Thủ tướng Edi Rama kỳ vọng đưa Albania trở thành quốc gia không sử dụng tiền mặt vào năm 2030, song giới quan sát cho rằng kế hoạch này sẽ đối mặt nhiều thách thức trong bối cảnh niềm tin vào hệ thống ngân hàng c̣n thấp.
Thủ tướng Albania Edi Rama. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo tờ Politico ngày 4/8, tại một quốc gia mà tiền mặt vẫn được ưa chuộng và giao dịch phổ biến, kế hoạch cấm sử dụng tiền mặt trong ṿng 5 năm tới được coi là thay đổi có tính bước ngoặt. Chính phủ của Thủ tướng Rama muốn giảm quy mô nền kinh tế phi chính thức - ước tính chiếm từ 29% đến 50% GDP - vốn cản trở cạnh tranh, làm giảm thu ngân sách và tạo điều kiện cho ḍng tiền bất hợp pháp.
Kế hoạch này bao gồm việc áp trần cho các giao dịch tiền mặt, kết nối hệ thống thanh toán Albania với cơ chế SEPA của Liên minh châu Âu từ tháng 10/2025, triển khai thanh toán tức thời qua SEPA, đồng thời khuyến khích thanh toán kỹ thuật số. Tuy nhiên, trở ngại lớn là thói quen cất giữ tiền tại nhà của phần lớn người dân. Khảo sát của Hiệp hội Ngân hàng Albania cho thấy chỉ 34% dân số tin tưởng hệ thống ngân hàng, trong khi báo cáo của Ngân hàng Thế giới ghi nhận chưa đến 50% người dân có tài khoản ngân hàng.
Niềm tin thấp này bắt nguồn từ cú sốc tài chính đầu thập niên 1990, khi các tổ chức tài chính và công ty đầu tư kiểu “kim tự tháp” hứa hẹn lăi suất lên tới 19% đă thu hút khoảng 1/6 dân số bỏ vốn. Năm 1997, hệ thống này sụp đổ, khiến khoảng 1,2 tỷ USD - tương đương một nửa GDP thời điểm đó - bốc hơi. Khủng hoảng kéo theo bạo loạn, làm khoảng 2.000 người thiệt mạng, hơn một triệu vũ khí bị lấy khỏi kho quân đội và niềm tin của người dân vào nhà nước cũng như hệ thống ngân hàng bị tổn hại nghiêm trọng.
Gần ba thập kỷ sau, hệ thống ngân hàng vẫn bị đánh giá là chưa đủ hấp dẫn và c̣n tốn kém. Theo Giáo sư kinh tế Selami Xhepa (Đại học Tirana), lăi suất cho vay cao, lăi suất tiết kiệm thấp, phí giao dịch quốc tế đắt đỏ và tỷ giá kém cạnh tranh khiến người dân và doanh nghiệp ngại mở tài khoản hay sử dụng thanh toán số. Nhiều cửa hàng, quán cà phê, tiệm làm đẹp hay phương tiện công cộng vẫn chỉ nhận tiền mặt; một số doanh nghiệp c̣n thu thêm phụ phí khi khách trả bằng thẻ, vừa bù chi phí xử lư giao dịch, vừa tránh kê khai thuế.
Một số chính trị gia đối lập bày tỏ sự hoài nghi về kế hoạch này. Ông Genc Pollo, đồng sáng lập đảng Dân chủ, cho rằng việc cấm tiền mặt để chống kinh tế phi chính thức là “biện pháp quá mức cần thiết” và lo ngại có thể tác động đến quyền tự do tài chính của người dân. Nghị sĩ Erald Kapri thuộc đảng Cơ hội cho rằng đây có thể là động thái nhằm thu hút sự chú ư của dư luận, thay v́ tập trung vào những vấn đề nổi cộm như tham nhũng hay chi phí sinh hoạt cao.
Trong khi các quốc gia như Thụy Điển, Estonia hay Ireland đang tiến tới xă hội không tiền mặt, Albania được đánh giá là trường hợp đặc biệt do yếu tố lịch sử và tâm lư xă hội. Giới chuyên gia nhận định, nếu không xây dựng hạ tầng thanh toán số chi phí thấp, dễ tiếp cận và tăng cạnh tranh dịch vụ tài chính - có thể thông qua đồng tiền kỹ thuật số quốc gia hay nền tảng thanh toán tức thời - kế hoạch của Thủ tướng Rama sẽ khó đạt được vào năm 2030.
VietBF@sưu tập