Tác động của biến đổi khí hậu kết hợp với nạn chặt phá đang đẩy rừng Amazon tới gần ngưỡng biến đổi thành đồng cỏ trong ṿng 100 năm.
Rừng Amazon đang hứng chịu tác động từ biến đổi khí hậu và nạn chặt phá rừng. Ảnh: Rhett A. Butler
Các nhà nghiên cứu cảnh báo rừng Amazon có thể đang tiến gần đến bước ngoặt, biến rừng mưa nhiệt đới tươi tốt này thành một vùng đồng cỏ khô cằn trong ṿng một thế kỷ. Thay đổi đó có thể được kích hoạt bởi sự kết hợp giữa biến đổi khí hậu và nạn chặt phá rừng. Trong nghiên cứu công bố hôm 1/8 trên tạp chí Geophysical Research Letters, các nhà khoa học xem xét lại tương lai không chắc chắn của rừng Amazon.
Sử dụng một mô h́nh máy tính, nhóm nghiên cứu kiểm tra rừng Amazon sẽ phản ứng như thế nào trước tác động kết hợp của biến đổi khí hậu và nạn chặt phá rừng. Họ sử dụng "mô h́nh cột đơn", mô phỏng địa điểm ở lưu vực Amazon đại diện cho toàn bộ khu vực mà sông Amazon và các phụ lưu của nó chảy vào.
Dựa trên kết quả của mô h́nh, nhóm nghiên cứu xác định ba ngưỡng mấu chốt trong hệ thống Amazon: đó là diện tích rừng giảm 65%, độ ẩm từ Đại Tây Dương giảm 10%, lượng mưa giảm 6%. Khi vượt qua những ngưỡng này, thay đổi nhỏ trong khí hậu hoặc độ che phủ rừng có thể đẩy khu rừng vượt qua giới hạn, biến đổi hệ sinh thái thành đồng cỏ.
Trọng tâm của quá tŕnh biến đổi là một ṿng lặp giữa đất, thảm thực vật và độ ẩm trong khí quyển. Cây cối hút nước từ đất qua rễ và giải phóng hơi nước vào khí quyển qua lá, thông qua quá tŕnh bay hơi và thoát hơi nước. Hơi nước đó ngưng tụ trong khí quyển tạo thành mưa, nước mưa thấm vào đất, nơi cây có thể tiếp cận và chu kỳ tiếp tục lặp lại.
Andrew Friend, giáo sư khoa học hệ thống Trái Đất tại Đại học Cambridge, đồng tác giả nghiên cứu, giải thích với ít cây hơn, lượng thoát hơi nước và lượng mưa giảm, làm khu rừng trở nên khô hạn, cuối cùng biến nó thành đồng cỏ. Sự thay đổi này có thể do nạn phá rừng gây ra, nhưng nguyên nhân cũng có thể do biến đổi khí hậu làm thay đổi tổng lượng nước từ Đại Tây Dương vào khu vực. Nhóm nghiên cứu thừa nhận một hạn chế ở mô h́nh của họ là không thể giải quyết khác biệt không gian trên toàn lưu vực do chỉ tập trung vào một điểm duy nhất.
Amazon là rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới, bao phủ hơn 6 triệu km2 và chứa 10% động thực vật trên thế giới. Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên ước tính Amazon chứa 90-140 tỷ tấn carbon và trung b́nh nhận hơn 180 cm mưa mỗi năm. Do đó, khu rừng là một thành phần quan trọng của chu tŕnh nước và carbon toàn cầu, giúp điều chỉnh khí hậu.
Trong thế kỷ qua, các khu rừng nhiệt đới như Amazon ngày càng dễ bị tổn thương trước áp lực như hạn hán, cháy rừng, biến đổi khí hậu và nạn chặt phá rừng. Báo cáo rừng toàn cầu của Viện Tài nguyên Thế giới ước tính vùng Amazon của Brazil mất 28.000 km2 rừng chỉ trong năm 2024.