Năm 1961, Sài Gòn là thủ đô của Việt Nam Cộng Hòa, dưới chính quyền Tổng thống Ngô Đình Diệm. Đây là thời kỳ thành phố bước vào giai đoạn hiện đại hóa mạnh mẽ, nhưng vẫn giữ nguyên nét thanh lịch pha trộn giữa Đông và Tây, giữa cái mới đang ùa vào và cái cũ chưa kịp phai.
1. Bối cảnh chính trị – xã hội
1961 đánh dấu thời điểm VNCH bắt đầu nhận viện trợ quân sự lớn hơn từ Mỹ. Sài Gòn vừa là trung tâm hành chính, vừa là “đầu não” chính trị, nơi báo chí, đài phát thanh và các cơ quan quốc tế hội tụ. Trên đường phố, ta thấy không ít sĩ quan trong quân phục kaki vàng hoặc áo sơ mi trắng, bước nhanh trên vỉa hè lát gạch, xen lẫn là nhân viên công chức, học sinh, và những phụ nữ mặc áo dài màu phấn.
Chiến tranh ở miền quê đang leo thang, nhưng ở Sài Gòn, đời sống vẫn còn khá yên bình. Tuy nhiên, sự hiện diện của các cố vấn Mỹ bắt đầu rõ rệt: từng nhóm người ngoại quốc mặc sơ mi ngắn tay, đội mũ phớt, mang máy ảnh hoặc vali tài liệu, đi cùng thông dịch viên.
2. Đời sống đô thị
Giao thông
Xe Vespa, Lambretta và Peugeot là hình ảnh quen thuộc trên các đại lộ như Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Tự Do (nay là Đồng Khởi). Xe buýt màu vàng – xanh chạy tuyến Chợ Lớn – Sài Gòn. Taxi Renault 4CV hoặc Citroën Traction đậu trước các khách sạn như Majestic, Caravelle, hoặc Continental Palace.
Chợ búa
Chợ Bến Thành là trái tim thương mại. Sáng sớm, các sạp rau, cá, thịt đã nhộn nhịp. Ở Chợ Lớn, các tiệm thuốc Bắc, hàng vải, đồ sứ của người Hoa san sát. Giá cả thời ấy, một tô phở ngon chỉ khoảng 5–7 đồng VNCH, ly cà phê sữa đá khoảng 2 đồng.
Ẩm thực & giải trí
Quán cà phê La Pagode, Givral trên đường Tự Do là nơi giới trí thức, nhà báo, sinh viên tụ họp. Chiều tối, dân Sài Gòn đi xem phim ở Rex, Eden, hoặc Casino Đa Kao. Phim Pháp, Mỹ, và cả phim Hong Kong được chiếu thường xuyên. Ca nhạc sống phổ biến tại phòng trà Anh Vũ, Tự Do, Baccara.
3. Văn hóa & báo chí
Sài Gòn 1961 là trung tâm xuất bản của miền Nam. Báo Tự Do, Ngôn Luận, Chính Luận cùng nhiều tạp chí văn học như Bách Khoa, Sáng Tạo phát hành rộng rãi. Trên các sạp báo, độc giả có thể tìm thấy từ tiểu thuyết dịch, truyện feuilleton, đến các bài xã luận chính trị sôi động.
Âm nhạc thời kỳ này mang hơi hướng tiền chiến và bắt đầu pha thêm nhạc ngoại quốc. Các ca khúc của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn (mới nổi), Lam Phương vang lên trên Đài Phát thanh Sài Gòn. Những ban nhạc trẻ cover bài của Elvis Presley, Paul Anka trong các buổi tiệc sinh viên.
4. Nhịp sống con người
Sáng sớm, tiếng rao của người bán báo, bán xôi, bánh mì lẫn với tiếng chuông xe điện (chạy đến 1959, nhưng dư âm vẫn còn trong ký ức) và tiếng máy xe Vespa phành phạch. Trưa, dân văn phòng ăn cơm tấm, cá kho tộ ở quán bình dân. Chiều, những đôi tình nhân đi dạo công viên Tao Đàn, Thảo Cầm Viên hoặc bến Bạch Đằng ngắm sông Sài Gòn.
5. Sài Gòn – Thành phố hai mặt
Phía sau sự rực rỡ của ánh đèn là những khu lao động nghèo ở Xóm Củi, Xóm Chùa, Khánh Hội, nơi nhà lá, mái tôn chen chúc. Người nhập cư từ miền quê lên kiếm sống ngày một đông. Nhưng ngay cả trong gian khó, nhịp sống vẫn ấm áp, chan chứa tình làng nghĩa xóm.
Sài Gòn năm 1961 là bức tranh của một đô thị đang chuyển mình: tươi mới, thanh lịch, sôi động, nhưng vẫn đậm chất Việt Nam. Đó là thành phố mà mỗi góc phố, quán cà phê, sạp báo đều kể một câu chuyện, nơi ký ức của nhiều thế hệ người Sài Gòn vẫn còn lấp lánh như ánh đèn đêm trên đại lộ Tự Do.
https://photos.app.goo.gl/1KdsKzDPdHCoBfT26