tận Thái B́nh Dương.
Quân đội Mông Cổ với lực lượng kỵ binh thiện chiến đánh đâu thắng đấy! Nhưng cả ba lần xâm lược Đại Việt, với 1 triệu quân, th́ bị đánh cho đại bại. Chủ tướng Thoát Hoan phải chui vào ống đồng để quân lính “kéo” về Vân Nam. Toa Đô, dũng tướng khét tiếng của Mông Cổ bị rơi đầu. Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp bị bắt, trở thành vật tế sống ở mộ các vua Trần...
Lịch sử dân tộc đă ghi những chiến công oanh liệt của quân nhân thời Trần vào thế kỉ thứ 13. Đúng như lời thơ hào sảng của Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải sau chiến thắng chống Nguyên Mông: “Chương Dương cướp giáo giặc/ Hàm Tử giết quân thù/ Thái B́nh nên gắng sức/ Non nước ấy ngàn thu”.
“Đầu tôi chưa rơi xuống đất xin bệ hạ đừng lo”
Năm 1257, chúa Mông Cổ là Mông Kha tế cờ trên bờ sông Kê-Ru-Len rồi xuất quân đánh nhà Tống (Trung Quốc).
Nguyên sử (Trung Quốc) quyển 209 - phần An Nam truyện chép rằng: “Ngột Lương Hợp Đài (Hốt Tất Liệt chiếm được nước Đại Lư để Ngột Lương Hợp Đài ở lại toan đến đánh chiếm Giao Chỉ), đóng binh ở phía Bắc Giao Chỉ, sai hai sứ giả sang trước để dụ” (SĐD –Tr.467). “Vua Trần Thái Tông không những không chịu đầu hàng mà cho bắt giam sứ Mông Cổ” (VNSL-Tr.120).
Tháng 12, ngày 12, tướng nhà Nguyên là Ngột Lương Hợp Đài xâm lấn B́nh Lệ. Sách Nguyên sử - Q.209 chép: “Thấy sứ giả không trở về Ngột Lương Hợp Đài bèn sai bọn Triệt Triệt Đô đem 1000 người chia đường mà tiến đến trên sông Thao ở Kinh Bắc nước An Nam. Lại sai con là A Truật sang giúp và nḥm ngó t́nh h́nh. Người Giao (Chỉ) cũng bày nhiều binh vệ. A Truật trở về báo Ngột Lương Hợp Đài để tiến gấp. Sai Triệt Triệt Đô làm tiên phong, A Truật đi sau. Tháng 12, hai quân hợp nhau” (SĐD-Tr.468).
Khi quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Đài tấn công B́nh Lệ, vua Trần Thái Tông tự làm tướng đốc chiến đi trước xông pha tên đạn. Tướng Lê Phụ Trần một ḿnh một ngựa ra vào trận giặc, sắc mặt như thường.
Thế giặc mạnh, quân ta lui về giữ ở sông Lô. Giặc bắn tên như mưa xuống thuyền của vua, tướng Lê Phụ Trần liền lấy ván thuyền để chắn tên cho vua. Trước sự hung hăn và mạnh mẽ của quân giặc, vua Trần dời thuyền đến hỏi Thái sư Trần Thủ Độ. Thái sư trả lời: “Đầu tôi chưa rơi xuống đất th́ bệ hạ không cần lo ngại ǵ cả” (ĐVSKTT-Tr.470).
Để tránh sức mạnh ban đầu của giặc, quân ta chỉ để lại một bộ phận chặn giặc và làm nghi binh, c̣n đại quân được lệnh rút về Hưng Yên, Thiên Trường, Long Hưng...
Kinh thành bỏ trống, nhân dân trong thành Thăng Long được lệnh làm theo kế “Thanh Giă” (vườn không nhà trống). Quân Mông Cổ tiến vào thành Thăng Long mới phát hiện cả thành trống rỗng, Ngột Lương Hợp Đài tức giận cho quân cướp bóc, tàn phá kinh thành, giết cả những nam phụ lăo ấu trong thành do không sơ tán kịp.
Lương thực của quân giặc mang theo đă cạn, kinh thành lại trống không, kẻ địch đă cố gắng tiến hành những cuộc cướp phá ở những vùng xung quanh thành Thăng Long, nhưng đến đâu chúng cũng gặp sức chống trả mănh liệt của nhân dân.
Khi quân Mông Cổ tiến đến Cổ Sở (nay là Yên Sở, huyện Hoài Đức, Hà Nội) nhân dân ở đây đă đoàn kết chiến đấu, đánh cho chúng một trận tơi bời, xác giặc ngổn ngang, ngựa chúng sập hầm, trúng chông què, lũ cướp nước tan tác bỏ chạy. Không có lương thảo, binh sĩ mỏi mệt, lại thêm khí hậu khắc nghiệt, quân xâm lược Mông Cổ lâm vào t́nh thế tiến lui đều gặp khó khăn.
Nắm chắc thời cơ thuận lợi, ngày 24, tháng Chạp năm Nguyên Phong thứ 7 (29/01/1258), vua Trần Thái Tông cùng thái tử Hoảng chỉ huy lâu thuyền ngược ḍng Thiên Mạc phá tan giặc ở Đông Bộ Đầu, chiếm lại kinh thành.
Bị đánh bật khỏi thành Thăng Long, quân Mông Cổ quay đầu rút chạy về Vân Nam. Đang lúc chỉ mong thoát thân th́ chúng lại bị đồng bào dân tộc vùng núi ở trại Quy Hóa theo trại chủ là Hà Bổng đổ ra tập kích. Bị đánh bất ngờ, quân giặc bỏ chạy tháo thân và bị thiệt hại nặng nề về người, vũ khí, quân trang.
Khác hẳn với thái độ nghênh ngang hung hăn khi tiến quân vượt biên giới vào Đại Việt, bọn xâm lược Mông Cổ bị đánh cho tan tác, mạnh ai nấy chạy, lén lút t́m đường vượt biên giới trốn chạy cho nhanh. Chúng không c̣n dám nghĩ đến chuyện cướp bóc, đốt phá, tranh giành của cải như khi mới sang.
Để chế giễu thái độ đó của chúng, người thời bấy giờ đă gọi chúng bằng cái tên rất mỉa mai là “Giặc Phật”. Cuối tháng Giêng (1258), địch hoàn toàn rút khỏi nước ta.
Thắng lợi của quân dân Đại Việt trong chiến tranh lần thứ nhất chống Mông Nguyên, không những đă bảo vệ được nền độc lập dân tộc mà c̣n bẻ găy một gọng ḱm của quân Mông Cổ định chiếm xong nước ta th́ tấn công vào miền Nam Trung Quốc tiêu diệt triều đ́nh nhà Nam Tống.
Cuộc chiến đấu và chiến thắng năm Nguyên Phong thứ 7 do vua Trần Thái Tông và tướng quốc Trần Thủ Độ chỉ huy măi măi là niềm tự hào được ghi trên những trang sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam anh hùng.
Vua Trần Nhân Tông sau này trong bài thơ “Ngày Xuân yết bái Chiêu Lăng” đă viết: “Bạch đầu quân sĩ tại .... Văng văng thuyết nguyên phong...” (Người lính già đầu bạc ... Kể măi chuyện nguyên phong).
“Chương Dương cướp giáo giặc, Hàm Tử bắt quân thù”
Sau khi đánh đổ nhà Nam Tống (1279) chiếm toàn bộ lănh thổ Trung Quốc, quân Mông Cổ ngày càng trở nên hùng mạnh. Hốt Tất Liệt đổi quốc hiệu là Đại Nguyên, chuẩn bị những cuộc viễn chinh mới để thực hiện mưu đồ thống trị thế giới.
Ở phía Đông chúng chuẩn bị đánh Nhật Bản, phía Nam âm mưu chiếm các nước Đông Nam Châu Á rồi tiến đánh Ấn Độ...
Mục tiêu đầu tiên để tràn xuống Đông Nam Á của quân Nguyên là phải san bằng được Đại Việt. Hốt Tất Liệt huy động một đội quân tinh nhuệ, đông tới 60 vạn người do con trai của y là Trấn Nam Vương Thoát Hoan chỉ huy. Bên cạnh Thoát Hoan c̣n có hàng chục viên tướng nổi tiếng khác đó là A-Rích-Kha-A, Ô Mă Nhi, Lư Hằng, Lư Quan, Toa Đô...
Năm 1282 Hốt Tất Liệt cử Toa Đô dẫn 10 vạn quân tấn công Chiêm Thành, sau đó Thoát Hoan đem quân tấn công nước Đại Việt ở phía Bắc, tạo thế gọng ḱm kẹp quân ta vào giữa hai đạo quân Mông Cổ để tiêu diệt.
Sau chiến thắng năm 1258, nhà Trần chủ trương vừa mềm dẻo, vừa kiên quyết duy tŕ quan hệ ngoại giao với nhà Nguyên. Nhưng mặt khác vẫn chủ động tích cực chuẩn bị đối phó với âm mưu xâm lược lần thứ hai của giặc.
Năm 1282 nhà Trần không đồng ư cho quân Nguyên mượn đường sang đánh Chiêm Thành, v́ biết đây là kế “Giả đ̣ diệt quắc” của giặc. Trái lại quân ta c̣n tích cực ủng hộ Chiêm Thành chống quân Nguyên xâm lược.
Trước âm mưu xâm lược của Nhà Nguyên ngày càng lộ rơ, tháng 10 (1282) vua Trần tổ chức hội nghị B́nh Than cùng triều đ́nh và các vương hầu bàn kế chống giặc.
Vị tướng tài Trần Quốc Tuấn được cử làm Quốc công tiết chế thống lĩnh toàn quân. Hội nghị vương hầu bách quan ở B́nh Than có mục đích “bàn kế đánh pḥng” và “chia quân giữ nơi hiểm yếu”.
Trần Quốc Toản tuy tuổi c̣n nhỏ, không được dự họp đă bóp nát quả cam cầm trong tay mà không biết. Sau đó Quốc Toản trở về lập một đội quân hơn ngh́n người, sắm vũ khí, đóng chiến thuyền chờ ngày giết giặc cứu nước. Trên lá cờ của người thiếu niên anh dũng đó có 6 chữ: “Phá cường địch, báo hoàng ân” (Phá giặc mạnh, báo ơn vua).
Tháng 8, năm Giáp Thân (1284) quân ta hội quân tại bến Đông Bộ Đầu tổng cộng có trên 20 vạn quân duyệt binh, sau đó các tướng Trần B́nh Trọng, Trần Khánh Dư, Trần Quang Khải... được lệnh đem quân trấn giữ các vùng xung yếu trong nước để đề pḥng quân Nguyên tràn sang.
Sau đó vua Trần cho triệu tập hội nghị Diên Hồng lịch sử, nhằm động viên sự nhất trí chống giặc trong nhân dân. Yến tiệc được mở ra tại thềm điện Diên Hồng, Vua hỏi các bô lăo: “Thế giặc mạnh, chúng ta nên ḥa hay nên đánh?”. Trả lời cho câu hỏi của vua Trần là tiếng hô vang của hàng vạn phụ lăo “Đánh, Đánh”, “vạn người cùng nói như từ một miệng” (Toàn thư).
Tiếng hô “Đánh” của các phụ lăo ở điện Diên Hồng biểu lộ tinh thần quyết chiến của toàn dân Đại Việt. Đúng như người xưa nói: “Người chèo thuyền là dân, người lật thuyền cũng là dân” (Sức dân mạnh như sóng biển). Những bậc phụ lăo, những đại biểu có uy tín của nhân dân đă nói lên tiếng nói của cả dân tộc.
Hội nghị Diên Hồng là một cuộc họp mặt đại biểu rộng khắp của toàn dân - độc nhất vô nhị trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Các bô lăo đă mang tới cho vua Trần và triều đ́nh câu trả lời quyết chiến của nhân dân ở các lộ trong cả nước, và cũng mang từ Thăng Long về mọi miền quê cái không khí quyết tâm chống giặc giữ nước của hội nghị Diên Hồng và quyết tâm của Triều đ́nh.
Nhà sử học Ngô Sỹ Liên sau này nhận xét: “Đó là Thánh Tông (chỉ vua Trần) muốn xem sự ái hộ thành thật của hạ dân và muốn cho họ nghe dụ hỏi mà cảm kích phát lên” (Toàn thư –Q.5-Tr.44b). Với ḷng yêu nước nồng nàn, ở khắp các lộ (thời Trần chia nước làm các phủ - lộ) trong nước có những bảng treo ḍng chữ: “Tất cả các quận huyện trong nước, nếu có giặc ngoài đến phải liều chết mà đánh, nếu sức không địch nổi th́ cho phép lẩn tránh vào rừng núi, không được đầu hàng” (Theo sách Nguyên sử của Trung Quốc – Q.209-Tr.7).
Trong không khí: “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” ấy th́ lời hịch của Trần Quốc Tuấn kích động ḷng dân và quân háo hức quyết tâm bảo vệ Tổ quốc của ḿnh: “...Nay các ngươi ngồi nh́n chủ nhục mà không biết lo, thân chịu quốc sỉ mà không biết thẹn, làm tướng triều đ́nh phải hầu quân giặc mà không biết tức, nghe nhạc Thái thường đăi yến Ngụy sứ mà không biết căm. Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển... hoặc quyến luyến vợ con, hoặc lo làm giàu mà quên việc nước... nếu có giặc Mông Thát tràn sang... tiền của dẫu nhiều không mua được đầu giặc, chó săn tuy khỏe không đuổi được quân thù... lúc bấy giờ chủ tôi nhà ta cùng bị bắt đau xót biết chừng nào; chẳng những thái ấp của ta không c̣n, mà bổng lộc các ngươi cũng về tay kẻ khác, chẳng những gia quyến ta bị đuổi, mà vợ con các ngươi cũng bị bắt đi, chẳng những thân ta kiếp này chịu nhục, rồi đến trăm năm sau, tiếng dơ khôn rửa, tên xấu c̣n lưu... Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi muốn vui chơi phỏng có được không?
....V́ sao vậy? Giặc Mông Thát với ta là kẻ thù không đội trời chung, mà các ngươi cứ điềm nhiên không muốn rửa nhục, không lo trừ hung, lại không dạy quân sĩ, chẳng khác nào quay mũi giáo mà chịu đầu hàng, giơ tay không mà chịu thua giặc. Nếu vậy, rồi đây sau khi dẹp yên quân giặc, muôn đời để thẹn, há c̣n mặt mũi nào đứng trong cơi trời che đất phủ này nữa. Vậy ta viết bài hịch này để các ngươi biết rơ ḷng ta”.
Bài hịch đă xoáy vào những nỗi uất ức căm thù của tướng sĩ trong bao nhiêu năm, mà phấn kích tinh thần chiến đấu của họ. Quân sĩ hừng hực dũng khí. Không một người lính nào không thấy vinh dự khi được hy sinh cứu nước. Các chiến sỹ và nhiều người dân đă tự chích vào tay hai chữ Sát Thát (Giết giặc Mông Cổ) để nói lên quyết tâm của ḿnh.
Cuối năm 1284 Thoát Hoan tiến quân vào nước ta, giặc chia quân làm 2 mũi đánh vào Tuyên Quang và Lạng Sơn. Quân ta chủ động chặn giặc ở Lạng Sơn rồi lui vào khu vực ở Lạng Giang và Vạn Kiếp.
Thoát Hoan liền chia quân làm ba mũi ư dịnh vây chặt quân ta để tiêu diệt. Với thế mạnh như chẻ tre, quân giặc tưởng chừng như đè bẹp ngay được quân dân Đại Việt, nhưng với thiên tài quân sự của ḿnh, Trần Quốc Tuấn đă nhận định: “Nguyên binh khí nhuệ đang hưng, kíp đánh chẳng bằng kiên thủ chờ suy”.
Sau đó quân ta rút lui để bảo toàn lực lượng theo 2 hướng Thăng Long – Thiên Trường và một bộ phận rút về hướng Quảng Yên để giặc lầm tưởng vua quan triều Trần chạy ra biển.
Ngày 13 tháng Giêng (19/2/1285), quân Nguyên tiến vào kinh thành Thăng Long đă bị bỏ trống. Toa Đô lúc này được lệnh đem quân từ Chiêm Thành tiến ra, Thoát Hoan cho Ô Mă Nhi dẫn quân đi đường biển để tiếp ứng cho Toa Đô đánh từ phía Nam đánh ra.
Tướng Trần Quang Khải của ta dùng lối đánh chặn từng bước, đă chặn đứng được quân Toa Đô ở giáp giới giữa Thanh Hóa và Nghệ An, ngăn không cho chúng ra Bắc.
Tháng 2 (1285) địch cho quân tiến xuống Hưng Yên, Hà Nam, Thiên Trường, truy kích đại quân của vua Trần. Tại băi Đà Mạc (Hưng Yên) tướng Trần B́nh Trọng được lệnh chặn quân truy đuổi của giặc để vua và Đại quân di chuyển về Thiên Trường, Thanh Hóa.
Khi đại quân Nguyên tới, Trần B́nh Trọng tả xung hữu đột chiến đấu, nhưng v́ địch đông ta ít nên cuối cùng ông bị sa vào tay giặc. Thoát Hoan muốn dụ hàng nên hỏi ông rằng: “Có muốn làm vương đất Bắc không?” Trần B́nh Trọng quát lên: “Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc”....
Thoát Hoan thấy không dụ được ông liền sai quân đem chém. Vua, quan, quân triều đ́nh nhà Trần nghe tin Trần B́nh Trọng tử tiết ai cũng tỏ ḷng thương xót.
Đi đôi với kế “Vườn không nhà trống”, khắp nơi dân binh kết hợp với quân lính nhà Trần tổ chức đánh úp, đánh tỉa, đánh phục kích các toán quân địch đi sục sạo cướp bóc lương thảo.
Do chủ quan tưởng có thể thắng nhanh, quân Nguyên không tải theo nhiều lương thực v́ thế bị thiếu ăn, ḷng quân ngày càng hoang mang dao động. Hai mũi quân giặc do Thoát Hoan và Toa Đô chỉ huy lại không kết hợp được với nhau.
Để gỡ thế bí, Thoát Hoan thúc giục Toa Đô nhanh chóng tiến ra Bắc để hội quân với y cho có thêm sức mạnh tiếp tục tấn công Đại Việt. Nắm được ư đồ của giặc, thấy thời cơ đă đến. Vua Trần và Trần Quốc Tuấn quyết định nhằm đạo quân Toa Đô để đánh trận phủ đầu tiêu diệt địch.
Đạo quân Toa Đô đánh nhau với Trần Quang Khải ở Thanh Hóa và Nghệ An măi không thắng được, lương thực ngày một kiệt quệ. Nhận lệnh của Thoát Hoan phải ra Bắc hội quân nên y cùng Ô Mă Nhi xuống thuyền vượt biển để ra Thăng Long.
Vua Trần và Trần Quốc Tuấn chủ trương không để cho giặc hội quân v́ thế đến tháng Tư (1284) đă cử Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật làm tướng chỉ huy, Trần Quốc Toản làm phó tướng cùng tướng quân Nguyễn Khoái đem 5 vạn quân phục kích ở khu vực bến Hàm Tử (thuộc Đông An, Hưng Yên). Quân ta dựa vào lau sậy mọc um tùm hai bên bờ sông để đón đánh thuyền giặc.
Trận địa mai phục vừa xong th́ thuyền chiến của Toa Đô dẫn xác tới. Quân ta từ nhiều phía bổ vây địch. Lúc đó, trong đội quân của tướng Trần Nhật Duật c̣n có Triệu Trung là tướng nhà Tống (đầu quân trong đạo quân của Trần Nhật Duật) mặc áo, đeo cung tên như quân Tống, cũng tham gia chiến đấu rất dũng mănh đánh đuổi quân Nguyên.
Bị đánh úp bất ngờ quân Nguyên hoảng loạn nhảy xuống sông và bị thiệt hại rất nặng. Số quân c̣n lại theo Toa Đô rút ra cửa biển Thiên Trường. Thời cơ đă đến, Hưng Đạo Vương và vua Trần chủ động tấn công Thành Thăng Long. Thực hiện sách lược đă được vạch ra, quân ra đă đánh một trận rất lớn và rất tài t́nh, đó là trận: Chương Dương.
Lúc đó Đại quân của Thoát Hoan đóng ở Thăng Long, chiến thuyền giặc đóng ở bến Chương Dương.
Sau chiến thắng Hàm Tử, Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải, Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản cùng các tướng khác được lệnh đem quân đánh Chương Dương và thành Thăng Long.
Phối hợp với quân chủ lực của triều đ́nh c̣n có các đạo quân binh ở các lộ do Trần Thông, Nguyễn Khả Lạp, Nguyễn Tuyền chỉ huy. Đây là trận mà quân ta đă phối hợp tốt giữa quân địa phương và dân binh với quân triều đ́nh.
Quân ta bí mật đánh úp, áp sát thủy trại giặc. Bị bất ngờ, quân giặc đạp lên nhau mà chạy lên bờ để trốn về thành Thăng Long. Quân ta truy sát địch tới sát chân thành. Thoát Hoan vội đem đại quân ra tấn công, quân ta giả vờ thua chạy, địch đuổi theo liền bị phục binh của Trần Quang Khải đổ ra đánh, quân Nguyên phải bỏ thành Thăng Long chạy qua sông Hồng, rồi đóng quân tại vùng Kinh Bắc (Bắc Ninh).
Tài liệu thời Nguyên (Trung Quốc) chép: “Thủy lục đến đánh vào đại doanh, vây thành mấy ṿng, quan quân (chỉ quân Nguyên) sớm tối đánh khốn đốn, thiếu thốn lương thực, khí giới đều hết”.
Trần Quang Khải đem quân vào thành Thăng Long, cảm khái trước sự dũng mănh của dũng sĩ và nhân dân, ông đă viết: “Chương Dương cướp giáo giặc/ Hàm Tử giết quân thù/ Thái Binh nên gắng sức/ Non nước ấy ngàn thu”.
Toa Đô đóng quân ở Thiên Trường, cách Thoát Hoan hơn 200 dặm (không biết Thoát Hoan đă thua trận, thoát chạy về Bắc Giang rồi), cho quân tiến về sông Thiên Mạc với ư đồ hợp quân với Thoát Hoan. Khi được tin Thoát Hoan đă bại trận, Toa Đô liền rút quân về đóng ở Tây Kết, rồi cho người đi ḍ tin tức của Thoát Hoan.
Sau chiến thắng Hàm Tử, Chương Dương, Trần Hưng Đạo cho các tướng Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải chia quân chặn các ngả đường không cho Thoát Hoan và Toa Đô thông tin được với nhau. Tiếp đó Hưng Đạo Vương đem binh đến Tây Kết chia quân đánh trại quân Nguyên và đặt phục binh để bắt Toa Đô.
Quân ta càng đánh càng hăng, quân Nguyên địch không nổi, Toa Đô và Ô Mă Nhi đem tàn quân chạy lên bờ t́m đường bộ ra biển, nhưng bị phục binh của ta vây đánh.
Tương truyền tướng quân Nguyễn Khoái đă bắn chết Toa Đô tại trận, c̣n Ô Mă Nhi t́m đường chạy vào Thanh Hóa. Khi bị quân ta truy đuổi y đă vội vàng xuống thuyền, một ḿnh liều chết chạy ra biển trốn về Trung Quốc.
Trận Tây Kết diễn ra vào tháng 5/1285, quân ta tiêu diệt toàn bộ 8 vạn quân của Toa Đô (bắt sống hơn 5 vạn quân Nguyên và hàng trăm chiến thuyền cùng nhiều khí giới không kể xiết. Viên tướng Toa Đô bị chém rơi đầu, nhưng với tấm ḷng nhân đạo của ḿnh, vua Trần Nhân Tông đă sai khâm liệm và làm lễ mai táng cho y rất chu đáo).
Tin Toa Đô bị chém, Ô Mă Nhi bỏ chạy ra biển làm cho Thoát Hoan và tướng sĩ Nguyên đều hoảng sợ, bàn cách chuồn về nước.
Hưng Đạo Vương đoán biết ư đồ tháo chạy của Thoát Hoan liền sai tướng Nguyễn Khoái và Phạm Ngũ Lăo dẫn 3 vạn quân phục sẵn ở bên sông Vạn Kiếp. Hai con ông là Hưng Vơ Vương Nghiễn và Hưng Hiếu Vương Úy dẫn 3 vạn quân theo đường Hải Dương ra Quảng Yên, mục đích không cho địch chạy về châu Tư Minh (Trung Quốc).
Hưng Đạo Vương tự ḿnh dẫn đại quân tấn công Thoát Hoan ở Bắc Giang, tiêu diệt một bộ phận lớn quân giặc. Thoát Hoan cố sống cố chết chạy về Vạn Kiếp, tưởng đă thoát thân nào ngờ y chưa kịp hoàn hồn th́ bị phục binh của ta đổ ra đánh.
Quân giặc vội vă bắc cầu phao vượt sông Sách (tức sông Thương đoạn chảy qua vùng Vạn Kiếp). Cánh quân của Viên tả thừa Tang-Gu-Tai chưa kịp chạy th́ bị quân mai phục của ta từ trong rừng đổ ra đánh, khiến chúng xô đạp nhau chạy làm đứt cả cầu phao, ngă xuống sông chết đuối rất nhiều.
Quân ta do tướng Nguyễn Khoái chỉ huy liên tiếp truy kích giặc. Tướng Nguyên là Lư Hằng bị bắn chết. Thoát Hoan, Phàn Tiếp, A-Bát-Xích, Lư Quán cố sức đánh mở đường máu mà chạy.
Bị quân ra đuổi riết, không c̣n cách nào khác để thoát thân v́ thế Thoát Hoan phải chui vào cái ống đồng để lên trên xe bắt quân lính kéo chạy về phía biên giới. Đến gần châu Tư Minh, tưởng đă thoát thân, quân giặc định nghỉ ngơi rồi đi tiếp nào ngờ lại bị Hưng Vơ Vương Nghiễn và Hưng Hiếu Vương Úy “giăng rọ” chờ sẵn từ trước, đổ ra đánh.
Lư Quán bị tên bắn chết ngay tại trận, c̣n Thoát Hoan nhờ có A-Bát-Xích cố chết bảo vệ nên chạy thoát thân về bên kia biên giới.
Với đội quân 60 vạn người, lúc đầu hùng hổ vượt biên giới kéo sang, khí thế oai phong lừng lẫy bao nhiêu th́ khi về như con “Cẩu” cụp đuôi, luồn lách, chui lủi t́m đường thoát chạy về nước. Chỉ trong ṿng 6 tháng (tháng Chạp, 1284 đến tháng 6-1285, quân dân Đại Việt đă đánh đuổi hơn nửa triệu quân xâm lược ra khỏi bờ cơi. Đó là nhờ vua tôi đồng ḷng, toàn dân quyết chí đồng tâm, đồng sức đánh đuổi quân thù để bảo vệ quê hương đất nước.
“Xă tắc hai phen chồn ngựa đá/ Non sông ngàn thuở vững âu vàng”
Nhà sử học Ba Tư Ra-xít-út-đin ở thế kỉ 13 đă viết về cuộc kháng chiến oai hùng của người Giao Chỉ (Đại Việt) trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông với những từ sau: “Nước đó có vương quốc riêng, không thần phục Hăn (Vua Mông Cổ), Tu Gan (Thoát Hoan) con trai của Hăn chỉ huy đội quân để ngăn ngừa và chống lại những ai không khuất phục. Một lần Tu Gan đem quân vào nước đó, chiếm lấy các thành thị ven biển và thống trị ở đấy, nhưng bỗng nhiên xuất hiện những đội quân (Giao Chỉ) từ biển, từ rừng, từ núi, đánh tan quân Tu Gan (Thoát Hoan) đang cướp bóc, Tu Gan trốn thoát”.
Trong lúc quân dân Đại Việt hân hoan mừng chiến thắng th́ ở bên kia biên giới Hốt Tất Liệt nổi giận v́ Thoát Hoan bị thất trận nặng nề. Nóng ḷng cần một căn cứ để làm bàn đạp tiến hành xâm lược Đông Nam Á nên vua nhà Nguyên gấp rút cho ngừng việc tấn công Nhật Bản và sai đóng trên 300 chiến thuyền, lệnh cho ba tỉnh Giao Hải - Hồ Quảng – Giang Tây tụ tập quân sĩ định đến tháng 8/1285 th́ đem quân theo đường Châu Khâm, Châu Liêm tiến đánh Đại Việt để báo thù.
Rút kinh nghiệm hai lần thất bại trước v́ thiếu lương thực, lần này vua Nguyên đặc biệt chú trọng đến việc cho thuyền tải lương đi theo và vạch sách lược tấn công theo lối: “tằm ăn dần dà”.
Biết tin quân Nguyên chuẩn bị lực lượng tấn công Đại Việt, vua Trần hỏi Hưng Đạo Vương: “Thế giặc năm nay thế nào?” Trần Hưng Đạo trả lời: “Năm nay đánh giặc nhàn”. Vua Trần và Trần Quốc Tuấn chia quân chặn địch ở các hướng Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Yên, Vạn Kiếp (Hải Dương) và Long Hưng (Thái B́nh).
“Nhà Nguyên phát quân ở 3 sảnh Giao Hoài, Giang Tây, Hồ Quảng. Quân Mông Cổ, quân Hán Nam cùng quân Vân Nam và quân người Lê ở 4 châu ngoài biển chia đường vào cướp. Sai bọn Vạn Hộ Trương Văn Hổ chở 70 vạn hộc lương theo đường biển, lại đặt Chinh Giao Chỉ hành thượng Thư sảnh, cho Áo-lỗ-xích làm B́nh Chương Sự, Ô Mă Nhi và Phàn Tiếp làm tham tri chính sự phụ trách, đều sự tiết chế của Trấn Nam Vương” (ĐVSKTT-Tr.517).
Quân Nguyên chiếm núi Phả Lại và núi Chí Linh để lập căn cứ; Tŕnh Bằng Phi đem 2 vạn binh đánh đồn Vạn Kiếp của ta. Ô Mă Nhi và A-bát-Xích dẫn quân từ sông Lục Đầu đánh xuống Hồng Hà.
Hưng Đạo Vương liền rút quân về giữ Thăng Long, nhưng sau bị Ô Mă Nhi bám riết, thượng hoàng và vua Trần Nhân Tông xuống thuyền đi ra cửa biển Thiên Trường. Ô Mă Nhi đem quân đuổi theo nhưng không kịp, liền kéo quân về Long Hưng (Tiến Đức, Hưng Hà, Thái B́nh nơi có mộ tổ tiên nhà Trần ở đó). Y cho người đào phá lăng mộ của nhà Trần.
Thoát Hoan đem binh mă vây đánh Thăng Long, chiếm được thành nhưng sau lại phải rút về căn cứ Vạn Kiếp, Chí Linh, Phả Lại. Hưng Đạo Vương cũng tiến quân tới lập trại để chống chọi với giặc.
Ngày Mậu Tuất, 12/12 (17/12/1287) chiến thuyền của bọn Ô Mă Nhi (xuất phát từ cảng Khâm Châu) tiến vào nước ta. Đoàn thuyền vận tải lương thực của Trương Hổ v́ chở quá nặng nên bị tụt lại phía sau. Mấy ngày sau thuyền giặc qua cửa biển Vạn Ninh (Móng Cái), đến Ngọc Sơn chúng gặp tướng Nhân Đức Hầu Trần Da phục binh trên núi phục đánh. Chiến thuyền giặc liền vây bọc lại đánh nhau với quân ta và qua được cửa Ngọc Sơn.
Thuyền của Ô Mă Nhi và Phàn Tiếp tiến vào cửa An Bang (Quảng Yên) giao chiến với thủy quân của tướng Trần Khánh Dư, quân ta bị tổn thất phải rút lui. Ô Mă Nhi sau khi qua được cửa An Bang đă theo sông Bạch Đằng tiến về Vạn Kiếp. Hắn tưởng rằng quân ta bị đánh tan không thể ngăn cản nổi đoàn thuyền lương đi sau nên hắn cứ tiến thẳng không chú ư đến việc bảo vệ cho Trương Văn Hổ.
Khi thủy quân nhà Nguyên đánh Vân Đồn, Hưng Đạo Vương đă trao quyền chỉ huy giải biên thùy cho phó tướng là Trần Khánh Dư. Nghe tin Trần Khánh Dư thua trận, vua Trần liền sai trung sứ đến bắt Khánh Dư đưa về cửa khuyết để trị tội. Khánh Dư nói với Trung sứ rằng: “Lấy quân luật mà xử, tôi xin chịu tội, nhưng xin hoăn cho vài ba ngày, để tôi lập công chuộc tội rồi hăy chịu búa ŕu của hoàng thượng cũng chưa muộn”.
Trung sứ nghe theo lời khuyên, Khánh Dư đoán biết quân chủ lực giặc đi rồi, thuyền lương tất phải theo sau, bèn tập hợp số quân c̣n lại bố trí phục kích chờ giặc tới. Quả nhiên mọi việc diễn ra đúng như dự đoán của vị tướng mưu trí đó.
Tháng 12 âm lịch (2/2/1288) đoàn thuyền chở lương của Trương Hổ kéo vào vùng biển Vân Đồn. V́ chủ quan cho rằng Ô Mă Nhi đi trước đă dọn đường cho ḿnh rồi nên Trương Hổ không đề pḥng, bị lọt vào trận địa phục kích của thủy quân ta.
Khi giặc tới, bất giờ thủy quân ta do Trần Khánh Dư ập tới đánh, giặc Nguyên bị thua, Trương Văn Hổ cố gắng tiến về phía đất liền, nhưng đến biển Lục Thủy (Cửa Lục, Ḥn Gai) th́ thủy quân ta đổ ra đánh càng đông. Trương Văn Hổ đại bại đổ cả lương thực xuống biển, trốn chạy về Quỳnh Châu (Hải Nam). Quân ta “bắt được quân lương khí giới của giặc nhiều không kể xiết, tù binh cũng rất đông” (Toàn thư- Q.5.Tr-53a).
Theo sách Nguyên sử (Trung Quốc – Q.209 – An Nam Truyện – Tr.10a) th́ số lương thực mất hơn 14.300 thạch. Con số đó chắc c̣n xa thực tế v́ Trương Văn Hổ chỉ chạy thoát trên một chiếc thuyền nhỏ về Quỳnh Châu. Triều đ́nh đă tha tội cho Trần Khánh Dư.
Trần Quốc Tuấn cho rằng để làm cho quân sĩ địch chóng “ngă ḷng, bấy giờ mới dễ phá”. V́ thế quân ta đă thả tù binh, báo tin thuyền lương của Trương Hổ đă bị tiêu diệt cho Thoát Hoan biết. Trước t́nh h́nh ở không yên, lương thực lại bị mất, ḷng quân dao động, Thoát Hoan buộc phải cố thủ ở Vạn Kiếp”.
Quân Nguyên sau khi đại bại ở Vân Đồn lương thảo ngày càng kiệt quệ, Thoát Hoan muốn cho người về Trung Quốc cầu viện và lấy thêm lương, nhưng Hưng Đạo Vương đă sai người giữ núi Kỳ Cấp và ải Nữ Nhi ở Lạng Sơn chặn bắt những tên thám tử được phái về Trung Quốc.
Cuối cùng biết rằng ở lại chỉ chuốc lấy thất bại, Thoát Hoan quyết định rút quân về nước. Quân Nguyên chia làm hai đường thủy bộ để rút. Đạo quân thủy do Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp chỉ huy theo đường sông Bạch Đằng đi trước. Đạo quân bộ gồm có Trịnh Bằng Phi, Trương Quân được giao chặn hậu để Thoát Hoan cùng A-bát-xích, Áo-lỗi-xích, Trương Ngọc t́m đường rút chạy.
Hưng Đạo Vương đoán biết được âm mưu của giặc, bèn sai tướng Nguyễn Khoái dẫn quân lẻn qua đường tắt lên mé thượng lưu sông Bạch Đằng chặt gỗ, đẽo nhọn đầu, bịt sắt, đóng trên sông rồi đặt phục binh chờ đợi đến lúc thủy triều lên th́ đem thuyền ra khiêu chiến.
Tướng quân Phạm Ngũ Lăo, Nguyễn Thế Nghĩa được lệnh dẫn quân lên mai phục ở ải Nội Bàng (thuộc Lạng Sơn) chờ cho quân bộ của Thoát Hoan chạy đến đó th́ đổ ra đánh.
Kế hoạch chiến đấu đă được vạch ra, khi được tin Ô Mă Nhi đă kéo quân sắp về đến Bạch Đằng, Hưng Đạo Vương từ căn cứ A Sào (nay thuộc xă An Đồng và An Thái, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái B́nh) kéo quân về sông Hóa đi đánh giặc. Con voi chiến của người bị sa lầy khi vượt sông, ứa nước mắt nh́n theo chủ tướng. Hưng Đạo Vương chỉ gươm xuống ḍng sông Hóa mà thề rằng: “Trận này chưa phá xong giặc Nguyên th́ không về bến sông này nữa”.
Quân sĩ ai nấy đều xin quyết chiến. Đoàn quân nhằm hướng Bạch Đằng Giang thẳng tiến. Khi chiến thuyền của Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp theo ḍng Bạch Đằng rút chạy th́ bất ngờ tướng Nguyễn Khoái dẫn chiến thuyền từ bờ sông lao ra khiêu chiến.
Ô Mă Nhi tức giận thúc quân xông vào đánh, Nguyễn Khoái liền quay thuyền chạy. Bấy giờ đang lúc thủy triều lên cao, mặt sông rộng mênh mang, Ô Mă Nhi cứ việc thúc thuyền đuổi theo. Nguyễn Khoái nhử cho quân Nguyên qua khỏi chỗ đóng cọc, rồi mới hô quân quay thuyền lại quyết chiến với giặc.
Trận chiến trên sông diễn ra ác liệt, đúng lúc đó đại quân của Hưng Đạo Vương kéo tới tiếp viện cho Nguyễn Khoái. Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp thấy quân tiếp viện rất đông, liền quay thuyền chạy trở lại.
Khi chạy đến khúc sông có cọc đóng th́ nước thủy triều đă rút xuống, cọc nhọn nhô lên, thuyền của quân Nguyên húc vào cọc đổ nghiêng, đổ ngửa, phần nhiều bị vỡ và đắm.
Quân ta càng đánh càng hăng quân Nguyên phần bị chết đuối rất nhiều, phần bị trúng tên, giáo mác, máu chảy loang đỏ cả khúc sông. Quân ta bắt được hơn 400 chiến thuyền giặc. Nội Minh Tự Đỗ Hành bắt được Ô Mă Nhi, Tích Lệ Cơ Ngọc. Các tướng khác như Phàn Tiếp cũng bị bắt sống tại trận.
Trận Bạch Đằng Giang diễn ra vào tháng 3 năm Mậu Tư (1288), măi măi là niềm tự hào về tài dùng binh và tinh thần chiến đấu dũng cảm của tướng lĩnh và binh sĩ cùng nhân dân thời Trần trong đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc.
Tin thủy quân bị đánh tan, Ô Mă Nhi cùng các tướng bị bắt đă nhanh chóng được chuyển cho Thoát Hoan. Quá hoảng sợ, toán quân đi đường bộ theo lệnh của Thoát Hoan vội rút chạy. Khi về đến ải Nội Bàng, bỗng bị quân phục của Phạm Ngũ Lăo đổ ra đánh. Các tướng nguyên liều chết bảo vệ Thoát Hoan, chúng vừa đánh vừa chạy.
Tướng Nguyên là Trương Quân dẫn 3000 lính đi đoạn hậu cố sức chặn quân truy đuổi của ta, nhưng y đă bị Phạm Ngũ Lăo chém chết. Thoát Hoan chạy thoát được ra cửa ải, quân sĩ 10 phần chỉ c̣n lại 5, 6 phần.
Đại quân của Thoát Hoan đang đi, bỗng có tin báo từ cửa ải Nữ Nhi đến núi Kỳ Cấp (hơn 100 dặm), chỗ nào cũng có đồn ải của quân Đại Việt. Nghe tin ấy, quân sĩ nhà Nguyên đều xôn xao sợ hăi, ở phía sau lại nghe tiếng ầm ầm của quan quân đuổi theo.
Thoát Hoan vội sai A-bát-xích, Trương Ngọc dẫn quân đi trước mở đường, Áo-lỗi-xích đi đoạn hậu. Trên đường tháo chạy về nước hai viên tướng Nguyên là A-bát-xích và Trương Ngọc đă bị quân phục kích của ta bắn chết. Tŕnh Bằng Phi liều mạng sống đưa Thoát Hoan chạy ra Đan Kỳ, qua Lộc Châu rồi lén lút theo đường rừng chui lủi chạy thoát về châu Tư Minh (Trung Quốc).
Đất nước sạch bóng quân xâm luợc: “Hai vua trở về phủ Long Hưng (Thái B́nh) đem các bại tướng của giặc bị bắt là Tích Lệ Cơ Ngọc và Ô Mă Nhi, Tham Chính Sầm Đoại, Phàn Tiếp... cùng với các viên tướng vạn hộ, thiên hộ làm lễ dâng mừng thắng trận ở Chiêu Lăng (Tiến Đức – Hưng Hà – Thái B́nh).
Trước đó quân Nguyên đă đào Chiêu Lăng, muốn phá đi nhưng không xâm phạm được đến quan tài. Đến khi giặc bị thua, chân ngựa đá ở lăng đều bị lấm bùn. Đó là do thần linh ngầm giúp vậy.
Vua làm lễ yết có câu thơ rằng: “Xă tắc lưỡng hồi lao thạch mă/ Sơn hà thiên cổ điện kim âu, (Xă tắc hai phen chồn ngựa đá/ Non sông ngh́n thuở vững âu vàng).
Không đầy 5 tháng, quân dân ta đă tiêu diệt 30 vạn quân Nguyên, đánh bại cuộc xâm lược lần thứ ba và cũng là lần cuối cùng của chúng đối với Đại Việt. Không những thế, c̣n ngăn chặn được âm mưu bành trướng của đế quốc Nguyên Mông định tấn công xuống Đông Nam Châu Á và tấn công cả Nhật Bản.
V́ bị hao binh tổn tướng, lại không chiếm được Đại Việt nên âm mưu trên đă bị hủy bỏ. Chiến công ba lần thắng Nguyên Mông của dân tộc ta măi măi là niềm tự hào của các thế hệ con dân nước Đại Việt xưa và nước Việt Nam ngày nay trong sự nghiệp bảo vệ non sông gấm vóc của tổ tiên để lại.
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
