Tiền liên quan đến tội phạm không còn, xử sao?

BLHS quy định tịch thu sung công tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm. Tuy nhiên, hiện chưa có hướng dẫn rõ là nếu người phạm tội đã dùng tiền đó để mua đồ, trả nợ… thì xử lý sao.
Đây là một vướng mắc làm nhiều thẩm phán lúng túng...
Từ năm 2009 đến tháng 3-2011, hai bị cáo LN và NQV, ngụ một huyện ở tỉnh Quảng Bình đã cùng nhau góp vốn mua bán ma túy kiếm lời. Khi bắt họ, cơ quan điều tra không thu giữ được phương tiện, công cụ phạm tội cũng như một đồng nào do phạm tội mà có cả. Tuy nhiên, tại cơ quan điều tra, N. và V. khai rằng đã ba lần bỏ tiền mua ma túy: Lần đầu 10 triệu đồng, lần thứ hai 6 triệu đồng, lần thứ ba 8 triệu đồng.
Chỉ có lời khai, tịch thu được không?
Sau khi hồ sơ vụ án được chuyển qua tòa, trong nội bộ tòa đã nảy sinh hai luồng quan điểm xung quanh việc xử lý tiền liên quan đến việc phạm tội.
Theo quan điểm thứ nhất, vì cơ quan điều tra không tịch thu được phương tiện, công cụ phạm tội cũng như tiền do phạm tội mà có nên không thể áp dụng khoản 1 Điều 41 BLHS để truy thu. Trường hợp này, khi xét xử, tòa chỉ cần áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền đối với hai bị cáo.
Ngược lại, luồng quan điểm thứ hai cho rằng qua lời khai của hai bị cáo có cơ sở xác định các bị cáo đã bỏ tổng cộng 24 triệu đồng ra mua ma túy. Như vậy, không cần phải quan tâm số tiền đó đang ở đâu, đã luân chuyển, lưu thông như thế nào, có còn tồn tại hay không, cơ quan điều tra có thu giữ được hay không… cũng đều phải áp dụng điểm b khoản 1 Điều 41 BLHS để tịch thu sung công.

Tiền đã tiêu xài hết thì sao?
Ở một vụ án khác, LP đã cùng đồng phạm đột nhập vào một công trình xây dựng tại quận 8 (TP.HCM) trộm mô tô điện, sắt thép… mang đi bán được 4 triệu đồng rồi chia nhau tiêu xài. Sau đó, P. và đồng bọn bị bắt. Trong quá trình giải quyết vụ án, chủ tài sản không yêu cầu các bị cáo phải bồi thường.
Từ đây đã phát sinh tranh cãi trong việc xử lý số tiền 4 triệu đồng do các bị cáo phạm tội mà có. Lúc xử sơ thẩm, TAND quận 8 cho rằng tài sản các bị cáo lấy cắp đã bị bán không thu hồi được. Số tiền các bị cáo bán đã tiêu xài cũng không thu giữ được. Vì thế, các bị cáo phải bồi thường cho chủ sở hữu. Tuy nhiên, do chủ sở hữu không yêu cầu các bị cáo bồi thường nên không cần xử lý.
Ngược lại, xử phúc thẩm mới đây, TAND TP.HCM nhận định dù chủ sở hữu không yêu cầu bồi thường và số tiền bán tài sản của các bị cáo cũng không thu hồi được thì vẫn phải xác định đó là tiền liên quan trực tiếp đến tội phạm, cần phải xử lý theo nguyên tắc chung. Cụ thể: Nếu tiền thu giữ được trong quá trình điều tra và là vật chứng thì cấp sơ thẩm cần áp dụng điểm c khoản 2 Điều 76 BLTTHS để tịch thu sung công. Nếu không thu giữ được số tiền này nhưng có căn cứ rõ ràng là do bán tài sản trộm cắp mà có thì cấp sơ thẩm cũng phải áp dụng điểm b khoản 1 Điều 41 BLHS để tịch thu sung công.
Nhiều điểm chưa rõ
Theo một thẩm phán TAND TP.HCM, điểm b khoản 1 Điều 41 BLHS quy định tịch thu sung công vật hoặc tiền do phạm tội hoặc do mua bán, đổi chác những thứ ấy mà có. Tuy nhiên, hiện lại chưa có hướng dẫn rõ là nếu người phạm tội đã dùng tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm để mua đồ, trả nợ cho người khác, tức số tiền đó đã được luân chuyển, lưu thông qua nhiều người thì xử lý sao? Đây là một vướng mắc làm nhiều thẩm phán lúng túng khi giải quyết án.
Đồng tình, kiểm sát viên Nguyễn Anh Đức (VKSND TP Đồng Hới, Quảng Bình) chỉ ra thêm một thắc mắc khác: Những khoản lợi nhuận phát sinh (nếu có) từ tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm có bị tịch thu hay không cũng chưa rõ.
Nhiều chuyên gia khác mà chúng tôi trao đổi cũng đều cho rằng để việc áp dụng pháp luật được thống nhất, tránh việc mỗi cán bộ tố tụng hiểu một kiểu thì các cơ quan tố tụng ở trung ương cần sớm có hướng dẫn cụ thể hơn về điều luật.

Tòa dưới bắt nộp lại, tòa trên bảo không Theo hồ sơ, Huỳnh Minh dùng tiền thắng độ đá banh trả nợ cho chị M. 35 triệu đồng. Xử sơ thẩm hồi tháng 3-2010, TAND quận 11 (TP.HCM) đã phạt Minh hai năm tù về tội đánh bạc, phạt bổ sung 5 triệu đồng sung công. Ngoài việc buộc Minh nộp lại số tiền thu lợi bất chính, tòa còn buộc chị M. - người có nghĩa vụ liên quan nộp lại 35 triệu đồng do Minh trả nợ để sung công vì theo tòa, đây là tiền do Minh phạm tội mà có. Chị M. kháng cáo. Xử phúc thẩm, TAND TP.HCM đã tuyên hủy án sơ thẩm phần buộc chị M. nộp lại 35 triệu đồng sung công để điều tra, xét xử lại. Theo tòa, Minh mượn của chị M. 35 triệu đồng là việc vay mượn bình thường. Khi Minh trả nợ không nói rõ cho chị M. biết tiền này ở đâu mà có. Mặt khác, việc trả nợ cũng không ai chứng kiến, không biết trả nợ vào thời điểm nào. Ngoài lời khai của Minh thì không có chứng cứ nào khác chứng minh việc Minh dùng tiền thắng độ trả nợ. Kết luận điều tra cũng không nêu việc Minh dùng tiền phạm pháp trả nợ nên cáo trạng xác định Minh trả nợ 35 triệu đồng là không có căn cứ. Vì thế, việc cấp sơ thẩm tuyên tịch thu sung công số tiền trên là chưa đúng. Tịch thu, sung quỹ Nhà nước a) Công cụ, phương tiện dùng vào việc phạm tội. b) Vật hoặc tiền do phạm tội hoặc do mua bán, đổi chác những thứ ấy mà có. c) Vật thuộc loại Nhà nước cấm lưu hành. (Theo khoản 1 Điều 41 BLHS) Xử lý vật chứng 1. Việc xử lý vật chứng do cơ quan điều tra quyết định, nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn điều tra; do VKS quyết định, nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn truy tố; do tòa án hoặc HĐXX quyết định ở giai đoạn xét xử. Việc thi hành các quyết định về xử lý vật chứng phải được ghi vào biên bản. 2. Vật chứng được xử lý như sau: a) Vật chứng là công cụ, phương tiện phạm tội, vật cấm lưu hành thì bị tịch thu, sung quỹ Nhà nước hoặc tiêu hủy; b) Vật chứng là những vật, tiền bạc thuộc sở hữu của Nhà nước, tổ chức, cá nhân bị người phạm tội chiếm đoạt hoặc dùng làm công cụ, phương tiện phạm tội thì trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp; trong trường hợp không xác định được chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp thì sung quỹ Nhà nước; c) Vật chứng là tiền bạc hoặc tài sản do phạm tội mà có thì bị tịch thu sung quỹ Nhà nước; d) Vật chứng là hàng hóa mau hỏng hoặc khó bảo quản thì có thể được bán theo quy định của pháp luật; đ) Vật chứng không có giá trị hoặc không sử dụng được thì bị tịch thu và tiêu hủy. (Theo khoản 1 , khoản 2 Điều 76 BLTTHS)

HOÀNG YẾN