Trong hệ thống chính trị ở Hoa Kỳ, có những sự kiện vượt ra xa phạm vi của một cá nhân và trở thành thước đo cho phương thức mà xă hội đem ra ứng xử với quyền tự do và kỷ luật. Vụ ám sát Charlie Kirk, nhân vật hoạt động bảo thủ mới có 31 tuổi, là người đồng sáng lập tổ chức
Turning Point USA, chính là một trong những cột mốc này. Anh đă bị bắn chết ngay trong khuôn viên trường Đại học Utah Valley vào ngày thứ Tư định mệnh, và kể từ đó, làn sóng tranh căi đă lan rộng ra từ Quốc Hội cho đến các pḥng hội họp của Ngũ Giác Đài.
Ngay sau cái chết của Kirk, Bộ Trưởng Quốc Pḥng Pete Hegseth đưa ra một cảnh cáo đanh thép:
"Chúng tôi đang theo dơi tất cả mọi việc rất sát sao, và sẽ cho xử lư ngay lập tức. Hoàn toàn không thể chấp nhận được". Tuyên bố này không chỉ nhắm đến các quân nhân mà c̣n bao gồm cả nhân viên dân sự trực thuộc Bộ Quốc Pḥng, hay như cách mà chính quyền Trump nay gọi, Bộ Chiến Tranh.
Charlie Kirk không phải là một nhân vật "vô danh tiểu tốt". Anh là người đă sáng lập ra Turning Point USA, một tổ chức bảo thủ nổi tiếng trong giới trẻ.(Ảnh minh họa: Facebook "Charlie Kirk")
Theo lời phát ngôn của ông Hegseth và phát ngôn viên Sean Parnell, bất cứ hành vi chế nhạo, mỉa mai hay ăn mừng cái chết của một công dân Mỹ, dù là nhân vật gây ra tranh căi như Kirk, đều vượt ra khỏi giới hạn cho phép.
Thông điệp ấy nhanh chóng được các Tư lệnh quân chủng có nhắc lại. Bộ Trưởng Bộ Hải Quân John Phelan cảnh cáo rằng, bất cứ thủy thủ, binh sĩ Thủy quân Lục chiến hay nhân viên dân sự nào có lời phát ngôn làm
"mất uy tín cho quân đội sẽ bị xử lư nhanh chóng và dứt khoát". Bộ Tư lệnh Tuần duyên Hoa Kỳ cũng thẳng thừng cho biết đă phát hiện ra một số
"hoạt động không phù hợp trên mạng xă hội của nhân viên và đang phối hợp với Bộ An Ninh Nội Địa để cho điều tra".
Như vậy, vụ ám sát Kirk không chỉ dấy lên sự phẫn nộ về mặt chính trị mà c̣n kéo theo một làn sóng siết chặt kỷ luật trong quân ngũ, nơi vốn được kỳ vọng phải giữ thế trung lập tuyệt đối trước những xung động của đời sống chính trị ở nước Mỹ này.
Charlie Kirk không phải là một nhân vật
"vô danh tiểu tốt". Anh từng là người đă sáng lập ra
Turning Point USA, một tổ chức bảo thủ nổi tiếng trong giới trẻ, từng góp phần quan trọng trong việc huy động các sinh viên ủng hộ cho các ứng cử viên Cộng Ḥa. Chính v́ thế, khi Kirk bị một thanh niên 22 tuổi tên Tyler Robinson bắn chết ngay tại Utah Valley University, dư luận lập tức có nhiều lập luận, ư kiến gây ra chia rẽ.
Tất cả các cựu tổng thống Mỹ c̣n sống, từ Cộng Ḥa đến Dân Chủ, đều lên án vụ ám sát. Tuy nhiên, trên mạng xă hội, một số ít người lại tỏ ra mỉa mai, thậm chí c̣n ăn mừng. Và chính những phản ứng này đă khiến cho Ngũ Giác Đài đă phải nhập cuộc.
Ở đây, vấn đề không chỉ là đạo đức trong ứng xử, mà c̣n là ranh giới giữa tự do ngôn luận và kỷ luật quân đội. Trong một xă hội dân sự, việc một cá nhân khi cho phát biểu ư kiến, kể cả mỉa mai trước cái chết của một nhân vật chính trị, được Tu chính án thứ Nhất bảo vệ. Đó là quyền tự do căn bản của người công dân Mỹ. Nhưng quân nhân th́ khác: họ c̣n bị ràng buộc bởi kỷ luật, bởi danh dự của binh chủng, và bởi trách nhiệm với quốc gia. Một lời phát ngôn "vui miệng" có thể làm tổn hại đến h́nh ảnh cả một lực lượng.
Do đó, việc mà Bộ Trưởng Hegseth và các tướng lănh ra lệnh cho siết chặt là điều cũng dễ hiểu. Quân Lực Hoa Kỳ không thể để cho h́nh ảnh lính thủy thủ hay binh sĩ Thủy quân Lục chiến ăn mừng trước cái chết của một công dân Mỹ, dù là đối thủ chính trị lớn nhỏ nào.
Thế nhưng, mặt kia của tấm huy chương lại gợi ra nhiều mối lo ngại. Nếu lệnh "
cho theo dơi" lan rộng sang cả bộ phận nhân viên dân sự và mở rộng sang phạm vi mạng xă hội cá nhân, ranh giới giữa kỷ luật và sự kiểm duyệt sẽ mờ nhạt đi. Người dân có quyền tự hỏi rằng, liệu Ngũ Giác Đài đang bảo vệ danh dự cho quân đội, hay đang vô t́nh trở thành phương tiện chính trị, để đứng ra bảo vệ danh tiếng cho một nhân vật đang gây ra nhiều tranh căi?
Trong lịch sử nước Mỹ, mỗi khi chính phủ muốn kiểm soát dư luận, người ta thường viện dẫn lư do an ninh hay danh dự quốc gia. Nhưng càng muốn siết chặt, nguy cơ phản tác dụng sẽ càng cao: sự im lặng bị áp đặt sẽ trở thành mảnh đất cho những nghi kỵ và bất măn.
Cái chết của Charlie Kirk, v́ vậy, không chỉ đơn giản là bi kịch cá nhân. Nó đang phơi bày ra những vết nứt trong xă hội Mỹ: sự phân cực về chính trị, sự lẫn lộn giữa vai tṛ quân sự và chính trị, và cả sự căng thẳng trong việc bảo vệ quyền tự do ngôn luận.
Nếu Ngũ Giác Đài xử lư nghiêm quân nhân phát ngôn bừa băi, điều đó có thể củng cố tính kỷ luật vốn không thể thiếu trong quân luật. Nhưng nếu vượt quá mức giới hạn cho phép, biến việc "cho theo dơi" trở thành một chiến dịch nặng về chính trị, th́ hậu quả sẽ là đánh mất đi niềm tin. Người dân Mỹ vốn tự hào về quyền tự do hiến định, sẽ không dễ dàng chấp nhận thấy bóng mờ của sự kiểm duyệt đang len lỏi vào.
Trong xă hội tự do dân chủ, phản ứng trước một cái chết về mặt chính trị là phép thử của tự do. Người Mỹ có quyền mỉa mai, thậm chí có quyền thờ ơ. Nhưng trong hệ thống quân đội th́ không được . Sự khác biệt ấy cần phải được tôn trọng, nhưng cũng phải bị giới hạn đúng mức, để không biến bi kịch của một cá nhân trở thành phương tiện để kiểm soát của một chính phủ dân cử.
Ngũ Giác Đài có lư do chính đáng để siết chặt kỷ luật quân đội, nhưng cũng có trách nhiệm phải giữ cho ranh giới của quyền tự do ngôn luận không bị chà đạp. Bởi v́, một khi khẩu súng nhắm vào tự do, th́ đó mới là cái chết thật sự của nền dân chủ ở Mỹ.
(Viết từ Melbourne, Úc)