Xuất thân nhà nông, phải đan sọt để kiếm sống, ông trở thành một danh tướng chưa bao giờ thất bại trong các trận chiến.
Người được nhắc đến chính là danh tướng Phạm Ngũ Lăo.
Theo cuốn Danh nhân Việt Nam , Phạm Ngũ Lăo sinh năm 1255 trong một gia đ́nh nông dân nghèo ở làng Phù Ủng, huyện Đường Hào, Hải Dương (nay là thuộc huyện Ân Thi, Hưng Yên), từ nhỏ đă nổi tiếng v́ chí khí khác thường.
Ở làng có người tên Bùi Công Tiến đỗ tiến sỹ, tổ chức ăn khao, cả làng kéo đến, riêng Phạm Ngũ Lăo th́ không. Người mẹ hỏi con sao không đến th́ ông thưa: "Chí làm trai phải lập công danh rạng rỡ non sông. Con chưa lập được bằng người, đi mừng người ta nhục lắm".
Một lần, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đưa quân đi tập trận qua làng Phù Ủng. Khi đó Phạm Ngũ Lăo đang ngồi đan sọt bên đường, mải nghĩ về cuốn binh thư nên không biết quan quân đến. Lính dùng giáo xuyên vào đùi ông, nhưng ông vẫn không có phản ứng ǵ.
Hưng Đạo Vương thấy lạ liền hỏi chuyện và sai người lấy thuốc đắp vết thương cho ông. Chàng trai nói ḿnh không biết quan quân đi qua v́ đang mải suy nghĩ v́ binh thư, sau đó trước mọi câu hỏi về việc binh, Phạm Ngũ Lăo đều trả lời rành mạch. Hưng Đạo Vương biết đă gặp được người tài, liền chiêu mộ về dưới trướng ḿnh.
Phạm Ngũ Lăo từ chàng trai đan sọt thành mănh tướng bách chiến bách thắng. (Ảnh minh hoạ).
Được rèn cặp dưới trướng Hưng Đạo Vương, Phạm Ngũ Lăo trưởng thành, phát huy được các sở trường và trở thành vị tướng tài năng kiệt xuất, lập được nhiều chiến công.
Năm 1285, khi giặc Nguyên Mông xâm lược Đại Việt lần thứ hai, Phạm Ngũ Lăo đang giữ chức Điện tiền chỉ huy sứ, trấn giữ vùng Ải Bắc, đă đem quân phối hợp với các cánh quân của Trần Nhật Duật, Trần Quốc Toản đánh cho giặc đại bại ở Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương, chém đầu Toa Đô và khiến chủ tướng giặc là Thoát Hoan phải bạt vía.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ ba (1287), có lần Phạm Ngũ Lăo được giao nhiệm vụ chặn đánh giặc ở ải Nội Bàng nhằm tiêu diệt đội quân địch do Thoát Hoan cầm đầu trên đường rút chạy. Thoát Hoan tham sống sợ chết luôn t́m cách đẩy cho thuộc hạ đi đối đầu với Phạm Ngũ Lăo, c̣n ḿnh định thoát thân bằng hướng khác.
Phạm Ngũ Lăo đoán trước điều đó nên chia quân mai phục hết các ngả đường tắt sang biên giới, khiến tiền quân của Thoát Hoan bị đánh úp bất ngờ, c̣n hậu quân bị chặn không tiến được. Quân Thoát Hoan đi tới đâu cũng vấp phải phục binh của Đại Việt và bị tiêu diệt gần hết. Chủ tướng phải trà trộn vào đám tàn quân mới thoát về nước và không dám đặt chân đến Đại Việt thêm lần nào nữa.
Những năm sau đó, Phạm Ngũ Lăo c̣n được triều đ́nh giao chỉ huy nhiều trận đánh. Ông nhiều lần dẫn quân trừng phạt sự xâm chiếm của Ai Lao và Chiêm Thành. Trận nào ông cũng giành chiến thắng nên được gọi là vị tướng bách chiến bách thắng.
Không chỉ giỏi đánh trận, Phạm Ngũ Lăo c̣n là nhà thơ. Trong Đại Việt sử kư toàn thư, Ngô Sĩ Liên viết: "Phạm Ngũ Lăo thích đọc sách ngâm thơ, là người phóng khoáng, có chí làm việc lớn". Hiện nay tác phẩm của ông chỉ c̣n lại hai bài là Thuật hoài (Tỏ ḷng) và Văn Thượng tướng Quốc công Hưng Đạo Đại Vương (Viếng Thượng tướng Quốc công Hưng Đạo Đại Vương).
Năm 1320, Phạm Ngũ Lăo mất ở Thăng Long, hưởng thọ 66 tuổi. Vua Trần Minh Tông thương tiếc nghỉ chầu 5 ngày. Người làng Phù Ủng dựng đền thờ ngay trên nền nhà cũ của Phạm Ngũ Lăo.
VietBF@ Sưu tập